تسبیح، ریز و قهوه­ای تا آجری­رنگ.
خواص درمانی: خنکی، ملین، مقوی، برطرف­کننده دل­مالش و دل­ضعفه و ترشحات زنانگی، اشتهاآور، رفع کرم­های انگلی، تب­بر، صاف­کننده خون، مدر، ضد اسهال کودکان و رفع گرمازدگی
مصارف درمانی: خاکشیر و شیرخشت را در آب حل کرده به بیمار مبتلا به زردی می­ دهند. برای خنکی، کیسه صفرا، دل­درد و به­عنوان ضدگرمی مصرف می­ کنند. خاکشیر را برای درمان سرخک استفاده می­کردند. آن­را برای گرمازدگی مورد استفاده قرار می­ دهند. آب خاکشیر را در درمان تب مصرف می­ کنند. خاکشیر سردی است، آن­را خیسانده و در رفع یبوست استفاده می­ کنند. خاکشیر و برگ گلی را با هم کوبیده، مخلوط کرده، برای درمان برفک دهان، به­دور دهان کودک می­مالند. خاکشیر را سوزانده و دودش را به گوشی که درد گرفته، می­ دهند. خاکشیر و تخم­به را جوشانده و برای گلودرد می­خورند. از خاکشیر برای درمان سودا استفاده می­ کنند. دم­کردن و خوردن خاکشیر را برای درمان صفرا مفید می­دانند. خاکشیر و نبات درمان دل­درد است. در درمان حصبه از خاکشیر و هندوانه استفاده می­ کنند. در هنگام شیوع آبله خاکشیر را دود می­دادند. خاکشیر، قدومه و شیرخشت را در درمان اوریون مفید می­دانند. در هنگام شیوع وبا از دود­کردن خاکشیر، اسپند و کندر استفاده می­کردند. برای رفع سوزش معده وکمک به کبد، خاکشیر می­خورند. از خاکشیر به­جای مسهل نیز استفاده می­ کنند.

روش مصرف: خیساندن، جوشاندن، دود دادن
طب کهن: «دارای اثر التیام­دهنده زخم و جراحات است. سابقا از جوشانده آن برای رفع اسهال­های ساده، اخلاط خونی، رفع ترشحات زنانگی و به­عنوان مدر در موارد آب آوردن نسوج استفاده به­عمل می­آمده­است. دانه آن نیز تب­بر، دفع کرم و رفع التهاب کلیه مصرف داشته­است. در بارداری مصرف آن توصیه شده­است. در ایران دانه خاکشی را در آب سرد مخلوط و به­عنوان خنکی و ملین مصرف می­ شود».(زرگری،۲۱۳:۱۳۷۶) خاکشیر به­ صورت ضماد برای تسکین معده و به­ صورت دود برای درمان بیماری­های چشمی به­کار می­رود.(آینه­چی،۱۰۵۵:۱۳۷۰)
«مزاج خاکشیر گرم و تر است. آن­را برای تقویت معده و هاضمه و ازدیاد اشتها و برای رفع گرفتگی آواز و روشن­شدن رنگ چهره مفید است. برای کاهش حدت سرخجه، سرخک، آبله و مخملک نافع است. شیافی که از تخم خاکشیر تهیه می‌شود برای التیام زخم رحم و کمک به وضع­حمل مفید است. جوشانده تخم سنگ­شو شده خاکشیر با گلاب یا آب خالص، قی­آور است و در درمان مسمومیت که نیاز به قی­آوردن است، مفید است».(میرحیدر،۱۷۵:۱۳۸۲)

مشخصات گیاه: گیاهی علفی، با ریشه عمیق و قوی، پوشیده از کرک‌های بلند، برگ‌های ساده، متناوب، گل‌ها دوجنسی، گل­برگ‌ها جدا ازهم به­رنگ زرد کم‌رنگ.
خواص درمانی: درمان درد سینه و سرفه، بیماری های پوستی، سرماخوردگی، تنظیم حرارت بدن، رفع تحریکات،
مصارف درمانی: گل ختمی را کوبیده با شیر زن مخلوط کرده و برای رفع چشم درد به­موضع می­مالند. دم­کرده آن­را برای سینه­درد، پاشویه، کاهش تب به­کار می­برند. دم­کرده گل ختمی را به­عنوان سردی استفاده می­ کنند. گل ختمی و … را برای درمان لکه صورت روی صورت می­مالند. جوشانده گل ختمی و … را برای بیماری پروستات به­کار می‌برند.
ریشه ­های این گیاه در منطقه جهت درمان زخم­های عفونی، در­رفتگی مفاصل و رگ­به­رگ شدن پا و نیز در شکسته­بندی برای بهبود سریع­تر و جوش­خوردن سریع استخوان و همچنین جهت درمان نازایی، کاهش خونریزی و رفع عفونت­های رحمی در ناحیه زیر­شکمی مورد استفاده موضعی قرار می‌گیرد. ریشه این گیاه جهت درمان یبوست و گرفتگی روده نیز مصرف می­ شود. گل‌های این گیاه جهت رفع عطش، گلو­درد و خارش بدن استفاده می­ شود. خشک­شده آن­را پودرکرده، خمیر می­ کنند و در استعمال خارجی برای باز کردن دمل­های چرکی به­کار می­برند.
روش مصرف: مرهم، جوشانده، دم­کرده
طب کهن: «گل و ریشه ختمی به­عنوان لینت­بخش و مدر، شستشو­دهنده، ضد عفونی­کننده و التیام­بخش زخم­ها و جراحات پوستی مصرف سنتی فراوان دارد».(امین،۱۳۶:۱۳۸۴)

مشخصات گیاه: گیاهی علفی، گوشتی، اغلب خوابیده روی زمین گسترده، برگ و ساقه گوشتی و آبدار. گل­ها منظم، دوجنسی.
خواص درمانی: ضد گرمی، برفک و آفت دهان، بواسیر، زگیل و جوش­های پوستی
مصارف درمانی: جهت از بین بردن لکه های سفید دهان کودکان به مصرف می‌رسد. از تخم خرفه برای تزیین شیرینی استفاده می شود. آن­را به­عنوان سبزی با ترشی می­خورند.
روش مصرف: جوشانده، ضماد، خوراکی
طب کهن: بقله­الحمقاء؛ ارزش غذایی کمی دارد ولی در برکندن صفرا بسیار موثر است. بر زگیل سایند زگیل را بر می­ کند. ضمادش در ورم­های گرم و در باد سرخ نافع است. اگر به­ صورت محلول سر را با آن شویند، جوش‌های سر را از بین می­برد. برای چشم­درد نافع است. اشتها را تضعیف می­ کند. آب خرفه داروی بواسیر خونی است. افشره­اش کرم کدو را بیرون آورد. خرفه بریان شده اسهال را قطع می­ کند».(بوعلی­سینا،۹۷:۱۳۶۸)
«مدر، تب بر است. مصرف خام یا پخته آن در رفع التهاب­های داخلی بدن مانند دستگاه گوارش و ادرار مفید است. در برطرف­کردن سوزش سردل ناشی از برگشت محتویات معده به مری موثر است. در بی­خوابی و خونریزی­های فواصل قاعدگی مورد استفاده قرار می­گیرد. مخلوط خرفه با کاهو یا گل گاوزبان، جوشانده­ای برای رفع تشنگی و احساس گرمازدگی تهیه می­ شود. برگ له­شده خرفه یا شیره برگ­هایش در رفع سوختگی­ها، میخچه موثر است. جویدن برگ­های تازه خرفه اثر مفیدی در خونریزی­های لثه که معمولا در کمبود ویتامین c حاصل می­ شود، دارد. قرار دادن له­شده خرفه بر روی پیشانی در تسکین درد و رفع سردردهای یک­طرفه و ورم چشم موثر است. در نواحی شمالی از خرفه نوعی غذای مطبوع به­عنوان خنکی و تصفیه­کننده خون تهیه می­ شود».(زرگری،۳۱۳:۱۳۷۹)
قیاس: اثر التیام­دهنده زخم گیاه با آنچه در الحاوی رازی آورده شده­است، تطابق دارد.

مشخصات گیاه: گیاهی علفی از تیره چتریان، پایا، ساقه راست، ریشه راست و ضخیم، پهنک برگ­ها منقسم به قطعات نازک و نخی­شکل. گل­آذین چتر مرکب، گل­ها به­رنگ زرد و معطر.
خواص درمانی: ضد نفخ، درد معده، صفرا، شیرآور،