با توجه به گستردگي مفاهيم و مدل هاي ارائه شده در موضوع انتخاب پروژه و مديريت سبد پروژه، ليكن مدل هاي موجود عمدتا به صورت تئوري و کلی بوده و چندان به مرحله عملياتي وارد نشده اند به طوریکه با توجه به تفاوت ماهیت رشته فعالیت های مختلف، اساسا ارائه یک چارچوب کلی برای همه سازمان ها از کارایی کافی برخودار نخواهد بود. همچنین در مفاهیم مدیریت سبد پروژه ها، تطابق اهداف و استراتژي هاي پروژه با اهداف و استراتژي هاي سازمان مطلبي به مراتب مهم تر از سود پروژه ها بوده است كه بايستي به آن توجه ويژه اي داشت. برگزیدن روش های مورد استفاده یکی از حساس ترین مراحل در پروسه انتخاب پروژه می باشد. انتخاب نامناسب روش باعث اتلاف هزینه و وقت و در پاره ای از موارد سبب از بین رفتن فرصت انتخاب می گردد. آگاهانه انتخاب کردن روش بایستی با توجه به در نظر گرفتن تمامی روابط و ارزیابی دقیق انجام گردد(روانشادنیا و عباسیان جهرمی، 1391).

در اين تحقيق سعي بر آن است با ارائه يك چارچوب مفهومي و معرفي ابزار­ها و تكنيك هاي مفيد در هر مرحله، مدلي مناسب براي تسهيل در مديريت پروژه­هاي سرمايه گذاري در سازمان­هایی با یک نوع کسب و کار و سرمایه گذاری بدست آيد. موضوع انتخابی در این تحقیق ” ارزیابی، رتبه بندی و انتخاب پروژه­ های سرمایه گذاری با رویکرد شاخص های چند گانه (مورد مطالعه منطقه آزاد تجاری صنعتی ارس)” می باشد. در تحقيق مذكور سعي شده است جنبه­هاي كاربردي مدل­هاي معرفي شده در ساير مقالات با در نظر گرفتن ابزار­ها و تكنيك هاي رايج براي پياده اين چارچوب در يك سازمان، مرحله به مرحله تشـريح شود به طوریکه سـازمان مربوطه بتواند با پیاده سازی و اجرای چارچــوب پیشــنهادی، یک گــام به اهـداف کـلان خود نزدیــک­تر شود.
1-1 بیان مسئله:
امروزه رشد پایدار و توسعه اقتصادی کشورها بدون توجه به بخش تولیدی و صنعت امکان پذیر نیست. با توجه به نقش کلیدی صنعت در رشد و توسعه اقتصادی و تدوین برنامه های توسعه ملی و اقتصادی، شناسایی و آگاهی از توانمندی ها و استعدادهای بالقوه بخش های مختلف کشور ضروری می باشد. اتخاذ سیاست های توسعه مناسب در مناطق مختلف می تواند ضامن توسعه تجارت و گسترش بازارهای تجاری برای تولیدات هر منطقه باشد تا بر مبنای آن توسعه پایدار اقتصادی کشور هموار گردد.
دستیابی به اهدافی چون ایجاد اشتغال، کاهش فشار تحریم ها، رفع محرومیت، افزایش ارزش افزوده، ارتقاء تراز تجاری و تولید ناخالص داخلی یک بخش و … همه و همه در گرو سرمایه گذاری مناسب در بخش های سودآور (بازدهی بالاتر) می باشد و اگر این بخش ها به طور مناسبی شناسایی نشوند ممکن است سرمایه های موجود هر استان یا منطقه در جاهایی هزینه شود که بازدهی مناسبی نداشته و منابع مالی و انسانی فراوانی، بیهوده، تلف شود.
از آنجا که شرایط آب و هوایی، تسهیلات حمل و نقل، امکانات ، قوانین مالیاتی، استعدادها و… در نقاط مختلف کشور متفاوت می باشد، به تبع هر استان و منطقه ای از کشور دارای پتانسیل ها و استعدادهای بالقوه ای است که بایستی سرمایه گذاری های مربوطه به آن سمت و سو سوق داده شود.
منطقه آزاد تجاری-صنعتی ارس با برخورداری از معافیات های مالیاتی و گمرکی،دوری از قوانین بازدارنده، برخورداری از امکانات زیر بنایی مناسب و سازمان های اجرایی کارآمد و مزیت نسبی ارزانی نیروی کار و مواد اولیه ،امنیت بالای سرمایه گذاری و نزدیکی به بازار های مصرف و… و همچنین با توجه به موقعیت ویژه ژئوپلتیکی در دسترسی به بازار های جهانی ، قرار گیری در مسیر کریدور های بین المللی و دارا بودن زیر ساخت های منحصر به فرد در زمینه حمل و نقل و انرژی، از پتانسیل و ظرفیت های بالقوه ای برای فعالیت سرمایه گذاران داخلی و خارجی و بهره گیری آنان ازاین مزیت ها به شمار می آید(فرصت­های سرمایه گذاری منطقه آزاد تجاری صنعتی ارس، 1392).
منطقه آزاد ارس با محدوده ای قریب به 51,000 هکتار دارای مزایای رقابتی زیر می باشد:
الف) مزایای منطقه ای

• • موقعیت ژئواستراتژیک

• • همسایگی با کشور های حوزه CIS و در نتیجه همجواری با بازار 300 میلیونی این کشورها

• • قرار گیری در کریدور های بین المللی حمل و نقل (6 کریدور) و قرار گیری در مسیر جاده ابریشم

• • نزدیکی به ترکیه به عنوان مهم ترین شریک تجاری منطقه و دروازه مبادلات تجاری با کشورهای اروپایی

• • قابلیت ایجاد ارتباط جاده ای و ریلی بین کشور های شمال غربی ایران با کشورای حوزه خلیج فارس در کوتاه ترین مسیر

• • وجود رودخانه ارس به عنوان عامل پیوند دهنده طبیعی و منبع آب کافی

• • برخورداری از پشتیبانی مادر شهر تبریز

• • موقیت ژئواکونومیک

• • وجود پتانسیل های اکوتوریسم و توریسم فرهنگی

• • وجود منابع غنی معدنی در جوار منطقه و …

ب) مزایای قانونی

• • معافیت مالیاتی 20 ساله از تاریخ بهره برداری برای انواع فعالیت های اقتصادی

• • معافیت از عوارض بازرگانی و سود بازرگانی برای واردات مواد اولیه و ماشین آلات

• • ترانزیت و صادرات مجدد کالاهای خارجی با کمترین تشریفات

• • امکان سرمایه گذاری 100% خارجی بدون مشارکت ایرانی

• • عدم نیاز به روادید برای ورود و خروج اتباع خارجی

• • برخورداری از مزیت"قانون ارزش افزوده”

در بخش تولیدی در یک منطقه جهت تداوم روند رو به رشد وضعیت اقتصادی و سودآوری فعایت های اقتصادی، قبل از هر گونه هزینه سرمایه گذاری، لازم است با تکنیک های اقتصاد مهندسی، از امکان سنجی و توجیه پذیری اقتصادی آن فعالیت اطمینان حاصل نمائیم.
همان گونه که بیان گردید سازمان­ها می­بایست علاوه بر تخصیص بهینه منابع با توجه به منابع محدود به یکی از نکات مهم در فرایند انتخاب پروژه، یعنی انطباق و سازگاری پروژه با اهداف و ماموریت های استراتژیک سازمان توجه داشته باشند. از طرفی همواره ریسک و عدم قطعیت موجب به خطر افتادن منابع و سلامت پروژه­ های انتخابی می­گردد. همچنین بین عوامل مذکور تضاد دیده می­ شود و بهبود یک هدف موجب کاهش هدف دیگر می­گردد. هر چه فرصت سرمایه گذاری دارای بازده بالاتری باشد ریسک زیادتری را با خود به همراه داشته و بالعکس. همچنین پروژه ­هایی با عدم قطعیت بالا ریسک قابل توجهی را برای سازمان­ها با آستانه تحمل ریسک پایین تحمیل می­ کنند و شکست چندین مورد از این پروژ­ها می ­تواند برای آینده شرکت خطرناک باشد. بنابراین انتخاب پروژه­ ها با رویکرد مدیریت ریسک یکی از ابزارهایی است که می ­تواند مدیریت سازمان را در جهت نیل به اهداف فوق یاری رساند. از طرفی یک الگوی کلی برای انتخاب پروژه به صورت عام وجود ندارد. شرکت شهرک­های صنعتی در منطقه آزاد تجاری-صنعتی ارس با آگاهی از پیچیدگی، تنوع و مشکلات موجود در زمینه سرمایه گذاری و با عنایت به این موضوع که رشد پایدار و توسعه اقتصادی کشورها بدون توجه به بخش تولیدی و صنعت امکان پذیر نیست به دنبال طراحی مدل انتخاب پروژه با رویکردی کاربردی در جهت کمک به سرمایه ­گذاران و همچنین شرکت­های سرمایه گذار دارای سبد پروژه­ های مختلف می­باشد تا از این طریق بتواند شناسایی و آگاهی از توانمندی های سرمایه گذاری را برای آنان تسهیل کرده و منابع مالی محدود را در جهت بیشینه سازی منافع آنان و منطقه مورد نظر سوق دهد.
در زمینه علم اقتصاد مهندسی و ارزیابی مالی تکنیک ها و معیار های زیادی برای تصمیم گیری و مقایسه پروژه­ ها صنعتی می تواند مورد استفاده قرار گیرد که هر یک دارای مزایا و معایب خاص خود می باشند. در این تحقیق فرایند تصمیم گیری مبتنی بر سه جزء اصلی فرایند، معیار و ابزار، و در سه فاز ارزیابی و غربالگری پروژه­ ها، رتبه بندی پروژه­ ها و انتخاب پروژه­ های برتر طراحی و پیاده سازی شده است. بنابراین در این تحقیق تلاش می شود تا با مروری جامع به ادبیات موضوع و نظرخواهی از مدیران موفق بنگاه های اقتصادی، صاحب نظران و کارشناسان اقتصادی و مالی منطقه مورد نظر، به شناسایی معیار­ها و روش­های مناسب در ارزیابی و رتبه بندی طرح­های سرمایه گذاری بر اساس منافع مالی و استراتژیک و میزان ریسک پرداخته و با توجه به وجود اهداف مختلف و بعضاً متناقص در فرایند انتخاب پروژه نهایتاً طرح­های رتبه بندی شده را با بهره گرفتن از متدهای پیـشرفته ریاضی از جمله مدل های تصمیم گیری گیری چند هدفه با در نظر گرفتن محدودیت­های مدل تعیین نمود. در ادامه نیز مدل طراحی شده در یک مورد مطالعه در منطقه مورد نظر به کار گرفته می­ شود تا مناسب­ترین پروژه­ ها برای سرمایه گذاری رتبه بندی و انتخاب شوند. در نهایت مدل کاربردی طراحی شده را به عنوان یک ابزار کمی در اختیار صاحبان سرمایه علاقه مند به سرمایه گذاری در منطقه آزاد ارس قرار می­دهیم.
2-1 اهمیت و ضرورت موضوع:
در سراسر دنیا مدیران ارشد دائما با مسائل متفاوتی مواجه اند که از آن جمله می توان به چگونگی انتخاب مناسب ترین پروژه ها از بین پروژه های مختلف در دست بررسی، یا چگونگی بهره گیری از علوم و دانش موجود برای پیش بینی شکست یا عدم شکست پروژه های تحت بررسی و به عبارت بهتر چگونگی انتخاب پروژه های تحت بررسی خود به منظور ممانعت از سوء مصرف منابع اشاره کرد.
در مفهوم کلی، پروژه می تواند به عنوان یک فعالیت بزرگ که از چند فعالیت به هم مرتبط تشکیل شده است و به وسیله سازمان های مختلف انجام می گیرد و دارای اهداف، برنامه و بودجه مشخصی است تعریف شود. یک فعالیت کوتاه مدت، اقدامی کوتاه مدت است که توسط یک سازمان انجام می پذیرد و ممکن است با فعالیت های دیگر ترکیب شود و یک پروژه را به وجود آورد (آرچی بالد، 1992)^[4].
یکی از وظایف مهم مدیران پروژه، انتخاب پروژه ها برای اجرا در سازمان ها می باشد. انتخاب پروژه، فرایند ارزیابی منحصر بفرد پروژه و یا گروهی از پروژه ها برای اجرا می باشد. یکی از نکات مهم در فرایند انتخاب پروژه، انطباق و سازگاری پروژه با اهداف و ماموریت های استراتژیک سازمان می باشد.
هر سازمانی که برای بهبود و یا افزایش سود سرمایه گذاری می کند یک پورتفولیو سرمایه گذاری دارد. یک پورتفولیو از پروژه ها، یک گروه از پروژه هاست (شامل صدها پروژه و یا فقط تعدادی محدودی پروژه )و این پورتفولیو می تواند پروژه هایی در یک یا چند برنامه باشد که تحت رهبری و مدیریت یک سازمان انجام می شود. از سوی دیگر به ندرت پیش می آید که منابع کافی برای انجام هر پروژه ای که پیشنهاد می شود وجود داشته باشد . از این رو این پروژه ها بایستی برای منابع کمیاب که از طرف حامی مالی پروژه مشخص می شود با یکدیگر رقابت کنند به همین دلیل نیاز است تا از بین پروژه های موجود به منظور پاسخ گویی اهداف سازمان، از طرقی بهترین پروژه ها انتخاب شود. انتخاب ترکیب مناسب از پروژه های سودرآور بالقوه فعالیت های مهمی در بسیاری از سازمان ها هستند (مردیچ و منتال، 1995؛ کوپر،1993؛ مارتینو، 1995)^[5].
اكثر شركتها در ايجاد، حفظ و تنظيم پروژه­ ها دچار مشكل مي شوند. غالباً شركت ها پروژه هايي را انجام مي دهند و از آنها حمايت مي كنند كه با اهداف بلند مدت و استراتژيكشان همراستايي کامل نداشته و يا كلاً با آن متضاد است. دليل آن را مي توان در نظر نگرفتن عوامل كليدي موثر در ايجاد و تنظيم اين سبد و نيز در نظر نگرفتن محدوديت هاي موجود درون و برون سازماني دانست. عدم وجود فرآيند نظام مند انتخاب و حذف پروژه ها در شركت ها و سازمان ها موجب مي شود پروژه ها به صورت غير تخصصي و سليقه اي انتخاب شوند. در نتیجه در نظر نگرفتن توان داخلي شركت ها هنگام انتخاب و تنظيم سبد پروژه باعث شده است شركتها در انجام تعهدات زماني و جريان نقدي حاكم بر شركتها دچار مشكل شوند و قادر به تامين هزينه هاي جاري خود نباشند و تا مرز ورشكستگي نيز پيش روند.
مديريت سبد پروژه فرايند تصميم گيري پويايي را مهيا مي سازد كه مي توان در آن ارزش ها را مورد سنجش قرار داد پروژه هاي سازمان را اولويت بندي كرد و در نهايت منابع محدود سازماني را براي دستيابي به اهداف كلان سازمان به درستي بين پروژه ها تخصيص داد (بهزاد ابونيا عمران، 1387). نحوه اجرای این مدیریت پورتفولیو، بین سازمان ها متفاوت است و می تواند شامل استفاده از فرایند های صریح و تکنیک هایی برای ساده سازی باشد (کوپر و همکاران، 1998)^[6].
با توجه به گستردگي مفاهيم و مدل هاي ارائه شده در موضوع انتخاب پروژه و مديريت سبد پروژه، ليكن مدل هاي موجود عمدتا به صورت تئوري و کلی بوده و چندان به مرحله عملياتي وارد نشده اند به طوریکه با توجه به تفاوت ماهیت رشته فعالیت های مختلف، اساسا ارائه یک چارچوب کلی برای همه سازمان ها از کارایی کافی برخودار نخواهد بود. همچنین در مفاهیم مدیریت سبد پروژه ها، تطابق اهداف و استراتژي هاي پروژه با اهداف و استراتژي هاي سازمان مطلبي به مراتب مهم تر از سود پروژه ها بوده است كه بايستي به آن توجه ويژه اي داشت. در اين تحقيق سعي بر آن است با ارائه يك چارچوب مفهومي و معرفي ابزار­ها و تكنيك هاي مفيد در هر مرحله، مدلي مناسب براي تسهيل در مديريت پروژه هاي سرمايه گذاري برای سازمان­های پروژه محور بدست آيد. در نهایت مدل طراحی شده را در یک مورد مطالعه در منطقه آزاد ارس برای انتخاب طرح سرمایه گذاری بهینه به کار می­گیریم.
3-1 پرسش های اصلی:

1. 1. یک چارچوب مناسب برای کمک به سرمایه گذاران در منطقه آزاد تجاری صنعتی ارس برای انتخاب مناسب ترين پروژه­هاي سرمايه اي جهت تخصيص منابع مالي کمياب دارای چه ویژگی هایی است؟

1. 1. فرآيند انتخاب پروژه­ در چارچوب مورد نظر شامل چه مراحلي است؟

1. 1. ابزارها و تكنيك هاي رايج مورد استفاده در هر مرحله از چارچوب مورد نظر چيست؟

1. 1. در چارچوب مورد نظر چگونه مي توان منابع مالي را در جهت اهداف استراتژيک بصورت بهينه تخصيص داد؟

4-1 پرسش های فرعی: