تکرار جرم همواره مسأله بسیار مهمی در علم «جرم­ شناسی» بشمار می­رود. اهمیت تکرار جرم به گونه ­ای است که به گفته ریموند گسن در کتاب جرم­ شناسی نظری «تکرار جرم بیگمان ظریف­ترین مسأله جرم­ شناسی را تشکیل می­دهد که باید به حل آن پرداخت و مسأله­ای در حاشیه تبهکاری نیست^[۳۹].» شاید یکی از دلایل اهمیت این مقوله این باشد که هدف اصلی از کیفر دادن مجرم، تنبه وی و جلوگیری از وقوع جرم است و وقتی تکرار جرم اتفاق می ­افتد به معنای آن است که این هدف تأمین نشده و در واقع اشکالاتی در راه رسیدن به آن وجود داشته که نیل به آن را میسر نساخته است. به همین دلیل است که محققان و اندیشمندان به بحث و بررسی پیرامون علل و دلایل آن پرداخته و به ارائه راهکارهای مختلف درخصوص جلوگیری از ارتکاب آن پرداخته­اند و مقوله «تکرار جرم» امروزه یکی از موضوعات بسیار مهم و حساس علم جرم­ شناسی و حتی علوم دیگری مانند روانشناسی و حقوق جزا بشمار می­رود.

 

«تکرار جرم را ‌می‌توان از دو نقطه­نظر مشخص کرد: ۱- برحسب درصد تکرار جرم، بعضی از جرایم بیش از سایر جرایم تکرار جرم می­ شود: تکرارکنندگان جرایمی مثل مواد مخدر، سرقت­های ساده وضرب و جرح عمدی، کلاهبرداری و ولگردان گواه این مطلب است. ۲- برحسب تعداد جرایم ارتکابی به نظر می­رسد که زیاد تکرارکننده جرم از موارد نادر و کم­اهمیت در آمارهای جنایی نیست^[۴۰].»

 

با یک بررسی دقیق و علمی ‌می‌توان به علل تکرار جرم در هر دو دسته بالا پی برده و با به کارگیری راه ­حل­های صحیح مانع از افزایش تکرار جرم در جامعه بود چرا که «افزایش تکرار جرم در جامعه علاوه بر اینکه خود معضلی برای آن جامعه است هزینه­ های سنگینی نیز برای آن جامعه و نظام عدالت کیفری آن جامعه دربر دارد. تکرارکنندگان جرم در واقع کسانی هستند که سابقه محکومیت کیفری و اعمال مجازات بر آن ها نتوانسته منجر به اصلاح آنان شود و در واقع جامعه نتوانسته خود را از شر تکرارکنندگان جرم درامان نگه دارد^[۴۱].» و این مسئله بی­شک از دید دانشمندان کیفری و فعالان در زمینه جرم­ شناسی و نیز قانونگذاران و مجریان عدالت کیفری مسئله خوشایندی نخواهد بود.در طی سالیان اخیر «پژوهش­های تازه ثابت کرد که گروهی از بزهکاران به نام «ابرجنایتکاران» یا «جنایتکاران خشن» وجود دارد که ریشه تعداد مهمی از اعمال جنایی را تشکیل می­ دهند. ۱۰ تا ۱۵ درصد بزهکاران، مباشران تقریبا ۵۰ درصد از جرایم هستند. در برابر این داده ­ها چنین تصور می­ شود که رشد تبهکاری معاصر اگر ناشی از تکرارکنندگان جرم نباشند لااقل ناشی از افزایش تعداد جرایم ارتکابی به وسیله آن ها‌ است^[۴۲].»

 

درخصوص تاریخچه موضوع تکرار جرم و توجه به آن در حقوق کیفری ایران باید گفت در قوانین جزایی ایران تکرار جرم دستخوش تحولات زیادی بوده است. نخستین بار احکام مربوط به تکرار جرم به عنوان یکی از عوامل مشدده مجازات در مواد ۲۴ و ۲۵ قانون مجازات عمومی مصوب ۱۳۰۴ آورده شده بود که بعدها به موجب قانون اصلاح مواد ۲۴ و ۲۵ قانون مجازات عمومی در سال ۱۳۵۲ اصلاح شد. بعد از پیروزی انقلاب اسلامی نیز قانون مجازات عمومی ما همانند بسیاری از قوانین دیگر دستخوش تغییرات مهم و بنیادی گردید. با تصویب ماده ۱۹ قانون راجع به مجازات اسلامی مصوب ۱۳۶۱ مبحث تکرار جرم نیز تغییر کرد که ماده فوق نیز به نوبه خود به موجب ماده ۴۸ قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۷۰ اصلاح گردید.

 

بخش دوم:

 

آثار زندان

 

 

 

همان گونه که قبلا بیان کردیم، درطول سالیان متمادی پس از پیدایش و ظهور زندان، این مجازات دارای اهدافی بود که درطول زمان تغییر ‌کرده‌است. زمانی هدف از آن ارعاب مجرم و جلوگیری از ارتکاب بزه توسط وی بوده و جنبه بازدارنده به خود می­گرفته و در دوره­ای از زمان جهت ارعاب عمومی به کار می­رفته، در برخی مکاتب صرفا جنبه انتقامی داشته و زمانی هدف از آن برقراری عدالت در جامعه بوده و رویکرد نوین و ایده­آل نسبت به آن نیز اصلاح و تربیت مجرمین است.

 

از منظر حقوق جزا و علم جرم­ شناسی، مرحله اجرای مجازات، مهم­ترین و حساس­ترین مرحله بازسازی مجرم، بازگرداندن وی به جامعه و پیشگیری از تکرار جرم در آینده است. چرا که مجازات صرف­نظر از بعد تنبیه آن در واقع وسیله­ای برای اصلاح و درمان مجرم است و باید تحت نظر و مراقبت مستمر مقامات قضایی اجرا شود. «وقتی فردی به مجازات محکوم می­ شود تردیدی نیست که در کنار هدف تأدیب و تنبیه، اصلاح و بازاجتماعی شدن او نیز مورد توجه جامعه است. جامعه توقع دارد که دوران محکومیت در زندان موجب شناخت بیشتر و آشنایی با مشکلات روانی و اجتماعی او شود تا با اتخاذ شیوه ­های درست، عملی و منطقی بتوان در خلال دوران محکومیت، بزهکار را درمان، تمایل به تکرارجرم را در او کاهش و او را به جامعه بازگرداند^[۴۳].»

 

 

همزمان با ظهور این آثار در طول حیات زندان، دیدگاه­ های مختلفی درخصوص آن بیان شده و مخالفان و موافقان دلایل متعددی را در راستای نظرات خود اقامه نموده ­اند. هرچند زندان از دیدگاه مخالفان آن دارای آثار منفی زیادی بوده و پایان نامه حاضر نیز به یکی از آثار منفی مجازات زندان یعنی «تأثیر آن در تکرار جرم» می ­پردازد لکن عدم توجه به جنبه­ های مثبت این مجازات به دور از انصاف است. ‌بنابرین‏ در ابتدا به بررسی جنبه­ های مثبت مجازات زندان و بیان دیدگاه­ های موافقان درخصوص آن می­پردازیم:

 

فصل اول: آثار مثبت مجازات زندان

 

«درعصر کنونی زندان شایع­ترین مجازات است که بنظر بعضی از اندیشمندان حقوق کیفری مطلوب­ترین آن نیز بشمار می ­آید. مطلوبیت مجازات زندان در عصر حاضر تا بدان حد رسیده که مورد توصیه بعضی از مکاتب ازجمله نئوکلاسیک و حتی سازمان­ های بین ­المللی واقع شده تا جایی که مجازاتی بدین حد که مورد قبول عامه مردم باشد هنوز جایگزین زندان نگردیده است^[۴۴].» که درعین اینکه از زیان­های کیفر زندان عاری باشد، سایر ویژگی­های آن را داشته باشد. «گفته می­ شود مجازات زندان افزون بر بازدارندگی عام، هزینه کمتری داشته و دفاع اجتماعی را بویژه در جرم­های مهم بخوبی فراهم می­ کند. این مجازات جبران مناسبی در برابر بزه ارتکابی است. ازسوی دیگر مجازات­های جانشین زندان این ویژگی­ها را نداشته و ازنظر هزینه نیز گاهی پرهزینه­تر از مجازات زندان­اند. بر این پایه نظام­های کیفری هنوز جسارت الغا و کنارگذاری کامل این مجازات­ها را نیافته­اند^[۴۵].»

 

به عقیده برخی از حقوق ‌دانان «این مجازات قدیمی با طبیعت و شخصیت انسان­ها سازگاری بیشتری دارد و تنها کیفر معقول و متناسب شناخته­ شده­ای است که می ­تواند بسیاری از هدف­های اعمال مجازات را تأمین کند زیرا صرفنظر از جنبه پیشگیری انفرادی آن یعنی متوقف کردن مجرم از گرایش به ارتکاب جرم مجدد، نقش بسیار ارزنده و مفید در اصلاح و تربیت مجرم دارد. سایر مجازات­ها فاقد این خصیصه­اند و برای مجرم توان اعاده به زندگی اجتماعی را نمی­بخشند^[۴۶].»

نگهداری پیشگیرانه

سنجش ظرفیت فرایند

سیستم کششی کانبان

مدیریت کیفیت

تغییر سریع درتولید

برنامه های بهبود ایمنی

برنامه های بهبود ایمنی

تیم‌های کاری خودگردان

مدیریت کیفیت فراگیر

۱-ساجیموری و دیگران (۱۹۷۷)، موندن (۱۹۸۱)، پگلز (۱۹۸۴) ۲- وانتوک (۱۹۸۳) ۳- لی و ابراهیم پور (۱۹۸۴) ۴- سوزاکی (۱۹۸۵) ۵- فینچ و کاکس (۱۹۸۶) ۶- وس و رابینسون (۱۹۸۷) ۷- های (۱۹۸۸) ۸- بیچنو (۱۹۸۹) ۹- جان و دیگران (۱۹۹۰) ۱۰- پیپر و مک لاچلین (۱۹۹۰) ۱۱- وایت (۱۹۹۳) ۱۲- راهنمای جایزه شینگو (۱۹۹۶) ۱۳- ساکاکیبارا و دیگران (۱۹۹۷) ۱۴- کوفتروس و دیگران (۱۹۹۸) ۱۵- فلین و دیگران (۱۹۹۹) ۱۶- وایت و دیگران (۱۹۹۹) .

 

البته بر اساس طبقه بندی بالا شاه و وارد ۴ گروه تولید به هنگام، مدیریت کیفیت جامع، نگهداری بهره ور جامع و مدیریت منابع انسانی را به عنوان گروه ابزارهای اصلی تولید ناب معرفی کرده‌اند. جدول ۲-۴ دیدگاه سایر محققین در رابطه با ابزارها و مؤلفه های تولید ناب را نشان می‌دهد(Bonavia & Marin, 2006).

 

جدول ۴٫۲٫ طبقه بندی ابزارها و مؤلفه ها اصلی و فرعی تولید ناب

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ابزارهای اصلی ابزارهای فرعی منابع ۱ ۲ ۳ ۴ ۵ ۶ ۷ ۸ ۹ ۱۰ ۱۱ ۱۲ ۱۳ ۱۴ ۱۵ ۱۶ ۱۷ ۱۸ ۱۹ ۲۰ ۲۱ مدیریت منابع انسانی کارکنان چند وظیفه ای

 

آموزش ضمن خدمت

 

گردش شغلی

تولید به هنگام تکنولوژی گروهی

 

ساخت سلولی

 

چیدمان وظیفه ای

کاهش زمان راه اندازی برنامه تولید ثابت

 

انجام یکنواخت کارها

سیستم کششی ( کانبان) نگهداری بهره ورجامع نگهداری بهره ور جامع مدیریت کیفیت فراگیر کنترل کیفیت

 

روش های کنترل

 

کیفیت آماری

مدیریت منابع انسانی و مدیریت کیفیت فراگیر سیستم‌های پیشنهادات گروهی مانند حلقه های کیفیت و … مدیریت منابع انسانی و مدیریت کیفیت جامع و نگهداری بهره ور جامع کنترل بصری

 

بازخوردهی به کارکنان

 

خانه داری صنعتی

مدیریت کیفیت جامع

 

و تولید به هنگام

استانداردسازی عملیات

 

مستندسازی رویه های تولید

مدیریت کیفیت جامع

 

و تولید به هنگام

استانداردسازی عملیات

 

مستندسازی رویه های تولید

۱- کوا و دیگران (۲۰۰۱)۲- فورزا (۱۹۹۶)۳- فولرتون و مک واترز (۲۰۰۱)۴- گوپتا و بنان (۱۹۹۵)۵- جکسون و دایر (۱۹۹۸)۶- جیمز مور و جیبانس (۱۹۹۷)۷- کارلسون و آهل اشتروم (۱۹۹۶)۸- کاتایاما و بنت (۱۹۹۶)۹- لی (۱۹۹۶)۱۰- مارین و دلگادو (۲۰۰۰)۱۱- مارتینز سانچز و دیگران (۲۰۰۱)۱۲- پرادو پرادو (۲۰۰۲)۱۳- شاه و وارد (۲۰۰۳)۱۴- وایت و دیگران (۱۹۹۹)۱۵- ووماک و دیگران (۱۹۹۰)۱۶- ساکاکیبارا و دیگران (۱۹۹۷)۱۷- فلین و ساکاکیبارا (۱۹۹۵)۱۸- وایت و پری باتوک (۲۰۰۱)۱۹- اپلبام و بات (۱۹۹۴)۲۰- نیپچه و مولمان (۱۹۹۶)۲۱- مارتینز سانچز و پرز پرز(۲۰۰۱)

 

در آخرین طبقه بندی کلی که در این بخش ارائه می شود میر و فارستر ابزارهای تولید ناب را از دیدگاه کارلسون و آهل اشتروم به شرح زیر معرفی نموده اند.

 

• • حذف ضایعات

 

• • بهبود مستمر

 

• • عیب و نقص صفر

 

• • تحویل به موقع

 

• • کشیدن مواد (تولید کششی)

 

• • تیم های چند وظیفه ای

 

• • عدم تمرکزگرایی

 

• • ادغام وظایف

 

• سیستم‌های اطلاعات عمودی(Mieir & Forrester, 2002).

البته نتایج تحقیقات سایر محققین نیز منجر به معرفی ابزارها و مؤلفه های محدودی برای تولید ناب شده است. نتایج تحقیق پیتر موری^[۲۲] که در سال ۲۰۰۳ انجام شده بیانگر تأثیر بسزای آموزش و مشارکت تیمی در بهبود مستمر و اجرای صحیح مدیریت کیفیت فراگیر در تولید ناب است(۸، سید حسینی). در همان سال مک گریوی^[۲۳] نیز تغییر ماهیت کار و تغییر گرایش‌ها و رفتارهای فردی، گروهی و سازمانی عاملی مهم برای دستیابی به تولید ناب مؤثر می‌داند(۸، سید حسینی).

 

مفهوم زناشویی

 

افراد معمولا به دنبال شریکی برای زندگی خود می‌گردند که از نظر نژادی، اجتماعی و مذهبی همتای خودشان باشد. بر خلاف نظر عامه زن‌ها در انتخاب شریک کمتر از مردان رویایی فکر می‌کنند. مردان سریع‌تر از زنان عاشق می‌شوند و بیشتر از آن‌ ها ویژگی‌های شریک زندگی آینده خود را رضایت بخش می‌یابند. اما زنان در انتخاب شریک زندگی عملی‌تر می‌اندیشند و با احتیاط بیشتری گام بر‌می‌دارند(روبین^[۱۵۷]، ۱۹۷۳ ؛ نقل از سیفی، ۱۳۸۸). بحث‌های زیادی برسر این مسئله در گرفته است که آیا ازدواج‌های موفق ناشی از وجه تشابه بین علاقه و خلق و خوی زوجین است( افراد همانند یکدیگر را جذب می‌کنند) و یا بر پایه این اصل استوار است که زن و شوهر مکمل یکدیگرند(افراد ناهمانند یکدیگر را جذب می‌کنند). از آن جا که دو نظرگاه، در پژوهش به تأیید رسیده‌اند، نمی‌توان به نتیجه‌گیری قاطعی رسید. روشن است که بسیاری از الگوها‌ی روابط زناشویی می‌توانند عملکرد رضایت بخشی داشته باشند. اریکسون تذکر می‌دهد که برخی از افراد جوان بیشتر از آن که یک حس هویت صحیح به دست آورده باشند، ازدواج می‌کنند. آنان امید دارند که بتوانند خود را در ازدواج بازیابند، اما چنین ازدواج‌هایی تنها به ندرت موفق خواهد بود. اریکسون^[۱۵۸] معتقد است که تغییری در طرف مقابل تنها به ندرت می‌تواند چاره‌ساز باشد. آن چه فرد نیاز دارد نوعی بینش عاقلانه هدایت شده نسبت ‌به این واقعیت است که هیچ شخصی نمی‌تواند متوقع باشد با دیگری زندگی صمیمانه‌ای داشته باشد مگر این که تبدیل به خودش شده باشد. بدین معنا که دو فرد مایل به تشریک مساعی و تنظیم دو جانبه همه جنبه‌های مهم زندگی خود می‌باشند(فدایی،۱۳۶۷؛ نقل از سیفی، ۱۳۸۸).

 

در پژوهشی بنی‌جمالی و همکاران (۱۳۸۳) علل از هم پاشیدگی خانواده ها و نیز موفقیت ازدواج زوج‌های جوان را شامل موارد ذیل عنوان کردند:

 

۱-کمی سن جوانان به هنگام ازدواج، فقر اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، کم بودن سواد، پایین بودن سطح شغلی، دخالت بی مورد اطرافیان، پدیده طلاق والدین زوج‌های ناموفّق، وابستگی مالی زوجین به والدین، همه از عوامل تهدید کننده زندگی مشترک زوجین جوان بودند.

 

۲-عدم همسویی زوجین در جهات مختلف موجب اختلاف زناشویی بین زوجین می‌شود.

 

۳-تشابه نظرات زوجین به عنوان عامل تداوم بخش زندگی مشترک شناخته شد.

 

وجود بیماری های جسمی، روانی و اختلالات رفتاری اعلام نشده از سوی همسران و خانواده های آن ها عامل سستی روابط بین زوجین تلقی شد( بنی جمالی و همکاران، ۱۳۸۳).

 

توالی در رشد تحول در خانواده

 

ما در یک جامعه کثرت‌گرا زندگی می‌کنیم که دائما در حال تغییر ساختار خانوادگی، سبک‌های زندگی و لاجرم الگو‌های چرخه زندگی است. خانواده درمانگرها معمولا از دیدگاه متعارف جامعه شناختی راجع به چرخه زندگی خانوادگی که با ازدواج شروع می‌شود، فراتر می‌روند و مدعی هستند که افراد مجرد ابتدا می‌بایست تکلیف اولیه تحولی خویش را کامل کنند: جدا شدن از خانواده مبدأ ، بدون آن که از آن‌ ها بریده باشند و رفتن به سوی یک پناهگاه و مامن عاطفی جایگزین. امروزه به خاطر دوره های طولانی تحصیل که موجب وابستگی درازمدت مالی، افزایش هزینه های زندگی مستقل، و جز این‌ها می‌شود. جدایی از والدین به ویژه در خانواده های طبقه متوسط دشوارتر شده است. ازدواج‌های دیر هنگام ناشی از ضرورت‌های شغلی، ترس از روابط جنسی به خاطر بیماری‌های مقاربتی، پذیرش همگانی ازدواج‌های دیر هنگام و نگرانی راجع به دوام و قوام ازدواج ، همگی باعث می‌گردند تا احساس تعهد نسبت ‌به این رابطه جدید بیش از پیش تنش‌زا شود(سیفی،۱۳۸۸).

 

اصول مفهومی ازدواج و روابط زناشویی

 

۱-زوج به عنوان یک سیستم

 

این روش، انکار فرآیندهای فردی نیست بلکه تأکید بر فرآیندهای تاملی است. ‌بنابرین‏ گرچه ممکن است که رفتار، بیان فردگرای نیازهای یک شخص باشد اما می‌تواند در ارتباط زناشویی نیز کارکردی واضح داشته باشد. این الگو پیشنهاد می‌کند که رفتار همسران می‌تواند هم برای رسیدن به هدفی حقیقی و هم برای دستیابی به یک هدف مجازی در درون رابطه زناشویی به کار رود. رفتار در خلاء بروز نمی‌کند بلکه در رابطه با اشیا، افراد و رویدادهای دیگر اتفاق می‌افتد. علاوه بر این، همراه با بروز تغییر در افراد، احتمال می‌رود که تمامی سیستم نیز تحت تاثیر قرار گیرد. اثرات این تغییرات را می‌توان به وسیله پیامد‌های رفتاری و رابطه‌ای آن‌ ها اندازه‌گیری نمود. در واقع، کارکرد رابطه‌ای کل رفتار را می‌توان به بهترین وجه بر اساس پیامد حاصل شده درک کرد(الکساندر و پارسونز^[۱۵۹]، ۱۹۸۲‌؛ نقل از سیفی، ۱۳۸۸).با توجه به آنچه گفته شد سیستمی که بیش از همه بر رفتار فرد اثر دارد، خانواده است. در واقع خانواده نه تنها رفتار سازشی و بهنجار، بلکه رفتارهای نابهنجار افراد را نیز تشکیل می‌دهد. نظریه های خانواده درمانی که به تاثیر محیط خانواده توجه دارد نشان می‌دهند که چگونه هر فرد نقشی را در مجموعه نظام خانواده ایفا می‌کند. این الگوها به درک ما از این که چرا فرزندان یک خانواده غالبا تا حد زیادی با هم متفاوت هستند؛ کمک می‌کند. این نگرش خانواده را یک سیستم تلقی کرده و فرد بیمار را تنها معلوم یا شناخته شده می‌داند که نشانه ناموفق بودن نظام خانواده محسوب می‌شود(ثنایی، ۱۳۷۵؛ نقل از جعفری، ۱۳۸۶).

 

۲-الگوی تبادل اجتماعی

 

وقتی افراد روابطی صمیمانه برقرار می‌کنند فقط تا زمانی که رابطه به اندازه کافی با توجه به پاداش‌ها و هزینه ها رضایت بخش باشد، آن را حفظ می‌کند(تیبوت وکلی^[۱۶۰]، ۱۹۵۹؛ نقل از سیفی ۱۳۸۸). با پذیرش این نکته به عنوان یک فرض اساسی، باید گفت که اختلاف زناشویی از ابتدا به عنوان تابعی از نرخ‌های تقویت تنبیه، مفهوم سازی می‌شود. شاید مناسب ترین واژه برای تقویت یا پاداش، واژه رضایت و برای تنبیه یا هزینه، واژه نارضایتی باشد. ‌بنابرین‏ نظریه تبادل بر این باور است که افراد می‌کوشند تا میزان رضایت را به حد اکثر و میزان نارضایتی را به حداقل برسانند. کاهش دادن جنبه‌های ناخوشایند رابطه از میزان انزجار می‌کاهد اما اثر کمی بر افزایش جنبه‌های مثبت می‌گذارد(برنشتاین، آنتون^[۱۶۱] و همکاران،۱۹۸۱؛ برنشتاین، هیگی^[۱۶۲] و همکاران، ۱۹۸۳؛ نقل از سیفی، ۱۳۸۸). اکستی ^[۱۶۳] ‌ می‌نویسد: در الگوی تبادل اجتماعی رضایت زناشویی ‌به این صورت تعریف شده است. وجود ارتباط بین آنچه فرد در زندگی زناشویی انتظار دارد و آنچه در واقع در زندگی تجربه می‌کند(حق شناس، ۱۳۷۸؛ نقل از الماسی و همکاران، ۱۳۸۹). کنگ در پژوهش خود ‌به این نتیجه دست یافت که الگوی ارتباط سازنده متقابل، یکی از حفاظت کننده‌ترین عوامل در برابر استرس، و زمینه‌ساز ایجاد رضایت و پایداری زناشویی است (نجمه و دهقانی، ۱۳۹۱).

 

۳- مهارت های ارتباطی^[۱۶۴]