واژه چشم انداز اصطلاحی جغرافیایی است و در مفاهیم علم کاربردی جغرافیا یا به عبارتی برنامه ریزی محیطی معنای وسیعی دارد و معادل اصطلاح انگلیسی Landscape و آلمانی Landschaff است به معنای قسمتی از سطح زمین با خصوصیات خاصی از لحاظ طبیعی و انسانی. (حاج علیلو، ۱۳۹۱، ص ۴۳)
منظور از آن تنها منظر طبیعی نیست، بلکه بر خصوصیات انسانی - به خصوص فرهنگی- در کنار طبیعت تأکید دارد (نکوئی صدری، ۱۳۸۷). اما بخش اصلی آن، زمین و شکل های موجود در محیط زمین شناسی و ژئومورفولوژیایی یک چشم انداز است.
۲-۱۸- پتانسیل بالقوهٌ ژئوپارک های ایران
بحث پتانسیل های ژئوپارک ها در ایران با این سئوال آغاز می شود که چه وقت از ژئوپارک صحبت به میان می آید؟ برای حفاظت از میراث زمین شناختی، رشد اقتصادی - اجتماعی منطقه از بعد گردشگری، یا آموزش عمومی در زمینهٌ ارزش های زمین شناختی، زیست شناختی، و فرهنگی منطقه ناگزیر به سراغ نظام مدیریتی می رویم.

بنابراین، اگر در منطقه ای پارک ملی وجود داشته باشد که نظام مدیریتی در آن به خوبی رعایت شده باشد و از انواع ارزش های زیست شناختی، زمین شناختی، و فرهنگی آن حفاظت شود، دیگر نیازی به طرح ژئوپارک نیست. اما چون قبلأ در حفاظت از میراث زمین شناختی غفلت شده یا کمتر مورد توجه بوده است، تأسیس ژئوپارک به کمک حفاظت از میراث زمین شناختی می آید.
از این رو، آن دسته از پارک های ملی که با وضعیت نامناسب از جهت حفظ میراث زمین شناختی مواجه نیستند، بهتر است یا به ژئوپارک تبدیل شوند یا ژئوسایت های بالقوه و منتخب در آن ها تبدیل به ژئوسایت واقعی شوند. در ایران در مجموع ۱۳۳ منطقهٌ حفاظت شده و پناهگاه حیات وحش به علاوه ۱۹ پارک ملی وجود دارد. (حاج علیلو، ۱۳۹۱، ص ۱۳۲)
۲-۱۹- گونه های مختلف ژئوتوریسم
ژئوتوریسم شکل ویژه ای از صنعت گردشگری است که در آن ژئوسایت ها در مرکز توجه گردشگران قرار می گیرند. ژئوسایت ممکن است چشم انداز، دسته ای از اشکال متنوع ناهمواری ها، رخنمون سنگی، همچنین لایه های فسیل دار یا فسیل به خصوصی باشد.
از طرفی شکل شناسی زمین یا ژئومورفولوژی در قالب جغرافیای فیزیکی معنا می یابد. در واقع، جغرافیای فیزیکی زیر شاخه ای از دو حوزهٌ جغرافیا و علوم زمین است که هدف اصلی آن شرح ویژگی‎های مکانی پدیده های مختلف طبیعی همراه با هیدروسفر، بیوسفر، اتمسفر، و لیتوسفر زمین است.
این علم به دلیل مطالعهٌ فرایندها و اشکال سطحی زمین، در معرفی پدیده‎های زمین به صنعت ژئوتوریسم نقش کلیدی دارد.
از طرف دیگر، جاذبه های تاریخی- فرهنگی معادن و سکونتگاه های حفر شده در طبیعت و فعالیت‎های ماجراجویانه نیز در این بین جای می گیرند. تقسیم بندی انواع ژئوتوریسم در جدول زیر مشاهده می‎کنید.
نمودار ۲-۱- نموداری از زیرشاخه های برجسته صنعت زمین گردشگری
۲-۲۰- ژئوتوریسم ماجراجویانه
ژئوتوریسم براساس ماجراجویی یکی از شاخه های جوان پسند و جذاب ژئوتوریسم است که تا به حال به علت ناشناخته ماندن آن فرصتی برای استفادهٌ نسل جوان کشور از آن فراهم نشده است. در این نوع گردشگری صحنهٌ نمایش همان فرایندهای ژئومورفولوژیایی و چشم اندازهای زمین شناختی است که تبدیل به محلی برای فعالیت های دلهره آور و پرهیجان می شود. در شکل زیر به چهار زمینهٌ ژئوتوریسم ماجراجویانه اشاره شده است. (حاج علیلو، ۱۳۹۱، ص۶۷)
نمودار ۲-۲- تقسیم بندی محیط های مناسب فعالیت ژئوتوریسم ماجراجویانه (نکونی صدری، ۱۳۸۸)
۲-۲۱- ژئوتوریسم پایدار
ژئوتوریسم پایدار توریسمی است که با بهره گرفتن از امکانات محلی و با کمک مردم بومی توسعه می یابد. با مدیریت منابع و توریسم، می توان امیدوار بود که آیندگان نیز از کیفیت بالا و ارزش های حفاظتی مناطق بهره ببرند. (حاج علیلو، ۱۳۹۰، ص ۱۸۲)
مباحثی چون فنون کنترل و محدود نمودن آثار استفاده از محیط، حداکثر بازدید، حداقل ضرر به منطقه، مدیریت توریسم منطقه یا سایت، راه کارهای ارتقای کیفیت توریسم، و بررسی نقش توریسم در حفظ تنوع زیستی و توسعهٌ جوامع محلی ( حمایلی مهربانی، ۱۳۸۶)
در توسعهٌ ژئوتوریسم پایدار و ژئوپارک ها اهمیت دارند. این امر در بسیاری از موارد نیاز به کارهای پژوهشی دارد. خصوصیات مناطق از مکانی به مکان دیگر تفاوت می کند. (حاج علیلو، ۱۳۹۰، ص ۱۸۲)
۲-۲۲- ابزارهایى مورد استفاده در تفسیر ژئوتوریسم و ژئوسایت ها
عکس :
ابزار قدرتمندى براى نشان دادن یک ژئوسایت و ویژگى هاى آن است یک عکس خوب ودقیق مى‎تواند حجم زیادى از اطلاعات را ارائه داده و از توصیفات طولانى براى شرح و تفسیر یک پدیده زمین شناختى جلوگیرى نماید.
کتابچه هاى راهنما:
مى توان اطلاعات پایه وبرخى ویژگى هاى مهم یک ژئوسایت را به همراه تصاویر وطرح هاى توجیهى در قالب یک کتابچه یا بروشور کوچک وسبک در اختیار بازدیدکنندگان قرارداد. اینگونه کتابچه ها به دلیل راحتى حمل وسرعت در دسترسى به اطلاعات اولیه بسیار مورد علاقه گردشگران است.
نقشه مسیر ونقاط :
نقشه ها با نشان دادن محل قرار گرفتن ژئوسایت ها و همچنین مسیرهاى ژئوتوریسم یکى از ابزارهاى مهم ومفید براى گردشگران هستند که مى توانند بسته به بزرگى منطقه مقیاس هاى گوناگونى داشته ودر آنها از نمادها ونشان هاى گرافیکى براى گویاتر شدن و آسان تر شدن کاربرد استفاده شود.
فیلم:
تهیه فیلم هاى کوتاه وبلند مستند از ژئوسایت ها همراه با یک متن ساده ومختصر ابزار خوبى براى معرفى آن ژئوسایت است.
لوح فشرده اطلاعاتى :
لوح هاى فشرده که به صورت چند رسانه اى (Multimedia) طراحى شده وداراى قابلیت دو طرفه(interactive) باشند، یکى از مفید ترین ابزارها براى کسب اطلاعات در مورد یک ژئوسایت وهمچنین علاقه مند ساختن گردشگران به بازدید از آن است.
پایگاه اینترنتى وگشت مجازى :
پابگاه اینترنتى بهترین وسریعترین وسیله براى دسترسى به اطلاعات از دورترین نقاط ممکن است ایجاد ارتباط با بازدیدکنندگان پایگاه اینترنتى و دریافت نظرات وپرسش هاى آنها و پاسخ گویى سریع از ویژگى‎هاى این ابزار است. همچنین مى توان تورهاى مجازى از یک ژئوسایت را در پایگاه اینترنتى قرار داد تا افراد بتوانند از این طریق دیدگاهى کلى نسبت به آن پیدا نمایند. تورهاى مجازى در واقع نوع گشت با بهره گرفتن از تصاویر ویژه است که به بازدیدکنندگان احساس حضور در محیط واقعى و سرک کشیدن به هر گوشه از آن محیط را مى دهد.
سینماى فرانما(IMAX) :
سامانه جدیدى که مدتى است در خدمت هنر سینما قرار گرفته و ویژگى هاى آن نشان دادن تصاویربسیار بزرگ وعریض وشبه سه بعدى است وبیننده خود را کاملاً‌ در محیط موضوع حس مى کند. با توجه به عظمت و شکوه پدیده هاى زمین شناختى، این سامانه مى تواند در این زمینه بسیار کارآمد بوده ومخاطبین بسیار زیادى را به خود جلب نماید و در نتیجه توجه وعلاقه عمومى را به ژئوپارک ها وژئوتوریسم گسترش دهد.
ابزار هاى پروازى:
بزرگى وگستردگى بسیارى از پدیده هاى زمین شناختى بازدید از آنها را از نزدیک واز روى زمین مشکل کرده وبه این شکل بازدید کننده نمى تواند تصور ودرک درستى از ابعاد وساختار اینگونه پدیده ها بدست بیاورد (پدیده هاى بزرگ وابسته به زمین ساخت از این گونه اند). کاربرد بالگرد، هواپیماهاى کوچک وهواسره ها (گلایدر) کایت موتوردار وبالن ها مى تواند در این زمینه بسیار کارساز باشد. در واقع این گونه بازدیدهاى هوایى حسى دگرگونه به بازدیدکننده داده وعلاقه مندى او را به این موضوع بیشتر مى کند. آمار یکصدهزار بازدیدکننده هوایى در سال(استیو مارتین ۲۰۰۶) در مورد بازدیدکنندگان هوایى از دره گراند کانیون آمریکا در نوع خود بسیار جالب بوده واهمیت این گونه گشت ها در ژئوتوریسم را نشان مى دهد. (امرى کاظمى، اطلس توانمندیهاى ژئوپارک و ژئوتوریسم ایران، ۱۳۹۱)
۲-۲۳- مزیت ها واثرهاى مثبت ژئوتوریسم و ژئوپارک
مزایا واثرهاى مثبتى که از ایجاد ژئوپارک ها واجراى برنامه هاى ژئوتوریسم درجامعه به دست مى آید را مى‎توان به چهار گروه اصلى تقسیم بندى نمود:اثرات اقتصادى، اثرات آموزشى پژوهشى، اثرات فرهنگى، اثرات درمانى
اثرهاى اقتصادى :
گردشگرى همواره از صنایع درآمدزا وکم هزینه به شمار مى رفته است. گردشگرى طبیعت که در سال‎هاى اخیر با شتاب زیادى گسترش یافته و علاقه مندان زیادى را به سوى خود کشیده نیز از این اصل پیروى کرده و حتى نسبت به دیگر رشته هاى گردشگرى رشد وتوسعه بیشترى را داشته است.
اثرهاى آموزشى پژوهشى :
مبانى فلسفه ایجاد ژئوپارک وهمچنین ابداع ژئوتوریسم- همانگونه که پیشتر گفته شد-گسترش وارتقاء دانش عمومى جامعه در رابطه با علوم زمین و اهمیت نقش علوم زمین در زندگى مردم بوده است.
گردشگران بخصوص قشر جوان ونوجوان در ضمن بازدید از ژئوپارک ها وهمچنین همراهى در بازدیدهاى ژئوتوریسم با مفاهیم اولیه میراث زمین شناختى آشنا شده احساس نزدیکى وصمیمیت بیشترى با زمین در آنها پدید ِ‌مى آیدودر نتیجه آنها احترام بیشترى به زمین وپدیده هاى مربوط به آن خواهند گذاشت و به طور حتم از تخریب و آسیب رسیدن به آن جلوگیرى خواهند نمود.
اثرهاى فرهنگى :
یکى از آثار گردشگرى تبادلات فرهنگى است که بین بازدیدکننده وجامعه مورد بازدید صورت مى‎پذیرد. این آثار کاملاً‌ دوطرفه بوده وگاه از دیدگاه هاى گوناگون مى تواند حتى منفى نیز تلقى شوند. بررسى اثرات فرهنگى منفى نیاز به بحث هاى اخلاقى اجتماعى وایدئولوژیک دارد که اینجا مجال وجایگاه آن نیست وتنها آثار مثبت که تقریباً مورد توافق همه دیدگاه ها است بررسى خواهد شد.
آشنایى با رسم ها وسنت ها، باورها، عادت ها، لباس وغذاى جامعه میزبانبراى گردشگران بسیار جالب است.
همچنین مردم محلى نیز با فرهنگ متفاوت گردشگران آشنا شده وگاه این دریافت ها مى تواند موجب ارتقاى سطح فرهنگى برخى جوامع شود. براى توضیح بیشتر، در میان ژئوتوریست ها معمولاً افرادى گردشگران با مسافرات به نقاط مختلف نه تنها تا حدى دانسته هاى خود را با مردم جامعه میزبان به اشتراک مى گذارند، بلکه آنها را از دیگر چشمه هاى اخلاقى واجتماعى مثبت خود بهره مند مى سازند.
در برخى از روستاها ومناطق طبیعى کشور که جاذبه توریستى بالایى دارند. به دلیل آنکه سال ها مورد بازدید گردشگران قرار گرفته اند نوعى ارتقاء‌در رفتارهاى اجتماعى مشاهده مى شودکه با دیگر نقاز متفاوت است در واقع مردم این مناطق گردشگرپذیر شده اند وسعى کرده اند جوامع کوچک خود را با استانداردهاى مطلوب گردشگران هماهنگ سازند.
خوشبختانه در این راستا موضوع حفظ هویت فرهنگى تا حد زیادى به چشم مى خورد و بخش هوشمند جامعه از این ارزش ها به عنوان یک ابزار قدرتمند در جذب هر چه بیشتر گردشگران استفاده مى کنند.
اثرهاى درمانى :