2-2-2- مبانی ارزش شناسی
یکی از مسائل مهم و اساسی در سلسله مباحث فلسفی و اخلاقی موضوع ارزش‌هاست. هر مکتب یا دستگاه فکری براساس بینشی که نسبت به پدیده‌های جهان دارد، دارای یک سیستم ارزشی نسبت به اعمال و رفتار انسان می‌باشد، این مسئله پایه تفاوت بین مکاتب است، در واقع تشخیص ماهوی هر نظام فکری و عقیدتی به ظهور ارزش‌هایی است که از درون آن نظام جوشیده و براساس آن، اصول بنیادین نظام شکل گرفته است . ارزش­گذاری‌های اخلاقی بر مواردی اطلاق می‌شود که ارزش و ارزش گذاری از نقطه نظر اخلاقی، بر اساس خوب یا بد بودن، پسند و یا ناپسند بودن و معروف یا منکر بودن اعمال و رفتار انسان قابل درک و شناسایی باشد (رهنما، 1385).
ارزش‌ها غالباً به ایده‌هایی اطلاق می‌شوند که انسان‌ها درباره خوب و بد، مطلوب و نامطلوب دارند. ارزش‌ها مجموعه اصول و قواعدی هستند که به تعبیر شهید بهشتی تولید باید و نباید می‌کنند. در واقع آنچه اطلاق عنوان ارزش به این اصول و قواعد را مجاز می‌کند، توانمندی آنها در تولید تجویز است(بهشتی، 1380).
آنچه به عنوان مبانی ارزشی در هر مکتبی باید به آن پرداخته شود عبارتند از چیستی و خاستگاه ارزش‌ها، نسبی یا مطلق بودن ارزش‌ها و معیار فعل اخلاقی که این محورها را در نظام اخلاق اسلامی بررسی می کنیم.
2-2-2-1- چیستی ارزش‌ها
ارزش‌ها مفاهیم خاصی هستند که توسط ذهن انتزاع می گردند. این انتزاع ذهنی در جای خود بر مبنای خارج و واقع شکل می‌گیرد. به عبارتی، چنین انتزاعی به استناد و با کمک مفاهیم حقیقی تعین می‌یابد. ارزش‌های اخلاقی و شرعی، به عنوان نمونه، دارای منشأ انتزاع حقیقی و خارجی هستند و ارتباط تنگاتنگی با ارتباطات و فعل و انفعال‌های واقعی دارند. نتیجه این که معانی و مفاهیم اعتباری و ارزشی از مفاهیم حقیقی گرفته می‌شوند (رهنما، 1385).
2-2-1-1- ارزش اخلاقی
اصطلاح ارزش اخلاقی و مفاهیم ارزشی در متون اخلاقی، دست کم، دارای دو کاربرد متفاوت است. منظور از مفاهیم ارزشی در این اصطلاح، آن دسته از مفاهیم اخلاقی است که دارای بار ارزشی و فضیلتی هستند، مانند مفهوم خوب، بد، صواب و خطا… در مقابل منظور از مفاهیم الزامی و دستوری، آن مفاهیمی است که دارای بار دستوری و تکلیفی هستند، مانند مفهوم باید و نباید. اما گاهی معنای وسیع تر و عام تری از واژه “ارزش” اراده می‌شود که در بردارنده همه مفاهیم اخلاقی، اعم از الزامی و ارزشی، است. “مفاهیم ارزشی” در این اصطلاح معادل “مفاهیم اخلاقی ” و در مقابل “مفاهیم غیراخلاقی” به کار می رود، گفتنی است که ارزش در این اصطلاح دوم، فقط متضمن بار مثبت نیست، بلکه هم شامل ارزش‌های مثبت، کارهای شایسته و بایسته می‌شود و هم ارزش‌های منفی، یعنی افعال ناشایسته و نابایسته را در برمی‌گیرد(مصباح یزدی،1388).
2-2-2-2- خاستگاه ارزش‌ها
در قلمرو ارزش‌ها، مهم‌ترین بخش به ارزش‌های اخلاقی اختصاص دارد، عقل و وحی به عنوان منشأ اعتبار ارزش‌ها نقش خود را در تبیین و تشریح ارزش‌های اخلاقی بر دو محور مهم “مطلوبیت عمل” و “مطلوبیت انگیزه” ایفا می‌کنند. “مطلوبیت عمل” برا این مطلب تأکید می ورزد که عمل اخلاقی به طور ذاتی مطلوب و پسندیده می‌باشد. این مطلوبیت ذاتی از افادات عقل و یا وحی و یا هر دو به حساب می آید. “مطلوبیت انگیزه” بر این نکته تأکید دارد که فعل اخلاقی لازم است به نیت و انگیزه‌ی شایسته‌ای انجام پذیرد. بدین ترتیب، حسن فعلی و حسن فاعلی هر دو از دیدگاه فلسفه ی اخلاق در اسلام، محور ارزش‌گذاری قرار می‌گیرند و ارزش‌ها بر اساس این دو محور، تبیین و تعیین می‌گردند. نه تنها عمل باید به خودی خود نیکو و شایسته باشد، بلکه نیت انجام عمل نیز لازم است خوب و شایسته باشد. منشاء ارزش‌ها را باید در وجود انسان جویا شد، موطن ارزش‌ها همانا نفس و روح انسان است، تمام ارزش‌ها، ریشه در خود نفس انسان دارند، این قابلیت و نحوه خاص وجود نیز مربوط به گوهر مجرد و ملکوتی و نفس غیر مادی انسان است که در او به ودیعت نهاده شده است، روح انسان نحوه ای از وجود است که ارزش آفرین و ارزش­یاب و ملهم ارزش‌هاست از این حیث باید گفت، موطن و ظرف وجود و واقعیت ارزش‌ها همانا روح انسان است. “من” متعالی و علوی انسان، همانا موطن ارزش‌ها می‌باشد. مقام اثبات در ارزش‌ها مربوط به کشف و دریافت حسن و قبح‌ها و باید و نبایدها یا ارزش‌ها برای ما می‌باشد، در این مقام باید گفت کشف حسن و قبح‌ها و باید و نبایدها همانا از طریق درک خود متعالی و توجه کافی به آن و تأمل در آن مسیر می‌باشد، بر همین اساس احساس تاٌلم یا عدم تاٌلم افعال با خود متعالی برای انسان حاصل می‌شود و مبنای قضاوت در حسن و قبح افعال می‌گردد و ارزش یا عدم ارزش افعال برای ما مکشوف می‌گردد(مطهری، 1374).

2-2-2-3- نسبی یا مطلق بودن ارزش‌ها
یکی از موضوعات مهم ارزش شناسی، موضوع نسبیت و اطلاق ارزش‌هاست؛ این که آیا ارزش‌های مطلق داریم یا این که تمامی ارزش‌ها نسبی و متغیر هستند؟ به اعتقاد طرفداران نسبیت، نمی‌توان در مقام داوری بین دو طرف معارض درخصوص یک حکمت اخلاقی، از درست تر بودن یکی از آنها سخن گفت. نظریه نسبیت در واقع تجویز تنوع اخلاقی است و حکم به موجه بودن هم حسن صدق و هم قبح آن، البته در دو زمینه فرهنگی خاص می دهد و بالاتر اینکه خود عدل هم در جائی حسن است و در جای دیگر قبح. در نسبیت موضع‌گیری می‌شود و اعلام می‌گردد که اصولاً اخلاق ماهیت انعطاف پذیر دارد و این انعطاف‌پذیری بر حسب عوامل مختلف بیرونی است و از این رو نمی‌توان در مقایسه دو اخلاق از صحت یکی و سقم دیگری سخن گفت. علامه طباطبایی در المیزان به صراحت و روشنی نسبیت‌گرایی را رد می نمایند. اما در دیدگاه ایشان اطلاق مفهومی مورد تأیید است. یعنی حسن و قبح بر عدالت به عنوان یک مفهوم کلی همواره وجود داشته و هیچ گاه نبوده است که جامعه ای فاقد حسن و قبح بوده یا صفت عدالت را قبیح بشمارند. ارزش‌ها به شکل مفهومی مطلق هستند و در صورت مصداقی نسبی یعنی حسن و قبح به طور مطلق در خارج یافت نمی‌شود. به طور مثال عدالت مفهوماً مطلق است و حسن و مصادیق آن در طول زمان تغییر و تحول می یابد.^[35] از نظر اندیشمندان فلسفه اسلامی، ارزش‌ها یک سلسله اصول کلی، ثابت و مطلق اند که تحت هیچ شرایطی تغییر نمی‌کنند، اما مصداق آنها تغییر پذیر است. از این منظر ملاک ارزش اخلاقی، مصلحت عمومی فرد و جامعه و مصلحت واقعی انسان است. یعنی هر چیزی که موجب کمال واقعی انسان است، نه چیزی که دلخواه افراد و مورد خوشایند آنهاست. البته اگر ملاک اصلی ارزش در اسلام، کمال نهایی است، مصداق آن قرب الهی است. در نظام اسلامی، هدف کسب رضای خداست. ارزش‌ها امور قراردادی و توافقی که تنها در اثر توافق ایجاد شوند و اعتبار گردند ولی از واقعیت اصیل و حقیقت بی بهره باشند، نمی‌باشند. بلکه ریشه در تکوین و فطرت و درون انسان‌ها دارد. این گونه نیست که این ارزش‌ها در زمانی یا مکانی یا شرایط خاصی ارزش محسوب گردند و در زمان و مکان و شرایطی دیگر ضد ارزش به حساب آیند. فضیلت، کمال، راستگویی، صداقت، امانت داری، احسان و گذشت و مواردی اینچنین، اموری واقعی و برخاسته از فطرت خداجو و حقیقت دوست انسان دارد و چون به چنین ستون محکمی تکیه زده اند، همواره ثابت و استوار می‌باشند چون پشتوانه و ریشه و سرچشمه آن که فطرت انسان است، امری ثابت و ریشه دار است (جعفری،1379).
2-2-2-4- معیار فعل اخلاقی
هر یک از مکاتب اخلاقی، دیدگاه خاصی را درباره معیار فعل اخلاقی و ماهیت ارزش اخلاقی برگزیده‌اند. در اینجا به برخی از آنها اشاره می کنیم:
2-2-2-4-1- ارزش اجتماعی
از دیدگاه مکتب جامعه‌گرایی، هر چیزی که مورد امر و نهی جامعه و متعلق پسند ناپسند آن باشد، دارای ارزش اخلاقی مثبت یا منفی خواهد بود. ارزش‌های اخلاقی همان ارزش‌های اجتماعی اند و در خارج از ظرف اجتماع، بسیاری از مفاهیم اخلاقی، بلکه هیچ یک از آنها، معنای محصَلی ندارند. ایثار، صبر و استقامت، راست گویی، عدالت ورزی، محبت و امثال آن، همگی ارزش‌هایی هستند که جامعه به ما معرفی می‌کند .
2-2-2-4-2- نظریه عاطفی
طبق این نظریه، کار اخلاقی کاری است که از عاطفه ای عالی تر از تمایلات فردی، یعنی عاطفه غیر دوستی، سرچشمه می‌گیرد. یعنی که انسان‌ها هم را دوست می دارند و تنها خودشان را دوست ندارند، به سرنوشت دیگران هم مانند سرنوشت خودشان علاقمند هستند.
2-2-2-4-3- نظریه اراده
مطابق این نظریه، اخلاق یعنی حکومت عقل و اراده بر وجود انسان به طوری که تمام میلها (اعم از میل‌های فردی و اجتماعی) در اختیار عقل و اراده باشد و میل‌های فردی، میل‌های نوعی و اشتیاق‌ها همه تحت کنترل عقل و اراده باشند. طبق این نظریه، قهرمان حقیقی اخلاق آن کسی است که بر وجودش عقل و اراده حاکم است.
2-2-2-4-4- نظریه وجدانی
در این نظریه، اخلاق را عبارت می‌داند از الهامات وجدانی، وجدان نیرویی است که به انسان تکلیف الهام می‌کند؛ یعنی از درون انسان به انسان فرمان می دهد می گوید چنین بکن، چنان نکن. قرآن در مورد اینکه انسان مجهز به یک سلسله الهامات فطری است، در سوره مبارکه “شمس، آیات 1-8″ می فرماید: آخرین سوگند این است: سوگند به روح بشر و اعتدال آن که خدای متعال به روح بشر کارهای فجور و کارهای تقوا را الهام کرد که چه فجور است، چه فسوق، چه زشت و نباید کردنی است و چه تقوا و پاکی است و باید انجام شود.
2-2-2-4-5- نظریه زیبایی
طبق این نظریه هرجا که زیبایی هست جاذبه وجود دارد، عشق و طلب وجود دارد، زیبایی به دنبال خودش ستایش و تقدیس می آورد. بنابراین، باید کاری بکنید که بشر بتواند زیبایی‌های معنوی کارهای اخلاقی را درک کند؛ زیبایی فداکاری، زیبایی استقامت، زیبایی انصاف دادن درباره خود نسبت به دیگران، زیبایی گذشت، زیبایی حلم، زیبایی تحمل، زیبایی جود، زیبایی سخا را درک کند.
2-2-2-4-6- نظریه پرستش
هر کدام از این نظریات قبلی قسمتی از حقیقت را دارد نه تمام حقیقت را. تمام حقیقت این است که اخلاق از مقوله عبادت و پرستش است. انسان به همان میزان که خدا را نا آگاهانه پرستش می‌کند، وقتی که شعور ناآگاهش تبدیل به شعور آگاه بشود - که پیغمبران برای همین آمده اند تا ما را به فطرت خودمات سوق بدهند، آن شعور ناآگاه و آن امر فطری را تبدیل کنند به یک امر آگاهانه- آن وقت دیگر تمام کارهای انسان می‌شود اخلاقی، یعنی وقتی برنامه زندگی ما براساس تکلیف و رضای حق تنظیم شده، آن وقت خوردن ما، خوابیدن ما، راه رفتن ما، حرف زدن ما و خلاصه زندگی و مردن ما یکپارچه می‌شود اخلاق، یعنی یکپارچه می‌شود الله (مطهری، 1376).
حقیقت این است که غالب این نظریات را می‌توانیم از یک نظر درست و از یک نظر نادرست بدانیم. همه اینها آن وقت درستند که یک حقیقت اعتقاد مذهبی پشت سر آنها باشد. یعنی وقتی که انسان به خدایی معتقد باشد، می‌تواند انسان‌ها را دوست داشته باشد و این احساسات نوع دوستانه در او ظهور و بروز داشته باشد. اعتقاد مذهبی پشتوانه مبانی اخلاقی است. بنابراین تمام این نظریات در واقع پایه و اساس ندارند، مگر آنکه بر مبنای اعتقاد مذهبی و اعتقاد به خدا شکل گیرند. اگر بر مبنای اعتقاد به خدا قرار گیرند، همه اینها را می‌توان قبول کرد و همه را می‌توان گفت درست هستند و ضرورتی هم ندارد که ما فعل اخلاقی را محدود به یکی از اینها بدانیم (مطهری،1382).
2-2-4- مبنای اخلاقی بودن رفتار
مسأله «مبنای تقسیم‌بندی» با مسأله «ملاک نهایی اخلاق» متفاوت است. مبنای تقسیم‌بندی فضایل و رذایل نزد غالب محققان اخلاق حرفه‌ای، رعایت حقوق افراد و نزد برخی دیگر رعایت منافع طرف رفتار است (رینولد،1993) . بر این اساس، خودشناسی و خودمحاسبه گری اخلاقی است زیرا فرد در چنین رفتار ارتباطی درون شخصی حقوق خود را رعایت می‌کند اما خودباختگی و خودکشی غیراخلاقی است به دلیل اینکه فرد حقوق خود را پایمال می سازد. و در رفتار ارتباطی برون شخصی، صداقت و رازداری، اخلاقی اند اما خیانت و غیبت غیراخلاقی اند زیرا حقوق طرف مقابل را تباه می‌کنند. براساس جهانشمول بودن حقوق طبیعی آدمیان، جهانشمولی اخلاق نیز تأمین می‌شود. الگوی رفتار ارتباطی درون شخصی و برون شخصی مبتنی بر رعایت حقوق افراد، اگر ناظر به فرد باشد، در دو سطح مطرح می‌گردد: مسئولیت‌پذیری فرد در قبال خود و دیگران در زندگی شخصی و مسئولیت‌پذیری فرد در زندگی شغلی. نخستین مفهوم سازی از اخلاق حرفه‌ای، اخلاق صاحبان حرف و مشاغل در زندگی شغلی است اما امروزه به دلیل تولد و گسترش سازمان‌ها و ادغام غالب مشاغل در آنها، مفهوم اخلاق حرفه‌ای به سطح ژرف تری یعنی مسئولیت‌پذیری سازمان‌ها در قبال حقوق درونی و بیرونی سازمان ارتقا یافته است(قراملکی، 1385).
برمبنای نظام اخلاق اسلامی ملاک نهایی اخلاق، خداست و هر رفتاری که مقرب به او باشد فضیلت است و هر رفتاری که مبعد از او باشد رذیلت است. او می‌پرسد اما پرسیده نمی‌شود. هدف نهایی تخلق، تقرب به اوست. و چنین ملاکی هم حسن فعل را تأمین می‌کند و هم حسن فاعلی را تضمین می‌کند.
حضرت امیر (ع) مبنای ارتباط و رفتار ارتباطی اخلاقی را حفظ و رعایت حقوق مردم دانسته و در مواضع مختلف بر آن تأکید می ورزند به گونه‌ای که جایگاه اجتماعی افراد به ویژه در مشاغل و مناصب مختلف را بر آن استوار می‌نمایند. امام علی(ع) مسئولیت‌پذیری فرد را در رفتار ارتباطی نسبت به همه افراد اعم از دوست و دشمن، رفیق و بیگانه، مومن و کافر و حتی با محیط و سایر موجودات از جمله حیوانات یادآور شده آن را مبتنی بر مسئولیت در برابر پروردگار می‌نمایند: ای مردم تقوی پیشه کنید زیرا در پیشگاه خداوند مسئول بندگان خدا، شهرها و خانه‌ها و حیوانات هستید^[36]. این مسئولیت‌پذیری در واقع چیزی جز رعایت حقوق غیر نیست. بنابراین حضرت رعایت حقوق مردم را رعایت حقوق الهی و بی‌حرمتی و ستم به آنها را بی حرمتی و ستم به خدا دانسته‌اند.
اخلاص و توحید، ضامن اجرایی حقوق مسلمانان است. اعتقاد به توحید و خداپرستی خالصانه ما را به رعایت حقوق مسلمین دعوت می نماید^[37]و مانع تضییع حقوق می‌گردد. رعایت حقوق مردم به مفهوم راضی نمودن مردم نیست و نباید رعایت حقوق مردم را به مفهوم رضایت مردم تقلیل و تحویل کرد. زیرا آنچه مبنای اخلاق است حقوق مردم است و نه صرف رضایت آنها. آنچه ملاک اخلاق است، رضایت الهی است. حضرت در مواضع مختلف به این ملاک نهایی تأکید می‌کند که رضایت الهی با ادای حقوق مردم کسب می‌شود و نه با راضی کردن آنها. ایشان صراحتاً بر ادای حقوق تأکید می نماید و متذکر می‌شود که رضایت یا عدم رضایت مردم مانع ادای حقوق نشود. نکته بسیار قابل توجه در نهج البلاغه، خطبه‌ها و نامه‌هایی است که بیانگر اهتمام حضرت به آشنا کردن عموم مردم و هم‌چنین افراد و کارگزاران و نیروهای حکومتی خود در مناصب و مشاغل مختلف با حقوق، وظایف و حیطه مسئولیت‌هاست.
بخش سوم: تاریخچه اخلاق حرفه‌ای
2-3-1- اخلاق حرفه‌ای در ایران باستان
اخلاق در ایران باستان مجموعه آموزه‌هایی است که در دو زمینه پاسداشت زندگی و جدال با شر خلاصه می‌شود. سیر اخلاق حرفه‌ای در ایران باستان نشانگر آن است که شغل و حرفه برای هرکس برای جدال با اهریمن بکار می‌رفت از این رو حرفه،مفهومی اخلاقی و مقدس تلقی می‌شده است (فریور، 1386).قدیمی‌ترین قانون نامه مدنی که تمدن بشری سراغ دارد، قانون حمورابی است. گرچه درآن به طور خاص به اخلاق در کار و تجارت پرداخته نشده است ولی قوانین جزا در آن نقش کنترل بر جامعه را داشت. از جمله این قوانین می‌توان به قوانینی که بر علیه دزد و یا فرد مقروض در آن گنجانده شده است، اشاره کرد. در قسمتی از مقدمه، حمورابی به بیان هدف خویش از تنظیم قوانین می پردازد و اعلام می‌کند که مقصودش این است که: «عدالت در زمین غالب شود و فساد از میان برود و چنان باشد که نیرومند نتواند به ناتوان ستم کند و این قانون همچون خورشید بر بالای سر سیاه سران مردم برآید و زمین را روشن سازد».متن قوانین، گرداگرد ستون در 34 ردیف به خط میخی نوشته شده است که شامل 282 ماده در باب حقوق جزا و حقوق مدنی و حقوق تجارت است. این قانون که مجموعه‌ای از فرامین لازم الاجرا بود، به دستور حمورابی بر روی تخته سنگی حک شده و در گذرگاه اصلی آمد و شد مردم در شهر بابل قرار داده شده بود. قوانین حمورابی1، همه جنبه‌های زندگی را در بر می‌گیرند، از ازدواج تا مالکیت، کسب وکار، دستمزد، مالیات و حتی خدمت نظامی. حمورابی نخستین دولتمرد در جهان بود که تعیین حداقل دستمزد را که امروزه در کشورهای صنعتی رعایت می‌شود، به صورت قانون درآورد و تکلیف دولت قرار داد. دولت تا حدودی میزان نرخ اجناس و دستمزدها را معین می‌کرد. در قانون نامه حمورابی اندازه مزد بنّا و خشت زن و خیاط و سنگ تراش و نجار و جاشو و چوپان و کارگر معین شده بود (پیرنیا،1370). در تاریخ اساطیری ایران خصوصا در دولت‌های پیشدادیان و کیانیان دستگاه‌ها و ادارات منظمی وجود داشت. سران مملکتی، مسئولین ذی ربط و کسانی که در رده‌ها و دیوان‌های کشوری و لشکری و جنگی قرار می گرفتند، حق و حقوق را نسبت به خود احساس می‌کردند و می خواستند با ادای حق و اجرای آن دین خود را به مردم پرداخته باشند. مردم هم که مشاغل و حرفه‌های آزادی داشتند خود را مسئول می دانستند و سعی می نمودند این روابط را به صورت صمیمی اما با رعایت حدود و مرزهای آن که نشأت گرفته از قانون بود، حفظ کنند. صفات و ویژگی‌هایی که موجب استحکام این اعمال می‌شد اوج ارزش‌های معنوی به حساب می آمد (فتح الله زاده، 1386).
اخلاق در ایران باستان با هدف تعلیم دیانت، شجاعت و اعتدال سامان می یافته است. از زمان داریوش انجمن‌های گوناگون حرفه مندان و پیشه وران در سراسر امپراتوری ایران شکل گرفت و در پی آن مفهوم حرفه بالنده شد. سیر اخلاق حرفه‌ای در ایران باستان نشان گر آن است که شغل و حرفه برای هر کس خویشکاری او تلاقی می‌شد و باید هم چون قابلیت ذاتی و اکتسابی در راه مبارزه با اهریمن به کار می رفت از این رو حرفه مفهومی اخلاقی و مقدس پیدا می‌کرد (فریور، 1386).
بررسی نظام جبران خدمت در دوران هخامنشی نشان می دهد که دستمزد و جیره طبقه‌بندی می‌شد و هر کس به نسبت مهارت و میزان کار حقوق دریا فت می‌کرده است. حقوق پایین تر کارگران ساده با ساز و کارهایی همچون پاداش‌های روزانه، ماهانه، کمک شاهانه - به خصوص در زمان داریوش - و اضافه حقوق، سختی کار جبران می‌شده است. زنان مرخصی پس از زایمان داشته و قابله‌های آنان نیز مشمول پاداش و دستمزد می‌شده‌اند. حقوق زن و مرد برای کار یکسان و برابر بوده است. زن ومرد از امکان کارآموزی و ارتقاء شغلی یکسان بهره‌مند می‌شده و البته در میان مردم عادی بانوان مدیر، بیشترین حقوق را دریافت می‌کرده‌اند. از طرفی همه اعضای خانواده نیز دستمزد می‌گرفته‌اند (نمازی، 1386).
بیانیه‌های کوروش و داریوش پس از فتوحاتشان نشانگر این است که اخلاق حرفه‌ای در همه شئونات (اخلاق جنگ، اخلاق رهبری، اخلاق روابط بین‌الملل، اخلاق کار و غیره) برایشان مسئله بوده و سرودهای زرتشت نیز آکنده از اندرزهای اخلاقی در مناسبات کاری و رفتار ارتباطی است و ما به قدمت تمدن مشرق زمین اخلاق کار داشته ایم اما نه به شکل جدید و این‌ها برای ما مبانی و میراث بزرگی است (قراملکی،1386). اخلاق در دوره ساسانیان اخلاقی عمدتاً اوستایی بود که هم وجهه مادی زندگی را مورد توجه قرار می داد و هم وجهه معنوی آن را و ارزش‌های اخلاقی آرمانگرایانه، بیشتر خدا محور و انسان ساز بودند و روشی میانه را توصیه می‌کردند. آنچه به عنوان اخلاق در این دوره قابل باز تعریف است مجموعه ای است نامنسجم از صفات نیک سازگار با فطرت انسان. این صفات نیک، در عمل یا به واسطه ضرورت‌های زندگی اجتماعی انسان تا اندازه ای قابل حصول اند و یا به واسطه تسلیم محض به دستورات دینی و باور به وعده‌های آن جهانی (خانلری،1386).
2-3-1-1- آموزه‌های اخلاقی در مدیریت کوروش
آزاد(1385)، در مقایسه کوروش و اسکندر مي‌نویسد: «اسکندر بزرگ که از چشمه پرورش ارسطو آب خورده بود شک نیست فاتح بزرگی محسوب می‌شد اما ببینیم آیا گوشه‌ای از زوایای اخلاق و انسانیت را گشود؟ کوروش ارسطو و معلم اولی نداشت، معذلک تنها به فتح کشورها اکتفا نکرد، بل کشور انسانیت و فضیلت را نیز فتح کرد.»
دراینجا به برخی از آموزه‌های اخلاقی مدیریت کوروش گزنفون،ترجمه محجوب (1390) در قالب جملاتی به جا مانده از وی، اشاره می‌گردد:
- خویشتن‌داری
«از همان آغاز راه آموختم چگونه برخواسته‌های دل خویش چیره باشم و در برابر خطر با خویشتن‌داری واکنش نشان دهم. زیرکی عامل فهم رسیدن به قدرت است ولی نباید به گناه و خودخواهی آلوده شود. رهبران اگر گوهر والای خود را از یاد ببرند، در گرداب خویشتن پست خویش و رفتار خودکامه فرو می‌افتند.»
- ایجاد چشم‌انداز بر بستر دانش و باور به آن
رهبری آرمانی یکی از جدیدترین مفاهیمی است که در سال‌های اخیر در ادبیات مدیریت مطرح شده است رهبران آرمانی توانایی آفرینش و بیان چشم‌اندازی روشن، جذاب و دلخواه را برای آینده سازمانشان دارند و قادرند که همکارانشان را به آن سو رهنمون شوند.بر این پایه می‌توان کوروش را از نخستین رهبران آرمانی دانست. آنجا که عملکرد رهبران عمل زده را به چالش مي‌گیرد و مي‌گوید: «بسی پیش‌تر از آنکه در عالم واقع دست به ایجاد چنان امپراتوری بزنم، رویای آن را پرورده‌ام.» اما ایجاد این چشم‌انداز بر پایه دانش شکل می‌گیرد و قبل از هرکس، خود به آن باور دارد تا آنجا که از هر فرصتی بهره مي‌‌گیرد تا از بازرگانانی که از سرزمین‌های دور می‌آمدند درباره تمدن‌های فراسوی سرزمین پارس بپرسد و کتاب‌های آنها را وام بگیرد.
در آغاز راه، امیدمدار کسی به اندازه خودت به سرنوشتی که مي‌خواهی بیافرینی، باورداشته باشد.
- همدردی و مشارکت افراد در پیروزی خود
کوروش می‌گذارد یکایک افرادش، به وی نزدیک شوند و نگرانی‌های شخصی خویش را با وی در میان گذارند.
«در شادی مردم شاد باش ولی آنگاه که گردون، روزهای بد می‌آورد، باید در اندوه آنان نیز شریک باشی.»

این مصادیق تا حدودی حیطه دانش در حوزه کلی را نشان می دهد. به منظور روشن نمودن ابعاد بیشتر آن با بهره گرفتن از تحقیق در کتب تخصصی مرتبط، توزیع فرم و انجام مصاحبه، مؤلفه های قوانین و مقررات هوایی، آلات دقیق، آیرودینامیک وسیله پرنده، ناوبری و مسیریابی در پرواز، زبان هوانوردی، قابلیت‌های فنی و پروازی وسیله پرنده، آگاهی از توازن یا تعادل وزنی و عملکرد و دانش هواشناسی که در مجموع دربرگیرنده ابعاد تخصصی دانش پروازی هستند استخراج می شود. در ذیل به طور مختصر به این موارد اشاره میشود:
۱- قوانین و مقررات هوایی: عبارت است از قوانین و آیین نامه های بین المللی و اصول و قوانین هوایی

1. 1. 1. مدیریت کابین (^[۹۰]CRM): عبارت از کسب اطلاعات پروازی برای رسیدن به عملیات مؤثر و مطمئن و برگرفته از موضوع قضاوت و داوری خلبان نسبت به گروه خدمه پروازی می باشد.

   

1. 1. فیزیولوژی انسان: حالات عمومی بدن و شناخت بدن و مغز در حین پرواز.

1. 1. آلات دقیق و ابزار: شامل نشان دهنده های فاکتورهای پروازی است که در داخل کابین خلبان تعبیه شده است مانند سرعت سنج و ارتفاع سنج

1. 1. آیرودینامیک وسیله پرنده: عبارت است از شناخت ساختار^[۹۱] فیزیکی و نیروهای مؤثر در پرواز و همچنین چگونگی پرواز وسیله پرنده در هوا

1. 1. ناوبری و مسیریابی در پرواز: عبارت است از به کارگیری تجهیزات رادیویی و ناوبری وسیله پرنده با بهره گرفتن از ایستگاه های مستقر در فرودگاه ها و مسیرهای پروازی به منظور رسیدن به مقصد

1. 1. زبان هوانوردی^[۹۲]: آشنایی با زبان انگلیسی (بین المللی پرواز) به صورت عمومی و تخصصی هوانوردی با هدف ایجاد ارتباط دقیق و کار آمد با کنترل کننده و همچنین خلبانان در تمام دنیا.

1. 1. قابلیت‌های فنی و پروازی وسیله پرنده: عبارت است از آشنایی با توانایی وسیله پرنده و تاثیر اتمسفر (دما و رطوبت) بر آن.

1. 1. آگاهی از توازن یا تعادل وزنی و عملکرد: منظور آگاهی از وزن و تعادل وسیله پرنده در پرواز است که از عوامل اصلی یک پرواز ایمن می باشد.

1. 1. دانش هواشناسی: عبارت از دانش بررسی شرایط جوی به منظور انجام و یا عدم انجام یک پرواز.

۲-۵-۳-۳) نگرش کارکنان
نگرش نشان دهنده‏ی اثر شناختی و عاطفی به جای تجربه‏ی شخصی از شیء یا موضوع اجتماعی مورد نگرش و یک تمایل به پاسخ در برابر آن شی‏ء است (کریمی،۱۳۷۷: ۱۶۲). نگرش در این معنی یک « مکانیسم پنهانی» است که رفتار را هدایت می‏کند.نگرش نظری است که درباره افراد، چیزها یا رویدادها ابراز میگردد و منعکسکننده نوع احساس فرد درباره آن است (رابینز، ترجمه پارسائیان، ۱۳۷۶).
نگرش مجموعهای از اعتقادات، عواطف و نیات رفتاری نسبت به یک شیء، شخص یا واقعه است. به عبارتی تمایل نسبتاً پایدار به شخصی، چیزی یا رویدادی است که در احساس و رفتار نمایان میشود. (قلی پور، ۱۳۸۶، ص۱۰۸)
نگرش ارزیابی یا برآوردی است که به صورت مطلوب یا نامطلوب درباره شی یا فرد یا رویدادی صورت میگیرد. نگرش بازتابی از شیوه احساس فرد نسبت به یک چیز یا یک فرد است. مثلاً هنگامی که میگوییم «کارم را دوست دارم» نگرش خود را درباره کار ابراز مینماییم.( رابینز، استیفن؛ ۱۳۷۶، ص۴۰)
یک شخص میتواند هزاران نگرش داشته باشد، ولی در رفتار سازمانی بر تعداد محدودی از نگرشها درباره شغل توجه میشود که عبارتند از: رضایت شغلی، کار را معرف خود دانستن (یعنی درجه یا میزانی که شخص کار یا شغل خود را میشناسد و به صورتی فعال در آن مشارکت دارد)، تعهد سازمانی (شاخصی است از وفاداری فرد نسبت به سازمان) پرداختها، شرایط محیط کار و … (گریفتن، مورهد،۱۳۸۵، ص۷۸٫)
در ذیل، به برخى کارکردها و آثار مترتب بر شناخت نگرشها اشاره مىشود:
۱ـ امکان پیشبینى رفتار: نگرشها همچون پاسخهاى مربوط به محرّکهاى رفتارى باید ارضا کننده باشند و به پاسخهایى منجر شوند که به طور مستقیم، در شخص ایجاد خرسندى مىکنند. در هر صورت، اگرچه رابطه میان برخى نگرشها با نظام احتیاجات فرد، گروه یا جامعه دقیقاً مشخص نیست، اما مىتوان ارتباطى هر چند مبهم یا با واسطه میان آنها پیدا کرد. صاحب‌نظران، مطالعه نگرش را برای درک رفتار اجتماعی، حیاتی می‌دانند. بخشی از این اهمیت، بر این فرض استوار است که نگرش‌ها تعیین‌کننده رفتارها هستند و این فرض به‌طور ضمنی دلالت بر این امر دارد که با تغییر دادن نگرش‌های افراد می‌توانیم رفتار آنان را پیش‌بینی کنیم یا بر رفتار آنان کنترل داشته باشیم. (خواجه سروی و همکاران ۱۳۸۷، ص۱۲)
البته رابینز معتقد است که اگرچه در گذشته چنین میپنداشتند که نگرش و رفتار رابطه عالی با هم دارند یعنی نگرش فرد تعیین کننده کارهایی است که انجام میدهد. اما در سالهای اخیر این رابطه که به اسم A-B نامیده میشود چنین بیان میکند که بین این دو رابطهای وجود نداشته یا در صورت وجود بسیار کم اهمیت هست. چون فشارهای اجتماعی افراد را وادار میکند به گونهای مغایر با نگرش خود رفتار کند.( رابینز، استیفن؛ ۱۳۷۶، ص۴۰)
۲ـ شناخت شخصیت افراد: از جمله امورى که در توصیف و تشریح شخصیت فرد دخالت تام دارد نگرشها مىباشند. اهمیت نگرشها، که خود ناشى از به کار بردن نظام ارزشهاى فرد هستند، اگر بیشتر از نظام ارزشهاى مولّد خود نباشد، دست کم، به اندازه آن در شناخت فرد مؤثر است.
۳ـ نقش آن در تشخیص پیش داورىها: نگرشها به تدریج، نوعى تجلّى کلى غیر قابل فهمى در روش و سیاق زندگى اجتماعى ایجاد مىکنند و با کمک ارزشها و هنجارهاى گروه خودى، به ارزیابى دیگران مىپردازند. از همین زمان است که بعضى از نگرشهاى پیچیده و مبهم و از نظر منطقى توجیهناپذیر پدیدار مىشوند و منبع تغذیه پیش داورىهاى طبقاتى و گروهى مىگردند. (شرف الدین، ۱۳۷۷، ص۸۶)

• • عناصر نگرش

نگرشها دارای سه بعد شناختی، عاطفی و رفتاری بدین شرح میباشند:

1. 1. بخش شناختی آن عبارت از باورها و ارزشها و اطلاعات درباره هدف شناخته شده به وسیله فرد است.

1. 1. بخش عاطفی آن شامل احساسها و عواطف درباره هدف، فرد، فکر، رخداد یا شیء است.

1. 1. بخش رفتاری آن از نگرش سرچشمه میگیرد و به نیت «رفتار به صورت معین» بر میگردد.

این اجزاء جدای از یکدیگر نیستند. جِرد هم معتقد است عناصر تشکیلدهنده نگرش از همین سه عنصر میباشد. (رضاییان، ۱۳۷۹، ص ۲۰۲)

• • ویژگىهاى نگرش

ویژگىهاى نگرش عبارتند از:
۱) موضوع: هر آنچه که در میدان جهانشناختى فرد قرار داشته باشد موضوع نگرش را تشکیل مىدهد؛ مانند: نگرش نسبت به اشیا، افراد، گروه ها، سازمانها، وقایع سیاسى، مسائل اقتصادى، موضوعات هنرى، امور فلسفى، خدا، جهان دیگر و مانند آنها. نگرشهاى ما به افراد دیگر، احتمالاً مهمترین نگرشهاى ما هستند.
۲) جهتگیرى: منظور از جهتگیرى، موافقت یا مخالفت فرد با موضوع نگرش است.
۳) شدت: منظور از شدت ، درجه موافقت یا مخالفت نسبت به موضوع نگرش است. جزءِ شناختى نگرش ممکن است با موضوع کاملا موافق باشد و آن را خیر مطلق بداند یا کاملا مخالف باشد و آن را شرّ مطلق بداند. جزءِ احساسى یا هیجانى نگرش نیز ممکن است به صورت محبت نامشروط یا تنفّر محض (عقده) در برخورد با موضوع ظاهر شود؛ جزءِ آمادگى نگرش هم ممکن است در برخورد با موضوع به صورت حمایتى کامل و یا مخالفت جدّى نشان داده شود.
۴) نوع ترکیب: اجزاى سازنده نظام سه بخشى نگرش ممکن است سطحى، ساده و یا عمقى و پیچیده باشند. کودکان در بُعد ادراکى، محدود و در نتیجه، زود باورند، ولى شناخت بزرگسالان گسترده و خودشان دیرباورند. شرکت در انتخابات براى یک فرد، ممکن است تنها به دادن رأى خلاصه شود، ولى در فرد دیگر با تبلیغات گسترده براى پیروزى کاندیداى مورد نظر همراه باشد.
۵) هماهنگى: نگرشها گاهى هماهنگ و زمانى ناهماهنگاند؛ ممکن است کسى اعمال قدرت دولت را براى سرکوب مخالفان سیاسى تأیید کند، ولى با قاطعیت دولت در عرصه اقتصادى موافق نباشد. همین فرد ممکن است نگرشهاى هماهنگى نسبت به چند موضوع دیگر داشته باشد. (مهرآرا، ۱۳۷۳ : ۲۳۴-۲۳۶)
این مصادیق تا حدودی حیطه نگرش در حوزه کلی را نشان می دهد به منظور روشن نمودن ابعاد بیشتر آن با بهره گرفتن از تحقیق در کتب تخصصی مرتبط، توزیع فرم و انجام مصاحبه، مولفه های باور نسبت به واقعی بودن پرواز با شبیه ساز، تغییر رویکرد سازمانی به کاهش هزینه های پروازی، قضاوت صحیح در پرواز ( Judgment)، علاقه مندی به پرواز و کسب مهارت و دانش بیشتر، اعتماد به نفس در پرواز و تصمیم گیری به موقع در پرواز که در مجموع دربرگیرنده ابعاد تخصصی نگرش پروازی هستند استخراج می شود.
رویکردهای توانمندسازی مشروح در این فصل بر اساس ویژگی های فردی سازمانی و محیطی دسته بندی شد. در فصل سوم بر اساس رویکرد شناختی، برخی از عناصر (ابعاد) مهم (که در بالا تشریح شدند) استنباط و جهت توصیف متغیر توانمندسازی مدل می شود.
جدول (۲-۲) : خلاصه مدل های توانمند سازی بر اساس رویکردهای توانمندسازی(بختیاری، ۱۳۹۰)

به کارگیری روغن های اسانسی بر روی پوست سالم باعث تحریک و قرمزی،احساس گرمی، سوزش و به دنبال آن بی حسی موضعی می شود، به همین دلیل از این ترکیبات به عنوان عامل ضد تحریک استفاده می کنند. برای نمونه از منتول به عنوان عامل ضد تحریک و ضد خارش موضعی بر روی پوست استفاده می کنند.سایر اثرات پوستی روغن های اسانسی عبارتند از : درمان لک های حاملگی و لک های آفتاب زدگی (اسانس لاواندولا^[۴۳]) و درمان جوش ها ی چرکی و آکنه (اسانس باریج).

علاوه بر مارد فوق روغن های اسانسی دارای خواص درمانی دیگر نیز می باشند که عبارتند از :

1. 1. پایین آورنده چربی خون با بهره گرفتن از روغن های اسانسی موجود در شوید^[۴۴]

1. 1. افزایش شیردهی با بهره گرفتن از روغن های اسانسی موجود در رازیانه^[۴۵]

1. 1. درمان افسردگی با بهره گرفتن از روغن های اسانسی موجود در گل سرخ^[۴۶]

1. 1. درمان آفت و تبخال با بهره گرفتن از روغن های اسانسی گیاه مورد^[۴۷]

۲-۸٫ ترکیبات شیمیایی اسانس ها
ترکیبات شیمیایی اسانسها بسته به نوع گونه های گیاهی و همچنین شرایط اکولوژیک حاکم بر رویشگاهها متفاوت است و به همین دلیل بررسی انواع ترکیبات اسانس موجود در گونه ها چه از نظر کیفی و کمی ضرورت دارد بطوریکه مقدار روغن های اسانسی در گیاهان مناطق گرم بیشتر است. از نقطه نظر شیمیایی اسانس ها معمولا از اختلاط چندین ترکیب شیمیایی بوجود آمده اند. اسانسها بعکس روغن های ثابت (مانند استر اسید های چرب) از خود لکه پایدار بجای نمی گذارند و در اثر حرارت بشدت تبخیر میشوند، اسانس هایی که در برگ گیاهان وجود دارند شامل ترکیبات شیمیایی متعددی منجمله فلاندن، لیمونن، کارن و غیره می باشد. در بعضی گیاهان از هیدرولیز آنزیمی، هتروزیدها، مواد معطر بدست می آید که حاوی اسانس است. اسانس بادام تلخ و اسانس سالسیلات دو متیل، از تجزیه گلوکوزید ها بدست می آیند. در گیاه سیر ، اسانس از هتروزید بدست نمی آید بلکه یک آمینو اسید گوگردی بنام آلین (alline) حاصل می شود که فقط در گیاه تازه موجود است. بر پایه مواد تشکیل دهنده، اسانسها را به دو طریق تقسیم بندی می نمایند:
الف: ترکیب شیمیایی اسانس‌ها را ممکن است براساس مبدا بیوسنتز آنها به دو طبقه تقسیم نمود:
دسته اول: مشتقات‌ترپن‌ها که از طریقه واکنش‌های استات – موالنیک اسید به وجود می‌آیند.
دسته دوم: ترکیبات عطری که از طریق شیکیمیک اسید و فنیل پروپانوئید ساخته‌ می‌شوند.
ب: بر پایه عوامل شیمیایی: مواد تشکیل دهنده اسانس ها متعدد بوده و به زیر گروه های متعددی از قبیل: هیدروکربن ها، الکل ها، اسیدها، استرها، آلدئیدها، کتون ها، فنول ها و اترهای فنولیک، اکسیدها، لاکتون و ترکیبات نیتروژن و سولفوره تقسیم میشوند.
۲-۸-۱٫ترپنوئیدها
ترپنوئیدها ترکیب‌ها شیمیایی غالب در روغن‌های اسانسی می‌باشد. ترپنوئیدهای موجود در روغن‌های اسانسی از منوترپنها و سزکوئی‌ترپنها، و مشتقات اکسیژنی آنها نظیر الکل‌ها، اسیدها، آلدئیدها و کتونها تشکیل شده‌اند.
به طور کلی ترپنوئیدها از واحدهای ۵ کربنی ایزوپرن تشکیل شده‌اند. این واحد های ایزوپرن C₅H₈ به صورت (سر-دم) به یکدیگر متصل شده و بستگی به تعداد واحد های ایزوپرن که در تشکیل مولکول ترپن وارد می شوند. میتوان آنها را به گروه های زیر تقسیم بندی کرد: (۹۸).
جدول۲-۲٫ رده بندی ترپنوئیدها

متغیر
ضریب رگرسیون استاندارد شده beta
خطای استاندارد(SE)
آماره آزمون (t)
-p مقدار(sig)

مولفه تضمین
۰.۵۱۸
۰.۹۱۲
۱۰.۵۸۶
۰.۰۰۰

نتایج به دست آمده از آزمون رگرسیون بین این دو متغیر حاکی از آن است که در بین ۳۰۸ پاسخگوی مورد مطالعه ضریب همبستگی رگرسیون با سطح معنی داری α=۰/۰۰۰ برابر با۵۱۸/۰=R محاسبه شده است . از آنجا که این سطح معنی داری از سطح معنی داری مورد نظر تحقیق (a=0/05) کوچکتر است ، دلیل کافی برای رد فرض صفر وجود دارد . در نتیجه فرضیه صفر رد و فرضیه تحقیق تائید می شود و می توان گفت که :

« مولفه تضمین درکیفیت خدمات بررضایت مشتری بیماران بیمارستان شهیدانصاری شهرستان رودسرتاثیرمعناداری دارد»
فرضیه فرعی چهارم: مولفه پاسخگویی درکیفیت خدمات بررضایت مشتری بیماران بیمارستان شهیدانصاری شهرستان رودسرتاثیرمعناداری دارد.
جدول۴-۱۷. بررسی تاثیر مولفه پاسخگویی درکیفیت خدمات بررضایت مشتری

متغیر
ضریب رگرسیون استاندارد شده beta
خطای استاندارد(SE)
آماره آزمون (t)
-p مقدار(sig)

مولفه پاسخگویی
۰.۶۲۷
۰.۸۴۸
۱۴.۰۹۵
۰.۰۰۰

نتایج به دست آمده از آزمون رگرسیون بین این دو متغیر حاکی از آن است که در بین ۳۰۸ پاسخگوی مورد مطالعه ضریب همبستگی رگرسیون با سطح معنی داری α=۰/۰۰۰ برابر با۶۲۷/۰=R محاسبه شده است . از آنجا که این سطح معنی داری از سطح معنی داری مورد نظر تحقیق (a=0/05) کوچکتر است ، دلیل کافی برای رد فرض صفر وجود دارد . در نتیجه فرضیه صفر رد و فرضیه تحقیق تائید می شود و می توان گفت که :
«مولفه پاسخگویی درکیفیت خدمات بررضایت مشتری بیماران بیمارستان شهیدانصاری شهرستان رودسرتاثیرمعناداری دارد»
فرضیه فرعی پنجم: مولفه همدلی در کیفیت خدمات بر رضایت مشتری بیماران بیمارستان شهیدانصاری شهرستان رودسر تاثیر معناداری دارد.
جدول۴-۱۸. بررسی تاثیر مولفههمدلی درکیفیت خدمات بررضایت مشتری

متغیر
ضریب رگرسیون استاندارد شده beta
خطای استاندارد(SE)
آماره آزمون (t)
-p مقدار(sig)

مولفه همدلی
۰.۵۴۶
۰.۸۶۸
۱۱.۴۱۴

نگاهی مهربان

بوی علف باران خورده

چرکس

نمودار ۹٫ نمودار تفکیکی موضوعات آثار فروغ حمیدیان
فرخنده آقایی
فرخنده آقایی در سال ۱۳۳۵ در تهران متولّد شد. او در رشته‌ علوم اجتماعی فوق لیسانس دارد و کارمند است. نخستین اثر او مجموعه داستان «تپّه‌های سبز» (۱۳۶۶) حال و هوایی وهمناک و سورئالیستی دارد. زنان این مجموعه با ترس و اندوه روزگار می‌گذرانند و داستان‌ها اغلب زبانی شاعرانه و پر استعاره دارد. دومین مجموعه داستان او «راز کوچک» (۱۳۷۲) آقایی را به عنوان یک نویسنده‌ی جدّی در ادبیّات معاصر معرّفی کرد. این اثر در سال ۱۳۷۲ برنده‌ی جایزه‌ی قلم زرین مجله‌ی گردون و «بیست سال ادبیّات داستانی» وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی شد. مجموعه‌ی سوم این نویسنده «یک زن، یک عشق» (۱۳۷۶) است. «جنسیّت گمشده» (۱۳۷۹) اوّلین رمان آقایی است که موضوعی جسورانه دارد او تلاش‌های پسری برای تغییر جنسیّت را همپای سفر عرفانی او به هند، پیش می‌برد. مجموعه داستان «گربه‌های گچی» (۱۳۸۲) فضای تازه‌ای را پیش روی ما قرار می‌دهد. فرار از وضع موجود، ترس از مرگ و تنهایی و نداشتن قدرت برای تغییر سرنوشت از موضوعات این اثر می‌باشد.

خلاصه داستان‌ها
چرا ساکت بمانم ؟
روای داستان دانای کل است و داستان زندگی کارگر پیری به نام «زینعلی ریاحی» که در کارخانه‌ی شکلات‌سازی کار می‌کند را روایت می‌کند. او سال‌های سال در لاک خود سر فروده برده و حرفی نزده است و در طول ۱۸ سال هر روز ساعت شش صبح به سر کار می‌رفت و غروب برمی‌گشت. «هرکس هر چه می‌کرد او دم نمی‌زد». او پسری هجده ساله دارد که یک روز ناگهانی تصمیم می‌گیرد به جبهه برود. این تصمیم او آقای ریاحی را شوکه می‌کند و غم دوری و در خطر بودن پسرش مخصوصاً وقتی همرزم پسرش که در همسایگی آن‌ها زندگی می‌کند شهید می‌شود او را دل شکسته و تنها می‌کند. آن قدر پریشان می‌شود که تصادف می‌کند و بعد از این تصادف دیگر سکوت نمی‌کند و هر چه را که به ذهنش می‌رسد به زبان می‌آورد. وقتی کسی برای عیادت او می‌آید آقای ریاحی تمام اتّفاقات مربوط به تصادف را با جزئیات دقیق برایش تعریف می‌کند. او گاهی فکر می‌کند پسرش مرده است. گاهی می‌گوید که آدم کمی نیست و پدر یک مرد است و پسرش در حال جنگ به سر می‌برد.
در این میان همسر او بیش‌تر رنج می‌کشد هم غم دوری پسر و هم پر حرفی وقیحانه‌ی آقای ریاحی که «آبرو برای او نگذاشته است» ولی «ریاحی می‌بافد خوب هم می‌بافد» و از همین بافتن‌هاست که ما می‌فهمیم او که بوده است.
مسائل زنان¨ مسائل عاطفی¨
مسائل اجتماعی و فرهنگی¨ مسائل سیاسیx
راز کوچک
داستان از منظر دانای کل روایت می‌شود. «وجی» زنی است که دو ماه در بیمارستان بستری است و تا کنون هفت هم اتاقی داشته که یا مرده‌اند یا مرخص شده‌اند. وجی سرطان دارد ولی پذیرش این مطلب برای او سخت است او معتقد است اگر سرطان می‌داشت خودش می‌فهمید. همه‌ی فکر و ذکر او پسر کوچکش رضا است. رضا دو سال دارد. وجی دوست دارد زودتر به خانه برگردد و او را ببیند. اما فقط «وجی» آنجا نیست، «حسن آزرمی» هم هست. او یک مجروح جنگی است که به طور مداوم با نامزدش «اشرف» تلفنی صحبت می‌کند. آزرمی را از طریق «وجی» می‌شناسیم. او در اثر اصابت خمپاره یک چشم و یک پایش را از دست داده و به همین خاطر نامزدش اشرف از ازدواج با او منصرف شده است و دیگر حتی به عیادت او نمی‌آید و در آخر داستان هم او را ترک می‌کند. زن دیگری هم هست به نام «ناهید دزفولی» جنگ زده‌ای که جنون آوارگی اختیار کلمات را از او گرفته. مدام به اطرافیانش و پرستاران و دکترها توهین می‌کند و مردم تهران را ترسو و بزدل می‌خواند. همه این آدم‌ها با حرف‌های مداوم به هم مربوط می‌شوند و همین حرف‌ها و مکالمه‌ها داستان را پیش می‌برد.
در آخر داستان وجی که در حال مرگ است به مختار همسرش می‌گوید دلش برای آزرمی می‌سوزد و او باید به عیادت آزرمی برود و فرّخ (دخترش) را نیز ببرد. در واقع او می‌خواهد دخترش با حسن آزرمی آشنا شود.
مسائل زنان¨ مسائل عاطفی¨
مسائل اجتماعی و فرهنگی¨ مسائل سیاسیx
نسترن در باد، نسترن در باران، نسترن در خاک
راوی داستان زنی است که وقتی برای معالجه پدرش به ایتالیا می‌رود در آنجا با پسری به نام هرمز آشنا می‌شود. هرمز از تاجران جوان و خوش نام و از خانواده‌ای بسیار ثروت‌مند است.
هرمز به او علاقه‌مند می‌شود و از او می‌خواهد پس از بازگشت به ایران به خانواده‌ی او سر بزند. خانواده‌ی هرمز قدسیان از طبقات بالای جامعه محسوب می‌شدند. در ابتدا مادر هرمز یا همان خانم قدسیان با آنها به سردی و نارضایتی برخورد می‌کند تا جایی که دختر از ازدواج با هرمز منصرف می‌گردد ولی دفعه‌ی بعد به خاطر تنها پسرشان و التماس‌ها و تهدیدهایش با اکراه او را به عنوان عروس می‌پذیرد. چند روز بعد عموی هرمز «اکبر قدسیان» می‌میرد و آن‌ها مراسم بزرگی در خانه‌شان برگزار می‌کنند. خانه‌ی آنها قوانین بسیار سخت و شدیدی دارد. مثلاً خانم قدسیان از راوی می‌خواهد که در حین پذیرایی فقط از روی گل‌های قرمز فرش راه برود.
پس از اتمام مراسم همه‌ی مهمان‌ها «با ماشین‌های آخرین سیستمشان» به سمت بهشت زهرا می‌روند. وقتی به آنج
ا می‌رسند باران تند و وحشتناکی شروع به باریدن می‌کند تا جایی که همه حضار خیس و گِلی می‌شوند. راوی درحالی که با پدرش در حال بازگشت از بهشت زهرا است به طور ناگهانی در درون جوی آب خروشانی که در اثر باران شدید ایجاد شده است می‌افتد و همین طور پیش می‌رود وقتی بیدار می‌شود می‌بیند که در جایی است بسیار زیبا و آفتابی. او چهره‌های زنانی را می‌بیند که در درون لجن‌زار فرو رفته‌اند و موهایشان را خزه فرا گرفته. وقتی می‌خواهد آن‌ها را بیرون بکشد با مخالفت آن‌ها روبرو می‌شود. آن‌ها از این که در لجن‌زار هستند راضی بودند و لذّت می‌بردند. او خانم قدسیان را نیز در میان آن زنان می‌بیند. او به راوی می‌گوید که سال‌های سال است که آنجا زندگی می‌کند و نام او خانم قدسیان نیست! در آخر راوی هر چه می‌اندیشد پدرش و هرمز و گل‌های قرمز قالی را به یاد نمی‌آورد.
مسائل زنان¨ مسائل عاطفی¨
مسائل اجتماعی و فرهنگیx مسائل سیاسی¨
صدای دریا
راوی داستان زنی است که مبتلا به بیماری جذام است و از پذیرش این حقیقت تلخ طفره می‌رود. او نمی‌خواهد باور کند که جذام دارد. پس به رویاهای شاعرانه پناه می‌برد و برای دکتر توضیح می‌دهد که او جذام ندارد بلکه آن حفره‌های روی صورتش در واقع چیزی جز سنگ‌های ساحل دریا نیستند، سال‌ها پیش که دخترش بسیار کوچک بوده به شمال می‌روند و در کنار دریا شروع به چیدن تمشک می‌کنند. زن خسته می‌شود و روی ساحل گرم دراز می‌کشد و دخترش مشغول بازی می‌شود. او سنگ‌های صیقل خورده را روی صورت و بدن مادر می‌چیند ولی موقع رفتن وقتی زن برمی‌خیزد آن سنگ‌ها از او جدا نمی‌شوند و بیشتر فرو می‌روند. با این وجود زن احساس آرامش می‌کند زیرا در تمام طول شب صدای دریا و موج‌هایی که به ساحل می‌خورند را می‌شنود.
مسائل زنان¨ مسائل عاطفیx
مسائل اجتماعی و فرهنگی¨ مسائل سیاسی¨
تفاله‌ها
در این داستان با زنانی آشنا می‌شویم که می‌خواهند به مردان متّکی نباشند. بنابراین به تنهایی به سفر کاشان و مراسم گلاب‌گیری می‌روند. وقتی می‌رسند متوجّه می‌شوند که تمام اتاق‌ها پر است و هیچ کسی دوست ندارد با افرادی که بچه دارند هم اتاق شود بالاخره اتاقی در کنار توالت عمومی نصیب آن‌ها می‌شود. آن‌ها صبح روز بعد به باغ گل می‌روند و مراسم گلاب‌گیری را تماشا می‌کنند. در آنجا دیگ‌های بزرگی وجود دارد که گل‌ها را در آن قرار می‌دهند و عرق آنها را درون شیشه می‌ریزند. سپس تفاله‌ی گل‌ها را دور می‌ریزند. غروب همه به هتل برمی‌گردند. راضیه در کمد لباس‌ها عکس عروسی تکه تکه شده‌ای را پیدا می‌کند و به همه نشان می‌دهد. آن‌ها با کنجکاوی قطعه‌ها را کنار هم می‌چسبانند. اعظم می‌گوید زنان وقتی عکس‌های عروسی خود را پاره می‌کنند که وضع خیلی خراب باشد. راضیه در جواب می‌گوید وقتی تفاله شدی و گلابت که گرفته شد باید منتظر چنین چیزی باشی.
مسائل زنانx مسائل عاطفی¨