rosa

Hibiscus

۲-۱۱-۲- ختمی زینتی- دارویی
ختمـی بـا نـام علـمـی Althaea rosea L. گیـاهـی عـلفـی و دو یــا چنــد ســالـه اسـت (Kui shu, 2007 and Al- Snafi, 2013). ساقه راست است و به ارتفاع ۲ تا ۳ متر می رسد. برگ ها تقریباً مدور یا تخم مرغی با حاشیه دندانه­دار و کرک­دار هستند. دمبرگ­ها بلند و حدود ۵ تا ۱۵ سانتی­متر می­باشند. ختمی دارای ریشه ساده یا منشعب به طول ۱۰ تا۳۰ سانتی­متر و قطر ۲ تا ۳ سانتی متر است. بخش خارجی ریشه قهوه­ای و قسمت داخلی آن سفید رنگ است (امیدبیگی، ۱۳۸۷). گل های ختمی پنج گلبرگی، درشت، به رنگ سفید متمایل به صورتی یا ارغوانی هستند که گاه در سطح گلبرگ­ها لکه­های زرشکی یا ارغوانی دیده می­ شود. گل­های ختمی در اوایل تابستان (تیرماه) در قسمت انتهایی ساقه به صورت سه­تایی و مجتمع ظاهر می گردند (فرزین و همکاران، ۱۳۹۱؛ امیدبیگی، ۱۳۸۷). گلبرگ­ها تخم مرغی، حدود ۴ سانتی متر و گل­ها دارای دمگلی حدود ۵ سانتی‌متر هستند. جام گل اغلب رنگی، به ندرت سفید و بساک به صورت خوشه­ای و زرد رنگ است. انواع قرمز تیره در خاک های شنی و رنگ­های روشن­تر در خاک­های رسی کشت می شوند (Shu kui shu, 2007). میوه­های ختمی قهوه­ای، مدور و چند لایه می­باشند که مجتمع از بذر­ها هستند. بهترین راه تکثیر ختمی از طریق بذر است. بذر­های تازه قوه رویشی مناسب ندارند (امیدبیگی، ۱۳۸۷).

شکل ۲-۱: مشخصات گیاه شناسی Althaea rosea L.
۲-۱۲- رویشگاه­های ختمی
گیاه ختمی بومی چین، جنوب اروپا، آسیای مرکزی و مدیترانه است (Al- Snafi, 2013) در سراسر چین و مناطق معتدل و از قرن پانزده در اروپا کشت می­ شود (Kui shu, 2007). در خاک‌های مرطوب، با زهکشی خوب بهترین رشد را دارد. از آنجایی که این گیاه نمی­تواند در سایه رشد کند آن را در حاشیه­های آفتاب­گیر کشت می­ کنند (Al- Snafi, 2013). در ایران، در نواحی البرز، کرج، آذربایجان، اراک و شمال ایران می­روید. خاک­های سبک، عمیق و حاوی ترکیبات هوموسی برای کشت آن مناسب است (امیدبیگی، ۱۳۸۷).

۲-۱۳- اهمیت و جایگاه ختمی به عنوان یک گیاه دارویی
ختمی به روش سنتی برای درمان سوزش دهان، خلط­آوری، سرفه­های خشک، گاستریت خفیف، سوختگی پوست و نیش حشرات مورد استفاده قرار می­گیرد. همچنین در التهابات دهان، گلو، دستگاه گوارش، مشکلات دستگاه ادراری و التهابات آن، زخم، آب سوختگی، یبوست و اسهال استفاده می شود. ختمی خنک کننده­ بدن و مدر است. جوشانده­ی گل به عنوان ضد­التهاب، تب­بر، مسکن و قابض استفاده می­ شود. ریشه­ آن به عنوان یک مسکن و قابض در درمان زخم معده مفید است. همچنین گل و ریشه­ آن در درمان التهابات کلیه و رحم استفاده می­شـود. دانـه­های آن ادرارآور و تـب­بـر است (Al- Snafi, 2013).
تمام قسمت­ های این گیاه استفاده­ی طبی دارد. به عنوان یک نرم‌کننده­ پوست نیز استفاده می­ شود. ختمی برای تمام اعضای بدن مخصوصاً روده­ها، کلیه­ها، ریه­ها، معده و مثانه مؤثر است (امیدبیگی، رضا، ۱۳۸۷). گیاه ختمی دارای اثرات ضد­میکروبی و آنتی­باکتریال قوی در برابر باکتری­ ها و قارچ‌های ذیل دارد Escherichia coli ATcc 29998، Escherichia coli ATcc 25922، Escherichia coli ATcc 11230، Staphylococcus aureus ATcc 6538، Staphylococcus aureus ATcc 29213، Staphylococcus epidermidis ATcc 12228، Salmonella thyphimurium ccM 5445، Enterobacter cloacae ATcc 13047، Enterococcus faecalis ATcc 29212، Pseudomonas aeroginosa ATcc 27853 و Candida albicans ATcc 10239 (Al- Snafi, 2013).
۲-۱۴- ترکیبات ختمی
ختمی شامل پلی­ساکاریدی با وزن مولکولی بالا به نام موسیلاژ است (Fahamiya, 2011 and Raknimov, 2007). مطالعات شیمیایی ختمی نشان داد که این گیاه حاوی مقادیر زیادی از پلی ساکارید، فلاونوئید، مشتقات کامفرول، کوئرستین، لوتئولین، مرستین، آنتوسیانید، مشتقات دلفینیدین و یک جزء ناشناخته با فعالیت استروژن است (Dudek, 2006).
همچنین ختمی دارای اسید­گالاکتورونیک، اسید­گلوکورونیک، گالاکتوز، آرابینوز، رامنوز، مواد چرب، بوتیریک ­اسید، فیتوسترین، آمیدون، ساکاروز، پکتین، آسپاراژین، نشاسته، بتایین، آلبومین، لسیتین، ماده­ معطر فرار، اسید­مالیک، تانن، مواد معدنی و فسفات است (فرزین و همکاران، ۱۳۹۱). موسیلاژ از مهمترین ترکیبات گیاه ختمی، پلی­مر­های زیستی با وزن مولکولی بالا که دارای طیف گسترده­ای از خواص فیزیکوشیمیایی است که کاربرد وسیعی در داروسازی، صنعت، بهداشت و پزشکی دارد (Zhao et al, 2008). تجزیه موسیلاژ نشان داد که این ماده متشکل از واحد­های سازنده­ای مانند گالاکترونیک­اسید، گلوکورونیک­اسید، آرابینوز، گزیلوز، رامنوز، گالاکتوز، گلوکز می باشد. این ماده در الکل نامحلول و در آب محلول است Fekri et al, 2008; Zhao et al, 2006) و امید بیگی، ۱۳۸۸).
۲-۱۵- اهمیت و جایگاه موسیلاژ در پزشکی و صنعت
موسیلاژ اهمیت فوق­العاده­ای در درمان سرطان، التیام و ترمیم زخم­ها دارد. علاوه بر این دارای خاصیت ضد­ویروس و آنتی­باکتریال است (Franz, 1989). موسیلاژ دارای ویژگی­های با ارزشی مانند پایدار‌کنندگی، امولسیون­کنندگی و سوسپانسیون­کنندگی است. این امر باعث کاربرد گستره­ آن در صنعت داروسازی و نساجی شده است. در داروسازی به منظور تهیه سوسپانسیون­ها، امولسیون­ها و یک عامل امولسیون­کننده­ پودر­های نامحلول، رزین­ها و روغن­ها و به عنوان عامل چسبنده در قرص های مکیدنی، گرانول­ها و تهیه دارو­های ملین­کننده کاربرد دارند (میرمعصومی، ۱۳۷۱). موسیلاژ به عنوان عامل سوسپانسیون­کننده، نگهدارنده­ی آب، قوام­دهنده، روان­کننده­ هیدروکلوئیدی، پایدار­کننده و کاهش دهنده­ اصطکاک استفاده می­ شود.
موسیلاژ در صنایع غذایی کاربرد­هایی شامل تغلیظ­کنندگی، تثبیت­کنندگی، به تعویق انداختن بیات شدن نان و در ژله­ها، چاشنی­ها و نوشیدنی­ها کاربرد دارد. موسیلاژ­ها علاوه بر مواردی که ذکر شد در صنایع رنگ‌آمیزی پارچه، تهیه مرکب چاپ، صنایع آرایشی، کاغذسازی، ساخت واکس، صنایع دفاعی و صنعت نفت و گاز کاربرد فراوان دارد (بقالیان، ۱۳۷۸). از موسیلاژ به عنوان یک پوشش محافظتی خوراکی برای میوه­ ها و سبزی­ها جهت افزایش عمر پس از برداشت محصول استفاده می­ شود (Park et al, 1994). این پوشش می ­تواند با کاهش تبخیر آب، کاهش تنفس، تأخیر در تغییر ساختار و حفظ مواد معطر باعث افزایش نگهداری محصول می­ شود. این پوشش می ­تواند جایگزین بسته بندی­های مصنوعی شود (Perez and Krochta, 1999). حذف بسته بندی­های پلی­اتیلنی باعث کاهش آلودگی زیست محیطی می­ شود. یکی دیگر از برتری­های این پوشش نسبت به پوشش ­های پلی­اتیلنی این است که می ­تواند این پوشش همراه با محصول خورده شود (Park et al, 1994).

۲-۲- الف ۲-۲- ب
شکل ۲-۲: الف) محل تجمع موسیلاژ در فضای بین سلول­های گیاه آلوئه­ورا، ب) تجمع موسیلاژ در کورتکس (www.aloeverahq.com/aloe-vera-plant)
۲-۱۶- اهمیت موسیلاژ در گیاه
موسیلاژ در دستگاه گلژی سنتز می­ شود و به اپوپلاست (فضای بین غشای پلاسمایی و دیواره­ سلولی اولیه)، کورتکس یا سلول­های اپیدرمی ترشح می­ شود. (Haughn and Chaudhury, 2005; Young et al, 2008). موسیلاژ مخلوط پلی­ساکاریدی پیچیده است که در اندام­های مختلف بسیاری از گونه­ های گیاهی وجود دارد. موسیلاژ در ریزوم، ریشه و آندوسپرم دانه در درجه­ اول به عنوان منبع ذخیره­ انرژی عمل می­ کند.
موسیلاژ برگی نیز نقش مهمی در پاسخ به زخم­ها و پاتوژن­ها ایفا می­ کند. از دیگر نقش­های موسیلاژ شرکت در حمل و نقل آب و پاسخ به تنش­ها است. موسیلاژ باعث ذخیره­ آب در گیاه و افزایش مقاومت گیاه در برابر خشکی می­ شود. موسیلاژ به کاهش نوسانات آب در وسط روز می­انجامد و برگ قادر به حفظ پتانسیل آب در زمان کم آبی می­باشد (Ghanem, 2010).
۲-۱۷- تأثیر شوری و برخی عوامل محیطی دیگر بر موسیلاژ
حیدری و فرزانه (۱۳۹۲) گزارش کردند افزایش شوری باعث کاهش میزان موسیلاژ در گیاه اسفرزه شده که این اختلاف معنی­دار بوده است. مکی­زاده و همکاران (۱۳۸۷) طی تحقیقاتی گزارش کردند سطوح مختلف شوری باعث کاهش میزان موسیلاژ در گیاه گاو­زبان شد که این کاهش تفاوت معنی­داری نشان داد. کاهش موسیلاژ تحت تنش شوری می ­تواند ناشی از تجزیه هیدروکربن­های نامحلول به هیدروکربن­های محلول به منظور تأمین انرژی و تنظیم اسمزی باشد (میرمحمدی میبدی و قره­یاضی، ۱۳۸۱).
وکیلی شهر بابکی و باقی زاده (۱۳۹۱) اعلام کردند که مقادیر نیتروژن و فواصل کاشت بر میزان موسیلاژ اثر معنی‌دار دارد. مرادی و همکاران (۱۳۸۹) گزارش کردند فواصل آبیاری و سطوح مختلف نیتروژن بر میزان موسیلاژ اسفرژه اثر معنی‌دار دارد. حیدری و فرزانه (۱۳۹۲) نیز گزارش کردند که تغذیه نیتروژن و تنش شوری بر میزان موسیلاژ در گیاه اسفرزه اثر معنی داری گذاشته است.
۲-۱۸- تأثیر شوری در گیاه ختمی
در حیطه دانش ما تاکنون مطالعات زیادی در ارتباط با اثرات تنش شوری و تأثیر آن در رشد و میزان موسیلاژ گیاه ختمی زینتی وجود ندارد. یزدانی بیوکی و رضوانی مقدم (۱۳۹۱) اثرات تنش شوری در جوانه زنی ختمی دارویی را بررسی نموده و گزارش کردند که شوری درصد جوانه‌زنی گیاه ختمی را به صورت معنی‌داری کاهش می‌دهد.
فصل سوم
مواد و روش ها
۳-۱- مکان و زمان آزمایش
بذور Althaea rosea L. از شرکت دشتیار اصفهان خریداری شد. آزمایش به صورت گلدانی بر پایه بلوک­های کامل تصادفی با ۳ تکرار در فضای باز و آفتاب­گیر انجام گردید. شرایط آب و هوایی محل کاشت گیاهان در جدول ۳-۱ نشان داده شده است. کاشت بذر­ها در گلدان­های ۱۵ کیلویی به ارتفاع ۴۰ و قطر دهانه­ ۲۸ سانتی­متر که از خاک سیلت-لومی پرشده بود (جدول۳-۲)، در تاریخ ۲۴ فروردین ۹۲ در استان گلستان و برداشت، شهریور ۹۲ صورت گرفت. هفت روز پس از کشت، بذور سبز شدند. خاک گلدان‌ها سیلت لومی با مقدار سیلت ۷۲ درصد، رس ۲۰ درصد بود (جدول ۳-۲). تیمار­های آزمایش آبیاری با چهار سطح شوری شامل (آب غیرشور (شاهد)، ۴، ۸ و ۱۲ دسی زیمنس بر متر) با کلرید سدیم بود. پس از برداشت گیاهان، خاک گلدان­ها اسیدیته و هدایت الکتریکی (WTW- Multi 340i) سنجش شد که حاکی از اثر نسبتاً دقیق آبیاری با آب شور در هدایت الکتریکی خاک برحسب تیمارهای داده شده است (جدول ۳-۳). اعمال تیمار از مرحله­ پنج برگی شروع و تا زمان برداشت ادامه یافت. گلدان­ها روزانه با ۲۰۰ میلی­لیتر آب مطابق با تیمار­ها آبیاری شدند. گیاهان در ابتدا حالت روزت داشتند و پس از دو ماه بعد از کشت شروع به ساقه­دهی کردند، طوری که ابتدا در گیاهان شاهد و سپس به ترتیب تیمار­های ۴، ۸ و ۱۲ دسی­زیمنس بر متر ساقه تشکیل شد. گیاهان به منظور تجزیه ریشه و برگ ختمی بعد از پنج ماه در پایان دوره رویشی برداشت شدند و برای اندازه‌گیری صفات رشد، انباشتگی برخی یون‌ها، برخی صفات فیزیولوژیکی و موسیلاژ مورد بررسی قرار گرفتند.
جدول ۳-۱: میانگین پارامتر­های جوی استان گلستان از زمان کاشت تا برداشت نمونه­ها در سال ۱۳۹۲

دمای هوا ( درجه سانتی ­گراد )