یکی از انواع مهارت های زندگی ،مهارت تفکر انتقادی است که مطالعات گوناگونی در ارتباط با آن انجام شده است که مروری بر ادبیات پژوهش در این حوزه بیان گر آن است که در تعریف تفکر انتقادی توافق عمومی وجود ندارد اما با کمی دقت می توان نقاط مشترکی میان این دیدگاه ها بازیابی کرد.تاکیدی که در اکثریت این تعاریف بر تفکر منطقی به عنوان زیر ساخت تفکر انتقادی شده است و نیز استفاده از برخی مهارت ها مانند تفسیر ،مشاهده، استدلال و…وانتظار بروندادی مشخص مانند قضاوت یا تصمیم گیری را می توان فصل مشترک برخی از این تعاریف دانست .
پل و الدر (۲۰۰۸)، ویژگی هایی برای متفکران انتقادی بیان می کنند .از جمله اینکه متفکران نقاد اطلاعات را ارزیابی و استنباط می کنند ،در پیدا کردن راه حل های جدید مشتاق هستند ،سوالات مناسب می پرسند و آنها را به طور واضح و خلاصه تنظیم می کنند و قضاوت را تا زمان جمع آوری و در نظر گرفتن کلیه حقایق به تعویق می اندازند.

تفکر نقاد داشتن در جهان امروز امری لازم است چرا که در مواجه با مسایل جدید ،بهره گیری از تفکر قالبی ،روش های معمولی و سنتی سودمند نیست و به نظر دوبونو ،در جهان جدید هر فردی باید مهارت های زندگی را در خود ایجاد نماید.مهارت هایی که برای انتقال به دنیای فرا صنعتی و برای موفقیت در جهانی معاصر که روز به روز به دانش جدیدتری نیازمند است ضروری است .دلیل دیگر اهمیت تفکر حول محور طبیعت اجتماعی زندگی بشر ی به خصوص پیوند بین مردم سالاری و حقوق شهروندی می چرخد.جامعه ی کاملا” مردم سالار دمکراتیک به شهروندانی خود مختار نیازدارد که بتوانند فکر کنند ،قضاوت کنند و برای خود اقدام کنند .
به نظر مایرز (۱۹۸۶)، هم بسیار مهم و ضروری است که دانش آموزان مهارت خود را در تفکر و استدلال افزایش دهند ،اطلاعات موجود را پردازش کنند و آنها را به کار ببرند.
راهبردهایی که برای رشد و گسترش تفکر دانش آموزان موثر هستند عبارتند از :
هر جلسه را با طرح یک مسئله یا مجادله شروع کنید. شروع کردن جلسه کلاس با طرح یک مسئله یا پرسش بستگی به موضوع درس دارد وهم چنین به شاگردان کمک می کند که در جای خود مستقر شوند و حواس خود را جمع کنند .
دیگر از عوامل موثر، مشارکت و همراهی اعضای گروه با یکدیگر است که به عواملی چون تحلیل مباحث و ارائه ایده ها و نظرات متفاوت و مشارکت فعال دانش آموز در یادگیری خود وارائه تکالیف و نتایج پژوهش ها به یکدیگر بستگی دارد .
در صورت امکان به وقت کلاس بیفزایید، تفکر انتقادی زمانی پرورش می یابد که شاگردان وقت کافی برای تعمق و تفکر داشته باشند .
نقش مدافع شیطان را بازی کنید. با بیا دیدگاه های مخالف، آنها را وادار کنید تلاش کنند برای دیدگاه های خود دلیل بیاورند .
دکتر ماریلان، مازارو، استیب (۲۰۰۳ )، در تحقیقات خود به این نتیجه رسیدند که به کار گیری تکالیف نوشتاری، بحث گروهی، کارگاه آموزشی کوچک، ارائه گزارش موردی، ایفای نقش در فرایند آموزش می تواند از راهبرد های موثر جهت رشد و ارتقای مهارت های تفکر انتقادی در افراد باشد.
با توجه به مباحث فوق الذکر، این پژوهش کار خود را بر روی دانش آموزان دختر سال اول دبیرستان که در دوره نوجوانی به سر می برند، متمر کز کرده است. انتظار می رود که مهارت تفکر انتقادی بتواند به نوجوان کمک کند تا با بهره گرفتن از مجموعه ای از مهارت، از دانش و ذکاوت خود استفاده نموده و به منطقی ترین و موجه ترین موقعیت درباره موضوعی خاص (مواد مخدر) دست یابد و با بهره گرفتن از این مهارت فردی بتواند بر موقعیت های پر خطر مثل گرایش و تمایل به سمت مواد مخدر غلبه پیدا کند.
همانطور که بیان شد این پژوهش دارای چهار فرضیه است که پس از آنکه از نرم افزار آماری برای وارد نمودن داده ها و تحلیل داده ها استفاده شد نتایج زیر برای فرضیه ها به دست آمد:
فرضیه ۱: بین تفکر انتقادی و نگرش به مواد رابطه وجود دارد.
با توجه به نتایج جدول( ۴-۲-۱ )رابطه معناداری بین دو متغیرمشاهده می شودکه مقدار همبستگی ۲۸۲/.می باشدو در سطح ۵./. معنادار است .به این معنی که هر چه میزان تفکر انتقادی بالاتر باشد نگرش به مواد هم مثبت است.
فرضیه۲:بین تفکر نقادو مولفه شناختی نگرش درباره مواد روان گردان رابطه وجود دارد.
با توجه به نتایج جدول( ۴-۲-۲ )رابطه معناداری بین دو متغیر تفکر نقاد و مولفه شناختی نگرش وجود دارد که مقدار پیرسون مشاهده شده ۲۷۲/.می باشدو این مقدار دارای سطح معناداری ۰۵ /.می باشد .بنابراین با اطمینان ۹۵ درصد می توان گفت که بین دومتغیررابطه معناداری مشاهده شده است .
فرضیه۳:بین تفکر نقادو مولفه هیجانی نگرش درباره مواد روان گردان رابطه وجود دارد.
با توجه به نتایج جدول( ۴-۲-۳)رابطه معناداری بین دو متغیر تفکر نقاد و مولفه هیجانی نگرش وجود دارد که مقدار پیرسون مشاهده شده برابر با ۰۱۴۴/.می باشدو این مقدار دارای سطح معناداری ۱۱۳ /.می باشد که بزرگتر از مقدار ۰۵/.می باشد بنابراین می توان گفت که بین دومتغیر رابطه معناداری مشاهده نشده است.
فرضیه۴:بین تفکر نقادو مولفه رفتاری نگرش درباره مواد روان گردان رابطه وجود دارد.
با توجه به نتایج جدول( ۴-۲-۴)رابطه معناداری بین دو متغیر تفکر نقاد و مولفه رفتاری نگرش وجود دارد که مقدار پیرسون مشاهده شده برابر با ۳۱۹/.می باشدو این مقدار در سطح ۰۵/.معنادارمی باشدو مثبت است . بدین معنی که هر چه نمره تفکر نقاد بالاتر باشد مولفه رفتاری نگرش نیز افزایش می یاد و بر عکس.
بحث در چهارچوب یافته ها
فرضیه ۱: بین تفکر انتقادی و نگرش به مواد رابطه وجود دارد.
با توجه به نتایج جدول( ۴-۲-۱ )رابطه معناداری بین دو متغیرمشاهده می شودکه مقدار همبستگی ۲۸۲/.می باشدو در سطح ۵./. معنادار است .به این معنی که هر چه میزان تفکر انتقادی بالاتر باشد نگرش به مواد هم مثبت است.
نتایج به دست آمده از این فرضیه با نتایج به دست آمده از مطالعات و تحقیقات مشابه ای که در زمینه مهارت های زندگی و نگرش به مواد انجام شده است، مانند پژوهش رحمتی (۱۳۸۳)،پژوهش عبدالله پور(۱۳۸۷)، ارکات و همکاران(۱۹۹۱)،پری و کلدر(۱۹۹۷)،بوهلرو همکاران(۲۰۰۸)، همخوانی و مطابقت وجود ندارد زیرا نتایج این پژوهشها نشان داد که بین مهارت های زندگی و از جمله تفکر انتقادی با نگرش مثبت به مواد رابطه معکوس وجود دارد.
در تبیین این فرضیه از نظریات جامعه شناسان استفاده شده است چرا که علاوه بر تفکر انتقادی عوامل واسطه ای دیگری بر کل نگرش افراد به مواد(که شامل مولفه های شناختی ،هیجانی و رفتاری می باشد) موثرند.
طبق نظریه فشار ساختاری رابرت مرتن (۱۹۶۸)، جامعه شناس آمریکایی، انحراف(کژرفتاری)برای این پیش می آید که جامعه دستیابی به برخی “هدفها” را تشویق می کند؛ولی “وسایل"ضروری برای رسیدن به این هدفها را در اختیار همه اعضای جامعه قرار نمی دهد در نتیجه برخی باید هدفهای خاصی را برای خود برگزینند و یا برای رسیدن به هدفهایی که فرهنگ جامعه شان تجویز کرده، باید وسایل نامشروعی را بکار ببرند.
برای تبیین نظریه مرتن در ارتباط با دانش آموزانی که دارای تفکر انتقادی هستند می توان چنین بیان داشت که این دانش آموزان با توجه به این که از ویژگی تفکر انتقادی برخوردارند در پی ارضای ذهنیت و رسیدن به جواب سوالات خود می باشند اما متاسفانه در جامعه امکان برآورده کردن نیازهای آنها نیست و اینگونه افراد با موانعی روبرو هستند. از جمله اینکه در سیستم آموزشی، محتوای کتابهای درسی با واقعیات زندگی اجتماعی هماهنگ و همسو نیست و برای آشنایی با مواد روان گردان و آثار تخریبی آن بر جسم و روان انسانی که یکی از واقعیت های اجتماعی است صحبتی به میان نیامده است و در نتیجه دانش آموز از طریق کتاب درسی به جواب سوالات خود نمی رسد.از سویی دیگر عملکرد ضعیف آموزش و پرورش در جامعه پذیری افراد(نادیده گرفتن بحث تربیت وتاکید بر تعلیم ) ، وجود تعداد زیاد دانش آموزان در کلاس های درس، نبود فضای مناسب ورزشی، عدم وجود آموزش‌های مشاوره‌ای و تربیتی کافی با توجه به مشکلات و ناهنجاری‌های روزانه در کنار عوامل دیگر، بستری برای انحراف از جمله اعتیاد فراهم می کند.
خانواده نیز نقش بسزایی در همنوایی یا ناهمنوایی فرد با هنجارهای اجتماعی وشکل گیری شخصیت از طریق
روش‌های تربیت فرزندان، نحوه شکل دادن معیار و ارزش‌های اخلاقی و نیز کیفیت تعاملات عاطفی اعضای خانواده دارد پس یکی دیگر از دلایل گرایش افراد به مواد علیرغم دارا بودن تفکر انتقادی را می توان چنین بیان کرد که آموزش هنجارها و ارزشهای اجتماعی توسط خانواده به این افراد به خوبی انجام نشده است و فردی که به خوبی جامعه پذیر نشده باشد نمی تواند بین رفتار شایسته و ناشایسته تمایز بگذارد.
فرضیه۲:بین تفکر نقادو مولفه شناختی نگرش درباره مواد روان گردان رابطه وجود دارد.
با توجه به نتایج جدول( ۴-۲-۲ )رابطه معناداری بین دو متغیر تفکر نقاد و مولفه شناختی نگرش وجود دارد که مقدار پیرسون مشاهده شده ۲۷۲/.می باشدو این مقدار دارای سطح معناداری ۰۵ /۰می باشد .بنابراین با اطمینان ۹۵ درصد می توان گفت که بین دومتغیررابطه معناداری مشاهده شده است .پس می توان گفت مهارت های تفکر انتقادی می تواند مولفه شناختی نگرش درباره مواد را تحت تاثیرخود قرار دهد یعنی افزایش یا کاهش مهارت تفکر انتقادی سبب افزایش یا کاهش مولفه شناختی نگرش خواهد شد.
یافته های پژوهش با نتایج یافته های تجربی گزارش شده مانند پژوهش بوتوین(۲۰۰۱)، زولینگر و همکاران(۲۰۰۳)،گورمن(۲۰۰۵)،رحمتی (۱۳۸۳)،محمدی و همکاران (۱۳۸۸)، خلیلی(۱۳۸۸)،عبدالله پور(۱۳۸۷)همسویی ندارد . اما با مباحث نظری در حوزه تفکر انتقادی همسویی دارد.
با توجه با این مباحث، فردی که دارای تفکر انتقادی است شناخت ،دانش و اطلاعات بالایی هم نسبت به موضوع از جمله مواد مخدر دارد .بنابراین بدیهی است که در پژوهش حاضر نیز دانش آموزی که تفکر انتقادی بالایی دارد ،مولفه شناختی او نیز در نگرش به مواد بالا باشد.
فرضیه۳:بین تفکر نقادو مولفه هیجانی نگرش درباره مواد روان گردان رابطه وجود دارد.
با توجه به نتایج جدول( ۴-۲-۳)، مقدار پیرسون مشاهده شده برابر با ۰۱۴۴/.می باشدو این مقدار دارای سطح معناداری ۱۱۳ /.می باشد که بزرگتر از مقدار ۰۵/.می باشد بنابراین در سطح اطمینان ۹۵./. معنی دار نمی باشد.پس می توان گفت مهارت تفکر انتقادی نمی تواند مولفه هیجانی نگرش درباره مواد را تحت تاثیر خود قرار دهدیعنی افزایش یا کاهش تفکر انتقادی سبب افزایش یا کاهش مولفه هیجانی نگرش درباره مواد نخواهد شد.
نتیجه این فرضیه با بخشی از پژوهش خلیلی (۱۳۸۸)،همسویی دارد.
با توجه به ویژگی های تفکر انتقادی و اینکه که افراد متفکر نقادبر اساس منطق عمل می کنند نه بر اساس هیجان پس بدیهی است که ارتباط بین مولفه هیجانی نگرش و تفکر انتقادی معنادار نباشد.
فرضیه۴: بین تفکر نقادو مولفه رفتاری نگرش درباره مواد روان گردان رابطه وجود دارد.
با توجه به نتایج جدول( ۴-۲-۴)رابطه معناداری بین دو متغیر تفکر نقاد و مولفه رفتاری نگرش وجود دارد که مقدار پیرسون مشاهده شده برابر با ۳۱۹/.می باشدو این مقدار در سطح ۰۵/ ۰معنادارمی باشدو مثبت است . بدین معنی که هر چه نمره تفکر نقاد بالاتر باشد مولفه رفتاری نگرش نیز افزایش می یابد و بر عکس.
پژوهشی مشابه پژوهش حاضر یافت نشد لیکن در نتیجه این فرضیه با پژوهش های قبلی که در یک متغیر مشابه بودند مانند: پژوهش رحمتی (۱۳۸۳)، عبدالله پور (۱۳۸۷)، ارکات و همکاران (۱۹۹۱)، پری و کلدر(۱۹۹۷)، بوهلرو همکاران(۲۰۰۸)، همخوانی و مطابقت وجود ندارد . نتایج این پژوهش ها حاکی از آن است که تفکر انتقادی با نگرش منفی به مواد رابطه مستقیم دارد.
درتبیین این فرضیه می توان چنین بیان داشت که در پرسشنامه نگرش به مواد،سیگار و قلیان جزء مواد مخدر بوده اندکه محقق به هنگام توزیع پرسشنامه در بین نمونه ها طبق اظهارات دانش آموزان متوجه شد که دانش آموزان نه تنها قلیان و سیگار را جزء مواد مخدر به حساب نمی آوردند بلکه بیان کردند که سیگار و قلیان جزئی از تفریحات خانوادگی مان می باشد ودر واقع مصرف این مواد به عنوان یک هنجار اجتماعی پذیرفته شده است. و از سوی دیگر عدم وجود یا کمبود برنامه در خصوص مواد در رسانه های گروهی و بعضا” ارائه اطلاعات ناقص به مخاطبان، باعث برانگیختگی حس کنجکاوی(که ویژگی متفکران نقاد است)می شود و به ناچار افراد جهت ارضای این حس و یافتن پاسخ سوالات ذهنی خود به سمت مواد گرایش می یابند.
نتیجه گیری
پژوهش حاضر گامی در جهت درک و فهم و پیشگیری از عوامل فردی و اجتماعی مرتبط با سوء مصرف مواد در نوجوان است.و نتایجی را برای پیشگیری از مصرف مواد در نوجوانان ارائه داده و نشان داد که در برنامه های پیشگیری از سوء مصرف مواد تنها عوامل فردی موثر نیستند بلکه عوامل اجتماعی نیز به همان نسبت و حتی موثرتر از عوامل فردی می باشد ومسئله اعتیاد یک مسئله فردی نیست بلکه مسئله اجتماعی میباشد و عوامل زیادی از جمله ضعف آموزش و پرورش ،خانواده،رسانه ها در اجتماعی کردن افراد ،ضعف و نبود برخی هنجارها و قوانین جدی در این مورد ،در دسترس بودن مواد مخدر و عدم برآورده شدن نیاز افراد توسط جامعه در روی آوری افراد به سمت مواد دخالت دارند.همانطور که گفته شد گرایش به مواد و اعتیاد مسئله اجتماعی است و مسئله اجتماعی هم با اصلاح فرد حل نخواهد شدو باید به مسئله مواد مخدر با رویکرد مترقی تر برخورد کرد.باید دانست که علت جرم در چگونگی سازماندهی و انجام امور در جامعه ونهادهای آن نهفته است واختلال های مربوط نه با اصلاح فرد که حتما” با اصلاح این سازماندهیها و نهادها و البته با در نظر گرفتن شرایط افراد سامان خواهد یافت .
محدودیت های پژوهش
استفاده از روش نمونه گیری در دسترس .
ذکر سیگار و قلیان به عنوان مواد مخدر در پرسشنامه نگرش به مواد و تناقض آن با عرف جامعه .
عدم تمایل افراد به پر کردن پرسشنامه .
نزدیکی به ایام امتحانات و مشکل کسب مجوز برای اجرای پژوهش در زمان مناسب.
پیشنهادهای کاربردی
- در رابطه مستقیم با اعتیاد و مواد مخدر ، رسانه های گروهی باید با ترتیب برنامه های مختلف رادیو و تلویزیون ، با انتشار پوستر ، جزوه ، کتاب و نوار و غیره برای گروه های متفاوت از قبیل کودکان و نوجوانان و جوانان ، بزرگسالان در گروه های شغلی مختلف ، آنان را از مضرات ، خطرات و اثرات سوء مصرف مواد مخدر آگاه نموده و در پیش گیری از مصرف آن آموزش دهندو به این ترتیب اطلاعات لازم را در اختیار افراد قرار دهند.
- بوجود آوردن سایت اینترنت و ارائه لیست آدرس‌های الکترونیکی در موارد مخدر – انتشار نشریه‌های در این زمینه – انتشار کتابچه‌های راهنما برای گروه‌های جدید دانش‌آموزی که فعالیت بر ضدِّ سوء مصرف مواد مخدر دارند – سمینارهای آموزشی محلی – تشکیل جلسات موضوع آزاد در بین دانش‌آموزان در معرض خطر .
- درس آسیب‌های اجتماعی به ویژه مواد علمی و آموزشی روش‌های پیشگیری در مواد درسی دانش‌آموزان در تمامی مقاطع تحصیلی منظور گردد.
پیشنهاد های پژوهشی
۱-پیشنهاد می شود در آینده پژوهشی با همین عنوان در جامعه دانش آموزان پسر انجام شود.
۲- ارتباط تفکر انتقادی و نحوه نگرش به مواد روان گردان در سایر مقاطع تحصیلی و در شهرستان های دیگر نیز انجام شود.
۳-به محققان آینده توصیه می شود که علاوه بر تفکر انتقادی که دراین تحقیق مورد بررسی قرار گرفت،رابطه سایر مهارت های زندگی مانند: مدیریت استرس ،خلق منفی ،حل مسئله و تصمیم گیری و غیره با نحوه نگرش درباره مواد روان گردان پرداخته شود.
منابع فارسی
- قرآن کریم، ترجمه آیت الله مشکینی، ۱۳۸۴ قم: انتشارات الهادی

۴) طراحی مجدد فرایند: باید شامل بررسی عملیات‌های کسب و کار فعلی باشد. نتایج تجزیه و تحلیل از مدل ارزیابی فرایند بدست آمده می‌تواند برای شناسایی نقص‌های اصلی فرایند مورد استفاده قرار گیرد.

۲-۳ بازاریابی و مدیریت ارتباط با مشتری
در بخش دوم به مروری بر ادبیات در حوزه بازاریابی و مدیریت ارتباط با مشتری الکترونیکی پرداخته می‌شود. مدیریت ارتباط با مشتری الکترونیکی یک استراتژی مدیریتی است که سازمان را قادر می‌سازد بر مشتریان تمرکز کنند و روابط قوی‌تری را ایجاد نمایند. این کار کمک می‌کند تا اطلاعات مربوط به مشتری، فروش، بازاریابی، حساسیت و گرایشات بازار را یک به یک کنار هم قرار دهیم. قابل ذکر است گستره این مشتریان الکترونیکی محدود به مشتریان موجود نمی‌شود بلکه مشتریانی که از طریق بازاریابی به سیستم اضافه شده‌اند هم نیاز به مدیریت ارتباطی کارآمد دارند.
۲-۳-۱ مفاهیم پایه‌ای در حوزه بازاریابی و مدیریت ارتباط با مشتری
معاملاتی که تنها بر اثر بخشی عناصر آمیخته بازاریابی تاکید داشت، به سوی بازاریابی مبتنی بر رابطه و برقراری مدیریت موثر ارتباط با مشتری تغییر جهت داده است. طی دو دهه گذشته سازمان‌های بسیاری به اهمیت رضایتمندی مشتریان خود واقف شده و دریافته‌اند که حفظ مشتریان موجود به مراتب کم هزینه تر از جذب مشتریان جدید است. به علاوه وجود رابطه قوی بین رضایتمندی مشتریان و سودآوری مورد قبول واقع شده و تأمین و ارتقای رضایتمندی مشتریان به هدف عملیاتی بسیار مهم اغلب سازمان‌ها تبدیل شده است. بنابراین شرکت‌ها همواره باید ناظر و مراقب تعامل بین خود و مشتریانشان باشند و با شناخت و درک صحیح از نیازها و ارزش‌های مد نظر مشتریان، کالاها و خدمات با ارزشی را به آنان ارائه کنند تا با جلب رضایتمندی ، در آن‌ها وفاداری ایجاد کنند. محققان، بازاریابی رابطه‌مند را از ابعاد مختلفی مورد بررسی قرار داده‌اند که یکی از آن‌ها تاکید بر برقراری روابطی بلند مدت و متقابل بین خریدار (مشتری) و فروشنده است.
بر خلاف تئوری بازاریابی کلاسیک که هنرش در جذب مشتریان جدید و تاکید آن بیشتر بر انجام معاملات متمرکز بود تا ایجاد رابطه با دیگران، با شدت گرفتن رقابت بین شرکت‌ها در مشتری‌یابی برای محصولات و خدماتشان و همچنین افزایش قدرت مشتری در دنیای رقابتی امروز، شرکت‌ها دیگر نه تنها باید به دنبال جذب مشتریان جدید باشند، بلکه حفظ و نگهداری مشتریان قبلی و برقراری روابطی مستحکم با آنان را نیز باید مورد توجه قرار دهند. [۱۶]
دنیای امروز مملو از تغییرات و دگرگونی هاست. تغییر در فناوری، تغییر در اطلاعات، تغییر در خواسته‌های مردم، تغییر در مصرف‌کنندگان و تغییر در بازارهای جهانی. اما از مهمترین تغییرات ایجاد شده در صحنه کسب‌وکار، تغییر در ارزش‌های قابل عرضه به خریداران بوده است که به عنوان عامل اصلی موفقیت در سازمان‌های فعلی شناخته می شود و سازمان‌های پیشرو در هر صنعت موفقیت خود را مدیون توانایی در عرضه و ارائه ارزش بیشتر به خریداران در مقایسه با رقبایشان می‌دانند.به عبارت دیگر تنها در صورت تمرکز منابع بر فرصت‌ها و ایجاد ارزش برای مشتریان است که می‌توان به مزیت رقابتی پایدار دست یافت و پشتوانه‌ای محکم برای ادامه حیات سازمان و کسب رهبری در آن عرصه از رقابت را پیدا کرد.
بازاریابی رابطه‌مند به دنبال برقراری چنان روابطی با مشتریان هدف است که مجدداً در آینده از او (شرکت) خرید کنند و دیگران را نیز به این کار ترغیب کنند. بهترین رویکرد جهت حفظ و نگهداری مشتریان این است که رضایتمندی فراوان در مشتری ایجاد کرد و آنچه را برای او ارزش تلقی می‌شود مورد توجه قرار داد تا در نتیجه وفاداری او نسبت به شرکت مستحکم شود. مدیریت ارتباط با مشتری نیز در پی ارائه ارزش‌های بیشتر برای مشتری و دست‌یابی به مزایای ملموس و غیر ملموس ناشی از این رابطه است. در دنیای کنونی توجه و عمل به اصول بازاریابی رابطه مند و مدیریت ارتباط با مشتری به عنوان یک مزیت رقابتی به شمار می‌رود. [۱۷]
۲-۳-۲ کارهای مرتبط در حوزه بازاریابی و مدیریت ارتباط با مشتری
پل هریگان، الین رمزی و پاتریک ایباستن، در مقاله‌ای به تأثیرات مدیریت ارتباط با مشتری الکترونیکی در سازمان‌های کوچک و متوسط^[۱۴] (SMEs) پرداختند. هدف از این مقاله، تعیین اصول بازاریابی روابط که به ندرت در این سازمان‌ها اعمال می‌شود و همچنین بررسی نقش تکنولوژی اینترنت در مدیریت ارتباط با مشتری در ایرلند شمالی و نیز آنچه در این نقش قابل ملاحظه است می‌باشد. در طی این مطالعات یک روش کمی برای جمع آوری داده‌ها ارائه داده شد و نتایج این مطالعات حاکی از آن بود که سازمان‌ها در حال رو آوردن به سمت الکترونیکی کردن مدیریت ارتباط با مشتری می‌باشند. [۱۸]
ایوانجلیا بلری و میشائیل میشالاکوپولوس در مقاله‌ای به بررسی کاربرد مدیریت ارتباط با مشتری الکترونیکی در بخش ارتباطات راه دور (که یک بخش در حال توسعه مداوم می‌باشد) در سازمان‌های یونانی پرداختند و سودها و مشکلات به عنوان فاکتورهای موفقیت و شکست مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. نتایج نشان داد که سازمان‌ها منافع زیادی در اثر اجرای مدیریت ارتباط با مشتریان الکترونیکی که به طور قابل ملاحظه‌ای به جریان اطلاعات در سازمان‌ها برای ارتباط با مشتری کمک می‌کند، بدست می‌آورند. [۱۹]
در تحقیقی تحت عنوان «یک چارچوب تلفیقی (یکپارچه) برای ارزش مشتری و عملکرد مدیریت رابطه با مشتری» که در کشور چین صورت گرفته است، محققان مدعی شده‌اند که ارائه ارزش‌های برتر برای مشتری می‌تواند مزایای ملموس و غیر ملموسی را که از رفتارهای مشتری ناشی می‌شود، برای شرکت به همراه آورد. [۲۰]
در این تحقیق اشاره شده است که با توجه به رقابت شدید و تغییرات سریع تکنولوژیک، بسیاری از شرکت‌ها به دنبال ارائه ارزش‌های برتر برای مشتریان خود هستند و ارائه ارزش‌های برتر به مشتریان به عنوان یکی از مهمترین عوامل موفقیت شرکت‌ها چه در زمان حال و چه در زمان آینده تلقی می‌شود و همچنین تأثیر مهمی روی رفتارهای مشتریان خواهد داشت و در نهایت اینکه عملکرد مدیریت رابطه با مشتری باید از طریق رفتار‌های مشتری اندازه‌گیری و ارزیابی شود، چرا که رفتارهای مشتری می‌تواند جریان درآمدی را به سوی شرکت سرازیر کند و از اهمیت استراتژیک زیادی برخوردار است. در مقابل دیدگاه‌های گذشته که ارزش را تنها در منافع حاصل شده می‌دانستند، مطالعه حاضر چنین فرض کرده که ارزش مشتری مبنی بر ادراک مشتری است، از اینکه وی چه چیزهایی را دریافت می کند (از قبیل قیمت، هزینه فرصت، هزینه نگهداری و یادگیری).
در تحقیق دیگری تحت عنوان «از آمیخته بازاریابی به سوی بازاریابی رابطه مند» چنین عنوان شده است که با توجه به تحولات اقتصادی به وجود آمده، پارادایم جدیدی در حوزه مدیریت بازاریابی در حرکت از توجه محض به عناصر آمیخته بازاریابی به سوی بازاریابی رابطه‌مند گسترش یافته است و این گرایش بخصوص در بازاریابی خدمات و بازاریابی صنعتی مورد تاکید قرار گرفته است و روابط بازاریابی به عنوان یک پارادایم جدید در ادبیات بازاریابی شناخته شده است. [۲۱]
با توجه به این مطلب که در دنیای رقابتی امروز عنوان می شود: «هزینه جذب مشتری جدید به مراتب بیش از هزینه نگهداری مشتریان کنونی است»، محققان عنوان داشته اند که پیروی از اصول بازاریابی رابطه‌مند می‌تواند سهم عمده ای در حفظ و نگهداری مشتریان کنونی و در نتیجه سودآوری شرکت داشته باشد و می‌توان آن را یک مزیت رقابتی ممتاز برشمرد.
با مطالعه و بررسی تحقیقات صورت پذیرفته می‌توان به نقاط مشترک و همپوشی مفاهیم بازاریابی رابطه‌مند و مدیریت ارتباط با مشتری پی برد. شرکت‌ها در پی به کارگیری استراتژی‌هایی هستند که از آن طریق مشتریان کنونی خود را حفظ کنند و با داده‌کاوی و به کارگیری تکنولوژی مناسب در پی کسب اطلاعات به هنگام در خصوص مشتریانشان بوده تا از طریق برقراری روابطی پایدار و بلند مدت با مشتریان خود در پی جلب رضایتمندی و وفاداری آن‌ها باشند. بازاریابی رابطه‌مند و مدیریت ارتباط با مشتری از جمله استراتژی‌هایی است که شرکت‌های کامیاب امروز برای دست‌یابی به اهداف گفته شده از آن بهره برداری می‌کنند و می‌توان توان استفاده مطلوب از آن‌ها را به عنوان یک مزیت رقابتی پایدار در دنیای تجارت امروز دانست. [۲۱]
در سال ۲۰۱۰، لی لینگ‌یی در مقاله‌ای تحت عنوان «استفاده از متریک‌های بازاریابی» به تعیین شرایط ترویج استفاده از معیار‌های بازاریابی در مدیریت ارتباط مشتری پرداخت و عوامل سازمانی استفاده از متریک‌های بازاریابی که بر تضعیف یا تقویت عملکرد مدیریت ارتباط با مشتری تأثیر می‌گذارد را مشخص کرد. [۲۲]
بر اساس تئوری ارزش مبتنی بر مشتری^[۱۵] ، یک چارچوب تحقیقاتی برای روشن‌تر شدن نقش فرهنگ سازمانی مبتنی بر ارزش مشتری، توسعه داده شد. شواهد تجربی از ۲۰۹ نمونه شرکت‌های تجاری نشان داد که شرکت‌هایی که از متریک‌های بازاریابی استفاده می‌کنند تأثیر اصلی و مهمی بر افزایش عملکرد مدیریت ارتباط با مشتری دارند.
متریک‌های بازاریابی که در این تحقیقات تمرکز اصلی بر آن است، اشاره به جمع آوری داده‌های بازاریابی، کانال‌ها، رفتارها و پاسخ مشتری، به منظور اثر بخشی بر فعالیت‌های مدیریت ارتباط با مشتری می‌باشد. با توجه به تحقیقات انجام شده در پژوهش متریک‌های بازاریابی را می‌توان به ۶ گروه زیر خلاصه کرد:

1. 1. متریک‌های مالی (به عنوان مثال: حجم معاملات، سودها و…)

1. 1. متریک‌های بازار رقابتی

1. 1. متریک‌های رفتار مصرف کننده (نفوذ مشتری، وفاداری و جذب مشتری جدید)

1. 1. مقیاس‌های مشتری‌های با واسطه

1. 1. مقیاس‌های مشتری‌های مستقیم

1. 1. اندازه‌گیری نوآورانه (راه‌اندازی محصولات جدید و درآمد این محصولات به عنوان درصدی از کل ارسال‌ها)

شکل ۲-۱ چارچوبی برای استفاده از متریک‌های بازاریابی
شکل ۲-۱ مروری بر چارچوب این تحقیقات را فراهم می‌کند که روابط بین ویژگی‌های شرکت‌های مبتنی بر ارزش مشتری، استفاده از متریک‌های بازاریابی و عملکرد برنامه‌های مدیریت ارتباط با مشتری را نشان می‌دهد.
همچنین در سال ۲۰۰۳ آمبلر و وانگ نشان دادند که رابطه مثبت و معنی داری بین ارتباط مشتری و ۲ نوع از متریک‌های بازاریابی به نام‌های رفتار مشتری و مشتری‌های با واسطه وجود دارد [۲۳]. از این رو فرضیه‌های زیر نتیجه شده است:

1. 1. فرهنگ سازمانی مبتنی بر ارزش مشتری، با سطح قابل توجهی از استفاده از متریک‌های بازاریابی مرتبط است.

1. 1. استفاده از متریک‌های بازاریابی به طور قابل توجهی با عملکرد مدیریت ارتباط با مشتری ارتباط دارد.

1. 1. زنجیره تأمین بازاریابی^[۱۶]تأثیر استفاده از متریک‌های بازاریابی در بدست آوردن عملکرد برتر مدیریت ارتباط با مشتری را تضعیف می‌کند.

1. 1. قضیه ارزش نوآورانه، تأثیر استفاده از متریک‌های بازاریابی در بدست آوردن عملکرد برتر مدیریت ارتباط با مشتری را تقویت می‌کند.

همچنین در سال ۲۰۰۹ مدلی برای پیش‌بینی ارزش مشتری از دیدگاه جذابیت محصول و استراتژی بازاریابی مطرح شد که در آن، پیش بینی ارزش مشتری از دیدگاه جذابیت محصول و استراتژی بازاریابی مورد بررسی قرار می‌گیرد [۲۴]. این پژوهش مدلی برای مدیریت ارتباط با مشتری با بهره گرفتن از فکر هوشمند، که شامل مفهوم پویایی سیستم می‌باشد، را پیشنهاد می‌کند که شامل سه ماژول زیر است:

1. 1. مدل رفتار خرید مشتری

1. 1. مدل زنجیره مارکوف برای ارزش طول عمر مشتری^[۱۷]

1. 1. مدل بازده مالی در دراز مدت

احتمال خرید مشتری در مدل ۱، محاسبه ارزش طول عمر مشتری در ماژول ۲ و تخمین طول عمر در ماژول ۳ بررسی می‌شود. مدل رفتار خرید مشتری، از دینامیک سیستم (تغییرات سیستم) به عنوان یک ابزار شبیه‌سازی استفاده می‌کند. این مدل فعالیت‌های بازاریابی و تأثیر توسعه محصول (شامل اهمیت تصمیم‌گیری خرید مشتری بر روی یک محصول، جذابیت محصول از نظر کیفیت، طراحی و قیمت) در نظر می‌گیرد. این مدل در شکل ۲-۲ نشان داده شده است.
شکل ۲-۲ مدل رفتار خرید مشتری
یک شرکت به راحتی می‌تواند با تعریف پارامتر‌هایی همچون جذابیت یک محصول و پاسخ مشتری، استراتژی کسب و کار خود را از هر دو دیدگاه بازاریابی و توسعه محصول ارزیابی کنند. در نتیجه پالایش این پارامترها و اتخاذ بهترین استراتژی، برای ایجاد ارزش مشتری و حداکثر سود بازده مفید است. دو پارامتر مهم دیگر در این پژوهش برای توسعه محصول درنظر گرفته شده است:
الف) جذابیت یک محصول، که به طراحی، کیفیت و قیمت بستگی دارد.
ب) تجربه کاربر از محصول، رضایت و وفاداری به سازمان.
نتایج این مطالعه نشان می‌دهد که شرکت‌ها در بازار به شدت رقابتی امروز، باید تاکید بیشتری بر جذب مشتری برای توسعه محصول خود داشته باشند. از طریق تجزیه و تحلیل فعالیت‌های بازاریابی مختلف و ویژگی ‌های محصول بر روی رفتار مشتری، شرکت‌ها می‌توانند نتایج را از نظر سهم بازار و فروش پیش‌بینی کنند. با این حال پیدا کردن مدلی برای این استراتژی مشکل است.
مدل پویایی سیستم که از تجزیه و تحلیل زنجیره مارکوف برای برآورد ارزش طول عمر مشتری استفاده می‌کند، از اهمیت زیادی در کسب و کار برخوردار می باشد. شکل ۲-۳ روابط بین ایجاد ارزش و دریافت ارزش در یک شرکت را نشان می‌دهد. به منظور تقویت فرآیندهای ایجاد و دریافت ارزش، یک استراتژی بازاریابی مبتنی بر مشتری لازم می‌باشد. این بدان معناست که شرکت‌ها باید در ارتباط با قیمت‌گذاری، بخش مشتری، طراحی و کیفیت محصول، و استراتژی‌های تبلیغاتی به منظور رقابت در بازار، تصمیمات معقولی بگیرند.
شکل ۲-۳ مدل فرآیندی نحوه ایجاد ارزش و دریافت آن در سازمان
مدل پویایی سیستم که از تجزیه و تحلیل زنجیره مارکوف برای برآورد ارزش طول عمر مشتری استفاده می‌کند، از اهمیت زیادی در کسب و کار برخوردار می باشد. شکل ۲-۳ روابط بین ایجاد ارزش و دریافت ارزش در یک شرکت را نشان می‌دهد. به منظور تقویت فرآیندهای ایجاد و دریافت ارزش، یک استراتژی بازاریابی مبتنی بر مشتری لازم می‌باشد. این بدان معناست که شرکت‌ها باید در ارتباط با قیمت‌گذاری، بخش مشتری، طراحی و کیفیت محصول، و استراتژی‌های تبلیغاتی به منظور رقابت در بازار، تصمیمات معقولی بگیرند.
همچنین در سال ۲۰۱۱ نیز در مقاله‌ای تحت عنوان « استراتژی‌های تطبیق فناوری اطلاعات برای مدیریت ارتباط با مشتری » به نحوه ارتباط میان استراتژی‌های ارتباط با مشتری و زیرساخت‌های فناوری اطلاعات اشاره شده است و راهکاری جهت هم‌ترازی این استراتژی‌ها و زیرساخت‌های یک شرکت ارائه گردید. [۲۵]
۲-۴ بازمهندسی و مدیریت ارتباط با مشتری

دل پذیری بصری، خوانایی، ماندگاری، پایداری، غنای حسی

۳

مولفه معنا(هویتی)

عینی، ذهنی

ماخذ: (خادمی، و دیگران، ۱۳۸۸، ص۸۹).
۲-۶٫ عملکرد (کارکرد) و کالبد محیط
کارکرد و کاربری های متفاوتی که پاسخ گوی نیاز استفاده کنندگان می باشد. کیفیت کارکردی به چگونگی کارکرد یک مکان توجه می کند و این که طراحان شهری چگونه می توانند فضای بهتری را طراحی کنند، می پردازد. در واقع با در نظر گرفتن معیارهای بعد کارکردی در طراحی محیط می توان انتظار خلق محیطی پاسخده و مردم پسند را داشت (عباس زادگان، ۱۳۹۱).
۲-۷٫ عملکرد ورودی شهر
کارکرد و کاربری متفاوت که در بستر ورود به شهر پاسخ گوی نیاز استفاده کنندگان می باشد و دربرگیرنده تامین حرکت و دسترسی و سهل و مناسب پیاده ها و سواره ها به مراکز جاذب شهری است.
۲-۷-۱٫ ویژگی های عملکردی ورودی شهر
ارتباطی، انتقالی، حکومتی، دفاعی نفوذپذیری و حرکت، کنترل، امنیت، نظارت، هدایت، برقراری ارتباط فیزیکی بین دو عرصه درون و بیرون شهر، انعطاف پذیری.
۲-۷-۲٫ اصول عملکردی ورودی ها

• عملکردهای ورودی با توجه به نیازهای وارد شوندگان و نیازهای شهر.

• جلوگیری از تداخل عملکردهای برون شهری و درون شهری.

• رعایت سلسله مراتب عملکردی و مجزا کردن عملکردهای مورد نیاز وارد شوندگان و عبور کنندگان و ترتیب قرارگیری آنها.

۲-۷-۳٫ مولفه های عملکردی
از یک سو در بر گیرنده تامین حرکت و دسترسی و سهل و مناسب پیاده ها و سواره ها به مراکز جاذب شهری است و از سوی دیگر، برخلاف آموزه های مدرنیزم که نقش عملکردی فضاهای شهری را به کانال ساده ای برای رفت و آمد تقلیل می دهد، در بر گیرنده عملکردهای دیگر همچون تفریح غیر فعال، تماشای مردم و مراسم گوناگون، غذاخوردن و گفتگو، روزنامه خواندن، ملاقات با دوستان و…. بوده تا ضامن سرزندگی و غنای تجربه فضایی شهر گردند (گلکار، ۱۳۷۹، ص۲۹).

۱-فعالیت ۲- نفوذپذیری ۳- ایمنی و امنیت ۴- آسایش و راحتی ۵- سازگاری ۶- کنترل و نظارت
۷- انعطاف پذیری ۸- دسترسی و ارتباط ۹- تنوع کاربری ها ۱۰- ادراک ۱۱- اختلاط و کاربری و فرم
۱۲-سلسله مراتب
– نفوذپذیری: هر چه میزان برخورداری بلوک از شبکه دسترسی بیشتر باشد میزان نفوذپذیری بیشتر است.
– انعطاف پذیری: مکان هایی که بتوانند برای منظورهای متنوعی به کار آیند، در مقایسه با مکان هایی که برای کاربری مشخص و محدودی طراحی شده اند حق انتخاب بیشتری را به کاربران عرصه می‎دارند (بنتلی، ۱۳۹۰، ص۱۵۷).
–گوناگونی: مکان های قابل دسترسی و نفوذپذیر فقط زمانی ارزشمند تلقی می گردد که بتوانند تنوعی از تجربیات را عرضه بدارند(منبع قبلی، ص۵۹). و زمانی که تنوع و گوناگونی موجود باشد قدرت حق انتخاب مخاطب را افزایش می دهد.
– سلسله مراتب: بسیاری از جنبه های طرح نیازمند تسلط بصری برخی از قسمت های آن است. در ترکیب‎های پیچیده تر، به کارگیری سلسله مراتب برای برقراری نظم اجزا با کل، ضروری است. این مساله ممکن است با به کارگیری بسیاری از اصول سازماندهی که تاکنون مطرح شده است قابل دستیابی باشد. در این خصوص نشان دادن چگونگی ارتباط جزییات فرعی به بخش های اصلی ساختاری مفید خواهد بود (سایمون، ۱۳۸۷، ص۱۹۹). سلسله مراتب عملکردی در جاده ها، مسیرها و دیگر شبکه های ارتباطی، برحسب درجه اهمیت آنها یافت می شود.
– سرعت و حرکت: مسیر حرکتی که جریان ورود به شهر از طریق آن میسر می شود که در این بخش توجه به نوع حرکت، سرعت حرکت و تغییر آن در محل ورودی حائز اهمیت است (زیواره،۱۳۸۹).
۲-۷-۴٫ تاثیر سرعت بر عملکرد ورودی شهرها
سرعت با زمان نسبت عکس دارد، هر چه سرعت کمتر باشد مدت زمان بیشتری جهت طی مسافتی معین سپری می شود، و در گذشته حرکت با سرعت پایین توسط چهارپایان انجام می شد و بیننده فرصت و مجال بیشتری برای درک و ایجاد تصویر ذهنی از عناصر فضایی – کالبدی(دروازه، حصار، بارو، خندق و. . . . . ) پیش رو به عهده داشت، ولی با وجود پدیده اتومبیل و سرعت بالا مدت زمان کمتری در اختیار مسافر قرار دارد در نهایت نمی تواند به دریافت تصویر مشخصی از ورودی دست یابد، و برای درک آن نیاز به عرصه بیشتر و نوع نگرشی متفاوت با گذشته می باشد تا در سرعت بالا قابل درک و تجربه کردن باشد. در نتیجه در طراحی فضا باید تناسبات لبه ها، ویژگی های ریتم دار یا خطی فضا را طوری تنظیم کرد که سرعت حرکت را تحت تاثیر قرار دهد و همزمان فرم فضا، سرعت حرکت و ادراک فضا را به صورتی ترتیب داده، تا با حرکت ناظر در محیط و منظر، تجربه او از فضا به بیشترین حد برسد (قریب، ۱۳۸۲).
آن چه در قسمت ورودی از اهمیت بیشتری برخودار است نوع کاربری ها در عرصه ورودی، تناسب آنها با محیط، تراکم سیمای آنها نسبت به هم، انسجام موجود در فضا، استقرار صحیح و متناسب عناصر می باشد.
۲-۷-۵٫ ارتقاء مولفه های عملکردی در ورود به شهر

• باید عملکردهای سامان یافته در ورودی شهر واقع شوند که پاسخگوی نیازهای ورود باشند.

• نفوذ پذیری بصری نسبت به کاربری های مهم به وجود آید و موانع دید حذف شود.

• محصوریت راه به راه یک شخصیت پر بار یا قوی داده می شود، بطوری که کاربران به آسانی قادر به تشخیص و تمایز آن باشند. می توان از طریق درخت کاری میزان محصوریت را بالا برد. به کمک ساختمان‎ها می شود به محصوریت قوی دست یافت.

۲-۸٫ مولفه کالبدی

‏ استفاده از افزودنی‏ها، آنزیم‏ها، اسیدهای آلی و روش‏های جدید فرآوری اجزای جیره غذایی از جمله راهکارهای مناسب برای کاهش هزینه‏ های تولید می‎باشد. تهیه چنین جیره‏هایی گرچه ممکن است که هزینه تولید را به ازای هر کیلو خوراک افزایش دهد، میزان مصرف جیره حاوی مواد متراکم مغذی در سطح کلان بسیار کمتر از جیره‏های بی‏کیفیت خواهد بود. با این استراتژی از یک سو ماهی بیشتری با بهره گرفتن از حجم کمتر خوراک تولید می‏شود (کاهش FCR) و از سوی دیگر میزان دفع خوراک و رهاسازی ضایعات متابولیکی کاهش می‏یابد تا سلامت زیست‏بوم‏های آبی تامین گردد.(Cho et al, 1991) بعلاوه ماهیان تغذیه شده با این گونه جیره‏ها از سطح مناسبی از پروتئین و اسیدهای چرب ضروری جهت تامین نیازها و تضمین سلامت انسان برخوردار خواهند بود (Yokoyama et al., 2009).

منیزیم موجود در مکمل معدنی یکی از اجزای مهم افزودنیی است که اثرات ناشی از کمبود آن به صورت دقیق طی سال‏های اخیر در گونه‏های مختلف موزد مطالعه قرار گرفته است. علایمی همچون رشد ضعیف، کاهش اشتها، آهکی شدن کلیه و عضله و تجمع مایعات برون سلولی عضله را می‏توان از دلایل عدم تعدل منیزیم در جیره غذایی دانست.
آزمایش‏های متعددی به منظور بررسی دسترسی منیزیم و منگنز موجود در رژیم غذایی برای تعیین حداقل میزان مورد نیاز برای رشد طبیعی و همچنین اثرات ناشی از مصرف بیش از حد آن در گونه‏های مختلف و از جمله قزل‏آلای رنگین‏کمان انجام گرفته است. Satoh و همکاران (۱۹۹۱) نشان دادند که رشد با افزایش سطوح منگنز و منیزیم به ترتیب به بیش از ۱۵ و ۵/۰ میلی‏گرم در هر کیلوگرم جیره غذایی به طور موثری بهبود یافت. همچنین این محققان مشخص کردند که غلظت منگنز متناسب با سطح منیزیم در رژیم غذایی بوده و مقدار آن در ستون فقرات قزل‏آلای رنگین‏کمانی که با یک رژیم غذایی بدون منگنز تغذیه شده بودند در کمترین سطح قرار دارد. این یافته‏ها نشان می‏دهند که قابلیت جذب منگنز از آرد ماهی بسیار کم بوده و توسط یک ماده خاص در آن منع می‏گردد.
استفاده از ذرات نانو در صنعت آبزی‏پروری در مراحل بسیار ابتدایی قرار داشته و مطالعات بسیار کمی پیرامون استفاده از آنها در صنعت پرورش آبزیان وجود دارد. ترکیبات غیرمحلول یا روغنی به راحتی در مقیاس نانو حل شده و شاید این نوع تغییرات خصوصیات سبب توجه بیشتر به کاربرد نانوتکنولوزی در صنایع غذایی یا آبزی‏پروری گردد، چرا که قابلیت انحلال بالای نانوذرات موجب کاهش ورود مواد حل نشده از طریق مدفوع به محیط زیست آبی و جلوگیری از آلودگی محیط‏های محیطی گردد.
ه- مرور ادبیات و سوابق مربوطه (بیان مختصر پیشینه تحقیقات انجام شده در داخل و خارج کشور پیرامون موضوع تحقیق و نتایج آنها و مرور ادبیات و چارچوب نظری تحقیق):
ماهیان در شرایط پرورشی با غذاهای فرموله‏ای تغذیه میگردند که اغلب شامل تمام مواد مورد نیاز برای رشد ماهی هستند. اگرچه ترکیبات غذایی بسیار زیادی به عنوان غذای مصنوعی شناسایی شدهاند، ناتوانی این مواد در تامین مقدار مناسب و تعادل بین اجزای غذایی باعث گردیده که همچنان تحقیقات در این زمینه ادامه یابد. علاوه بر این تفاوت در نوع گونه آبزیان دلیلی برای تفاوت‏ها بین ماهیان پرورشی در استخرهای مختلف است (Eshagh, 1967). بنابراین گسترش علم نانو در جهان و استفاده از نانوذرات در صنایع مختلف به خصوص آبزی‏پروری، اهمیت بررسی پیرامون میزان بهینه این نانوذرات را در جیره غذایی دوچندان میکند. در ادامه به تحقیقات مختلفی میپردازیم که در زمینه تاثیر منیزیم بر ماهیان مختلف انجام شده است:
Wang و همکاران (۲۰۰۵) به منظور تعیین منیزیم مورد نیاز در رژیم غذایی کپورعلفخوار جوان (Ctenopharyngodon idella) به ترتیب مقادیر ۰، ۱۵۰، ۳۰۰، ۶۰۰، ۱۲۰۰ و ۲۴۰۰ میلی‏گرم سولفات منیزیم را به رژیم غذایی این ماهی اضافه کردند که این رژیم غذایی با سه تکرار برای کپور علفخوار نوجوان (با وزن اولیه ۱۳/۰±۶۹/۷ گرم) در سیستم پرورشی مدار بسته برای ۷۶ روز مورد استفاده قرار گرفت. مقدار مالون دی آلدئید در ماهی تغذیه شده با رژیم غذایی حاوی ۳۰۰ میلی‏گرم منیزیم در هر کیلوگرم ماهی نسبت به تیمار حاوی صفر و ۱۵۰ میلی‏گرم منیزیم در هر کیلوگرم ماهی خیلی بیشتر بود. افزایش منیزیم به بیش از ۳۰۰ میلی‏گرم در هر کیلوگرم از رژیم غذایی موجب افزایش غلظت منیزیم در مهره‏ها و تمام بدن شد. تجزیه و تحلیل مرحله دوم رگرسیون (مدل) چندجمله‏ای که توسط اندازه‏گیری منیزیم از ستون فقرات و همچنین کل بدن نشان داد که غلضت منیزیم کافی برای کپور علفخوار ۵/۷۱۳ و ۷/۶۲۷ میلی‏گرم در کیلوگرم از رژیم غذایی است.
Shearer و Asargad (1991) ماهیان قزل‏آلای رنگین‏کمان (Oncorhynchus mykiss) با وزن اولیه ۸۴/۰ گرم را که در سطوح مختلف منیزیم در آب ۴/۱ تا ۱۰۰۰ میلی‏گرم در گرم پرورش داده می‏شدند را با جیره‏های حاوی سطوح مختلف منیزیم (۷۸ تا ۷۲۵ میلی‏گرم در گرم درون آبی حاوی ۴/۱ تا ۱۰۰۰ میلی‏گرم در لیتر منیزیم تغذیه نمودند. نتایج این پژوهش نشان داد که جذب منیزیم از آب در ماهی با کمبود منیزیم به طور خطی با منیزیم آب ارتباط دارد. به نظر می‏رسد که نیاز ماهی به منیزیم را می‎توان هم از رژیم غذایی و هم از آب برطرف کرد. ، غلظت منتقله از آب تحت شرایط این آزمایش برابر ۴۶ میلی‏گرم در لیتر محاسبه شد که برای رفع احتیاجات ماهیان از منیزیم در یک رژیم غذایی عاری از منیزیم کافی است.
Knox و همکاران (۱۹۸۱) اثرات کمبود منیزیم روی قزل‏آلای رنگین‏کمان را به صورت دقیق در سال‏های اخیر مورد بررسی قرار داده و علائمی همچون رشد ضعیف، کاهش اشتها، آهکی شدن کلیه و عضلات همراه با تجمع مایعات برون سلولی عضله را گزارش نمودند
Dabrowska و همکاران (۱۹۹۰) بچه ماهی کپور معمولی را به مدت ۹ هفته با رژیم نیمه خالص سطوح مختلف ۰۸/۰، ۶/۰، ۹/۱، ۲ و ۳ میلی‏گرم منیزیم در کیلوگرم غذا و ۱۵ تا ۴۴ درصد پروتئین تغذیه نمودند. نتایج این تحقیق نشان داد که سطح حداقل منیزیم ۰۶/۰ میلی‏گرم در کیلوگرم  جهت بالا بردن محتوای منیزیم استخوان و پلاسما و برای کاهش غلضت کلسیم کل بدن (علامت هایپرمکسینوزیس) مورد نیاز است. افزایش بیشتر منیزیم رژیم غذایی تا میزان ۲/۳ گرم در کیلوگرم میزان رشد ماهی را به طور غیرمعنی‏دار افزایش می‏دهد، اما میزان رسوب منیزیم رژیم غذایی به حدود ۴/۷ و ۷/۱۰ درصد در ماهی تغذیه شده با میزان کم و بالای پروتئین به ترتیب کاهش می‏یابد.
Brucka-jastrzebska و همکاران (۲۰۰۸) آزمایش هایی را در زمینه میزان مواد معدنی ۹۰ گونه ماهی آب شیرین از جمله کپورمعمولی، قزل آلای رنگین کمان،ماهی خاویاری سیبری در سن ۶ الی ۷ ماهگی انجام دادند. نمونه‏های خون، کبد، کلیه، آبشش‏ها، پوست و عضلات از هر ماهی جمع‏آوری و در معرض تست‏های شیمیایی منیزیم، کلسیم، روی، مس و آهن همراه با طیف‏سنجی قلیلیی انتشاری دوگانه پلاسما-اتمیک در دستگاه JY-24 JOBIN قرار گرفتند. نتایج این مطالعه نشان داد که محل پرورش از لحاظ آماری تاثیر قابل‏ملاحظه‌ای بر میزان (سطوح) عناصر مورد بررسی بین سه گونه ماهی آزمایشی دارد. محتوای منیزیم در کلیه و پوست بطور قابل ملاحظه‎ای در ماهی کپور نسبت به ماهی خاویاری بالاتر بود. ترتیب مشابهی در مورد محتوای کلسیم پوست و محتوای روی در کلیه کپورمعمولی، قزل‎آلای رنگین‎کمان و ماهی خاویاری سیبری مشاهده شد.سطوح کبدی و کلیوی آهن و مس بطور چشمگیری در ماهی کپور نسبت به ماهی قزل‏آلای رنگین‏کمان پایین‏تر بود. ماهی قزل‏آلای رنگین‏کمان از بین این سه گونه ماهی بالاترین سطح پوستی کلسیم و منیزیم و بالاترین سطح خونی آهن را داشت. نتایج نشان این پژوهش نشان داد که محل و شرایط پرورش اثرات چشمگیری روی سطح مواد معدنی مورد نیاز کم‏مقدار و پرمقدار در ماهی آب شیرین دارد.
Igino و همکاران (۱۹۸۰) نیاز کپور معمولی و قزل‏آلای رنگین‏کمان به منیزیم و مس را مورد بررسی قرار داده و دریافتند که نمونه‏های قزل‏آلای ۷۵ گرمی تغذیه شده با جیره حاوی میلی‏گرم منیزیم در هر کیلوگرم جیره دارای نرخ رشد کمتری نسبت به ماهیان تغذیه شده با جیره حاوی ۱۳ میلی‏گرم منیزیم در هر کیلوگرم جیره بودند. همچنین نشانه‏های کمبود منیزیم شامل رشد نامتعادل دمی و کوتاهی بدن نیز در گروه اول مشاهده گردید که به علت کاهش منیزیم در مهره‏های این گروه از ماهیان در اثر کمبود منیزیم جیره می‏باشد. ماهیان گروه اول بعد از ۱۲ هفته غذادهی دارای افزایش وزنی معادل ۴ برابر بودند، در حالی که افزایش وزن در ماهیان گروه دوم در حدود ۹ برابربود.
و – جنبه جدید بودن و نوآوری در تحقیق:
مطالعات بسیار زیادی پیرامون استفاده از منیزیم در مقادیر مختلف و یا منابع مختلف نمکهای غیرآلی منیزیم، در جیره ماهیان مختلف صورت گرفته است، اما با توجه به نوپا بودن صنعت نانوتکنولوژی و نوظهور بودن استفاده از نانو ذرات در آبزی‏پروری، بررسی اثرات و میزان بهینه نانو ذره منیزیم بر فاکتورهای رشد، فاکتورهای خونی، فعالیت آنزیمی و میزان مواد معدنی در خون و بافت ماهی قزل‏آلای رنگین‏کمان ضروری به نظر میرسد. امید است که این تحقیق بتواند مسیر جدیدی را در زمینه استفاده از مکملهای غذایی در صنعت تغذیه آبزیان ارائه دهد.
ز- اهداف مشخص تحقیق (شامل اهداف آرمانی، کلی، اهداف ویژه و کاربردی):
دستیابی به میزان و ترکیب مناسب منیزیم در جیره غذایی ماهی قزل‏آلای رنگین‏کمان
بررسی اثر مقادیر و اشکال مختلف منیزیم در بهبود شاخصهای رشد و بقاء ماهی قزل‏آلای رنگین‏کمان
بررسی اثر نانو منیزیم بر فعالیت آنزیم سوپراکسید دیسموتاز، گلوتانین پروکسیداز، مالون دی‏آلدئید، گلوتاتیون پراکسیداز، گلوتاتیون ردوکتاز، گلوتاتیون S-ترانسفراز (Özdem and Sadan 1994; Aslan, 1995) (Mc.Kenzie et al., 2002).
بررسی اثر نانو منیزیم بر فاکتورهای خونی و فعالیت لیزوزیمی
ح – در صورت داشتن هدف کاربردی، نام بهره‏وران (سازمان‏ها، صنایع و یا گروه ذینفعان) ذکر شود (به عبارت دیگر محل اجرای مطالعه موردی):
مراکز تکثیر و پرورش قزل‏آلای رنگین‏کمان
کارخانه های تولید غذای آبزیان
سازمان شیلات ایران
مراکز و موسسات تحقیقاتی مرتبط با آبزیپروری
ط- سؤالات تحقیق:
کدامیک از مقادیر نانو منیزیم باعث افزایش رشد و بقاء ماهی قزل‏آلای رنگین‏کمان میشود؟
آیا نانو ذره منیزیم از کارایی بیشتری در مقایسه با سایر ترکیبات روی در جیره غذایی قزل‏آلای رنگین‏کمان برخوردار است؟
آیا نانو ذره منیزیم بر میزان فعالیت آنزیم سوپر اکسید دیسموتاز، گلوتانین پروکسیداز، مالون دی آلدئید، لیزوزیم، گلوتاتیون پراکسیداز، گلوتاتیون ردوکتاز، گلوتاتیون S-ترانسفراز تاثیرگذار است؟
آیا استفاده از نانو ذره منیزیم بر میزان روی در پلاسما،کبد، عضله ها و استخوان موثر خواهد بود؟
آیا کاربرد نانو ذره منیزیم می‏تواند فاکتورهای خونی قزل آلای‏رنگین‏کمان را تحت تاثیر قرار دهد؟
ی- فرضیه ‏های تحقیق:
فرضیه H0: نانو منیزیم باعث افزایش رشد و بقاء ماهی قزل‏آلای رنگین‏کمان نمیشود.
فرضیه H1: نانو منیزیم باعث افزایش رشد و بقاء ماهی قزل‏آلای رنگین‏کمان میشود.
فرضیه H0: استفاده از نانو ذره منیزیم تاثیری بر محتوای آن در کبد و استخوان ماهی قزل‏آلای رنگین‏کمان ندارد.
فرضیه H1: استفاده از نانو ذره منیزیم تاثیری بر محتوای آن در کبد و استخوان ماهی قزل‏آلای رنگین‏کمان دارد.
فرضیه H0: نانو منیزیم بر روی فاکتورهای خونی ماهی قزل‏آلای رنگین‏کمان اثر ندارد.
فرضیه H1: نانو منیزیم موجب بهبود فاکتورهای خونی موثر بر دفاع غیراختصاصی قزل‏آلای رنگین‏کمان میگردد.
فرضیه H0: نانو منیزیم بر فعالیت آنزیم سوپر اکسید دیسموتاز، گلوتانین پروکسیداز، مالون دی آلدئید، لیزوزیم)گلوتاتیون پراکسیداز، گلوتاتیون ردوکتاز، گلوتاتیون S-ترانسفراز) ماهی قزل‏آلای رنگین‏کمان اثر ندارد.
فرضیه H1: نانو منیزیم موجب افزایش فعالیت آنزیم سوپر اکسید دیسموتاز، گلوتانین پروکسیداز، مالون دی آلدئید، لیزوزیم)گلوتاتیون پراکسیداز، گلوتاتیون ردوکتاز، گلوتاتیون S-ترانسفراز) در ماهی قزل‏آلای رنگین‏کمان میشود.
ک- تعریف واژه‏ ها و اصطلاحات فنی و تخصصی (به صورت مفهومی و عملیاتی):
شاخصهای رشد: فاکتورهایی نظیر نرخ رشد ویژه، میانگین وزن، ضریب چاقی و ضریب تبدیل غذایی و نرخ بازده پروتئین که جهت سنجش رشد بکار رفته و به تفکیک در روش کار تعریف شدهاند.
پارامترهای خونی: عواملی همچون تعداد گلبولهای قرمز، تعداد گلبولهای سفید و میزان هماتوکریت که نشانگر تغییرات فیزیولوژیکی موجودات زنده و قابلیت دفاع در مقابل عوامل خارجی میباشند.
سوپراکسید دیسموتاز: آنزیم سوپراکسید دیسموتاز SOD)) یکی از آنزیم‏های کلیدی دفاع آنتی اکسیدانی بدن در برابر آسیب‏های ناشی از رادیکال‏های آزاد است.این آنزیم، واکنش تبدیل دو رادیکال آنیون سوپراکسید به پراکسید هیدروژن و اکسیژن مولکولی را سرعت می بخشد و لذا باعث جمع آوری رادیکال‏های مضر مذکور می شود.بدین ترتیب جانداران هوازی در برابر آسیب‏های ناشی از استرس اکسیداتیو محافظت می شوند(Fridovich, 1974).آنزیم سوپراکسیددیسموتاز در تمام بافت‏های هوازی وجود دارد و جایگاه سلولی آن داخل سیتوزول و میتوکندری است ( et al., 1988 Sun). در تمامی موجودات زنده هوازی، اهمیت دفاع سلول توسط آنزیم سوپر اکسیددیسموتاز در برابر آسیب‏های اکسایشی گونه‏های فعال اکسیژنی نشان داده شده است.اهمیت این آنزیم به حدی است که گونه‏های جهش یافته E.coli که آنزیم سوپراکسیددیسموتاز را ندارند، به شدت نسبت به آسیب‏های اکسایشی حساس هستند(McCord JM, Fridovich I ,. 1969).
گلوتانین پروکسیداز: این آنزیم دارای وزن مولکولی تقریبی ۱۰۰۰۰۰،و شامل چهار زیر واحد و چهار اتم سلنیوم در پروتئین مول است Gordon Bell et al,. 1984)). بدیهی است این آنزیم برای حفاظت از گلبول‏های در برابر آسیب‏های اکسیداتیو است که هیدروپراکسیدها چربی را کاهش می دهد و منجر به این فرضیه شده که این آنزیم آسیب اکسیداتیو ناشی از پراکسیداسیون لیپیدی محافظت از بافت می شودStephensen et al., 2002)).
مالون دی آلدئید: مالون دی آلدئید محصول نهایی پراکسیداسیون لیپیدها است..شواهد نشان می دهد غلظت MDA مرتبط با فرآیندهای سمی ناشی از رادیکال‏های آزاد است (Talas et al., 2009).
لیزوزیم: لیزوزیم در ماهی ها، یک آنزیم با خواص آنتی بیوتیکی است که توسط لوکوسیت ها منتشر می شود،لیزوزیم در پستانداران دارای طیف وسیع تری از فعالیت ها است (Watts et al., 2001). لیزوزیم اغلب به عنوان شاخص عملکرد سیستم ایمنی غیر اختصاصی استفاده می شود، زیرا لیزوزیم میتواند باعث آسیب رساندن به دیواره سلول باکتری شود(Ellis, 1999). عوامل استرس زا می تواند باعث تغییرات در فعالیت لیزوزیم شود(Caruso et al., 2002).
استرس اکسیداتیو: استرس اکسیداتیو در نتیجه عدم تعادل بین تولید رادیکالهای آزاد و اشکال فعال اکسیژن از یک سو و دفاع آنتی اکسیدانی از سوی دیگر مطرح میشود. واکنشهای شیمیایی هوازی در بدن موجب تولید رادیکالهای آزاد شده که مقدار بیش از حد آنها خطرناک میباشد. موانع فیزیکی از جمله دفاعهایی است که در برابر این استرس وجود دارد. این موانع برای محدود نگهداشتن رادیکالهای آزاد در مکانهای تولید درون سلول است. میتوکندری و غشاء اندوپلاسمی از جمله این موانع می‏باشد.آنزیمهایی مانند سوپر اکسید دسموتاز و کاتالاز (که اشکال واکنشی خطرناک اکسیژن را خنثی میکند) و برخی ترکیبات غذایی همچون ویتامین E،‏C،‏ مس و روی نیز میتوانند رادیکال آزاد را با اهدای الکترون به آنها و قطع واکنشهای زنجیره ای اولیه کنترل کنند.
۵-روش شناسی تحقیق:
الف- شرح کامل روش تحقیق بر حسب هدف، نوع داده ها و نحوه اجراء (شامل مواد، تجهیزات و استانداردهای مورد استفاده در قالب مراحل اجرایی تحقیق به تفکیک):
تذکر: درخصوص تفکیک مراحل اجرایی تحقیق و توضیح آن، از به کار بردن عناوین کلی نظیر، «گردآوری اطلاعات اولیه»، «تهیه نمونه‏های آزمون»، «انجام آزمایش‏ها» و غیره خودداری شده و لازم است در هر مورد توضیحات کامل در رابطه با منابع و مراکز تهیه داده‏ها و ملزومات، نوع فعالیت، مواد، روش‏ها، استانداردها، تجهیزات و مشخصات هر یک ارائه گردد.
نانو ذره منیزیم در این تحقیق به صورت خنثی (Free carrier) از شرکت پیشگامان نانو مواد ایرانیان تهیه میگردند.خصوصیات ترکیب فوق در جدول ۱ ارائه گردیده است. اندازه ذرات از ۲۰ تا ۸۰ نانومتر متغییر بوده و دارای اندازه متوسطی برابر با ۶۹ نانومتر میباشند.

معادله (۲-۱)
که در آن:
: اقلام تعهدی اختیاری
: کل اقلام تعهدی (سود منهای جریان‌های نقدی)
: مجموع داراییهای سال قبل
در این مدل فرض می‌شود سطح تغییرات مورد انتظار در اقلام تعهدی غیراختیاری در طی دوره‌های مختلف صفر می باشد و از این رو هرگونه تغییری به مدیریت سود نسبت داده می‌شود. این فرض می‌تواند موجب انحراف در تخمین تعهدات غیراختیاری شود. تحقیق کاپلن (۱۹۸۵) نشان داد سرمایه در گردش شرکت از شرایط و عملکرد اقتصادی تأثیر می‌پذیرد.
۲-۳-۲. مدل دی آنجلو (۱۹۸۶)
اساس مدل دی آنجلو، همان مدل هیلی (۱۹۸۵)‌است. با این تفاوت که در این مدل اقلام تعهدی سال قبل مد نظر قرار می‌گیرد در حالیکه در مدل هیلی، از اقلام تعهدی دوره جاری استفاده می‌شد. در این مدل میزان تعهدات غیراختیاری دوره جاری برابر کل تعهدات دوره قبل است. فرض حاکم در این مدل این است که اقلام تعهدی از سالی به سال دیگر ثابت است، بنابراین هرگونه تغییر در اقلام تعهدی بعنوان مدیریت سود در نظر گرفته می‌شود. ولی واقعیت این است که اقلام تعهدی به واسطه شرایط اقتصادی حاکم در حال تغییر است. این موضوع باعث وارد شدن ایراد توسط منتقدان به این مدل شده است (مراجعه شود به تحقیات دچو وهمکاران ۱۹۹۵؛ بارتو، گول و تسوی ۲۰۰۱). در این مدل از روابط زیر برای محاسبه اقلام تعهدی اختیاری استفاده می‌شود:

معادله (۲-۲)
که در آن:
: اقلام تعهدی اختیاری
: کل اقلام تعهدی (سود منهای جریان‌های نقدی)
: اقلام تعهدی غیر اختیاری
: کل اقلام تعهدی سال قبل
: مجموع داراییهای دو سال قبل
۲-۳-۳. مدل جونز (۱۹۹۱)
جونز با بهره گرفتن از تحلیل رگرسیون، مدل جدیدی برای ارزایابی مدیریت سود ارائه نمود در مدلی که وی ارائه نمود، ‌اقلام تعهدی به عنوان تابعی از رشد درآمد و اندازه داراییهای ثابت مشهود محسوب می‌شوند. دلیل توجه به عوامل رشد درآمد و اندازه داراییهای ثابت مشهود، در نظر گرفتن تغییر شرایط اقتصادی بود. یکی از انتقادات وارد شده به مدلهای قبل از جونز، یعنی هیلی (۱۹۸۵) ودی آنجلو (۱۹۸۶)، عدم توجه به شرایط اقتصادی متغیر حاکم بود، لذا جونز این دو عامل را به عنوان شاخصهایی از محیط اقتصادی متغیر حاکم در نظر گرفت. همچنین در این مدل فرض ثابت بودن اقلام تعهدی که در مدلهای قبل مطرح بود، وجود ندارد.
جونز با بهره گرفتن از مدل رگرسیونی زیر اقلام تعهدی را برآورد می‌کرد:

معادله (۲-۳)
که در آن:
: کل اقلام تعهدی (سود منهای جریان‌های نقدی)
: مجموع داراییهای سال قبل
: رشد درآمد
: داراییهای ثابت مشهود
: جزء باقیمانده
معیار مدیریت سود در این مدل اقلام تعهدی اختیاری است. دلیل این امر این است که مدیریت بر اقلام تعهدی غیراختیاری کنترلی ندارد، لذا صرفا به اقلام تعهدی اختیاری که در مورد آنها مدیریت، فرصت اعمال اختیار دارد مدنظر قرار می‌گیرد(امین الاسلام و همکاران ۲۰۱۱). در این مدل فرض بر این است که مدیریت تنها می‌تواند هزینه‌های تعهدی را دستکاری کند و این بدین معنی است که نمی‌تواند بر درآمدها اعمال اختیار کند. وجود این فرض به عنوان نقطه ضعفی برای این مدل محسوب می‌شود که توسط برخی از منتقدین ارائه شده است.
۲-۳-۴. مدل دچو وهمکاران-تعدیل شده جونز (۱۹۹۵)
دچو و همکاران (۱۹۹۵) با این استدلال که اعمال اختیار مدیریت نسبت به شناخت درآمدهای اعتباری (نسیه) بسیار ساده‌تر از اعمال اختیاری وی بر درآمدهای نقدی است، تغییر درآمدها را به واسطه تغییر در حسابهای دریافتنی تعدیل کردند، در حالیکه در مدل جونز (۱۹۹۱) فقط تغییر در درآمدها مد نظر بود. دچووهمکاران با بهره گرفتن از مدل زیر، اقلام تعهدی را برآورد می‌کردند:

معادله (۲-۴)
که در آن:
: کل اقلام تعهدی (سود منهای جریان‌های نقدی)
: مجموع داراییهای سال قبل
: رشد درآمد
: رشد حسابهای دریافتنی
: داراییهای ثابت مشهود
: جزء باقیمانده
معیار مدیریت سود در این مدل نیز اقلام تعهدی اختیاری است. مزیت این مدل نسبت به مدلهای قبلی در این است که در این مدل فرض عدم توانایی اعمال اختیار مدیریت نسبت به درآمدها و فرض ثابت بودن اقلام تعهدی در هر دوره وجود ندارد. اما ایراد وارده به این مدل این است که اثر عملکرد گذشته شرکت کنترل نمی‌شود که این امر منجر به اشتباه در اندازه‌گیری اقلام تعهدی اختیاری می‌شود. (الشرایری،۲۰۱۲).
۲-۳-۵. مدل ریس و همکاران (۱۹۹۶)
تعدادی از مطالعات نشان داده‌اند که مدل جونز در اندازه گیری مدیریت سود دارای خطا است. برای مثال دچو و همکاران(۱۹۹۵) به تخمین تعهدات اختیاری برای شرکت هایی که دارای درآمد خیلی بالا یا وجه نقد حاصل از عملیات خیلی بالا بودند پرداختند. نتایج نشان داد که شرکت های با درآمد خیلی بالا دارای تعهدات اختیاری بالا و شرکت‌های با درآمد پایین دارای تعهدات اختیاری پایینی هستند. این نتایج نشان می‌هد که مدل‌های شناسایی مدیریت سود در شرکت‌های با عملکرد مالی شدید، بخشی از تعهدات غیراختیاری را بعنوان تعهدات اختیاری در نظر می‌گیرند. نتایج مشابهی نیز توسط کوتاری و همکاران (۲۰۰۵) گزارش شده است.
به همین دلیل ریس و دیگران متغیری را برای کنترل شرایط عملکرد شرکت به مدل وارد کردند. متغیر مورد نظر آنها نقد حاصل از عملیات بود که البته توسط کازنیک (۱۹۹۹) هم بکار رفته است. نتایج تحقیقات آنها توانست نتایج بهتری را نسبت به مدل جونز ارائه دهد. مدلی که ریس ارائه داد بصورت زیر است:
معادله (۲-۵)
: کل اقلام تعهدی (سود منهای جریان‌های نقدی)
: مجموع داراییهای سال قبل
: رشد درآمد
: داراییهای ثابت مشهود
: وجه نقد حاصل از فعالیت های عملیاتی
۲-۳-۶.کوتاری و همکاران(۲۰۰۵)
مدل تعدیل شده جونز که توسط دچو و همکاران (۱۹۹۵) تعدیل شده بود، بار دیگر توسط کوتاری و همکاران (۲۰۰۵)تعدیل گردید. ایراد وارد شده به مدل تعدیل شده جونز این بود که تاثیر عملکرد شرکت در نظر گرفته نمی‌شود. از اینرو کوتاری وهمکاران تکنیکهای مختلفی برای کنترل تاثیر عملکرد گذشته شرکت به شرح زیر پیشنهاد دادند:
۱-اضافه نمودن معیاری از عملکرد گذشته مثل بازده داراییهای سال جاری یا سال قبل  به عنوان یک متغیر توضیحی اضافی به مدل تعدیل شده جونز. بنابراین مدل تعدیل شده جونز به صورت زیر تغییر پیدا می‌کند: