شرایط دعا

برای تحقق و استجابت دعا، مقدمات و شرایطی لازم است. این شرایط چنـــان‌چه مورد توجه واقع نشود و به آن عمل نگردد، دعا به مقام اجابت نمی‌رسد و مورد پذیرش حق تعالی قرار نمی‌گیرد.
پایان نامه - مقاله - پروژه
اکنون به ذکر این شرایط می‌پردازیم:
۱- لزوم ایمان به خدا؛
۲- شناخت و معرفت نسبت به خدا؛
۳- لزوم اعتقاد به امکان برقراری رابطه با خدا؛
۴- ایمان به استجابت دعا؛
۵- اخلاص و پاکی دل؛
۶- دعا از دهان پاک؛
۷- احساس و نیاز طلب؛
۸- حضور و رقت قلب؛
۹- عمل به احکام و دستورات خدا، قرآن و سنت و رسول اکرم e؛
۱۰- کسب حلال و پاکیزه؛
۱۱- اقرار به نبوت و امامت؛
۱۲- دعا جانشین اسباب طبیعی و وسایل مادی نشود؛

۱- لزوم ایمان به خدا

برای انجام گرفتن هر نوع دعایی باید به طور قطع ایمان به خدا وجود داشته باشد و یا حاصل شود به این معنا که بدون ایمان به خداوند، ارتباط با او و توجه به او، بی‌معنا و گزافه‌گویی است.
از طرف دیگری می‌توان گفت: اولین رکن تحقق دعا و نیایش، اعتقاد و ایمان به خداست. البته این اعتقاد درجات مختلفی دارد و از کیفیات متفاوتی برخوردار می‌باشد و این تفاوت در آثار ایمان به دنبال آن، آثار دعا و نیایش نتیجه می‌دهد.[۹۷]

۲- شناخت و معرفت نسبت به خدا

یکی از مهم ترین شرط قبولی و استجابت دعا شناخت و معرفت نسبت به پروردگار عالم است. کسی که دعا می‌کند باید خدا را بشناسد و نیک بداند که با چه‌کسی مناجات و راز و نیاز می‌کند. اگر کسی نسبت به ذات اقدس خداوند معرفت و شناخت داشته باشد و بداند او چه صفات و خصوصیاتی را داراست و از چه عظمت و جلال و شکوه و قدرتی برخوردار است، عاجزانه و خاضعانه به درگاه رب خویش دعا خواهد نمود و در حین دعا غرق در معنویت خواهد شد، چنان‌چه نسبت به ذات خدای تبارک و تعالی شناختی نداشته باشد دعایش آن کیفیت مطلوب را نخواهد داشت و در مناجات با رب‌العالمین به عظمت و کبریایی او توجه نخواهد کرد و حضور قلب نخواهد داشت و در نتیجه دعایش مستجاب نخواهد شد. اضطرار و درماندگی به درگاه خدای متعال عین حقیقت دین است و دعای زیاد با ناآگاهی نسبت به خدا از نشانه‌های خذلان، و بی‌بهره بودن از رحمت و نصرت اوست. از حضرت رسول اکرمe سؤال کردند:« به چه علت است که خدا دعای ما را مستجاب نمی‌کند درحالی که خدا فرموده است: اُدعُونِی اَستَجِِب لَکُم[۹۸] یعنی بخوانید مرا تا اجابت کنم دعای شما را؟» آن حضرت فرمودند: به درستی که دل‌های شما مرده است چرا که مدعی شناخت خدا هستید در حالی که اطاعت او را نمی‌کنید.
پس یکی از شروط اجابت دعا داشتن معرفت کافی از خداست. چون دعا زیباترین جلوه‌ی پیوند با خداست و بدون شناسایی او امکان ندارد که مستجاب گرددو اگر معرفت خدا کامل باشد، دعا مستجاب می‌شود.[۹۹]

۳- لزوم اعتقاد به امکان برقراری رابطه با خدا

برای تحقق دعا، بعد از ایمان به خدا، این اعتقاد لازم است که یک موجود سراپا فقیر و ناچیز می‌تواند با یک وجود مطلق و غنی بالذات، ارتباط برقرار کند و از او نیاز بخواهد و یا در مقابل او به رازگویی بپردازد.[۱۰۰]

۴-ایمان به استجابت دعا

یکی از شرایط دعا، ایمان و یقین به استجابت آن است. انسان باید به خدای متعال و رحمت بی‌منتهای او یقین داشته باشد، باید بداند که چنان‌چه از او نیکی‌ها و پاکی‌ها و سایر نیازهای معنوی و مادی را طلب نماید همه را عطا خواهد کرد. خدای بزرگ را رحمتی وسیع است و هرگز بندگان را مأیوس و محروم نمی‌سازد.[۱۰۱]
چنان‌که در حدیث صحیحی آمده است:
«عَن اَبِِی‌عَبدِاللهu قَالَ: اِذَا دَعُوتُ فَظَنَّ حَاجَتَکَ بِِالبَاب؛[۱۰۲] امام صادقu فرمودند در وقت دعا کردن یقین کن که حاجتت بر در خانه آمده است.»
و نیز در حدیث دیگر آمده است: «عَن مُیَسِر ابنِِ عَبدُالعَزیِِِز عَن اَبِی‌عَبدِاللهu قَالَ: «قَالَ لِی: یَا مُیَسِر ادعُ وَ لاتَقُل: اِنَّ الامرَ قَد فَرَغَ مِنهُ، اِنَّ عِندَالله عَزوَّجَل مَنزِِلَهً …[۱۰۳] میسر بن عبدالعزیز گفت: امام صادقu نقل فرمودند: ای میسر! دعا کن و مگو امر گذشته است در نزد خدای عزوجل مقامی است که نتوان به آن رسید جز به درخواست کردن، اگر بنده ای دهان خود را بر بندد و درخواست و سؤالی نکند چیزی به او داده نشود، درخواست بکن تا به تو عطا کنند. ای میسر هیچ دری کوبیده نشود جز آن‌که در معرض آن قرار گیرد که بر روی کوبنده باز شود.»
«عَن رَسُولُ‌اللهe اُدعُوا وَ اَنتُم مُوقِنُونَ بِِالاجَابَه؛[۱۰۴] از رسول اکرمe نقل شده: خدا را بخوانید و یقین به اجابت داشته باشید.»
و نیز در روایت سلیمان بن عمرو می‌خوانیم: «عَن سُلِیمَان بنِِ عَمرُو قَالَ: قَالَ «سَمِعتُ اَبا عَبدِاللهu یَقُول: اِنَّ الله عَزَّوَجَّل لایَستَجِب دُعَاءً بِظَهَرٍٍِ قَلِبٍ ساهٍ فَاِذَا دَعَوتُ فَاقبَلَ بِِقلبِِکَ ثُمَّ اِستَیقِنَ بِِالاجَابَه؛[۱۰۵] گفت شنیدم امام صادقu فرمودند: همانا خدا اجابت نفرماید دعایی را که از دل غافل برخاسته باشد پس هروقت دعا کردی از ته دل آگاهانه بخواه و دعا کن و یقین داشته باش که اجابت می‌شود.»
داعی باید دعایش از روی اطمینان و باور به آثار و تأثیر آن باشد و یقین داشته باشد نیایش و دعا هیچ‌وقت خالی از اثر نیست.
«قال امیر المؤمنینu: لاتَستَحقِرُوا دَعوَهَ اَحَدٍ فَاِنَّهُ یَستَجَابُ لِلیَهُودِی فِیکُم وَ لایَستَجَابُ لَهُ فِی نَفسِهِ؛[۱۰۶] امیرالمؤمنینu فرمودند: دعای هیچ‌کس را ناچیز مشمارید زیرا دعای یهودی که در جمع شما مسلمانان باشد مستجاب می‌شود ولی اگر یهودی تنها می‌بود دعایش به اجابت نمی‌رسید.»
بزرگ‌ترین شرط اجابت دعا این است که نیایشگر باور و یقین به قبولی و اجابت آن داشته باشد و بداند دعایش هیچ وقت خالی از فایده نیست بلکه دارای آثار ارزنده می‌باشد.
۵- اخلاص و پاکی‌دل‌
اخلاص و پاکی دل از دیگر شرایط پذیرش دعا می‌باشد. قرآن کریم می‌فرماید: «فَادعُوا الله مُخلِصینَ لَهُ الدِّین؛[۱۰۷] خدا را بخوانید در حالی که دین خویش را برای او خالص کرده باشی.»
این آیه‌ی شریفه شرط خداطلبی و خداجویی اخلاص در دین است، یعنی اگر می‌خواهی بین خود و خدایت رابطه برقرار کنی و با او راز و نیاز نمایی و نیازهای خویش را از او طلب کنی باید دلت را از زنگارهای معاصی پاک گردانی علت عدم‌پذیرش برخی از دعاها حجاب‌های گوناگون گناهان هستند که استجابت دعا را کُند می‌سازند و پذیرش را به تأخیر می‌اندازند در واقع نفس و ایراد از خود داعی است که خدای تبارک و تعالی دعایش را اجابت نمی‌کند.[۱۰۸]

۶-دعا از دهان پاک

در روایت می‌خوانیم «رُوِی انَّ الله تَعَالَی قَالَ مُوسَی: ادعنی عَلی لِسَان لَم تَعصِینِی بِِهِ قَالَ: یَا رَبِّ اِنِّی لِی بِذَلِکَ. فَقَالَ: ادعُنِّی عَلَی لِسَانِِ غَیرُک؛[۱۰۹] خداوند به حضرت موسیu وحی کرد که با دهان پاک که با آن گناه نکرده‌ای دعا کن و مرا بخوان. موسی u عرض کرد: چنین دهانی ندارم. خداوند فرمود: تو که به وسیله‌ی دهان دیگران گناه نکرده‌ای، با دهان دیگران مرا بخوان»؛ یعنی با مردم به گونه‌ای رفتار کن که آن‌ها شب و روز تو را دعا کنند.»
برای اجابت دعا طهارت ضمیر و قلب و زبان و سایر جوارح لازم است، چون از قلب پاک است که امواج نورانی و حیات بخش دعا بر می‌خیزد و به مقام رفیع اجابت می‌رسد. نیز حضرت علیu فرمودند: «خیر الدّعاء ماصدر عن صدر تقّی و قلب نقّی[۱۱۰]؛ یعنی بهترین دعا آن است که از سینه‌ی باتقوا و قلب پاک و نورانی بیرون آمده باشد.»
امام صادق u فرمودند: مردی در بنی‌اسرائیل سه سال دعا نمود که خداوند پسری به او عطا کند ولی دعایش مستجاب نشد. وقتی که دریافت خداوند دعایش را مستجاب نمی‌کند گفت: خدایا آیا من از تو دورم که صدای مرا نمی‌شنوی و یا تو نزدیک هستی و جواب مرا نمی‌دهی؟ شخصی در عالم خواب نزدش آمد و به او گفت: «اَنَّکَ تَدعُوا الله عزوجلّ بلسانِ بَذیِّ وَ قَلبِ عاتٍ غَیرِ تَقّی و نِّیهٍ غیرصدق؛ تو سه سال است خدای متعال را می خوانی ولی با زبان هرزه‌گو و دل سرکش و ناپاک و نیت نادرست. هرزه‌گویی را ترک کن و دل و نیت خود را پاک گردان تا دعایت مستجاب گردد.»[۱۱۱]
او چنین کرد و سپس دعا نمود آنگاه خداوند دعایش را مستجاب کرد و پسری به او داد.
هم‌چنان که خداوند در مناجات به حضرت موسیu فرمودند:
«یَا مُوسَی اُدعُنِّی بِالقَلبِِ النَقَی و اللِسَان الصَادِق؛[۱۱۲] ای موسی مرا با قلب پاک و زبان راستگو بخوانید.» اگر قلب، طاهر و زبان صادق باشد، دعا مستجاب می‌شود.

۷- احساس نیاز و طلب

یکی از شرایط دعا این است که باید تمام وجود انسان از نیاز و احتیاج لبریز شود، تا خواستن و نیاز و طلب در وجود انسان پیدا نشود و به اوج خود نرسد، دعا مستجاب نمی‌شود دعا و نیایش تجلی عشق و نیاز روح آدمی است. نیاز یعنی این‌که انسان احساس کند که بی‌نهایت حقیر و فقیر است و در مقابل غنی و قادر و عظیم مطلق ایستاده است. انسان به میزان برخورداریهایی که در زندگی دارد، انسان نیست، بلکه درست به اندازه نیازهایی که در خویش احساس می‌کند، انسان است. سطح تعالی و درجه کمال هر انسانی را با درجه‌ی تعالی و کمال نیازهایی که دارد وکمبودهایی که در خود احساس می‌کند، می‌توان به طور دقیق اندازه‌گیری کرد. اینجاست که معنی این حقیقت آشکار می‌گردد که (آنان که غنی‌ترند، محتاج‌ترند.)[۱۱۳]
یکی از ارکان و شرایط اجابت دعا این است که سرتاسر وجود و هستی انسان دعاکننده نیاز و فقر باشد، وقتی نیاز و فقر به اوج خودش در وجود انسان رسید، آن وقت است که دعا مستجاب می‌شود.[۱۱۴]
استاد شهید مطهری رحمه‌الله علیه این شرط را چنین توضیح می‌دهد:
واقعاً خواستن و طلب در وجود انسان پیدا شود و تمام ذرات وجود انسان مظهر خواستن و تقاضا گردد. واقعاً آنچه می‌خواهد به صورت یک احتیاج و استدعا و حاجت درآید، همانطوری که در یک نقطه بدن یک احتیاجی پیدا شود تمام اعضاء و جوارح شروع می‌کنند به فعالیت و حتی ممکن است عضوی به مقدار زیادی از کار خود بکاهد برای رفع احتیاجی که در فلان نقطه بدن پیدا شده است. اگر مثلاً تشنگی بر انسان غلبه کند، اثر تشنگی در وجناتش پیدا می‌شود، حلق و کبد و معده و لب و زبان و کام همه آب می‌گویند، اگر هم در آن حال بخوابد آن را به خواب می‌بیند چون بدن محتاج به آب است، احتیاج روحی و معنوی انسان جزئی است از عالم وجود، اگر خواهش و احتیاجی در وجودش پیدا شود دستگاه عظیم خلقت او را مهمل نمی‌گذرد، فرق است بین خواندن دعا و دعای واقعی تا دل انسان با زبان هماهنگی نداشته باشد دعای واقعی نیست باید دل انسان خواست و طلب پیدا شود و حقیقتاً در وجود انسان احتیاج پدید آید. [۱۱۵]

۸- حضور و رقت قلب

داشتن حضور و رقت قلب از شرایط بسیار مهم استجابت دعاست، یعنی دل تا شکسته و نازک نشود، دعا مستجاب نمی‌گردد. در این زمینه روایات و احادیث فراوانی وجود دارد، برای نمونه تعدادی از آنها را متذکر می‌شویم:
«عَن اَبِِی بَصِیر عَن اَبِِی عَبدِاللهu قَالَ: اِذَا رَقِبَ اَحَدُکُم فَلیَدَعُ فَاِنَّ القَلبَ لایَرِِقُ حَتَّی یَخلُص؛[۱۱۶] به روایت ابوبصیر، امام صادقu فرمود: هنگامی که حالت رقت به شما دست داد، دعا کنید، زیرا قلب چون خلوص بیابد، رقت دارد.»
«قال الصادقu: اِنَّ الله لایسجیِِب دُعَاء بِِظَهَرٍٍ قَلبٍ قَاسٍ؛[۱۱۷] امام صادقu فرمود: همانا خداوند دعایی را که از دل سخت سنگدل برخاسته باشد، اجابت نمی‌کند.»
از امیرالمؤمنینu روایت شده: «لایَقبِلُ الله دُعَاء قَلبٍِ لاه؛[۱۱۸] خدای تعالی دعای قلبی را که سرگرم لهو و لعب باشد نمی‌پذیرد.»
پس دعا غافلان اجابت نمی‌شود.
همان‌طوری که از متون احادیث و روایات بر می‌آید دعا وقتی مستجاب می‌شود که توأم با تضرع و توجه کامل و رقت قلب و اشکِ چشم باشد برای پذیرش دعا نخست تصفیه‌ی قلب و پاکسازی آن از اغیار لازم است تا قلب انسان کانون توجه به پروردگار نشود رقت و نازکی و شکستگی پیدا نکند، محل حضور پروردگار نمی‌گردد.
نیایش اگر به صورت ظاهری و سطحی و فرمولی و طوطی‌وار باشد نمی‌تواند مؤثر باشد. نیایش به هر صورت، طولانی یا کوتاه، سری یا آشکار باید توام با حضور قلب و تضرع، عاشقانه و آکنده از محبت خدا و توجه کامل به او باشد. دعایی سازنده و مؤثر و رهگشاست که توأم با تضرع و ابتهال و رجاء به رحمت واسعه الهی و ذلت و خواری و رقت قلب باشد.[۱۱۹] هم‌چنان‌که در حدیث ذیل چنین رسیده است:
«عَن اَبِی جَعفَرu قَالَ: لا وَالله لایُلحِ عَبدَ عَلَی الله عَزَّوَجَّل فِی حَاجَتِهِ اِلا قَضَاهَا؛[۱۲۰] امام باقرu فرمود: نه به خدا قسم هیچ بنده‌ای در مقام دعا به سوی خدای عزوجل با الحاح و تضرع روی نیاورد جز آنکه حاجتش را برآورد.»

موضوعات: بدون موضوع  لینک ثابت


فرم در حال بارگذاری ...