از نظر پیاژه فقط می توان دو شکل از هوش را مشخص ساخت: یکی هوش عملی یا تجربی و دیگری هوش متفکرانه یا سیستماتیک. در هوش نوع اول، مسئله به صورت یک نیاز ساده مطرح می شود و نظریه به صورت یک آزمایش و خطای حسی-حرکتی و ضبط یا کنترل نیز به شکل یک سری از شکست ها یا پیروزی ها متجلی می گردد. در هوش نوع دوم است که نیاز به صورت مسئله مورد تفکر و حرکات آزمایشی به صورت پژوهش ها و بررسی هایی به منظور یافتن فرضیه ها در می آید و بالاخره ضبط و کنترل وجود قطعی و تثبیت شده تجربه را از طریق شناسایی و درک ارتباطات که برای جدا ساختن و طرد فرضیه های غلط و حفظ فرضیه های درست به کار می رود قبلاً جلو انداخته و پیش بینی می نماید (پیاژه، ۱۳۵۷).

ریموند کتل^[۲۶] اعلام کرد که دو نوع هوش وجود دارد: هوش سیال و هوش متبلور. هوش سیال یعنی استعداد کسب شناخت های تازه و حل مسائل تازه و هوش متبلور یعنی تراکم شناخت ها در طول زندگی (گنجی، ۱۳۸۶).
گروهی از دانشمندان مانند گاردنر^[۲۷]هوش را به شکل Multiple Intelligence تعریف می کنند؛ او شیوه ای را فراهم می کند که می توان به وسیله ی آن، توانایی های بشر را با قرار دادن آن ها در هشت مقوله ی متفاوت، باز نمایی کرد (آرمسترانگ، ۱۳۸۳).
گیج و برلاینر^[۲۸](۱۹۹۲) عناصر تشکیل دهنده هوش را در سه دسته قرار داده اند:
توانایی پرداختن به امور انتزاعی: منظور این است که افراد با هوش بیشتر با امور انتزاعی سروکار دارند تا امور عینی
توانایی حل کردن مسائل: یعنی توانایی پرداختن به موقعیت های جدید، نه فقط دادن پاسخ های از قبل آموخته شده به موقعیت های آشنا
توانایی یادگیری: به ویژه توانایی یادگیری انتزاعیات، از جمله انتزاعیات موجود در کلمات و سایر نمادها و نیز توانایی استفاده از آن ها (سیف، ۱۳۹۰)
۲-۱-۳ خصوصیات افراد باهوش
استرنبرگ خصوصیات یک شخص باهوش را اینچنین عنوان می کند:
به طور منطقی و درست استدلال کند.
به طور گسترده مطالعه کند.
ذهن بازی داشته باشد.
با درک و فهم بالایی مطالعه کند (سولسو^[۲۹]، ۱۳۷۱).
پرکینز^[۳۰] (۱۹۸۵) فهرستی از توانایی هایی را که به اعتقاد آنان مبین هوش انسانی است ارائه کرده اند:
توانایی طبقه بندی الگوها
تغییر سازشی رفتار
توانایی استدلال قیاسی
توانایی استدلال استقرایی- تعمیم
توانایی تدوین و استفاده از مدل های مفهومی
توانایی درک و فهم
۲-۱-۴ نظریه های هوش
۲-۱-۴-۱ آلفرد بینه
مطالعه علمی هوش با کارهای آلفرد بینه^[۳۱](۱۹۰۴)، روانشناس فرانسوی، آغاز شد که وزارت آموزش فرانسه از او خواست تا وسیله ای درست کند که به کمک آن دانش آموزان نیازمند کمک های ویژه در مدارس شناسایی شوند. بدین منظور، بینه به کمک دستیار خود تئودور سیمون^[۳۲] نخستین آزمون عینی هوش را درست کرد. به کمک این آزمون برای هر کودک یک سن عقلی تعیین می شد.
۲-۱-۴-۲ دیوید وکسلر
دیوید وکسلر^[۳۳] (۱۹۵۸) از طرفداران هوش یگانه است. وی هوش را یک توانایی کلی می داند که فرد را قادر می سازد به طور منطقی بیندیشد، فعالیت هدفمند داشته باشد و با محیط خود به طور مؤثر به کنش متقابل بپردازد.
۲-۱-۴-۳ چارلز اسپیرمن
چارلز اسپیرمن^[۳۴] (۱۹۲۷) نیز طرفدار هوش یگانه بوده و معتقد به یک هوش کلی است و آن را با حرف g نشان می دهد. دلیل طرفداران هوش یگانه یا هوش کلی استناد به وجود همبستگی چشمگیر میان توانایی های مختلف انسان (مانند توانایی کلامی و استدلال انتزاعی) است. این روانشناسان استدلال می کنند افرادی که در یادگیری یک موضوع موفق اند موفقیت آنان در یادگیری موضوع های دیگر نیز قابل پیش بینی است.
۲-۱-۴-۴ لوئیس ترستون
در مقابل اندیشه هوش یگانه، هوش چندگانه^[۳۵] قرار دارد. قدیمی ترین طرفدار این هوش لوئیس ترستون^[۳۶] (۱۹۳۸) است. در نظریه ترستون هوش از هفت توانایی عمده زیر تشکیل شده است:
درک کلامی (توانایی درک قیاس های کلامی و خواندن و فهمیدن متن)
سیالی واژه (توانایی کار کردن با کلمات، واژگان)
سهولت عددی (سرعت و درستی محاسبات)
تجسم فضایی (توانایی انجام کارهایی نظیر چرخاندن اشیا در ذهن)
حافظه تداعی (توانایی یادآوری کلمات یا اشیاء ارائه شده به صورت جفت)
سرعت ادراکی (مانند توانایی یافتن دفعاتی که یک کلمه در یک متن تکرار شده است)
استدلال (توانایی حل مسائل استدلالی ریاضی یا منطقی)
۲-۱-۴-۵ ساخت هوشی گیلفورد
نظریه جی. پی. گیلفورد^[۳۷] (۱۹۶۷) که به الگوی ساخت هوشی (ساخت عقلی) شهرت دارد از سه بخش با نام های عملیات، محتوا و فرآورده و تعدادی خرده طبقه یا فعالیت فرعی تشکیل یافته است.
عملیات به فرآیندهای مهم هوش گفته می شود و شامل فعالیت های: شناخت، حافظه و یادگیری، تفکر واگرا، ارزشیابی می باشد.
محتوا: عملیات ذهنی بر روی اطلاعات یا محتوای ذهنی انجام می گیرد. این اطلاعات می تواند به گونه های: شکلی یا دیداری، نمادی، معنایی، رفتاری باشد.
فرآورده: انجام عملیات بر روی محتوا فرآورده یا محصول را به بار می آورد و شامل موارد: واحدها، طبقات، روابط، نظام ها، تغییرات، تلویحات است.
۲-۱-۴-۶ هوش سه بخشی استرنبرگ
یکی دیگر از نظریه های هوش چندگانه نظریه رابرت استرنبرگ^[۳۸] (۱۹۸۵، ۱۹۹۷، ۲۰۰۰) است. از نظر استرنبرگ هوش از مجموعه ای از مهارت های تفکر و یادگیری تشکیل یافته است که در حل مسائل تحصیلی و زندگی روزانه مورد استفاده قرار می گیرند. طبق این نظریه، هوش دارای سه چهره است: تحلیل، آفریننده (خلاق)، عملی.
۲-۱-۴-۷ هوش های چندگانه گاردنر
هوارد گاردنر^[۳۹] (۱۹۸۳، ۱۹۹۸، ۲۰۰۳) یکی دیگر از نظریه پردازان هوش های چندگانه، نظریه ای وضع کرده شامل هشت نوع هوش متفاوت به نام های:
هوش منطقی - ریاضی^[۴۰]: توانایی استفاده ی درست از اعداد و ارقام، تجزیه و تحلیل و استدلال منطقی و حل مسائل مختلف و پیچیده
هوش ادبی^[۴۱]: توانایی بکاربردن زبان و کلمه ها
هوش فضایی^[۴۲]: توانایی درک درست فضا و محیط اطراف به صورت مکانی- بصری
هوش موسیقایی^[۴۳]: توانایی درک، تشخیص، تبدیل و اجرای اشکال موسیقی و ساختن ترکیب های جدید