۳- بهبود قابلیت هضم و جذب مواد مغذی
۴– بهبود تعادل میکروبی دستگاه گوارش
۵– کاهش جمعیت اشریشاکلی و کلستریدیوم و تحریک تکثیر لاکتوباسیلوس در روده ها
۶– حفاظت لایه پرزهای روده
۷– آنتی باکتریال
۸–آنتی ویروس و ضد اسهال و محرک سیستم ایمنی هستند
۱-۳- هدف آزمایش
هدف از انجام این آزمایش، بررسی اثر استفاده از چای سبز و چای کامبوچا و مقایسه آن با آنتی بیوتیک، پروبیوتیک و پری بیوتیک بر پارامترهای عملکرد، دستگاه گوارش، قابلیت هضم مواد مغذی و پارامترهای خونی جوجههای گوشتی بود.

فصل ۲
بررسی منابع
۲-۱- آنتیبیوتیکها
آنتیبیوتیکها گروهی از ترکیبات شیمیاییاند که بصورت بیولوژیکی توسط برخی از گیاهان و یا میکروارگانیسمهایی مانند قارچها تولید شده و خاصیت آنتی باکتریال یا بازدارنده رشد باکتریها را دارند. یک آنتیبیوتیک به عنوان یک ماده کمپلکس ضد میکروبی که از تخمیر میکروبی مشتق میشود و یا از مشتقات ساختمانی سنتتیک میباشد تعریف میشود و آن ماده یک آنتاگونیست برای رشد میکروب در غلظتهای خیلی کم میباشد (ACVM group, 2000). اثرات مفید کاربرد سطوح پایین تر از حد درمان آنتیبیوتیکها توسط مور و همکاران در سال ۱۹۴۶ با گزارش بهبود رشد جوجههای گوشتی تغذیه شده با استرپتومایسین به اثبات رسید. نشان داده شده است که کاربرد آنتیبیوتیکها در جیره سبب بهبود رشد و کارایی مواد مغذی در جوجههای گوشتی (وودوارد و همکاران، ۱۹۸۸؛ میلس و همکاران، ۱۹۸۴) و بوقلمونها (سالمون و استرانس، ۱۹۹۰؛ ویبل و همکاران، ۱۹۹۱) و نیز افزایش همگنی گله (میلس و همکاران، ۱۹۸۴) و بهبود هضم و جذب رودهای کربوهیدراتها و چربیها میگردد (ایسسن و دسومر، ۱۹۶۳). بیان شده است که عوامل ضد باکتریایی به طرق گوناگونی از جمله کاهش ضخامت لایه اپیتلیوم روده (فولر ، ۱۹۸۹)، کاهش توکسینها و متابولیتهای میکروفلور روده (کوسیتو، ۱۹۷۳)، تعدیل جمعیت میکروبی روده کوچک (دیبنر و ریچاردز، ۲۰۰۵؛ نای ولد، ۲۰۰۷)، کاهش میکروارگانیسمهای عفونتزا (جورگر، ۲۰۰۳)، مهار باکتریهایی که با میزبان برای مواد مغذی ضروری رقابت میکنند (ایسسن، ۱۹۷۳) و کاهش فعالیت اوره آز باکتریایی و در نتیجه کاهش میزان تولید گاز آمونیاک (جین وهمکاران، ۱۹۹۷)، سبب بهبود عملکرد و کارایی مواد مغذی میشوند. محققین زیادی اثر ویرجینیامایسین جیره بر بهبود قابلیت هضم پروتئین خام، انرژی، کلسیم، فسفر و منگنز را گزارش نمودند. پلورا و همکاران (۱۹۸۰) گزارش نمودند که افزودن ویرجینیامایسین به جیرهای که از لحاظ پروتئین خام کمبود داشت سبب بهبود وزن و کارایی مواد مغذی گردید. به هر حال استفاده بی رویه از این ترکیبات به دلیل امکان باقی ماندن این مواد در فرآوردههای طیور و امکان ایجاد سویههای مقاوم باکتریایی توصیه نمیشود. به همین دلیل استفاده از ترکیبات جایگزین با کارایی آنتیبیوتیکها که فاقد این اثر مضر باشند به شدت احساس میشود. تجویز آنتیبیوتیکها از طریق خوراکی یا آب آشامیدنی به منظور درمان و پیشگیری از بیماریها و یا برای تحریک رشد، احتمالاً بر گروه های اصلی میکروارگانیسمهای موجود موثر است. به منظور دستیابی به حالت ثبات، جایگزینی با اشکال مقاوم در برابر آنتیبیوتیکها حالت موجود را حفظ میکند. اما خطرات بهداشتی میتواند پس از اخذ پلاسمیدهای مقاوم در برابر آنتیبیوتیک توسط عوامل بیماریزا یا اعضای فلور طبیعی بروز نماید. با این وجود، تجویز کوتاه مدت آنتیبیوتیکها و تجویز همزمان میکروارگانیسمهای پروبیوتیکی مقاوم در برابر آنتیبیوتیک ممکن است استقرار آنها را به طور رضایت بخشی بهبود بخشد و تغییر فلور را نیز آسانتر سازد )افشار مازندران، ۱۳۸۰).

۲-۱-۱- ویرجینیامایسین (virginiamycin)
ویرجینیامایسین یک پپتید مرکب متعلق به خانواده استرپتوگرامین^[۳] می باشد و توسط یک سویه تغییرپذیر Sterptomyces virginia که بطور اصلی در خاک بلژیک یافت می شود، تولید می شود ( دسومر و دیجک، ۱۹۵۵).
ویرجینیامایسین یک مخلوط از دو ترکیب شیمیایی مشخص و متمایز می باشد که یکی پپتید حلقوی غیر اشباع (C₂₈H₃₅N₃O₇) با وزن مولکولی ۵۲۶ (فاکتورM) و دیگری یک هگزا دپسی پپتید لاکتوس حلقوی بزرگ (C₄₃H₄₉N₁O₁₀) با وزن مولکولی ۸۲۴ (فاکتور S) می باشد (کروی و دنکس، ۱۹۷۲). این دو فاکتور M و S در یک نسبت بهینه ۴ به ۱ که اجازه افزایش فعالیت ضد باکتریایی را به ویرجینیامایسین می دهد، با هم ترکیب می شوند. ویرجینیا مایسین بطور اصلی بر ضد باکتریهای گرم مثبت در هر دو نوع هوازی و غیر هوازی، عمل می کند (چامپنی وتوبر، ۲۰۰۰). ویرجینیامایسین در برابر عضوهای خانواده انتروباکتریسه مانند ای. کولای و گونه های سالمونلا غیر فعال است (بایوت، ۱۹۷۹). اکثر باکتریهای گرم منفی نسبت به استرپتوگرامین ها به سبب نفوذ ناپذیری دیواره سلول شان مقاوم هستند (کوسیتو وهمکاران، ۱۹۹۷).
مکانیسم عمل ضدباکتریایی ویرجینیامایسین بدین صورت است که این آنتی بیوتیک از میان دیواره سلولی باکتریهای گرم مثبت عبور کرده و در فرآیندهای ضروری متابولیکی مورد احتیاج سنتز پروتئین اختلال ایجاد می کند که باعث فقدان رشد ^[۴]و یا مرگ باکتری میشود (کوسیتو همکاران، ۱۹۹۷). اولین گزارش در ارتباط با سودمندیهای عملکردی ویرجینیامایسین در جوجههای گوشتی توسط یتس و اسچایبل (۱۹۶۱) ارائه شد. در تحقیقی، کابنر و باس سلر(۱۹۶۳) افزایش وزن بدن تا ۳ و ۳/۶ درصد در جوجه های گوشتی را در ۴۹ روزگی با اضافه کردن ۸/۸ گرم در تن ویرجینیا مایسین به جیره، گزارش کردند با توجه به اینکه پاسخ جنس نر به مکمل بهتر بوده و همچنین جوجه هایی که در بستر پرورش یافتند نسبت به پرورش در قفس پاسخ بهتری به ویرجینیامایسین دادند. در آزمایشی بلی و تیتر (۱۹۹۴) به جیره جوجه های گوشتی ۱۵ میلی گرم در کیلوگرم ویرجینیامایسین اضافه کردند و یک افزایش وزن بدن تا ۱/۲ درصد، کاهش تلفات و افزایش درصد وزن لاشه را گزارش کردند.
۲-۱-۲- اثر ویرجینیامایسین بر عملکرد طیور
در آزمایش ژانگ و همکاران (۲۰۰۵) و هرناندز و همکاران (۲۰۰۴) استفاده از آنتیبیوتیک تأثیری بر وزن بدن نداشت. از طرف دیگر در آزمایش میلز و همکاران (۲۰۰۶) استفاده از آنتی بیوتیک ویرجینیامایسین سبب افزایش وزن جوجههای گوشتی نسبت به گروه شاهد شد. در تحقیق بافاندو و همکاران (۲۰۰۳) و فرکت (۲۰۰۴) استفاده از آنتی بیوتیک ویرجینیامایسین سبب بهبود وزن جوجههای گوشتی در مقایسه با گروه شاهد شد. در آزمایش بوتلو (۱۹۹۹) و پدرسو و همکاران (۲۰۰۳) استفاده از آنتی بیوتیک در جیره به ترتیب سبب بهبود ۴/۳ و ۵/۲ درصدی در ضریب تبدیل غذایی شد.
وایبل و همکاران (۱۹۹۱) و بیورش و همکاران (۱۹۸۶) بهبود ضریب تبدیل را هنگام استفاده از آنتی بیوتیکها اینگونه تفسیر کردند: آنتی بیوتیکها با محدود کردن رشد شماری از باکتریها و تولید سموم و محصولات فرعی آنها (بیشتر روی باکتری های گرم مثبت) در روده، رقابت برای مواد مغذی را با میزبان کاهش میدهند و میزان جذب و استفاده از مواد غذایی را با نازک کردن دیواره روده افزایش میدهند (وایبل و همکاران، ۱۹۹۱؛ بیورش و همکاران، ۱۹۸۶). در مقایسه ای که بین جوجههای معمولی و جوجههای عاری از میکروب صورت گرفت مشخص شد که میکروفلور روده نه تنها باعث افزایش توده روده گردید (وزن روده باریک، بافت لنفوئیدی و سلولهای رتیکولواندوتلیال)، بلکه در حضور میکروبهای روده سرعت جایگزنی سلولهای بافت روده تا ۴۰ درصد افزایش یافت (بافت روده سریعترین سرعت جایگزنی را در بین بافتهای بدن دارد) و در واقع در حضور میکروبها بخشی از انرژی دریافت شده صرف ترمیم سلولهای روده میگردند (وایزک، ۱۹۷۸).
۲-۱-۳- اثر ویرجینیامایسین بر وزن نسبی اندامهای داخلی
مطابق نتایج این تحقیق در آزمایش ایزات و همکاران (۱۹۸۹) و دنیل و همکاران (۲۰۰۳) استفاده از آنتی بیوتیک ویرجینیامایسین در جیره هیچ تاثیری بر وزن نسبی اندام های داخلی (کبد، چربی بطنی) و وزن نسبی اجزای لاشه نداشت. در آزمایش دنیل و همکاران (۲۰۰۳) با بهره گرفتن از آنتی بیوتیک ویرجینیامایسین در جیره تأثیری بر وزن نسبی کبد مشاهده نشد.
در تحقیقی گوردن (۱۹۵۲) نشان داد که پنی سیلین اضافه شده به جیره های جوجههای گوشتی وزن روده کوچک، غده لنفاوی ایلیاک و سکوم را کاهش می دهد. در تحقیق دیگری،کواتس (۱۹۵۳) همچنین گزارش کرد در حالیکه پنی سیلین وزن جوجه های گوشتی را تا ۹ درصد افزایش داد، وزن مجرای روده را تا ۱۷ درصد با همان طول کاهش داد. در آزمایشی، پوستما و همکاران (۱۹۹۹) نشان دادند که استفاده از آنتی بیوتیک محرک رشد در جیره طیور سبب کاهش وزن و طول روده در آنها می شود. در یک مطالعه که توسط استوتز و همکاران (۱۹۸۳) انجام شد گزارش شد که مقادیر لامینا پروپریا، بافت لنفوئید، سلولهای رتیکلواندوتلیال و وزن روده در پرندگان عاری از میکروب کاهش داشت. در آزمایشی، هنری و همکاران (۱۹۸۷) گزارش دادند، استفاده از مکمل آنتی بیوتیک ویرجینامایسین در جیره سبب کاهش ۱۹درصدی در وزن روده جوجه های گوشتی شد. اولین بار لوئی پاستور در سال ۱۸۸۵ نشان داد که سیستم ایمنی ممکن است بوسیله میکروارگانیسمها متأثر شود.
۲-۱-۴- اثر ویرجینیامایسین بر کلسترول سرم
با توجه به نقش باکتریهای نظیر لاکتوباسیلوسها و بیفیدوباکترها در کاهش کلسترول خون، و همچنین نقش آنتی بیوتیک ویرجینیامایسین در مهار باکتریهای گرم مثبت (نظیر لاکتوباسیلوسها و بیفیدوباکترها) بخاطر نقش ضد باکتریایی ویرجینامایسین علیه باکتریهای گرم مثبت احتمال دارد آنتی بیوتیک ها کلسترول سرم را افزایش دهند. همچنین گزارش شده که در هنگام استفاده آنتی بیوتیک در نتیجه کاهش بار میکروبی روده، تحریک ایمنی کاهش پیدا میکند. این احتمال است که در غیاب تحریک ایمنی، نیاز به انرژی برای ایجاد پاسخ ایمنی کاهش یابد، در این حالت انرژی اضافه قابل دسترس ( احتمالاً در فرم استیل- کوآ)، صرف افزایش سنتز بافت چربی و کلسترول میشود، که این امر منجر به افزایش چربی حفره بطنی و کلسترول سرم میگردد (هاپری و همکاران، ۲۰۰۲؛ کاویدهون کیت و همکاران، ۲۰۰۴).
۲-۱-۵- اثرات مرفولوژیکال آنتی بیوتیکهای محرک رشد
تغییرات مرفولوژیکی در ارتباط با استفاده آنتی بیوتیک مشابه با آزمایشات انجام شده با حیوانات عاری از میکروب میباشد. در جوجههای عاری از میکروب، روده کوچک و سکوم در حدود نصف تا یک سوم کوچکتر از گروه شاهد میباشد. اثرات آنتی بیوتیکهای محرک رشد که همچنین در حیوانات عاری از میکروب رخ میدهد، شامل کاهش در اندازه دستگاه گوارش، پرز رودهای نازکتر و کاهش در ضخامت کل دیواره دستگاه گوارش میباشد (کواتس و همکاران، ۱۹۵۵). این نکته تا حدی میتواند به علت تکثیر کمتر سلول مخاطی در حضور اسیدهای چرب زنجیره کوتاه لامینال مشتق شده از تخمیر میکروبی باشد (فرانکل و همکاران، ۱۹۹۴).
به عبارتی کاهش در ضخامت دیواره دستگاه گوارش و لامینا پروپریا برای توضیح افزایش قابلیت هضم و جذب مواد مغذی مشاهده شده با آنتی بیوتیکهای محرک رشد، بکار رفته است (اندرسون و همکاران، ۱۹۹۹). افزایش در ارتفاع پرز از دیگر تغییرات مرفولوژیکی به دنبال استفاده آنتی بیوتیک میباشد که منجر به احتیاج پایینتر خوراک و دفع مدفوع کمتر میشود (پیج، ۲۰۰۵).
۲-۱-۶- منع استفاده از آنتیبیوتیکها در جیره طیور
استفاده از آنتیبیوتیکها با هدف افزایش رشد در حیوانات مزرعهای سابقهای بیش از ۵۰ سال دارد. اولین اثرات مفید آنها در بهبود کارایی طیور و خوک توسط مور و همکاران (۱۹۴۶) به اثبات رسید. اولین گزارش از امکان باقی ماندن آنتیبیوتیکها در فرآوردههای آنها توسط استار و رینولد (۱۹۵۱) بعد از تغذیه با آنتیبیوتیک استرپتومایسین مورد توجه قرار گرفت. شواهدی وجود دارد که مقاومت ایجاد شده در طیور میتواند از طریق محصولات آنها به انسان منتقل شود و این امر درمان بیماریها در قبال مصرف آنتیبیوتیکها را کاهش میدهد (گریکو، ۲۰۰۱). این مواد ضد میکروبی که به مقدار قابل توجهای به عنوان افزایش دهنده رشد در حیوانات مزرعه استفاده میشوند خطرات زیادی را برای سلامتی انسان به بار میآورند. استفاده متناوب و زیاد از آنتیبیوتیکها به عنوان افزودنی غذایی منجر به افزایش شمار باکتریهای مقاوم به مواد ضد میکروبی میشود و سرانجام باعث مشکل شدن درمان عفونتهای باکتریایی در انسان میگردد (گرسما و هلینگ، ۱۹۸۶). بسیاری از کشورها علاقهمند به کاهش یا حذف استفاده از ترکیبات ضد میکروبی در غذای حیوانات هستند تا سرعت توسعه مقاومت میکروبی کاهش پیدا کند. در سال ۱۹۸۶ در سوئد استفاده از آنتیبیوتیکهای محرک رشد ممنوع شد (وایرآپ، ۲۰۰۱). در سال ۱۹۹۵ استفاده از آووپاراسین و در سال ۱۹۹۸ استفاده از ویرجینیامایسین منع گردید. مقاومت گلیکوپپتیدی باکتری ای. فیزیوم در جوجههای گوشتی بعد از منع استفاده از آووپارسین، از۷/۷۲ درصد به ۸/۵ درصد در سال ۲۰۰۰ کاهش پیدا کرد (آرستروپ، ۲۰۰۳).
همانطور که بیان شد استفاده گسترده از عوامل شیمیایی و سنتتیک ضد میکروارگانیسمها، باعث توسعه مقاومت میکروارگانیسمها شده و فراوانی عفونتهای فرصت طلب را نیز بالا برده و حتی باعث ظهور انواع جدیدی از پاتوژنها شده است. علاوه براین، تهدید اقتصادی با صرف هزینه های گزاف پیامد دیگری از مقاومت نسبت به عوامل ضد میکروبی است. امروزه بشر به این موضوع پی برده است که باید سنت کمرنگ شده استفاده از عوامل طبیعی مفید را دوباره احیا نماید و با دخل و تصرف در آن و بهینه نمودن آن، در حفظ و بقای خود کوشش نماید. امروزه درمان با مداخله میکروارگانیسمها^[۵] به چند دلیل مورد توجه قرار گرفته است:
۱- پی بردن به این موضوع که درمان آنتیبیوتیکی به طور موفقیت آمیزی برای کل عوامل عفونی مثمر ثمر واقع نشده است. گرچه بدون شک بعضی از مسائل پزشکی را حل نموده است ولی خود بعضاً مسئله آفرین بوده است
۲- بالارفتن آگاهی عموم نسبت به این موضوع که درمان آنتیبیوتیکی وضعیت فلور نرمال محافظت کننده بدن را بر هم میزند و فرد را نسبت به سایر عفونتهای فرصت طلب مستعد مینماید
۳- افزایش نگرانی و ترس از ایجاد سویههای میکروبی مقاوم به آنتیبیوتیک در اثر استفاده گسترده و بعضاً غلط آنتیبیوتیکها (بنگ مارک، ۱۹۹۵).
۲-۱-۷- چگونگی ایجاد مقاومت ژنی باکتریایی
ایجاد مقاومت باکتریها نسبت به آنتیبیوتیکها در سطح ژن ممکن است به سه صورت زیر اتفاق بیفتد:
الف) جهش خودبخودی DNA: یک باکتری ممکن است به دلیل تغییر شرایط محیطی خودبخود جهش پیداکرده و به آنتی بیوتیکها مقاوم شود. از این نوع ایجاد مقاومت میتوان به ایجاد مقاومت در باکتری مولد سل به بسیاری از آنتیبیوتیکها را نام برد.
ب) تغییر شکل^[۶] : در این روش ژنوم یک باکتری توسط باکتری دیگر بازسازی میشود. مانند ایجاد مقاومت در باکتری مولد سوزاک در برابر پنی سیلین .
ج) انتقال ژن مقاوم نسبت به آنتیبیوتیک توسط پلاسمید از یک باکتری به باکتری دیگر(شکل ۲-۱)

شکل۲-۱- همانطور که در شکل مقابل دیده میشود سه راه برای انتقال ژنهای مقاوم وجود دارد:
الف) ویروس A₁ وارد باکتری مقاوم شده و ژنهای مقاوم از طریق پلاسمید به ویروس (A₂) منتقل میشوند. این ویروس از باکتری خارج شده و به باکتری مجاور وارد (A₃) و ژن را منتقل می کند. ب) انتقال پلاسمید حاوی ژنهای مقاوم از طریق pilus (B₁-B₃) ج) تجزیه باکتری حاوی ژنهای مقاوم و انتقال آن به سایر باکتریها .(C₁-C₃)

۲-۲- پریبیوتیکها^[۷]
برخلاف پروبیوتیکها که جزء میکروارگانیسمهای زنده محسوب میشوند، پریبیوتیکها الیگوساکاریدهای غیر قابل هضمی هستند که میتوانند سبب بهبود سلامت رودهای میزبان شوند. این مواد به عنوان کربوهیدراتهای پیچیده جیرهای که برای طیور غیر قابل هضم هستند، تعریف میشوند، زیرا باندهای بتا بین مونومرهای فروکتوز نمیتواند توسط آنزیمهای داخلی بدن حیوان هیدرولیز شود، در نتیجه به عنوان سوبسترا در دسترس میکروارگانیسمهای دستگاه گوارش قرار میگیرد و اثرات سودمند خود در بهبود سلامتی را از طریق تحریک انتخابی رشد و یا فعالیت یک یا تعداد محدودی باکتری اعمال مینمایند (جیبسون و رابرفروید، ۱۹۹۵). این کربوهیدراتها قادرند که از هضم در قسمت بالای لوله گوارشی در امان مانده و در قسمتهای انتهایی دستگاه گوارش مورد تخمیر باکتریایی قرارگرفته و جمعیت بیفیدوباکتر^[۸] و لاکتوباسیل ها^[۹]را افزایش دهند که برای سلامت میزبان مفید می باشند (بیگس و پارسونز، ۲۰۰۷). این باکتریهای مفید قادرند از رشد باکتریهای مضر چون اشرشیاکلی و کلستریدیوم پرفرنژنس جلوگیری نمایند (جیبسون و رابرفروید، ۱۹۹۵). پریبیوتیکها به دلیل تحریک تولید بیفیدوباکترها به فاکتورهای بیفیدوژنیک موسوم اند.
فروکتوالیگوساکارید، گلوکوالیگوساکارید، گالاکتوالیگوساکارید، زایلوالیگوساکارید، مالتوالیگوساکارید، مانان الیگوساکارید، لاکتولوز و رافینوز از جمله محصولاتی هستند که به عنوان پریبیوتیک شناخته میشوند (جیبسون و رابرفروید، ۱۹۹۵). استفاده از این الیگوساکاریدها به عنوان پریبیوتیک میتواند منجر به تولید اسید لاکتیک در روده، افزایش در تولید اسیدهای چرب کوتاه زنجیر و کاهش pH روده بزرگ گشته و در نتیجه آن یک پتانسیل خوراک افزوده برای کمک به تغییر و بهبود میکروفلورای رودهای طیور حاصل میشود (چانگ و دای، ۲۰۰۴). اینولین سبب کاهش جمعیت اشرشیاکلی، گونه های سالمونلا و کمپیلوباکتر در روده کور گشته و سبب افزایش بیفیدوباکترها میشوند (یوس ریزال و چن، ۲۰۰۳). همچنین گزارش شده است که اینولین غلظت لاکتات ژوژنوم و بوتیرات سکوم جوجههای گوشتی را افزایش میدهد (رحمان و همکاران، ۲۰۰۶).
یک پریبیوتیک ایده ال بایستی از هضم و جذب در دستگاه گوارش در امان بماند، میکروفلورای روده و فعالیت آنها را درجهت سودمندی میزبان تغییر داده و قادر به افزایش سیستم دفاعی میزبان باشد (سیمی رینگ و بلوت، ۲۰۰۱).
۲-۲-۱- اثر پریبیوتیک بر عملکرد جوجههای گوشتی
مطالعات مختلفی اثرات الیگوساکاریدها را بر رشد جوجههای گوشتی مورد مطالعه قرار داده است و اکثر این مطالعات گزارش کردند که افزودن پریبیوتیکها به جیره جوجههای گوشتی میتواند سبب بهبود عملکرد آنها از طریق بهبود میکروفلورای دستگاه گوارش شوند (پلیکانو و همکاران، ۲۰۰۴؛ ژان و همکاران، ۲۰۰۳). آمرمن و همکاران (۱۹۸۹) گزارش نمودند که افزودن ۷۵/۳ گرم در کیلوگرم فروکتان الیگوساکارید در جیره جوجههای گوشتی سبب افزایش وزن آنها گردید. همچنین سیمس و همکاران (۲۰۰۴) با تغذیه ۱ گرم در کیلوگرم مانان الیگوساکارید به بوقلمونها افزایش وزن آنها در سن ۱۸ هفتگی را مشاهده نمودند. هر چند که این تفاوت در ۶ و ۱۲ هفتگی معنیدار نبود. مطالعاتی نیز نشان داده است که استفاده از پریبیوتیکها هرچند سبب افزایش وزن جوجههای گوشتی تا سن ۲۱ روزگی گردیده است ولی این افزایش وزن در سن ۴۲ روزگی مشاهده نگردید (پلیکانو و همکاران، ۲۰۰۴). مطالعاتی نیز وجود دارد که بیان کرده، کاربرد پریبیوتیکها در جیره تاثیری بر فاکتورهای عملکردی ندارد (بیگس و همکاران، ۲۰۰۷). رحمان و همکاران (۲۰۰۷) با کاربرد اینولین در جیره اثر معنیداری بر وزن مشاهده نکردند. پریبیوتیکها به ویژه در شرایط محیطی ضعیف اثرات مثبت خود را القا می نمایند. این محققین بیان داشتند که عدم تاثیر پریبیوتیکها بر وزن احتمالا به دلیل پرورش حیوانات در شرایط استاندارد است. هانگ و همکاران (۲۰۰۵) در آزمایشی که سطوح صفر، ۵۰، ۱۰۰ و ۱۵۰میلیگرم در کیلوگرم چیتوزان الیگوساکارید را بر عملکرد جوجههای گوشتی مورد بررسی قرار دادند، متوجه شدند که استفاده از سطح ۱۰۰ میلیگرم در کیلوگرم این پریبیوتیک، باعث افزایش معنیدار وزن بدن در مقایسه با سایرسطوح و تیمار شاهد گردید. مصرف خوراک نیز گرچه در طی دوره پرورشی معنیدار نبود ولی مصرف خوراک تیمار دریافت کننده ۱۵۰ میلی گرم الیگوچیتوزان نسبت به سایر سطوح، به طور عددی پایینتر بود. استفاده از سطوح ۱۰۰ و ۱۵۰ میلیگرم در کیلوگرم چیتوزان الیگوساکارید، بهبود نسبی ضریب تبدیل را در برداشت هر چند که این بهبود به لحاظ آماری معنیدار نبود. به درستی مشخص نشده است که مانان الیگوساکاریدها از چه طریقی اثرات مثبت خود بر جذب مواد مغذی و بهبود عملکرد را ایفا مینمایند، اما این احتمال میرود که اثرات آنها مربوط به بهبود خصوصیات پوششی روده، تحریک فعالیت آنزیمهای هضمی و کاهش رقابت بین میزبان و پاتوژنهای روده باشد (فرکت و همکاران، ۲۰۰۲؛ ایجی و همکاران، ۲۰۰۱). مکمل سازی جیرههای غذایی طیور با مانان الیگوساکاریدها به سبب صرفه جویی در مواد مغذی و افزایش به کارگیری مواد مغذی در مجرای معدهای-رودهای باعث بهبود وزن بدن، خوراک مصرفی و ضریب تبدیل میگردد (پارکس و همکاران، ۲۰۰۱). در مطالعه جاسکیویکز و همکاران (۲۰۰۶) استفاده از سطوح ۵/۰ تا ۲ درصد فروکتان الیگوساکارید، نتوانست اثر معنی داری بر وزن بدن، خوراک مصرفی و ضریب تبدیل بوقلمونها ایجاد نماید. در این تحقیق فعالیت آنزیمهای هضمی از قبیل بتاگلوکوزیداز و بتا گلوکورونیداز نیز تحت تاثیر تیمارهای آزمایشی قرار نگرفتند. فرکت (۲۰۰۲) بیان نمود که استفاده از مانان الیگوساکاریدها ضریب تبدیل جوجههای گوشتی را بهبود میدهد. این محقق بیان نمود که بهبود ضریب تبدیل به هنگام استفاده از این پروبیوتیکها در جیره، با بلوک کردن مکانهای اتصال باکتریهای پاتوژن در مخاط روده باریک، میزان صدمه به روده را کاهش میدهد و در نتیجه میزان سرعت جایگزینی سلولی روده کاهش و قابلیت استفاده از مواد مغذی، و ضریب تبدیل غذایی بهبود مییابد. چندین محقق نیز گزارش کردند که استفاده از مکمل پریبیوتیک باعث افزایش وزن جوجههای گوشتی از طریق بهبود میکروفلورای دستگاه گوارش شده است (ژان و همکاران، ۲۰۰۳؛ اسپرینگ و همکاران، ۲۰۰۰).
۲-۲-۲- اثر پریبیوتیکها بر قابلیت هضم و جذب مواد مغذی

در اضطرار همان ضرورت است که حکم می‌کند فرد مضطر مرتکب عمل ممنوعه شود بدون اینکه کسی او را مستقیماً وادار به انجام فعل ممنوعه کند. ولی در اجبار گاهی یک عامل انسانی یا حیوانی یا حوادث طبیعی انسان را وادار به انجام عمل مجرمانه می کند. اجبار و اضطرار از نظر آثار حقوقی با یکدیگر اختلاف دارند چرا که مهم‌ترین اثر حقوقی اجبار، بطلان عقد است زیرا شرط اساسی در عقد هر معامله رضایت طرفین است.^[۴۰] و ماده‌ی ۳۴۶ قانون مدنی اشاره به این مطلب دارد. ولی در اضطرار مهم‌ترین اثر حقوقی، عدم بطلان عقد است چرا که فرد مضطر در نتیجه‌ی اضطرار اگر اقدام به معامله‌ای کند، عقد و معامله‌ی او صحیح خواهد بود و ماده‌ی ۲۰۶ قانون مدنی به این موضوع اشاره دارد.
ج: تفاوت اضطرار با اکراه
اکراه در لغت به معنای وادار کردن دیگری است بر انجام دادن فعل یا ترک فعلی که مورد رضایت او نیست.^[۴۱] و در اصطلاح اکراه یعنی وادار کردن دیگری بر عمل یا ترک عملی که از آن کراهت دارد مشروط بر اینکه این وادار کردن با تهدید جانی یا مالی یا عرضی مهم از جانب اکراه کننده توأم باشد.^[۴۲]
میان فقهای اسلامی در اینکه آیا اکراه قصد و اختیار را از بین می‌برد یا قصد به انجام دادن فعل، باقی است اختلاف می‌باشد. شهید اول و ثانی و محقق انصاری اکراه شونده را فاقد قصد می‌دانند ولی فقهای متأخر می‌گویند اکراه با قصد منافاتی ندارد و فقط با رضایت و طیب نفس ناسازگار است.^[۴۳]
انسان در حالت اضطرار و اکراه، صفت اختیار و اراده را دارد منتها به علت فشار شدید، فاقد رضایت و طیب خاطر می‌باشد. و همچنین چنانچه در حالت اضطرار و اکراه، مرتکب فعل ممنوعه بشود، به اتفاق نظر همه‌ی حقوقدانان، فاقد مسئولیت کیفری می‌باشد.
وجه تشابه آنها در مباح کردن فعل حرام و جرم است هر دو یعنی شخص مضطر و مکره در معرض خطر قرار می‌گیرند و در وضعیت تهدیدآمیزی هستند و در هر دو مورد، جز تن دادن به خطر و یا ارتکاب فعل مجرمانه راه چاره‌ای باقی نمی‌ماند در هر دو مورد نیز رضایت وجود ندارد.
این دو تفاوت‌هایی نیز با هم دارند. در حالت اکراه، مکرَه به وسیله مکرِه مرتکب عمل مجرمانه می‌شود ولی در اضطرار، کسی مضطر را مجبور نمی‌کند و مخیر است بین اینکه عمل مجرمانه را انجام دهد یا انجام ندهد. برای فرد مضطر راه گریزی وجود دارد ولی برای مکره راه گریزی نیست.

فرد مکره در صورت تحقق شرایط اکراه، مسئولیت مدنی ندارد چرا که به استناد ماده ۳۳۲ قانون مدنی هرگاه سبب اقوا از مباشر باشد و عرفاً اتلاف مستند به سبب باشد، مسئول خسارات وارده است. بنابراین مکره در ماه نحن فیه اقوا از مکره است. اما در حالت اضطرار بر اساس قاعده «اتلاف» فرد مضطر مسئولیت مدنی داشته و ماده ۳۲۸ قانون مدنی صراحتاً این مطلب را بیان می‌کند.
ـ همچنین در آثار حقوقی، معامله فرد مکره صحیح نیست مگر با رضایت او. ولی در اضطرار به استناد ماده ۲۰۶ قانون مدنی معامله مضطر صحیح می‌باشد.
نظر مشهور فقهای امامیه این است که ارتکاب قتل توسط مکره جایز نمی‌باشد. و قانونگذار اسلامی هم از این نظریه پیروی نموده است. ولی در اضطرار با توجه به شرایطی، ارتکاب قتل برای نجات جان مضطر جایز شمرده است. اضطرار بر اثر عوامل مختلفی ایجاد می‌شود مثل عوامل طبیعی، اقتصادی، اجتماعی و عامل انسان چه به طور مستقیم و غیر مستقیم، ولی در اکراه فقط بر اثر تهدید و فشار انسان بر انسان دیگر به طور مستقیم ایجاد می‌گردد.
پس فهمیدیم که اضطرار با اکراه موضوع ماده ۵۴ قانون مزبور^[۴۴] متفاوت است. زیرا اگر چه اضطرار نیاز شدید و نیروی غیر قابل مقاومت درونی است، در جهت حفظ حیات یا مال با ارزش‌تر از طریق ارتکاب جرم. ولی در عین حال مضطر بین تحمل صدمه و ارتکاب جرمی که موجب اجتناب از ورود صدمه و زیان می‌گردد مختار بوده و امکان انتخاب دارد. یعنی مضطر می‌تواند با فدا کردن جان و مال خود از ارتکاب جرم پرهیز کند.
حال آنکه در اکراه عادتاً غیر قابل تحمل، شخص مکره علی‌رغم میل و رضای درونی خود مرتکب جرم می‌شود و برای معافیت از کیفر باید مکره به ارتکاب جرم وادار شده باشد.
تهدید که در اکراه وجود دارد عامل انسانی است در صورتی که در اضطرار، شرایط و موقعیت تهدیدآمیز به طور طبیعی ایجاد شده و عامل انسانی در بروز آن دخالتی ندارد.
مبحث دوم: پیشینه‌ تاریخی
این مبحث از سه گفتار تشکیل شده است که پیشینه‌ تاریخی اضطرار در ادیان الهی و حقوق ایران و فرانسه را مورد قرار گرفته است.
گفتار نخست: در ادیان الهی
الف: در زرتشت
طبق مندرجات «دینکرد» در قسمت دوم نیکا دوم سنگ، اشاره‌ی صریح به حالت اضطرار نشده است ولی با تعمق در مثالی که زده شده است استنباط می‌شود که اضطرار را به طور ضمنی یکی از عوامل رافع مسئولیت دانسته‌اند. چنانچه اگر زنی شوهردار یا بی‌شوهر به زور مورد توجه واقع شود بی‌گناه است و باید با او مانند یک زن معصوم و پارسا نگاه کرد.
بنابراین در دین زرتشت فردی که مضطر و ناچار گردد و ارتکاب عمل خلاف در او صدق نماید از مجازات‌ معاف می‌گردد. البته این مثال در نهاد حقوقی اجبار نیز صادق است.
ب: در یهودیت
در کتاب تورات باب ۲۱ از کتاب سموئیل، راجع‌به قابل سرزنش نبودن فعل اضطراری صحبت کرده است.^[۴۵]
در تورات که کتاب مقدس یهودیان می‌باشد همان سرگذشتی را که در کتاب آسمانی «انجیل» نقل کرده‌اند، با اندک اختلافی ذکر نموده است. در باب ششم کتاب «امثال حضرت سلیمان ابن داوود» آمده که: «دزد را اهانت نمی‌کنند اگر دزدی کند تا جان خود را سیر کند البته زمانی که گرسنه باشد. لکن اگر گفته شود هفت چندان رد خواهد شد و تمام اموال خانه خود را خواهد داد».
از داستان فوق‌الذکر و داستان حضرت داوود استنباط می‌گردد که: اولاً ـ عمل حضرت داوود در حال اضطرار بوده چون خوردن نان در شرایط عادی برای او و رفیقانش حرام بوده و در حال اضطرار مباح گشته و همچنین حضرت داوود دزدی را که گرسنه باشد را قابل مجازات نمی‌داند. بنابراین در آئین یهودیت اضطرار به عنوان یکی از عوامل رافع مسئولیت کیفری شناخته شده است.
ج: در مسیحیت
در کتاب انجیل باب ۱۲ در بخش انجیل متی نیز از قابل سرزنش نبودن فعل اضطراری صحبت شده است. با توجه به کتاب آسمانی انجیل که از جانب پروردگار به حضرت عیسی(ع) نازل گشته در باب دوازدهم «انجیل متی» پیامبر سرگذشتی را از حضرت عیسی(ع) نقل نموده که از آن استنباط می‌شود، عمل حرام در صورت اضطرار طبق ادیان گذشته، مباح گشته و اضطرار رافع مسئولیت می‌باشد. بنابراین نقل این سرگذشت در کتاب انجیل می‌تواند برای پیروان آن آئین حجت بوده و به آن استناد نمایند.
سرگذشت مذکور به این قرار است، روزی حضرت عیسی(ع) با شاگردانش در کشتزاری می‌گذشتند و شاگردان حضرت گرسنه بودند و مبادرت به چیدن و خوردن میوه‌ها نمودند که در اعتراض بعضی دیگر شاگردان حضرت پاسخ فرمودند که «مگر نخوانده‌اید آن زمانی که حضرت داوود و دوستانش وقتی گرسنه بودند چطور به خانه‌ی خدا درآمده و نان‌های مقدس را خوردند در صورتی که این عمل بر آنها حلال نبود».
از این سرگذشت استنباط می‌شود که در حال اضطرار، عملی که حرام است مباح می‌شود یعنی اگر معنی این جمله را که می‌گوید: «رحمت می‌خواهم نه قربانی» میدانستید، افراد بیگناه را محکوم نمی‌کردید.^[۴۶]
د: در اسلام
دین مقدس اسلام که در بیش از چهارده قرن توسط خاتم‌الأنبیاء حضرت محمد(ص) از جانب حق‌تعالی نازل گشته، اضطرار را از مواردی دانسته که به وسیله‌ی آن ارتکاب محرمات و ایتان واجبات را حرام دانسته است. و بالصّراحه در آیاتی از قرآن مثل آیه ۱۷۳سوره بقره که می‌فرماید: انما حرم علیکم المیته…. فمن اضطر غیر باغ ولاعاد فلا اثم علیه » الخ، تصریح به عامل اضطرار نموده، همانگونه که در آیاتی دیگر (آیه‌ی ۱۱۵ سوره نمل، آیه ۱۴۵ و ۱۴۹ سوره انعام، آیه سوره مائده ) نیز به این مطلب اشاره شده است. در سنت یکی از ادله‌ی چهارگانه بوده و مبین آیات قرآن کریم است به حالت اضطرار اشاره و توجه شده است. چنانچه از حضرت امیرالمؤمنین(ع) روایت شده: «در روزگار قحطی دست دزد را قطع نمی‌کنند».^[۴۷] و یا در روایت دیگر فرموده، زنی که به علت اضطرار و رفع تشنگی خود با مردی ناچار از زنا شده به دستور آن حضرت کیفر حد زنا درباره‌اش اجرا نشد.^[۴۸]
بنابراین در بین فقهاء اسلامی، «قاعده‌ی الضرورات تبیح المحذورات» که مستند به آیه‌ی ۱۷۳ سوره بقره‌ی می‌باشد مشهور بوده و اضطرار را یکی از عوامل رافع مسئولیت به شمار آورده‌اند و بر همین مبنا به عنوان مثال سرقت در سال قحطی با تحقق شرایط را از مصادیق اضطرار و موجب سقوط حد دانسته‌اند.
و همچنین صاحب‌نظران اسلامی حدیث نبوی معروف «رفع» که مشهور میان فقهاء است را یکی دیگر از مستندات عامل اضطرار بر شمرده‌اند. فقهاء گران‌قدر اسلامی در کتب فقهی خود از قبیل باب اطعمه و اشربه و یا حدود، مبحثی را در این زمینه گشوده‌اند و در نتیجه مواردی را که در اسلام حرام می‌داند به وسیله‌ی عامل اضطرار، مباح دانسته‌اند و دریچه‌ی گشایش و آسانی را در زمان مشکلات به سوی مردم باز نگاه داشته است و به عنوان نمونه، امام خمینی(ره) می‌فرماید: «در هر موردی که حفظ نفس به ارتکاب حرام توقف داشته باشد» ارتکاب آن واجب است پس در چنین حال اجتناب از آن جایز نیست. مثل آنجایی که عطش شدید پیدا کندو غیر از شراب، شربی دیگر نباشد به اندازه‌ی رفع خطر واجب است شراب را بنوشد.
گفتار دوم: در حقوق ایران
در این گفتار سعی شده به این موضوع پرداخته شود که اضطرار در حقوق کیفری ایران و حقوق کیفری فرانسه از چه زمانی وارد قوانین شده و در چه موادی به آن اشاره شده و اینکه آیا صریحاً در مواد به مسئله ی اضطرار پرداخته شده یا باید از مفهوم مواد به این مسئله پی برد.
الف: دوران قبل از انقلاب

 

1. 1. قانون مجازات سال ۱۳۰۴

 

قانونگذار در قانون مجازات عمومی مصوب ۱۳۰۴ در سه ماده از قانون مسئله‌ی اضطرار را بررسی نموده هر چند که در مواد ۴۱ ^[۴۹] ، ۱۸۳ و ۲۵۵ به طور آشکار حالت اضطرار را اشاره ننموده است ولی با اندک تأملی در مواد مذکور استنباط می‌گردد که قانونگذار عامل اضطرار را از نظر دور نداشته است. ناگفته نماند یکی از صفات مهم قانونگذار صراحت لفظ است. یعنی در تدوین قانون وظیفه دارد از الفاظی استفاده کند که بالصراحه، مکلفین مقصود او را بفهمند و از آوردن الفاظ عام و مطلق البته بدون قرینه خودداری نماید. لذا اگر قانونگذار سال ۱۳۰۴ عامل اضطرار را بالصراحه مطرح می‌نمود، دریچه‌ی اعتراضات و اشکالات برخی از حقوقدانان محترم را بر روی خود بسته بود.
از مفهوم کلام برخی از حقوقدانان در مورد ماده‌ی ۴۱ قانون مجازات عمومی سال ۱۳۰۴ استفاده می‌شود: اصلاً ماده‌ی ۴۱ اشاره‌ای به مسئله‌ی اضطرار چه به طور مستقیم و چه غیر مستقیم ندارد.^[۵۰] چند اشکال به ماده‌ی ۴۱ قانون مذکور وارد است که اشاره می‌گردد.
اولاً: صدر ماده‌ی مزبور مربوط به دفاع مشروع بوده چون قانونگذار بحث از دفاع و حفظ و نفس ناموس را مطرح نموده اما برخی از حقوقدانان در مقام پاسخ فرموده‌اند چون در مواد ۱۸۴ همان قانون به بعد مفصلاً بحث از دفاع مشروع نموده و لفظ بر حسب ضرورت در ماده‌ی ۴۱ آمده بنابراین می‌توان گفت که منظور از ماده‌ی ۴۱ همان حالت اضطرار است.^[۵۱]
اما نظر عده‌ای از حقوقدانان محترم بر این است که اصلاً اشکال مذکور وارد نمی‌باشد. به دلیل همان ماده‌ی ۱۸۴ به بعد آن قانون، و این عمومیتی که در این ماده است به وسیله‌ی قرائن مخصوص تخصیص خورده، علی‌هذا چون مجموع قانون مجازات عمومی که در سال ۱۳۰۴ به تصویب رسیده وجود قرائن، تخصصاً اشکال وارده را خارج می‌سازد.
ثانیاً: حقوقدانان حالت اضطرار را از عوامل موجهه جرم می‌شناسند.^[۵۲] و نظر فقهاء اسلامی اکثراً بر همین نظر استوار است. لذا در ماده ۴۱ قانونگذار صراحتاً با آوردن «لفظ … مرتکب جرمی شود» عامل اضطرار را از عوامل رافع ماده ۵۵ قانون مجازات اسلامی از عوامل موجهه جرم دانسته است.
ثالثاً: برخی حقوقدانان در مقام انتقاد از ماده‌ی ۴۱ قانون مذکور فرموده‌اند: از نظر قانونگذار مشخص نیست که آیا آوردن دو اصطلاح ضرورت و دفاع از نفس و ناموس یکی است و در کنار یکدیگر قرار دارند؟ یا دو اصطلاح جداگانه است؟^[۵۳] بنابراین اگر این دو اصطلاح یکی باشد فلسفه‌ دفاع مشروع همان فلسفه‌ ضرورت و ناچاری خواهد بود. قانونگذار در مقام بیان این دو اصطلاح نبوده تا اینکه در کنار یکدیگر یا در مقابل هم قرار دهند بلکه در مقام بیان حالت اضطرار به دلیل وجود لفظ «بر حسب ضرورت» می‌باشد.
ـ در بین ماده‌ای که از مفهوم آن حالت اضطرار فهمیده می‌شود ماده‌ی ۱۸۳ قانون مذکور می‌باشد چه آنکه در متن ماده‌ آمده: «طبیب یا قابله یا جرّاح یا هر دوافروش و اشخاصی که به عنوان طبابت یا قابلگی یا جراحی یا دوافروشی وسایل سقط جنین را فراهم آورند از سه تا ده سال حبس با اعمال شاقه محکوم خواهند شد. مگر اینکه ثابت شود که این اقدام طبیب یا قابله یا جرّاح برای حفظ حیات مادر می‌باشد».
از مفهوم ماده‌ی ۱۸۳ استفاده می‌شود که عمل سقط جنین به هر وسیله‌ای ممنوع و جرم می‌باشد مگر اینکه در مقام حالت اضطرار که همان حفظ حیات مادر است قرار گیرد.
بنابراین قانونگذار در این ماده‌ی حالت اضطرار را پذیرفته است. همانگونه که در قانون تعزیرات مجازات‌های بازدارنده مصوب خرداد سال ۱۳۷۵ قانونگذار اسلامی در همین رابطه در ماده‌ی ۶۲۳ اصل اضطرار را پذیرفته، لذا چنانچه حفظ حیات مادر ضرورت پیدا کند سقط جنین بلامانع می‌باشد.
ـ سومین ماده‌ای که از آن حالت اضطرار فهمیده می‌شود ماده‌ی ۲۵۵ قانون مذکور است، مقنن در ماده‌ی ۲۵۵ مقرر می‌دارد: «هر کس عمداً و بدون ضرورت دواب و مواشی دیگری را مسموم یا تلف کند … محکوم به حبس تأدیبی از یازده روز الی شش ماه یا تأدیه غرامت از شش الی پنجاه تومان خواهد بود».
در این ماده مقنن با ذکر لفظ «بدون ضرورت» مفهوماً نه صراحتاً عامل اضطرار را پذیرفته ولی با توجه به تمثیلی که در ماده آورده لفظ ضرورت را عام و کلی فرض نموده و مصادیق دفاع مشروع را هم شامل مفهوم ضرورت دانسته چه آنکه دفاع انسان در مقابل یک سگ اهلی خانگی که منجر به کشتن سگ شود از مصادیق دفاع مشروع است نه حالت ضرورت. مع‌ذلک، مقصود در این ماده اثبات حالت اضطرار است نه مسئله دیگری.

 

2. 2. قانون مجازات سال ۱۳۵۲

 

مقنن در قانون مجازات عمومی سال ۱۳۵۲ در مواد ۴۰، ۴۲، ۱۸۳ و ۲۵۵ حالت اضطرار را مد نظر داشته به ویژه در ماده ۴۰ این دقت نظر آشکار می‌گردد. بر خلاف ماده ۴۱ قانون مجازات عمومی مصوب سال ۱۳۰۴، چنانچه قانونگذار در متن ماده ۴۰ مقرر می‌دارد: «هر کس هنگام بروز خطر شدید از قبیل سیل و طوفان به منظور حفظ جان یا مال خود یا دیگر مرتکب جرمی شود مجازات نخواهد شد، مشروط بر اینکه خطر را عمداً ایجاد نکرده و عمل ارتکابی با خطر موجود متناسب بوده و برای رفع آن ضرورت داشته باشد».
البته مقنن لفظ اضطرار را نیاورده و به نظر می‌رسد به دلیل اینکه قانونگذار در بیان معانی، می‌بایست از الفاظی که مربوط به همان معانی است استفاده کند تا اینکه مکلفین آسان‌تر مقصود مقنن را به دست بیاورند، بهتر و مناسب بود که لفظ اضطرار را در متن ماده‌ی مذکور ذکر می‌نمود. به هر حال عدم ذکر لفظ اضطرار در متن ماده مذکور به اصل بحث که عامل اضطرار باشد خللی وارد نمی‌آورد.

۵-۱زمان در برنامه درسی رشته مدیریت وبرنامه ریزی آموزشی از دیدگاه دانشجویان واعضای هیات علمی از چه میزان مطلوبیتی برخوردار است؟
۵-۲آیا بین دیدگاه دانشجویان واعضای هیات علمی درمورد میزان مطلوبیت عنصر زمان تفاوت وجود دارد؟
۶-۱مواد ومنابع آموزشی در برنامه درسی رشته مدیریت وبرنامه ریزی آموزشی از دیدگاه دانشجویان واعضای هیات علمی از چه میزان مطلوبیتی برخوردار است؟
۶-۲آیا بین دیدگاه دانشجویان واعضای هیات علمی درمورد میزان مطلوبیت عنصر مواد ومنابع آموزشی تفاوت وجود دارد؟
۷-۱گروهبندی در برنامه درسی رشته مدیریت وبرنامه ریزی آموزشی از دیدگاه دانشجویان واعضای هیات علمی از چه میزان مطلوبیتی برخوردار است؟
۷-۲آیا بین دیدگاه دانشجویان واعضای هیات علمی درمورد میزان مطلوبیت عنصر گروهبندی تفاوت وجود دارد؟
۸-۱مکان در برنامه درسی رشته مدیریت وبرنامه ریزی آموزشی از دیدگاه دانشجویان واعضای هیات علمی از چه میزان مطلوبیتی برخوردار است؟
۸-۲آیا بین دیدگاه دانشجویان واعضای هیات علمی درمورد میزان مطلوبیت عنصر مکان تفاوت وجود دارد؟
۹-۱ارزشیابی در برنامه درسی رشته مدیریت وبرنامه ریزی آموزشی از دیدگاه دانشجویان واعضای هیات علمی از چه میزان مطلوبیتی برخوردار است؟
۹-۲آیا بین دیدگاه دانشجویان واعضای هیات علمی درمورد میزان مطلوبیت عنصر ارزشیابی تفاوت وجود دارد؟

 

۱۱ فصل اول: کلیات تحقیق

تعاریف مفهومی و عملیاتی
ارزیابی
تعریف نظری:فرایند نظام دارجمع آوری،تحلیل،تفسیر اطلاعات که به منظور تعیین میزان تحقق هدف های برنامه درسی انجام می شود ارزیابی گویند(سیف،۳۵:۱۳۸۲).
تعریف عملیاتی:در این پژوهش منظور از ارزیابی عبارت از نمراتی که دانشجویان واعضای هیات علمی در پرسشنامه محقق ساخته بدست آورده اند.
کیفیت
تعریف نظری:مجموع ویژگی ها وخصوصیات یک فر آورده یا خدمت که نمایانگر توانایی آن دربرآوردن خواسته های بیان شده یا اشاره شده باشد(بازرگان،۱۳۸۰).
تعریف عملیاتی:بررسی میزان مطلوبیت برنامه درسی علوم تربیتی(گرایش مدیریت وبرنامه ریزی آموزشی)باتوجه به عناصر نه گانه کلاین که با بهره گرفتن از پرسشنامه محقق ساخته اندازه گیری شده است.
برنامه درسی
تعریف نظری:پیش بینی وتهیه مجموعه فرصت های یاددهی-یادگیری برای جمعیتی مشخص به منظور نیل به اهداف تعیین شده(لوی،۱۹۲۳ترجمه مشایخ۱۳۷۸).

تعریف عملیاتی:برنامه درسی رشته علوم تربیتی،کلیه دروسی که با عناوین گوناگون در طول دوره کارشناسی رشته علوم تربیتی(گرایش مدیریت وبرنامه ریزی آموزشی)به دانشجویان دانشگاه های دولتی ارائه می گردد.

 

۱۲ فصل اول: کلیات تحقیق

عناصر برنامه درسی :
اهداف
تعریف نظری :یک برنامه درسی به قصد ایجاد تغییرات مطلوب در رفتار یادگیرنده اجراءمی شود،این تغییرات همان اهداف برنامه است.(فریده مشایخ،۱۳۷۸).
تعریف عملیاتی :در این پژوهش منظور بررسی میزان مطلوبیت اهداف مصوب در برنامه رشته مدیریت وبرنامه ریزی آموزشی می باشد.
محتوا
تعریف نظری:ماده برنامه درسی است از آنچه که باید آموخته شود(قورچیان،۱۳۷۴).
تعریف عملیاتی: دراین پژوهش منظور بررسی میزان مطلوبیت محتوای ارائه شده در طول دوره رشته مدیریت وبرنامه ریزی آموزشی می باشد.
فعالیت های یادگیری
تعریف نظری:اشاره به در گیری فراگیران در امر یادگیری دارد(ملکی،۱۳۷۹).
تعریف عملیاتی :در این پژوهش منظور بررسی میزان در گیر نمودن دانشجویان در امر یادگیری توسط اساتید در کلاس درس می باشد.
روش های تدریس
تعریف نظری: هنگامی که از تدریس یا نحوه آموزش برنامه ها صحبت می شود،منظور پیش بینی برخی از شرایط اجرای برنامه درسی است(فتحی واجارگاه،۱۳۸۱).

درصد حذف

 

^ns51/2

 

^**۵۹/۳

 

 

 

درصد کاهش تولید شیر

 

^ns23/0

 

^ns88/1

 

 

 

^**و^* بترتیبب معنی‌دار در سطح احتمال ۱‌% و ۵% ^ns بدون تأثیر معنی دار
نتایج مقایسات میانگین گروه‌های مورد بررسی نشان داد که بین دو گروه از نظر متغیرهای نرخ وقوع لنگش و درصد حذف‌ها تفاوت معنی‌داری از نظر آماری وجود دارد امّا میانگین متغیّرهای میانگین تولید، درصد چربی شیر، میزان تلفات، تعداد روزهای شیردهی، تعداد تلقیح به ازای آبستنی، میانگین باروری، هزینه‌های درمانی لنگش و درصد کاهش تولید شیر از نظر آماری در بین دوگروه تفاوت معنی‌داری نداشت(۰۱/۰<P).
همچنین نتایج حاصل از محاسبه ضرایب همبستگی پیرسون نشان داد که بین بکارگیری بیوتین و درصد چربی شیر(۱۸/۰r=)، میزان تلفات(۲۲/۰r=)، تعداد تلقیح به ازای آبستنی(۱۲/۰r=)، میانگین باروری(۰۷/۰r=)، هزینه‌های درمانی لنگش(۰۵/۰r=) رابطه مستقیم دارد و با متغیّرهای میانگین تولید(۰۹/۰-r=)، تعداد روزهای شیردهی(۲۰/۰-r=)، نرخ وقوع لنگش(۲۳/۰-r=)، درصد حذف‎ها(۲۵/۰-r=) و درصد کاهش تولید شیر(۰۸/۰-r=) رابطه معکوس داشت.
جدول۴-۱۷- ضرایب همبستگی بین استفاده از بیوتین و متغیرهای تولیدی، تولید مثلی و …

 

 

درصد کاهش تولید شیر

 

درصد حذف

 

نرخ وقوع لنگش

 

هزینه درمان لنگش

 

میانگین باروری

 

تعداد تلقیح به ازای آبستنی

 

میانگین روزهای شیردهی

 

میزان تلفات

 

درصد چربی شیر

 

میانگین تولید

 

متغیر
راهبرد

 

 

 

۰۸/۰-

 

۲۵/۰-

 

۲۳/۰-

 

۰۵/۰

 

۰۷/۰

 

۱۲/۰

 

۲۰/۰-

 

۲۲/۰

 

۱۸/۰

 

۰۹/۰-

 

استفاده از بیوتین

 

 

 

۴-۴-۱-۵-استفاده از مکمل‌های معدنی و ویتامینی در دوره انتقال:
در منابع زیادی به نقش ویتامین‌ها و مواد معدنی در سلامت سم و پیشگیری از ناهنجاری‌های مرتبط با آن اشاره شده است که بنابراین از آن می‌توان به عنوان یکی از راهبردهایی که در جلوگیری از لنگش نقش مهمی دارد اشاره کرد.

در گله‌های مورد بررسی در منطقه گرگان در مجموع ۳۷ گلّه مورد مطالعه، ۴۶/۵۹ درصد این راهبرد را در پیشگیری از لنگش موثر می‌دانستند و آن را به کار می‌بستند و ۵۴/۴۰ درصد بقیه از آن بی‌اطلاع بودند و به هر دلیلی از آن بهره نمی‌جستند(جدول ۴-۱۸).
جدول ۴-۱۸- فرآوانی گروه‌های مورد بررسی برای استفاده از مکمل‌های ویتامینی و معدنی جهت پیشگیری از لنگش

 

 

درصد تجمعی

 

فرآوانی تجمعی

 

درصد

 

فرآوانی

عامه تصور می کردند که رقابتهای گروهی در این محل چنان عمیق، غیر عاقلانه و توأم با خشم و هیجان می باشند که با بهره گرفتن از معیار های خاص بازدارنده نیز نمی توان آنها را متوقف یا کنترل نمود. اما محققین پلیس دریافتند که خشونتهای گروهی تا اندازه ای حاصل و نتیحه وجود فرصت های مجرمانه است. از همین رو عملیات تنگنا با این تصور طراحی و اجرا گردید که خشونت های گروهی در این جرایم قابل پشگیری می باشند. با بررسی های صورت گرفته مشخص گردید، در این مورد خاص وجود بزرگراههای عظیم که ورود به مناطق جرم خیز مورد نظر و خروج با سرعت از آنجا را تسهیل می کرد، سبب پیدایش فرصت ارتکاب جرم می گردید. عملیات تنگنا در نظر داشت تا با تمرکز بر علل متغیر جرم به جای علل ریشه ای و با بکارگیری موانع ترافیکی قدرت تحرک مجرمین را در ورود به منطقه و خروج سریع از آن به حداقل ممکن کاهش دهد و از این طریق موقعیت هایی را که مجرمین از آنها بعنوان فرصت برای ارتکاب جرم بهره می جستند، از بین ببرد. پلیس در بررسی نقاط جرم خیز درمنطقه مورد نظر توانست به یک الگوی سیستماتیک فرصت پی ببرد. آنها متوجه شدند که اکثر تیر اندازی های حین رانندگی و بر خوردهای گروهی خشونت آمیز و قتل در حاشیه محلاتی که به یک شاهراه متصل بودند رخ داده است.

پلیس برای مبارزه با خشونت کلیه جاده های منتهی به این نقاط جرم خیز را با گذاشتن موانع سیمانی استاندارد در انتهای خیابانهایی که به این جاده ها منتهی می شدند بست و در طول یک هفته نرده های فلزی ثابتی را بصورت دروازه هایی که در مواقع اضطراری قابل باز شدن و عبور خودروها بود جایگزین آنها نمود. استفاده زیرکانه پلیس لس آنجلس از یک تاکتیک ساده کنترل دسترسی به این محلات توانست میزان وقوع جرایم را تا حد زیادی کاهش دهد.^[۲۱۲]
یک واحد از محققین اقدام به ارزیابی و بررسی و تجزیه و تحلیل دستاوردهای عملیات در قبل، حین و بعد از اجرای آن نمودند و متوجه شدند که موانع بکارگرفته شده در عملیات تنگنا از طریق کاهش میزان دسترسی اتومبیل ها به محله مذکور موجبات کاهش وقوع جرم را پدید آورده است. در طول ۲سال که اجرای طرح مذکور ادامه داشت (۱۹۹۰-۱۹۹۱) تعداد قتل ها و حملات خیابانی بطور قابل ملاحظه ای کاهش یافت و پس از توقف عملیات این میزان سیر صعودی طی نمود. مثلاً در طول اجرای عملیات مذکور فقط یک فقره قتل بوقوع پیوست که این رقم در مقایسه با ۷ فقره قتل واقعه در سال ۱۹۸۹ بسیار قابل توجه می باشد. این کاهش نشان می دهد که میزان وقوع قتل ها تصادفی نبوده بلکه اجرای طرح مذکور موجبات این کاهش را پدید آورده است. زیرا که سال بعد از توقف عملیات تنگنا مجدداً میزان وقوع قتل در آن محل افزایش یافت. این افزایش با بازگشایی جاده ها و برچیده شدن موانع ترافیکی مصادف بود. در طول مدت اجرای طرح جرایم مورد نظر به مناطق دیگر انتقال نیافت. هیچ دلیلی در دست نیست که بتواند اثبات کند مجرمین مورد نظر عملیات تنگنا خودشان را با انسداد آمد و شد سازگار نموده اند و شیوه عملشان را با موانع تنظیم کرده اند.^[۲۱۳]

بند ب: تروریسم مجازی

در عرصه پیشگیری از تروریسم مجازی نیز این راهکارها می توانند نقش بسیار مفیدی را ایفاء نمایند. تروریسم مجازی از طریق نفوذ در سیستم های اطلاعاتی یا فناوری دیجیتالی اعمال می گردد. این اقدام به عنوان فعالیتی برای تخریب و نابودی سیستم های الکترونیکی یا اینترنتی به منظور به دست آوردن توجه و یا وارد آوردن بار اقتصادی بر دوش حکومت ها شناخته می شود. این نوع مدرن از تروریسم با حملات غیر قانونی به کامپیوترها، شبکه ها و اطلاعات ذخیره شده در آنها به منظور دستیابی به اهداف خود که می تواند وادار کردن یک دولت به انجام کاری باشد، انجام می شود.^[۲۱۴] راهکارهای زیادی را می توان در خصوص این شیوه از ارتکاب عملیات تروریستی اعمال نمود، برای مثال می توان با قرار دادن کلمات عبور و کدهای الکترونیکی موجب محدودیت دسترسی به اطلاعات در سیستم های الکترونیکی گردید.
تدابیر محدود کننده یا سلب کننده دسترسی مهمترین تدابیر پیشگیرانه وضعی از جرایم سایبر محسوب می گردند. در آنها سعی می شود با نصب سیستم ها یا برنامه های خاص بر روی گروه ها^[۲۱۵] دسترسی به شبکه، یعنی کامپیوترهای شخصی، مسیریاب ها^[۲۱۶]، سیستم های ارائه دهندگان خدمات شبکه ای و از همه مهمتر ایجاد کنندگان نقطه تعامل بین المللی، از ورود یا ارسال برخی داده های غیرمجاز یا غیرقانونی جلوگیری شود. این سیستم ها و برنامه ها عمدتاً در ۳ قالب دیواره های آتشین^[۲۱۷]، فیلترها^[۲۱۸] و پراکسیا^[۲۱۹] هستند. این ابزارها حاوی فهرستی از موضوعات مجاز^[۲۲۰] یا غیرمجاز^[۲۲۱] هستند و براساس فرایند انطباق عمل می کنند. بعضی از آنها مانند فیلترها و دیوارهای آتشین یکسویه عمل می کنند یعنی فقط از ورودهای غیرمجاز جلوگیری می کنند اما بعضی دیگر دوسویه عمل می کنند و علاوه بر ورودیها، از خروجی ها هم مراقبت می نمایند.^[۲۲۲]

بند ج: تروریسم دریایی

بکارگیری تجهیزاتی که از ورود غیرقانونی کشتی ها به بنادر و دریا جلوگیری می نماید از جمله اقداماتی است که می تواند از بروز تروریسم در این عرصه بکاهد.
برای مثال می توان از طریق رادارهای پیشرفته کشتی هایی را که مشکوک به انجام اقدامات تروریستی هستند را شناسایی و متوقف و از دست یابی آنها به آماج جرم که اعم از بنادر و کشتی های پهلو گرفته می باشند، جلوگیری نمود. این اقدامات پیشگیرانه وضعی بستگی به خطری دارد که کشتی یا بندر مورد نظر را تهدید می کند.

گفتار سوم: غربال خروجی ها و منحرف کردن تروریست ها از آماج جرم

در این گفتار تلاش بر این است تا به بررسی اقداماتی پرداخته شود که ارتکاب جرم را برای تروریست ها از طریق ایجاد محدودیت در هنگام خروج از منطقه ای خاص یا دور و منحرف کردن آنها از آماج جرم مشکل نماید.
در بند نخست راهکار غربال خروجی ها مورد بررسی و تحلیل قرار می گیرد و در بند دوم به این مسئله پرداخته می شود که از چه راه هایی می توان تروریست ها را از آماج جرم منحرف نمود.

بند الف: غربال خروجی ها

این تکنیک ها عمدتاً به منظور این طراحی می شوند که اگر هم بزهکار موفق به دسترسی به آماج جرم شده باشد معهذا موفق به خارج کردن آن از موقعیت ارتکاب جرم نشود یا قادر به فرار نگردد.
از جمله اقداماتی که با ممانعت از خروج آماج جرم می تواند موجب پیشگیری از تروریسم گردد الصاق برچسب الکترونیکی روی اسلحه های زرادخانه ها، مواد بیولوژیکی محفوظ در آزمایشگاه هایی که این مواد در آنجا نگهداری می شود و مواد هسته ای بسته بندی شده موجود در مخازن این مواد و در کنار آن نصب دستگاه هایی که قابلیت شناسایی این برچسبها یا حتی مواد مذکور را داشته باشد، در خروجی این اماکن، می باشد.
با توسل به این طرق می توان با افزایش زحماتی که برای ارتکاب جرم مورد نیاز است، تروریست ها را از انجام عملیات مورد نظرشان منصرف و یا در صورت دست یابی آنها به این مواد از خروج و فرار آنها ممانعت نمود.
به کار گیری فلز یاب ها در خروجی فرودگاهها از جمله اقداماتی است که می تواند نقش بسیار مفیدی را در خصوص پیشگیری از ارتکاب عملیات تروریستی ایفاء نماید. از این طریق می توان از حمل اسلحه یا دیگر وسایل غیر مجاز جلوگیری کرد و همچنین اشخاصی را که قصد حمل چنین ابزاری را دارند را دستگیر و بازداشت نمود.
از دیگر اقداماتی که در این راستا می توان برای پیشگیری از تروریسم صورت داد کنترل شدید مهاجران، هنگام خروج از مرزها با بازرسی بدنی و وسایل همراه آنها می باشد. از این طریق می توان از خروج مواد یا ابزاری که می تواند در عملیات تروریستی مورد کاربرد قرار گیرد جلوگیری نمود.
علاوه بر این می توان به وسیله انگشت نگاری و به کارگیری ویزا در خروجی مرزها با شناسایی تروریستها مانع خروج آنها گردید. در این راستا اختراعات نوین می تواند نقش شایانی را ایفاء نماید. برای مثال بکارگیری دستگاه هایی که قادر به هویدا ساختن محتویات بارهای مسافرین یا وسایل همراه آنها می باشد، خروج مواد فوق الذکر را ممتنع می سازد و شناسایی تروریست ها را برای مأمورین تسهیل می نماید.
علاوه بر این می توان با بازرسی بدنی مسافرین هواپیما در قسمت های خروجی فرودگاه ها از انتقال اسلحه و مواد منفجره به داخل هواپیما جلوگیری نمود و از این طریق حوادث تروریستی هوایی را کاهش داد.

بند ب: منحرف کردن بزهکاران از آماج جرم

این راهکار از پیشگیری وضعی از جرم سعی دارد مجرمین را از ارتکاب جرم منحرف نماید؛ بدین نحو که از مواجه شدن مجرمین بالقوه با موقعیت یا فرصت ارتکاب جرم جلوگیری کند. این روش که کلارک از آن تحت عنوان هدایت مردم به مکان های خاص نام می برد سعی می کند با فراهم ساختن محیطی امن زمینه های وقوع جرم را از بین ببرد. تبعید و اجبار به اقامت یا منع از اقامت مجرمین خطرناک در منطقه ای خاص از جمله اقداماتی محسوب می گردد که سعی می شود با توسل به آنها بزهکاران را از آماج جرم دور نگه داشت و از این طریق از وقوع جرم توسط آنها پیشگیری نمود.^[۲۲۳]
در بسیاری موارد می‌توان فرصت و مجال بزه‌کاری را از افراد خطرناک سلب کرد، به صورتی که این افراد را از وضعیت جرم زا خارج نمود. برای مثال، کارمند متخلف دولت که مرتکب جرایم مرتبط با شغل خود می‌شود را می‌توان از شغل خود منفصل یا منتقل نمود تا امکان ارتکاب جرم مزبور سلب گردد. زیرا زمانی که جامعه فرصت‌ها‌، اختیارات و امتیازات فراوانی در اختیار فرد قرار می‌دهد باید کنترل و نظارت بیشتری بر اعمال او نموده و در صورت سوء استفاده او از فرصت‌، ضمن برخورد شدید و مجازات‌ او، آن اختیارات و امتیازات را از وی سلب نماید. مثال دیگر اینکه طراحی و ساخت استادیوم های فوتبال باید به نحوی باشد که تماشاچیان رقیب از هم جداً باشند، تا بدین وسیله فرصت اعمال خشونت بار کمتر شود.
منحرف ساختن تروریست ها از جمله اقداماتی است که می تواند در پیشگیری از تروریسم تأثیر بسزایی داشته باشد. از طریق این روش می توان با ایجاد فاصله بین تروریست های بالقوه و آماج هایی که از جذابیت زیادی برای تروریست ها بر خوردارند از وقوع جرایم تروریستی پیشگیری نمود.
برای مثال دولت ها می توانند با شناسایی گروه های تروریستی و محدود کردن فعالیت آنها، یا محبوس نمودن یا تبعید اعضای آنها و یا اخراج آنها از کشور از وقوع حوادث تروریستی توسط آنها پیشگیری نماید. قابل ذکر است که گروه های تروریستی عموماً با توجه به انگیزه ها و ایدئولوژی خاصی که دارند به ارتکاب عملیات تروریستی علیه آماج خاصی تمایل نشان می دهند. بنابراین می توان با شناسایی این گروه ها و دور کردن آنها از آماجی که می تواند مورد هدف آنها باشد آنها را از ارتکاب عملیات مورد نظر شان باز داشت.
یکی دیگر از راهکارهایی که می تواند در این راستا مورد استفاده قرار گیرد ممانعت از پیوستن تروریست ها به گروه های تروریستی یا جذب هوادار و همکار توسط این گروه ها می باشد. در خصوص این موضوع علاوه براینکه وضع مقررات مبنی بر توقف تروریست ها در مرزها و اخراج آنها به شیوه مناسب، در ممانعت از حملات آنها دارای اهمیت فوق العاده ای می باشد، وضع مقرراتی که به مقامات اجازه دهد تا از ورود و خروج بازدیدگنندگان و توریست ها به جمع تروریست ها جلوگیری نماید نیز حیاتی می باشد.
برای مثال در کشور بریتانیا به مقامات این کشور اجازه داده شده کسانی که شورای امنیت سازمان ملل یا پارلمان اروپایی آنها را به عنوان تروریست معرفی می کند را بتوان به روش مناسب؛ از جمله معرفی آنها توسط وزیر کشور از ورود به گروه های تروریستی باز داشت. کشور ژاپن نیز در این راستا در اصلاح قانون کنترل مهاجرت مقرر داشته است که وزیر دادگستری باید لایحه اصلاحیه ای مبنی بر بازداشت و اخراج کسانی که از طریق مشورت با وزارتخانه های مربوطه به عنوان تروریست معرفی شده اند را در جلسه عادی دایت در سال ۲۰۰۶ به این مجلس تقدیم نماید. این قانون همچنین مقرر داشته پلیس باید همکاری لازم را در خصوص اخراج تروریست ها مطابق مواد ۶۱ تا ۶۸ قانون کنترل مهاجرت به عمل آورد.^[۲۲۴]
از دیگر اقداماتی که در خصوص جلوگیری از ورود تروریست ها به کشور مؤثر می باشد، تشکیل پایگاه اطلاعاتی است که اطلاعات مربوط به پاسپورت های گم شده و دزدیده شده در آنجا جمع آوری گردد. از این طریق می توان از ورود تروریست هایی که قصد دارند با بهره گرفتن از پاسپورت های جعلی یا دزدیده شده وارد کشور شوند جلوگیری نمود.
برای بازداشتن تروریست ها از استفاده از چنین پاسپورت هایی که دزدیده و یا گم شده اند، لازم است در هنگام بازرسی فرودگاه یا مرزها اطلاعات جامعی در خصوص پاسپورت های گم یا دزدیده شده در دیگر کشورها به دست آید تا با در نظر گرفتن این اطلاعات مأمورین مهاجرت بتوانند این مهم را اجرا نمایند. دراین خصوص سازمان آی. سی. پی. او.^[۲۲۵] پایگاهی را تأسیس کرده که در آن داده های مربوط به پاسپورت های دزدیده یا گم شده جمع آوری گردیده است. این پایگاه اطلاعات مذکور را از کشورهای مختلف به دست می آورد.^[۲۲۶]
همانگونه که گفته شد یکی از شیوه های ارتکاب عملیات تروریستی حمله به نیروگاههای هسته ای به وسیله خطوط هواپیمایی می باشد. کارشناسان هسته ای بر این باورند که یک جمبوجت تانکر گذاری شده ی پر از سوخت می تواند پس از برخورد به یک رآکتور هسته ای و برپاکردن موجی از یک انفجار پایدار، سیستم های محافظتی و همچنین سیستم های هتک کننده ی عادی و اضطراری رآکتور را نابود کند.^[۲۲۷]
حمله به رآکتورهای هسته ای می تواند تبعات جبران ناپذیری بدنبال داشته باشد. برای مثال یکی از اعضای کابینه دولت آلمان عنوان کرده است که یک حمله تروریستی علیه نیروگاههای هسته ای آلمان نه تنها صدها هزار کشته بر جای خواهد گذاشت بلکه بنیان اقتصادی این کشور را نیز به کلی ویران خواهد کرد. به دلیل همین نگرانی هاست که دولت آلمان با صاحبان نیروگاههای هسته ای به این توافق رسیده اند که دیگر نیروگاههای هسته ای جدیدی را نسازند و نوزده نیروگاه هسته ای فعال باید ظرف بیست سال آینده خاموش شوند و قرار است مجلس فدرال آلمان این تصمیم را تصویب نماید.^[۲۲۸]
از جمله راهکارهایی که می توان در این راستا پیشنهاد نمود این است که برای پیشگیری از تروریسم علیه تأسیسات هسته ای به وسیله بر خورد هواپیما، از پرواز هواپیماها در دالان های بر فراز تأسیسات مذکور جلوگیری نمود، به نحوی که در صورت تغییر مسیر هواپیماها فرصت کافی برای اقدامات دفاعی توسط سیستم های دفاع موشکی یا وسایل دفاعی دیگر وجود داشته باشد.

گفتار چهام: کنترل وسایل یا ابزار تسهیل کننده یا مورد نیاز جرم

یکی دیگر از رویکردهای پیشگیری وضعی به منظور مقابله با جرم، کنترل تسهیل کننده ها یا وسایلی است که برای ارتکاب جرم لازم بوده و یا در صورت وجود آن ها مجرمین بالقوه تشویق به ارتکاب جرم می شوند، می باشد. این روش از دیگر روش های دشوار ساختن ارتکاب عملیات تروریستی می باشد و سعی می شود با توسل به آن آلات و ادواتی که مورد استفاده تروریست ها در ارتکاب جرم قرار می گیرد حذف شود. از این طریق می توان میزان دسترسی تروریست های بالقوه را به ابزارهای مذکور حتی الامکان کاهش داده و بدین تربیب از وقوع جرایم تروریستی جلوگیری نمود یا آن را کاهش داد.
البته آلات و ابزاری که می تواند در ارتکاب جرایم تروریستی مورد استفاده قرار گیرد بسیار متنوع و متعدد می باشند و حتی مشخص کردن تمام آنها به سهولت امکان پذیر نمی باشد. علاوه بر این برخی از این ابزارها همواره و در همه جا در اختیار بزهکاران قرار دارد. از این رو کنترل یا حذف تمامی این آلات امکان پذیر نمی باشد. اما با این وجود می توان با کنترل یا حذف برخی از آلات یا ابزار یا مواد مذکور که دارای قدرت تخریبی زیاد و آثار زیان بار وسیعی می باشند از ارتکاب برخی از عملیات تروریستی پیشگیری نمود. برای نمونه می توان از سلاح ها یا مواد هسته ای، بیولوژیکی و شیمیایی نام برد که در صورت استفاده از آنها در عملیات تروریستی تبعات بسیار وخیمی را به دنبال خواهد داشت.
کشور ها عموماً با وضع قوانین مربوط به کنترل سلاح و مواد منفجره سعی دارند مردم را از دسترسی به این ابزارها منع نمایند و از این رو خرید و فروش و نگهداری سلاح را به طور مستقل جرم انگاری نموده اند. برای مثال در حقوق ایران کنترل سلاح های گرم و سرد از دیر باز نظر دست اندرکاران سیاست جنایی را به خود جلب کرده است. به نحوی که در سال ۱۳۵۰ با تصویب و اجرای قانون تشدید مجازات قاچاق اسلحه ومهمات سعی در کنترل دسترسی افراد جامعه به سلاح های گرم شده است. در ماده ۲ قانون مذکور نگهداری و حمل غیر مجاز اسلحه و مهمات جرم انگاری گردیده است. قانونگذار در مواد مختلف قانونی سعی در تهدید بزهکاران بالقوه به عدم استفاده از سلاح نموده و علت اصلی آن جلوگیری از خشونت و وقوع جرایم می باشد.
اجرای طرح جمع آوری سلاح در سالهای اخیر در کشور نیز دقیقاً در همین راستا بوده است و تداوم آن می تواند در کاهش میزان سلاح های گرم در جامعه و در نهایت استفاده از آن در جرایم تروریستی مؤثر باشد.

بند الف: تروریسم علیه اشخاص

تسهیل وقوع جرم توسط بزهدیدگان می تواند به طور غیر مستقیم موجب وقوع تروریسم گردد. برای مثال کسانی که امکان دارد بزهدیدگان بالقوه عملیات تروریستی باشند؛ ازجمله شخصیت های مهم سیاسی در صورتی که بدون اقدامات امنیتی لازم درمکان هایی حضور یابند که احتمال وقوع جرایم تروریستی علیه آنها وجود داشته باشد به نوعی وقوع جرایم تروریستی را تسهیل نموده اند و چه بسا اشخاصی در آن محل ها حضور داشته باشند که به هیچ وجه از قبل برنامه ای برای انجام عملیات تروریستی نداشته اند ولی با ارزیابی موقعیت پی به راحت بودن ارتکاب ترور ببرند و با تصمیم گیری فوری دست به ترور آماج مذکور بزنند.
بنابراین در صورتی که آماج جرایم تروریستی از جذابیت کافی بر خوردار باشند و اقدامات لازم برای محافظت از آنها صورت نپذیرفته باشد توجه تروریست ها را به خود جلب می نماید و از این رو موجب وقوع جرایم تروریستی می گردد.
بنابراین تسهیل وقوع جرم نه تنها توجه مجرمین را جلب می نماید بلکه در برخی مواقع فکر مجرمانه را نیز در افراد به وجود می آورد.

بند ب: بیو تروریسم، شیمو تروریسم و تروریسم هسته ای

بازدید کانتینرها و حصول اطمینان از حفظ و نگهداری صحیح کالاهای چند وجهی^[۲۲۹] از دیگر راهکارهای پیشگیرانه ای است که از طرف گروه های بین الاجلاسی کمیته امنیت دریانوردی سازمان بین المللی دریانوردی پیشنهاد گردیده است.
از طریق این راهکار می توان از دست یابی تروریست ها به ابزار و موادی که می تواند در ارتکاب عملیات تروریستی مورد استفاده قرار گیرد جلوگیری نمود. قابل ذکر است اگر این اقدامات توسط، یا با همکاری نهاد های بین المللی از قبیل سازمان جهانی گمرکات صورت گیرد بازدهی بسیار بالاتری خواهد داشت.^[۲۳۰]
ایجاد و ابداع سیستمی به منظور شناسایی و کنترل سلاحهای میکرو ارگانیسم، شیمیایی و هسته ای که قابلیت استفاده در حملات تروریستی را دارند از جمله راهکارهای مؤثری است که می تواند از وقوع چنین جرایمی پیشگیری نماید. به منظور ممانعت از شیوه های مذکور ارتکاب عملیات تروریستی ایجاد یک سیستم به منظور شناسایی و کنترل سلاح های میکرو ارگانیسم، شیمیایی و هسته ای که احتمال دارد در حملات تروریستی مورد استفاده قرار گیرند، بیش از اندازه مهم می باشد.
به عنوان نمونه اخیراً دانشمندی به نام تری هاوکینز که رئیس بخش مبارزه با تکثیر سلاح های بیولوژیک و امنیت داخلی آزمایشگاه لوس آلاموس می باشد ادعا نموده در حال ابداع روشی است که می تواند از ترکیب پادزهر بیولوژیکی با تراشه کامپیوتری، به وجود عوامل بیولوژیکی مانند میکروب سیاه زخم پی ببرد. وی می گوید که پادزهر در ردیابی یک عامل مانند سلول انسانی عمل می کند. این پادزهر در یک بافت دولایه ای متشکل از چربی قرار دارد. چربی نوعی ترکیب ارگانیک حل نشدنی است که در سلول های زنده وجود دارد. جریان الکترونیکی درون غشا پس از رسیدن به تراشه می تواند یک بازخوانی فوری از نوع عامل بیولوژیکی که ردیابی شده به کاربر بدهد. هاوکینز همچنین اظهار داشته که آزمایشگاه لوس آلاموس سیستمی ابداع کرده که می تواند ویروس هانتا را ردیابی کند. وی همچنین اظهار داشته که آزمایشگاه مذکور در صدد ساختن دستگاهی قابل حمل و برنامه ریزی شده ا ی است که قابلیت ردیابی چندین ویروس را داشته باشد.^[۲۳۱]
کنترل شدید بر موادی که قابلیت ایجاد انفجار را دارند و ممکن است در حملات بمب گذاری مورد استفاده قرار گیرند نیز از اهمیت بسیاری برخوردار است. همچنین می بایست موادی را که می تواند در حملات بیو تروریسم یا شیمو تروریسم مورد استفاده قرار گیرد و به آسانی در اختیار همگان قرار دارد را از دسترس اشخاص خارج نمود. برای مثال مواد شیمیایی مانند پوکسید هیدورژن با وجود اینکه می تواند در چنین عملیاتی مورد استفاده قرار گیرد، در داروخانه های عمومی به آسانی در دسترس است به نحوی که هر شهروندی می تواند آن را خریداری کند.

بند ج: مبارزه با تأمین مالی تروریسم