۳-۱-۲ ترانسفوزیون خون
خون و فرآورده ­های خونی توسط پرسنل بیمارستان تزریق می­ شود، بنابراین دستیابی به دانش پروتکل­های تزریق خون بیمارستان برای حفظ امنیت بیمار و مدیریت عمومی خطر، مهم است (۳۵). همچنین خون و فرآورده ­های آن عمر محدودی دارند، تهیه خون و فرآورده ­های خونی، نگهداری، انتقال و تزریق این اجزا هر یک فرایند مخصوص به خود را دارد، لذا باید بر تمامی مراحل فوق نظارتی وجود داشته باشد (۳۶).

اولین اشاره به انتقال خون در تاریخ، بیشتر جنبه افسانه دارد. نخستین تلاش برای انتقال خون به انسان در سال ۱۳۷۶ میلادی توسط پزشک جوانی به نام ژان انجام شد. تحقیقات اولیه در مورد انتقال خون بصورت علمی توسط جیمز ملاتورل در قرن ۱۸ صورت گرفت و در سال­های متمادی بررسی و تحولات گوناگون در این زمینه، انتقال خون را به شکل کنونی درآورده است (۲). هدف از انتقال خون افزایش اکسیژناسیون بافتی و جایگزین خون از دست رفته در خونریزی است که در نهایت پیش­آگهی بیماری را بهبود خواهد بخشید (۳). انتقال خون در بسیاری از بیماری­ها از جمله تالاسمی، اعمال جراحی و زایمان اهمیت حیاتی دارد و در عین حال انتقال خون همیشه با خطرات و مشکلات عدیده­ای همراه است: از جمله بیماری­های عفونی مثل هپاتیت، ایدز، مونونوکلئوز عفونی، تضعیف سیستم ایمنی، واکنش­های همولیتیک و غیر همولیتیک، ناسازگاریهای خونی و … از طرفی انتقال خون هزینه بالایی را طلب می­ کند (۸).
۴-۱-۲ فرآورده ­های خونی
پزشکان امروزه برای درمان بیماران از انواع مختلف فرآورده ­های خونی استفاده می­ کنند. بر اساس نیاز بیمار، پزشک می ­تواند برای تزریق گلبولهای قرمز از خون کامل، گلبولهای قرمز، گلبولهای قرمز حاوی لکوسیت کم، گلبولهای قرمز منجمد/گلیسرول­زدایی، گلبولهای قرمز شسته شده، گلبولهای قرمز احیا شده و گلبولهای قرمز اشعه داده شده استفاده کند (۳۷).
۱-۴-۱-۲ خون کامل:
خون کامل حاوی ۴۵±۴۵۰ میلی­لیتر خون اهدایی به اضافه محلول ضد انعقاد و نگهدارنده است. خون کامل منبع اصلی تولید کلیه فرآورده ­های خونی می­باشد که حاوی گلبول­های قرمز، گلبول­های سفید، پلاکتها و پلاسماست که در یک محلول مناسب ضد انعقاد/نگهدارنده جمع­آوری می­ شود (۳۷).
۲-۴-۱-۲ خون تازه:
خون کامل تازه برای بیماران خاصی نظیر نوزادان درخواست می­ شود. عده­ای معتقدند، خون تازه دارای ظرفیت حمل اکسیژن بالاتری می­باشد، زیرا خون تازه حاوی میزان DPG 3و۲ (DiPhosphoGlycerate) بیشتر و مواد دفعی کمتری (نظیر پتاسیم) در مقایسه با خون کهنه است. در اکثر گیرندگان خون، میزان DPG 3و۲، ۱۲ تا ۲۴ ساعت پس از انتقال به حد طبیعی باز می­گردد، از این رو در انتقال خون­های معمولی مشکلی ایجاد نمی­ شود (۳۸).
۳-۴-۱-۲ گلبول قرمز متراکم(P.C):
بدنبال سانتریفیوژ و رسوب خون کامل اهداکننده و جدا کردن پلاسما بدست می ­آید. اگر جداسازی در سیستم بسته باشد تاریخ انقضای گلبول قرمز مثل تاریخ انقضای خون کامل (۳۵-۴۲ روز) است. اما اگر جدا کردن پلاسما در یک سیستم باز انجام شده باشد تاریخ انقضای گلبول قرمز به ۲۴ ساعت کاهش می­یابد تا آلودگی باکتریایی در خون ایجاد نشود. در گلبولهای قرمز حاوی محلولهای افزودنی AS (Additive Solution) هماتوکریت ۶۰-۵۲% است که به مدت ۴۲ روز و گلبولهای قرمزی که در CPDA-1 نگهداری می­شوند هماتوکریت ۸۰-۷۰% داشته و بمدت ۳۵ روز قابل نگهداری هستند (۳۹).
۴-۴-۱-۲ فرآورده ­های حاصل از گلبول قرمز:
۱) گلبول قرمز کم لوکوسیت:
لکوسیت­های موجود در فرآورده ­های خونی، باعث ایجاد واکنش­های زیان­بار در بیمار حساس شده می­شوند. از جمله عوارض جانبی، واکنش­های تب­زای غیر همولتیک ناشی از انتقال خون است که به دنبال آلوایمونیزاسیون بیمار با آنتی­ژن­های لکوسیت انسانی (HLA) ایجاد می­ شود، در نتیجه بیمار نسبت به انتقال پلاکت مقاوم می­ شود (۴۰). فرآورده ­های خونی کم لوکوسیت همانند گلبولهای قرمز متراکم، در کاهش وقوع واکنش­های زیان­بار موثر هستند. همچنین کاهش لکوسیت، خطر انتقال عفونت­های ویروسی که در لکوسیت­ها ظاهر می­شوند را کاهش خواهد داد. سیتومگالوویروس (CMV)، اپشتین­بار ویروس و ویروس لنفوسیت T انسانی نوع I (HTLV-I) انحصاراً از طریق اجزای سلولی خون و عمدتأ لکوسیت­ها منتقل می­شوند (۴۱, ۴۲).
۲) گلبول قرمز شسته شده (W-PRBCs):
گلبول قرمز متراکم را با بهره گرفتن از یک یا دو لیتر نرمال­سالین شستشو می­ دهند تا همه عناصر آن بجز گلبول قرمز کاهش یابد (۴۳).
۳) گلبول قرمز اشعه دیده (PRBC):
گلبولهای قرمز خیلی کم تحت تاثیر اشعه قرار می­گیرند چون دارای حداقل فعالیت متابولیکی هستند اما بعلت تخریب غشا در اثر اشعه زیاد، مقادیر پتاسیم در واحدهای PRBC دیده شده است. بنابراین در موارد تعویض خون و انتقال خون جنینی با حجم زیاد (بیشتر از ۵۰cc) باید شسته شود. تا مقدار افزایش یافته پتاسیم که باعث علایم قلبی و عروقی در نوزادان میشود رفع گردد. مدت زمان ذخیره­سازی PRBC بعد از اشعه به ۲۸ روز میرسد (۴۴).
۴) گلبول قرمز متراکم منجمد و دگلیسرولیزه (F/D-PRBC):
RBC منجمد با اضافه شدن گلیسرول (محافظت شده از سرما) به خونی که معمولاً کمتر از ۶ روز از اهدای آن نگذشته باشد تهیه می­ شود و بعد در ۶۵- یا ۲۰۰- درجه برای مدت ۱۰ سال منجمد می­ شود. ذوب واحدهای گلبول قرمز منجمد باید در یک محفظه مناسب و با بهره گرفتن از حرارت خشک و یا حمام آب گرم انجام گیرد و به ۲۰-۴۰ دقیقه زمان اضافی نیاز دارد. پس از ذوب باید با محلولهای سالین- گلوکز شسته شود تا گلیسرول آن حذف شود. زمان نگهداری این محصول در دمای ۶-۱ درجه، در صورت تهیه در سیستم باز، بیشتر از ۲ ساعت نیست. اگر شستشو در سیستم بسته­ای انجام شود واحد فوق در دمای ۶-۱ درجه به مدت ۱۴ روز قابل نگهداری است (۴۴).
۵-۴-۱-۲ پلاکت:
پلاکت­ها نقش عمده­ای را در هموستاز طبیعی و ترمیم پارگی دیواره رگ­های خونی کوچک و آزادسازی فسفولیپید و سایر فرآورده ­های رها شده که جهت هموستاز در بدن لازم هستند، ایفا می­ کنند. پلاکت­ها دارای مقداری فاکتور اتصالی V و فاکتور VIII انعقادی می­باشند که متعاقب انتقال خون، آزاد شده و به هموستاز خون، کمک موثری می­ کنند. پلاکت­های مصرف شده جهت انتقال به بیمار از خون کامل معمولی و یا به روش سیتوفرزیس از یک دهنده خاص تهیه می­شوند (۴۵).
پلاسمای تازه منجمد (FFP):
پلاسمای تازه منجمد (FFP) پلاسمایی است که از خون کامل جدا شده و طی ۸ ساعت پس از خونگیری منجمد شده باشد. پلاسمای تازه منجمد حاوی پروتئین­های پلاسمایی همراه با کلیه فاکتورهای انعقادی از جمله فاکتورهای ناپایدار V و VIII می­باشد. نگهداری این فرآورده در دمای ^۰c18- یا کمتر، باعث پایداری فاکتورهای انعقادی به مدت یک سال پس از زمان خونگیری می­ شود (۴۴).
در زنجیره انتقال خون، خطاهای متعددی در مراحل حمل و نقل، درخواست تا تزریق خون و فرآورده ممکن است وجود داشته باشد که اکثر این خطاها از نوع غیر فنی می­باشند. با کنترل­های مکرر و روش­های صحیح کاری در این فرایندها و استفاده از چک لیست استاندارد می­توان از بسیاری از این خطاها جلوگیری نمود (۴۶).
مراقبت از خون (هموویژلانس) یک سیستم نظارت کشوری بر سلامت خون و فرآورده ­های آن در تمام مراحل (زنجیره انتقال خون)یعنی از زمان خونگیری از اهداکنندگان تا پیگیری دریافت کنندگان خون و فرآورده ­ها، گردآوری و تجزیه و تحلیل داده ­های مربوط به اثرات ناخواسته انتقال خون و اعلام خطر به منظور تصحیح و اقدامات لازم برای جلوگیری از وقوع مجدد آنها است (۴۷).
موارد چک لیست:
فرم درخواست خون:
تشخیص قطعی گیرنده خون و جمع­آوری و نشانه­گذاری نمونه­های خون با فرم درخواست فرآورده خونی شروع می­ شود (شکل ۱-۱).

شکل ۱-۱ فرم درخواست خون
این فرم حاوی اطلاعات کافی برای شناسایی قطعی گیرنده می­باشد. طبق استانداردهای AABB (American Association of Blood Banks) باید در فرم درخواست، نام، نام خانوادگی و شماره شناسایی ملی قید شود. در بسیاری از کشورها، توزیع خون بدون تجویز پزشک منع شده است، بنابراین باید در فرم درخواست، نام پزشک مسئول درخواست کننده نیز قید شود. سایر اطلاعات، بر اساس روش­های مراکز مختلف انتقال خون، ممکن است تفاوت­هایی داشته باشند. فرم­های ناقص غلط و یا ناخوانا، نباید توسط سرویس انتقال خون پذیرفته شود. این فرم­ها باید حاوی میزان خون یا فرآورده درخواست شده، همچنین تاریخ درخواست و تاریخ انتقال خون باشند (۳۹).
اقدامات لازم قبل از تزریق:
الف: بررسی نمایید قبل از هر تزریق موارد زیر مهیا بوده و سپس اقدام به تحویل گرفتن خون و فرآورده از بانک خون نمایید:

• • انتخاب محل مناسب تزریق در بیمار – آماده بودن بیمار و پرستار جهت تزریق

• • ست تزریق خون

• • سر سوزن با سایز مناسب (در بالغین G22-14) در بچه­ها (G24-22)

• • موجود بودن داروهایی از قبیل آنتی­هیستامین، اپی­نفرین

• • محلول سدیم کلراید تزریقی

• • کپسول اکسیژن

• • دستگاه ساکشن

• • بررسی شود آیا طبق تجویز پزشک معالج بیمار قبل از تزریق نیاز به دارو دارد یا خیر

• • حداکثر فاصله زمانی بین تحویل گرفتن کیسه خون کامل و گلبول قرمز از بانک خون تا تزریق ۳۰ دقیقه می­باشد (۴۲).

ب: تحویل گرفتن خون و فرآورده توسط بخش
اگر کیسه خون یا فرآورده دارای هر یک از شرایط زیر باشد باید به بانک خون عودت داده شود:

• • هر گونه نشت از کیسه

• رنگ غیر طبیعی (بنفش، ارغوانی …)