کتابخانه ای و اسنادی،تهیه پرسشنامه ومطالعه میدانی

 

مهم ترین علت های مهاجرت روستایی در این شهرستان عبارت بود از کمبود اب و زمین،محرومیت و ضعف خدماتی،بیکاری و درامد اندک

 

 

 

شمس الدینی/گرجیان

 

۱۳۸۹

 

عوامل موثر در مهاجرت روستائیان به شهرها، با تاکید بر شبکه مهاجرت (مورد: دهستان رستم دو)

 

تحلیلی –توصیفی با تکیه بر مطالعات کتابخانه ای و میدانی

 

عوامل متعدد اقتصادی، اجتماعی و طبیعی در مهاجرت روستائیان دهستان موثر بوده اند. در این میان، حدود ۸۰ درصد از مهاجرین مورد مطالعه عوامل اقتصادی از جمله جستجوی شغل و دستیابی به درآمد بیشتر را مهمترین دلیل کوچ خود ذکر کرده اند.

 

 

 

خواجه نوری
/سروش

 

۱۳۸۵

 

بررسی عوامل مؤثر بر نگرش جوانان به مهاجرت از کشور (نمونه مورد مطالعه: جوانان شهر شیراز)

 

پیمایشی و با بهره گرفتن از پرسشنامه

 

متغیرهای ارزیابی مهاجرت،جنسیت،هویت اجتماعی و نظر گروه مرجع‌ (خانواده و دوستان)به‌طور مستقیم بر نگرش نسبت به مهاجرت تأثیر دارند.

 

 

 

پوداحمد/فرهودی/
حبیبی/کشاورز

 

۱۳۹۰

 

بررسی نقش کیفیت محیط سکونتی در مهاجرت های درون شهری مطالعه ی موردی بافت قدیم خرم اباد

 

پیمایشی و انجام مصاحبه میدانی

 

ساکنان از امنیت محله و ارامش در ان اظهار رضایت نسبی داشتند ودر مورد سایر معیارها رضایت مندی کمتر از حد متوسط بوده است.

 

 

 

رضوانی/شاهچراغ

 

۱۳۹۰

 

پیوندهای روستایی-شهری ،شبکه های مهاجرت و توسعه روستایی مورد مطالعه ناحیه دهملا،استان سمنان

 

توصیفی و تحلیلی

 

مشارکت مهاجران روستایی ساکن شهرها ،عامل بسیار مهمی در توسعه روستایی است و تقویت و استمرار ان با تلاش مدیران محلی و نیز تغییر کمک های فردی و مصرفی به کمک های عمومی و سرمایه گذاری از جمله پیشناهادها برای اثر بخشی بیشتر ان است.

 

 

 

آرتور لوییس

 

—

 

تفسیر علل مهاجرت نیروی کار

 

—

 

اقتصاد را شامل دو بخش سنتی (کشاورزی روستایی) و مدرن (تولید صنعتی شهری) می‌داند.

 

 

 

۴-۲ پیشینه نظری
۱-۴-۲ نظریه راونشتاین^[۱] ( Ravenstein)
نخستین نظریه رسمی را درباره مهاجرت اقتصاد دان انگلیسی راونشتاین در سال ۱۸۵۵ ارائه داد. وی مشاهدات خود را تحت عنوان قوانین مهاجرت به گونه ای طراحی نمود که در ان مولفه های فاصله ، عوامل جاذبه و دافعه ، جریان متقابل و ویژگی های مکانی و فضایی محل سکونت از عوامل مهم در مهاجرت تلقی می شوند. ارنست راونشتاین از اولین نظریه پردازان مهاجرت می باشد. او یک جامعه شناس انگلیسی است که در سال ۱۸۸۹ از یک سری اطلاعات آماری انگلیس و ولز بهره گرفت تا “قوانین مهاجرت” خود را گسترش دهد. او نتیجه گرفت که مهاجرت به وسیله یک فرایند “فشار-کشش” صورت می گیرد. راونشتاین بر این باور بود که علت اولیه برای مهاجرت، فرصت های اقتصادی خارجی بهتر است. نظریه های زیادی قدم به قدم به دنبال راونشتاین بوجود آمدند و نظریه های غالب در دانش معاصر تغییراتی کم و بیش بر نتایج آن داشته است. روانشتاین در سال ۱۸۸۵ مقاله معروفی تحت عنوان “قوانین مهاجرت” ارائه کرد. خلاصه این قوانین به شرح زیر است:

 

 

• مهاجرت و مسافت: براساس نظر روانشتاین اکثر مهاجرین مسافت کوتاهی را طی می کنند و با افزایش مسافت میزان مهاجرت کاهش می یابد. به عبارت دیگر میزان مهاجرت با فاصله رابطه دارد.

 

 

 

• مهاجرت مرحله ای: به اعتقاد روانشتاین مهاجرت به صورت یک مرحله ای انجام می پذیرد و آهنگ مهاجرت در جهت مراکز تجاری و صنعتی است. در این فرایند روستاییان روستاهای دوردست شکاف هایی را که در جمعیت روستاییان که اهالی آنها به شهر مهاجرت نموده اند را پر می نمایند.

 

 

 

• جریان و ضد جریان: هر یک از جریان های اصلی مهاجرت یک ضد جریان جبرانی را ایجاد می کند.

 

 

 

• اختلاف روستا - شهر در تمایل به مهاجرت: اهالی شهرک ها نسبت به اهالی نواحی روستایی کمتر مهاجرت می نمایند. به عبارت دیگر هر چه اختلاف مبدا و مقصد کمتر شده احتمال مهاجرت نیز کمتر می شود.

 

 

 

• افزونی شمار زنان در بین مهاجرین در مسافت های کوتاه: به نظر می رسد که تعداد زنان در بین مهاجران مسافت های کوتاه نسبت به مردان برتری داشته باشند.

 

 

 

• تکنولوژی و مهاجرت: روانشتاین معتقد است با افزایش تکنولوژی، مهاجرت بیشتر صورت می پذیرد.

 

 

 

• غلبه انگیزه های اقتصادی: قوانین بد یا ظالمانه؛ مالیات سنگین، عدم جاذبه های اقلیمی، شرایط اجتماعی نامساعد و حتی اجبار و غیره در بروز مهاجرت موثر هستند ولی هیچ یک از این عوامل بیش از ملاحظات مادی و اقتصادی برتری ندارند. (زنجانی, ۱۳۸۰, ص. ۱۳۰/۱۳۱) (پاپلی یزدی/ابراهیمی م. , ۱۳۸۱, ص. ۱۵۸)

 

۵-۱-۴-۵٫ دشمنان داخلی و خارجی
مستکبرین و مفسدین جهان که همان مخالفین واقعی ارزشهای الهی و انسانی هستند، از بزرگترین ریشه‌های ایجاد فساد در جهان هستند و در هر جامعه، به هر رنگ و لباس وجود دارند و با هر وسیله‌ای از جمله منکرات قتل، فحشاء، اعتیاد و… مردم جوامع را بخصوص جوانان و زنان را به فساد می‌کشانند، و در این راه از همه ظرفیت‌ها و توان خود، از جمله قدرت اقتصادی و سیاسی ونظامی و تکنولوژی و… استفاده می‌کنند. خدای تعالی نیز در قرآن کریم می‌فرمایند: « وَمِنهُم مَّن یُؤْمِنُ بِهِ وَمِنْهُم مَّن لاَّ یُؤْمِنُ بِهِ وَرَبُّکَ أَعْلَمُ بِالْمُفْسِدِینَ»^[۶۲۱] برخی مردم ایمان دارند و برخی دیگر اعتقاد ندارند و علاوه بر این بی‌ایمانی، دست به فساد و ارتکاب منکرات می‌زنند. جمله(ربک أعلم بالمفسدین) نشانه این است که کسانی که ایمان ندارند، در واقع به ارزشهای دین و اصول کرامت انسانها پشت می‌کنند و در مقابل این اصول نیز به ظلم و ستم و فساد می‌پردازند، و خدای تعالی به حال آنان آگاه است. مولی علی ‌علیه‌السلام می‌فرماید: «و اما أعدا الله فدعاوهم فیها الضلال»^[۶۲۲] دشمنان خدا کسانی هستند که در فضاهای مسموم و شبهه‌ناک دعوت به گمراهی و ضلالت می‌کنند و اجتماع را به فساد و تباهی می‌کشانند.
۶-۱-۴-۵٫ رسانه های جمعی
امروزه کسی منکر نقش رسانه‌های جمعی - بویژه تلویزیون و ماهواره‌ها - در تأثیر بر ساختارهای فرهنگی و اعتقادی جوامع نمی‌باشد. این مولفه عصر حاضر به یک صنعت بزرگ تبدیل شده است که گروه هدف آن، قلب و روح انسانها است، زیرا غالباً در دست مفسدان و ظالمان قرار دارد، کنترل افکار جوامع را بدست می‌گیرند و با مجاب کردن جامعه، واسطه ترسیم ایدئولوژی‌ها و مبانی نادرست، به تخریب بشر و تحریف حقایق و فاسد کردن اجتماع می‌پردازند. یک برنامه جذاب در الگوسازی‌های مثبت و منفی، بیشتر از ساعت‌ها سخنرانی و بیشتر از هزاران جلد کتاب موثرتر است. ریشه بسیاری از منکرات و مفاسد را باید در فیلم‌های سینمایی و سریالی، برنامه‌های طنز و آگهی های مستهجن و میهج فاسد جستجو کرد، که البته در خلال این برنامه‌ها، توهین به ارزشهای دینی، تفسیرهای انحرافی از دین، ایجاد شبهات فراوان برای مردم، زمینه را برای بی‌اعتقادی کامل در جامعه پدید می‌آورند. لذا کنترل رسانه‌های جمعی در اصلاح حکومت و جامعه و مردم اجتماع و خانواده ها، تأثیر حیاتی دارد و رسانه های جمعی به تنهایی، خود یک اجتماع میباشند و افشای فساد از این طریق مانند این است که یک اجتماع عظیم درحال انجام مفاسد و منکرات می‌باشند و این طبیعی است فساد بصورت دسته جمعی، تخریب بیشتری به همراه دارد.

۲-۴-۵٫ برخی علل و آفات مهم دیگر در عدم توفیق فریضه در اصلاحات اجتماعی:
۱- عدم شناخت درست از روحیات و علایق و اعتقادات خود و مخاطبان
۲- عدم شناخت صحیح پدیده ها
۳- بی‌توجهی به شیوه های اجرایی موفق در این فریضه و متدهای گوناگون، استفاده نکردن از تجربیات موفق در این مسیر و نسنجیدگی به خرج دادن
۴- کاربردی نکردن برخی مسائل و احکام دینی پیرامون این فریضه
۵- اعتقاد نداشتن به مضر بودن گناه
۶- مقاومت و مخالفت گناهکاران
۷- عدم رعایت مراتب و شرایط
۸- عدم همکاری مردم و حکومت
۹- بی‌تفاوتی و تساهل و تسامح در امور دینی
۱۰- کوته فکری و ارتجاعی عمل کردن
۱۱- جهل و نادانی
۱۲- تکبر و خودبینی
۱۳- حقدو کینه و حسد و اعمال سلایق شخصی
۱۴- حیا و شرم در مواجهه با مردم
۱۵- سستی و بی‌حوصلگی و تنبلی
۱۶- محبت و دوستی افراطی
۱۷- بداخلاقی و بدزبانی و توهین و تحقیر دیگران
۱۸- توقع بیش از حد
۱۹- تنگ نظری و مقدس مآبی و غرور کاذب
۲۰- شخصیت‌‌زدگی
۲۱- افراط و تفریط درخوش گمانی یا بدگمانی نسبت به دیگران
۲۲- توقعات نابجا از خود و دیگران داشتن
۲۳- توجیهات نابجا
۲۴- کسب شهرت و قدرت ومال وموقعیت
۲۵- القائات شیطانی و وسوسه های نفس اماره با تزیین منکرات و تطویع و یا با تلبیس و به اشتباه انداختن و مشتبه کردن امور برای طرفین(آمروناهی یا مأمور و منهی).
۲۶- دوستی و رفاقت با گنهکاران و محبت به آنها
۲۷- نسیان و فراموشی
۲۸- انحراف و اضلال توسط دیگران
۲۹- نفاق و دورویی
۳۰- استضعاف جسمی و مالی و اعتقادی و علمی
۳۱- ضعف ایمان و عقیده و همچنین ضعف نفس
۳۲-نداشتن اعتماد به نفس و روحیه بالا
۳۳- ترسهای نابجا و بی‌مورد
۳۴- میل به فساد و بی‌توجهی به اصلاح جامعه و خود و خانواده
۳۵- مخالفت و ملامت دشمنان
۳۶- مخالفت حکومت‌ها
۳۷- مخالفت متنفذین و مرفهین جامعه
۳۸- وابستگی شدید به گنهکار
۳۹- مخالفت و سرزنش مردم
۴۰- موقعیت گنهکار
۴۱- غفلت والدین از فرزندان
۴۲- دلسوزی و علایق کاذب و افراطی والدین نسبت به اعضای خانواده و…
همه از عواملی هستند که اجرای موفق امر و نهی را با آسیب‌ها و آفات جدی روبرو می‌کند و البته این مسائل هم در مورد آمران وناهیان صادق است و آنها را در معرض خطر قرار می‌دهد و هم گناهکاران و عاملان منکرات را می‌تواند دچار آسیب‌های جبران‌ناپذیر نماید. بدیهی است که تمامی این موارد ریشه در روایات ائمه معصومین(علیهم‌السلام) دارند، ولیکن ذکر همه آنها به شکل مستند، موجب طولانی شدن بحث می‌شود و شایسته است که در پژوهشی مستقل پیرامون آنها به کاوش و کنکاش پرداخته شود.
۵- ۵٫ آثار سوء منکرات در جامعه

دارای درآمد بدون کار

 

۶۵/۵

 

۱۰

 

۱۳

 

 

 

خانه دار

 

۳۹/۴۷

 

۶۳

 

۴۷

 

 

 

سایر

 

۰۴/۱۳

 

_

 

۵

 

 

 

کل جمعیت غیرفعال

 

۱۰۰

 

۱۰۰

 

۱۰۰

 

 

 

منبع: مهندسین مشاور پرداراز سال ۱۳۸۹
بررسی ترکیب جمعیت فعال وغیرفعال محله چاهستانیها و سورو حاکی از تفاوت های محسوس بین این محلات و سایر پهنه های شهر بندرعباس است.
نرخ بیکاری در محله برابر با ۱۹ درصد است، حال آن که این نرخ در سطح شهر برابر با ۱۱ درصد می باشد. این امر نشان می دهد علیرغم آن که اشتغال و جستجو برای کسب درآمد تا حدی زمینه جذب ساکنان به محله چاهستانیها را فراهم نموده است اما بسیاری از ساکنان این محله همچنان بیکار هستند.

سهم محصلین و افراد دارای درآمد بدون کار (بازنشستگان) به نوعی بیانگر سرمایه انسانی موجود و بالقوه در محله های موردنظر و شهر بندرعباس است. چرا که بازنشستگان که اکنون بدون انجام فعالیت اقتصادی کسب درآمد می کنند در واقع پیش از این دارای مشاغل رسمی و بیمه بوده اند و نوعی از رسمیت شغلی را به همراه دارند.
محصلین نیز که در حال تقویت مهارت و دانش خود برای دستیابی به مشاغل بهتر هستند به عنوان پتانسیل سرمایه انسانی محله شناخته می شوند. با توجه به جدول شماره ۱۶، سهم این دو گروه( بازنشستگان و محصلین) در محله های سورو (۵۶/۳۹ درصد) و چاهستانیها(۳۷ درصد) در مقایسه با شهر بندرعباس (۴۸ درصد) چندان چشمگیر نیست که این امر بیانگر پایین بودن سرمایه انسانی در محله های موردنظر می باشد. در حالیکه بیشترین سهم از جمعیت غیرفعال محلات سورو (۳۹/۴۷) و چاهستانیها(۶۳ درصد) به افراد خانه دار تعلق دارد.
نمودارشماره۷ : ترکیب جمعیت فعال و غیرفعال محلات سورو و چاهستانیها و شهر بندرعباس
۷-۳- جمع بندی
شهر بندرعباس با توجه به جایگاه اقتصادی مناسبی که در کشور دارد به عنوان یک شهر مهاجرپذیر مطرح می باشد. افزایش مهاجرت به محله، باعث ازدیاد جمعیت شهرنشین و فراهم شدن زمینه شکل گیری سکونتگاه های غیررسمی می شود. تقریباً یک سوم جمعیت شهر بندرعباس در محدوده سکونتگاه های غیررسمی با مساحتی حدود ۱۲۱۶ هکتار اسکان گزیده اند. این شهر دارای ۱۲ محله غیررسمی بوده که این محلات بیشتر در جنوب شهر در کنار آبهای خلیج فارس و نیز اراضی حاشیه ای شمال شهر شکل گرفته اند و عبارتند از محلات شهرک توحید، نخل ناخدا، چاهستانیها، خواجه عطا، کمربندی، نایبند، بهشت زهرا، پشت شهر، سورو، دوهزار، ششصد دستگاه، چهارصد دستگاه
در این تحقیق محلات سورو و چاهستانیها به عنوان محدوده مورد مطالعه انتخاب شده اند که محله سورو با وسعتی برابر ۱۳۹ هکتار و جمعیت ۹۴۵۳ نفر(در سال ۱۳۸۹) در جنوب غربی و در منطقه ۳ شهرداری بندرعباس در حاشیه دریا شکل گرفته است. این محله دارای قدمتی تاریخی(قبل از سال ۱۳۰۰هجری شمسی) بوده و توسعه آن مربوط به دهه ۱۳۳۰ می باشد.
از آنجایی که قدمت درصدی از ابنیه موجود در محله سورو بیشتر از ۵۰ سال بوده، کالبد محله دارای فرسودگی می باشد ولی از نظر امکانات و کاربری ها محله دارای وضعیت مناسبی است و فقط از لحاظ بعضی از کاربری ها مانند کاربری بهداشتی- درمانی با کمبود مواجه است.
محله چاهستانیها یکی دیگر از سکونتگاه های غیررسمی بندرعباس با وسعتی معادل ۱۰۶ هکتار و جمعیت ۱۵۵۰۴نفر( در سال۱۳۸۹) در شمال شهر بندرعباس و در منطقه ۲ شهرداری در کنار بزرگراه شهید رجایی به صورت کاملاً غیررسمی شکل گرفته است. هسته اولیه این محله به دهه ۱۳۵۰ و اوج شکل گیری آن به دهه ۱۳۶۰ و بعد از پیروزی انقلاب اسلامی برمی گردد.
به لحاظ کالبدی محله چاهستانیها دارای بافتی نابسامان بوده که از مصالح یکنواخت و ارزان تشکیل شده است. معبر تنگ و باریک با عرض کمتر از ۵ متر یکی دیگر از ویژگیهای بارز محله می باشد. بررسی کاربری ها نشان می دهد که هیچ یک از کاربری های پیشنهادی طرح های فرادست در محله اجرا نشده است و محله با کمبود شدید کاربری ها و خدمات شهری مواجه است.
نرخ رشد جمعیت که طی سالهای ۱۳۸۵ تا ۱۳۸۹ محاسبه شده است در محله سورو ۶/۱درصد می باشد در حالیکه جمعیت محله چاهستانیها طی این ۴ سال(۸۹- ۱۳۸۵) با نرخ رشد ۷/۴ درصد افزایش یافته است. در سال ۱۳۸۵بعد خانوار در هر دو محله ۴/۴ نفر در خانوار بوده است که این رقم در سال ۱۳۸۹ به ۲/۴ نفر در خانوار در محله سورو و ۴ نفر در خانوار در محله چاهستانیها کاهش یافته است.
از بین جمعیت در سن کار ساکن در محلات سورو و چاهستانیها، نسبت جمعیت فعال به جمعیت غیرفعال در این محلات، بیشتر از شهر بندرعباس می باشد و علت اصلی چنین ترکیب فعالیتی به ترکیب جنسی ساکنین محله برمی گردد(نسبت جنسی با عددی معادل ۱۱۱ درصد به نفع مردان است). همچنین نرخ بیکاری در این محلات ۱۹ درصد محاسبه شده است که نسبت به شهر بندرعباس (۱۱درصد) بالاتر می باشد.
فصل چهارم
تجزیه و تحلیل داده ها
مقدمه
اسکان غیررسمی در شهرها به عنوان پدیده ای که زاییده فقر و عدم توزیع نابرابر ثروت و شهرنشینی سریع و لجام گسیخته می باشد، مشخصات و ویژگی هایی دارد که وجه تمایز بین این بافت با دیگر بافت های شهری است.
تنزل کیفیت بافت فیزیکی و کالبدی، عدم انسجام اجتماعی، تنوع فرهنگی، فقر و گسترش جرایم ، عدم امنیت و به طوری کلی بافت اجتماعی نامناسب از مشخصات بارز این نوع اسکان می باشد. البته ساماندهی هر یک از سکونتگاه های غیررسمی در شهرها با توجه به ویژگی ها و مشخصات منحصر به فرد خود نیاز به ارائه راهکارها و سیاست های متفاوتی دارد. برخی از این اجتماعات غیررسمی به سوی بهسازی و رسمی شدن روان اند (اجتماعات امید) و برخی دیگر نه تنها هیچ قدمی برای بهتر شدن برنمی دارند بلکه به عنوان مکانی برای اسکان فقیرترین خانوارها در شرایطی نامناسب (اجتماعات یأس) ایفای نقش می کنند.
تفاوت های بنیادی میان سکونتگاه های غیررسمی امید و یأس ناشی از روند تکوین و تکامل و شرایط اجتماعی، اقتصادی، کالبدی سکونتگاه و نیز رویکرد مدیریت برنامه ریزی شهری است، که ساماندهی آنها سیاست ها و راهکارهای متفاوتی را می طلبد. در این فصل از پژوهش با فرض اینکه سورو و چاهستانیها به عنوان محلات امید و یأس قابل شناسایی هستند، به بررسی تطبیقی مشخصات کالبدی، اجتماعی و اقتصادی هر یک از این محلات پرداخته شده است.
داده های مربوط به شاخص های اجتماعی و اقتصادی این محلات از طریق پرسشنامه جمع آوری شده است و شاخص کالبدی این محلات توسط اسناد و طرح های تهیه شده در این زمینه، برداشت میدانی و نیز پرسشنامه بدست آمده است.
جامعه آماری مورد مطالعه در فرایند پرسشگری شامل ساکنین محلات سورو و چاهستانیها می باشد. روش نمونه برداری از جامعه آماری، تصادفی و حجم نمونه نیز با بهره گرفتن از روش کوکران^[۱۲] بدست آمده است. با توجه به جمعیت محله چاهستانیها(۱۵۵۰۴ نفر) حدود ۳۷۵ پرسشنامه و برای محله سورو با جمعیت ۹۴۵۳ نفر، ۳۶۹ پرسشنامه مورد نیاز بوده است که در نهایت برای محله چاهستانیها ۳۸۰ پرسشنامه و برای محله سورو ۳۷۰ پرسشنامه تکمیل شده است. متغیرهای استخراج شده از پرسشنامه توسط نرم افزار spss تجزیه و تحلیل و روابط بین آنها مورد آزمون قرار گرفته است.
۱-۴- تأثیرات زیست محیطی بر سکونتگاه های غیررسمی موردمطالعه
در شهرها به ویژه شهرهای بزرگ کشورهای در حال توسعه، به سبب کسب یا فقدان زمین های کافی جهت خانه سازی برای طبقات فقیر و کم درآمد شهری، بیشتر آنها به دامنه های پرشیب، درهها و دشت های سیلابی یا به زمینهای مجاور صنایع آلوده ساز و خطرآفرین پناه می برند تا با مواد و مصالح ساختمانی کم دوام، خانه های محقر خود را بنا کنند؛ از این رو شهرهای جهان سوم همواره به دوگانگی کشیده می شوند، یکی شهر قانونی که زمین و واحدهای مسکونی آن بر مبنای قوانین و مقررات جاری تهیه شده و دیگری شهر غیرقانونی که زمین و واحدهای مسکونی آن به صورت تصرف عدوانی و غیرقانونی اشغال شده است و بیشتر منطقه ی حاشیه نشین و آلونک نشین شهرها را شامل می شود(شکویی، ۱۳۷۹: ۳۷۸).
۱
۱-۱-۴- خطر فروپاشی ساختمان ها در مقابل عوامل طبیعی
با توجه به اینکه اکثر ساختمانها در قسمت شمال در محله چاهستانیها بر اساس توپوگرافی طبیعی زمین و در شیب تند ساخت و ساز شده است و علاوه بر آن قرارگیری بر روی پهنه خطرپذیری متوسط زلزله، استفاده از مصالح ساختمانی بی دوام یا کم دوام، پی نامناسب و عوامل دیگر باعث گردیده که ساختمانها در مقابل عوامل طبیعی چون زلزله و باد مقاومت کافی نداشته باشد.
یکی دیگر از مشکلات موجود برای بناهای احداث شده بر روی تپه های شنی امکان خطر سیل و آبگرفتگی معابر و بناها (به علت شکل گیری آنها در سطحی پایین تر از معابر) به ویژه در فصل زمستان می باشد، بنابراین ایجاد سیل بند و یا هدایت آب به کانال فاضلاب با رعایت مسائل فنی در محله چاهستانیها ضروری است و تا حدی خواهد توانست از شدت این مشکل بکاهد. تصاویر شماره ۱ و ۲ نشان می دهد که محله چاهستانیها بر اساس پستی و بلندی های طبیعی زمین شکل گرفته است.

منبع: نگارنده،۱۳۹۱
تصویر شماره۱ : شکل گیری محله چاهستانیها بر اساس توپوگرافی زمین

۱- مسائل اخلاقى در ارتباط با خالق
۲- مسائل اخلاقى در ارتباط با خلق
۳- مسائل اخلاقى در ارتباط با خویشتن
۴- مسائل اخلاقى در ارتباط با جهان آفرینش و طبیعت
مساله شکرگزارى (شکر منعم) و خضوع در مقابل خداوند و رضا و تسلیم در برابر فرمان او و مانند این ها، جزء گروه اول است. تواضع و فروتنى، ایثار و فداکارى، محبت و حسن خلق، همدردى و همدلى و مانند آن، از گروه دوم مى‏باشد. پاکسازى قلب از هرگونه ناپاکى و آلودگى، و مدارا با خویشتن در برابر تحمیل و فشار بر خود و امثال آن، از گروه سوم است. عدم اسراف و تبذیر و تخریب مواهب الهى و مانند آن، از گروه چهارم است.
همه این اصول چهارگانه، شاخه‏هایى در قرآن مجید دارد که در بحثهاى موضوعى آینده در تک تک مباحث اخلاقى به آن اشاره خواهد شد.
البته این شعب چهارگانه با شعب چهارگانه‏اى که در کتاب «اسفار» فیلسوف معروف «ملاصدرا شیرازى‏» و پیروان مکتب او آمده است، متفاوت است. آنها مطابق روش معروف خود که انسان را در مسیر سعادت به مسافرى تشبیه مى‏کنند و مسائل خودسازى را به سیر و سلوک تعبیر مى‏نمایند، براى انسان چهار سفر قائل شده‏اند:
او مى‏گوید سالکان از عرفا و اولیاء الله چهار سفر دارند:
۱- سفر از خلق به سوى حق (السفر من الخلق الى الحق)
۲- سفر به حق در حق (السفر بالحق فى الحق)
۳- سفر از حق به سوى خلق به وسیله حق (السفر من الحق الى الخلق بالحق)
۴- سفر به حق در خلق (السفر بالحق فى الخلق)
ناگفته پیداست که این سفرهاى اربعه یا مراحل چهارگانه خودسازى و سیر و سلوک الى الله، راه دیگرى را مى‏پیماید، هر چند شباهت هایى در پاره‏اى از قسمت ها میان آن و شاخه‏هاى چهارگانه اخلاق که در سابق به آن اشاره کردیم وجود دارد.
در قرآن مجید مجموعه آیاتى وجود دارد که به نظر مى‏رسد اصول کلى اخلاق در آن ترسیم شده است.
از جمله، مجموعه آیات سوره لقمان است، که از این آیه شروع مى‏شود:
«ولقد آتینا لقمان الحکمه ان اشکرلله; ما به لقمان حکمت‏بخشیدیم (و به او الهام کردیم) شکر خدا را به جاى آور!» (سوره لقمان/‏۱۲)
در زمینه معارف و عقائد، نخست‏سخن از شکر منعم مى‏گوید، و مى‏دانیم مساله شکر منعم، نخستین گام در طریق شناخت‏خداست؛ و به تعبیر دیگر - همان‏گونه که علماى علم عقائد و کلام تصریح کرده‏اند - انگیزه حرکت‏به سوى شناخت‏خداوند همان مساله شکر نعمت است؛چرا که انسان، هنگامى که چشم باز مى‏کند خود را غرق نعمتهاى فراوانى مى‏بیند، و بلافاصله وجدان او وى را به شناخت‏بخشنده نعمت دعوت مى‏کند، و این آغاز راه براى معرفه الله است.
سپس به سراغ مساله توحید مى‏رود، و با صراحت مى‏گوید: «لاتشرک بالله ان الشرک لظلم عظیم; چیزى را همتاى خدا قرار نده که شرک ظلم عظیمى است!»
و در مرحله دیگر، سخن از معاد مى‏گوید که دومین پایه مهم معارف دینى است؛مى‏گوید: «یابنى انها ان تک مثقال حبه من خردل فتکن فى صخره او فى السموات او فى الارض یات بها الله؛ پسرم! اگر به اندازه سنگینى دانه خردلى (عمل نیک یا بد) باشد و در دل سنگى یا گوشه‏اى از آسمانها و زمین قرار گیرد، خداوند آن را (در قیامت‏براى حساب) حاضر مى‏سازد! » (سوره لقمان/ ‏۱۶) .
فصل دوم
جهان بینی سعدی
جهان بینی سعدی
زبان هر کس آینه افکار ، احوال ، درونی ها و جهان بینی اوست و با بررسی واژگان و موضوعات گوناگون غزل های سعدی ، گویی ، زبان و ذهن او تا حدودی برای ما شفاف می شود .

عواطف و احساسات او ، ابعاد و زوایای گوناگون شخصیتش ، کام ها و ناکامی هایش ، امید ها و ناامیدی هایش ، مرادها و نامرادی هایش همه در چشم ما رنگ می گیرند . باید دانست که چرا سعدی با صراحت می گوید : « از دست زمانه در عذابم » ما باید زمانه سعدی را به شناسیم . جامعه اش را به شناسیم . با اهل روزگارش آشنا شویم . به موقعیت فردی و اجتماعی اش واقف شویم . چه کسانی با او رفاقت می کردند و چه کسانی با او دشمن بوده اند ؟ چرا بسامد واژه هایی چون « عتاب » ، « سرزنش » و « ملامت » در غزل هی او بسیارند ؟
نعدی را هزار تعنت کنند ، طعنه زنند ، از عشق منعش کنند، او پای از طریق محبّت نمی کشد و
می گوید :
عــشق بـازی نـه من آخــر بـه جهـان آوردم یـا گنـاهی اسـت که اول مـن مسـکین کـردم
اینکــه پنـدم دهـی از عشـق و ملامـت گـویی تــو نبـودی که مـن این جـام محبـت خوردم
(سعدی، ۱۳۸۴ : ۱۲۵)
از بسیار بیت ها و غزل های او چنین بر می آید که از دست مردم بی بصر زمانه اش رنج می کشد ، به او غبطه می خورند ، حسادت می ورزند ، نسیت غفلت و جهالت به او می دهند ، دیوانه اش می خوانند ، سرزنشش می کنند ، از او سعایت می کنند ، با او دشمنی می کنند ولی سعدی ، آن نیست که ره انتقام بر گیرد!
با خاطر آزرده می گوید :
روز دیـوان جـزاسـت مـن و دامـن تــو تــا بگـویـی دل سعـدی بـه چـه جـرم آزردم
( مشیری ، ۱۳۷۸ : ۱۰۰-۱۰۱ ) .
سعدی معمولا مخاطب را « به سر نمی داوند » ! می گوید « زهی خیالت مردم بر سر ندویدم »!
سعدی کمال مطلق را نه تنها در جمال مقیده که در هر مخلوق ، زشت و زیبا مشاهده می کند ، … نظام خلقت اعجاب آور و درخور تحسین ، و از هر عیبی مبرّاست . سعدی مرد عشق است . هم تشنه – چه شیرین و چه تلخ - سعدی بر اساس جهان بینی اش که توحید است ، غزل می سراید و وحدت در دریای غزل های او سراسر موج می زند . گویی سعدی رسالت خود می داند که سنگینی بار عشق را متحمل شود که آسمان و زمین بر نتافتند و « جبال » و « آدم » آن را بر دوش کشیدند که ستمکار و نادان بود .
قضا و قدر گری : از آنجا که پرورش سعدی در کودکی و دانش اندوزی وی در جوانی ( در نظامیه بغداد) بر مبنای آموزش های غالب اشاعره و تلقین اندیشه و باور پیرامون انسجام می گیرد طبیعی است که این اصول و احکام یکی از دو ستون جهان بینی وی گردد . ستونی که از لحاظ نظری نقش بنیادی و عمده دارد .
مباهله و گذشت : رکن دیگر جهان بینی سعدی برخی آموزش های تصوف است . این اموزش ها که در موارد زیادی دارای جنبه های متغییر و گاهی حتی متضاد با اصول و احکام اشاعره می بوده بر سعدی تاثیر ویژه داشته و از شدت تعصب های وی کاسته است .
واقع بینی : پیروی کورکورانه ای که اشاعره از افراد خواهان بودند نتیجه ای جزء تعصب و درختی در برابر واقعیات زندگی نمی توانست به بار آورد و این امر به صورت ( تلفیقات اولیه و تربیت مدرسه ) مشخصه اندیشه های نخستین دوران زندگی سعدی هم هست … تاثیر مخالف تصوف بر جهان بینی سعدی گذشته از افزایش شور و شوق و جلادان نازکی طبع در نزدیک ساختن وی بر خلق و اشنا کردن او به درد ها و خواست های آنان نیز نمایان می شود ، که خود بر واقع بینیش در مسائل زندگی فردی و اجتماعی می افزاید .
دوگانگی : یکی از ویژگی های چشمگیر جهان بینی سعدی دوگانگی و تضاد آن است . پی بردن بر دوگانگی نظران اخلاقی سعدی کار دشواری نیست و هر کس نوشته های او را یکی دوبار ورق بزند کمی در آن ها ژرف گردیده باشد کم و بیش به این تضاد ها پی می برد . دشتی در کتاب قلمرو سعدی تضاد و تناقض گویی سعدی را ناشی از جهان دیدگی وی می داند ، در حالی که چنین تعللی نمی تواند پایه منطقی داشته باشد . برانگینسکی برای توجیه دوگانگی سعدی راه حل ویژه ای یافته است : سعدی دارای دو سیما است . او دو رو نیست اما دو سیما دارد . دو رویی نیرنگ است ولی سعدی در نو.شته های خود صمیم و شریف است . او کسی را نمی فریبد ، منتهی خود در چشم داشت های خویش گول می خورد . یک سیمای سعدی الهام آمیز است ، مردانه وار ، و شکسته از سالیان مبارزه و رنج است.سیمای انسانی که در محرومیت و تلاش و همبازی سرنوشت مردم ساده بود ، سیمای دیگرش سست و نازک نارنجی ، سیمای انسانی است که با پستی های زندگی سازش کرده است . این نظر هم بدون خدشه نیست و نظر خواننده منصف را به خود معطوف نمی کند .میانه روی و سازش کاری سعدی : یکی دیگر از عوامل تعیین کننده در جهان بینی و نظریات اخلاقی سعدی موقعیت جویی اوست . سعدی چه از لحاظ وابستگی طبقاتی و چه از نظر ایدوئولوژی خود سخنگوی سود و اندیشه طبقات میانه دوران خویش است . ولی درعمل و مسائل زندگی روزانه سعدی همه جا غمخوار محرومان و زیردستان است و از آنان دفاع می کند . به عنوان مثال در گلستان به حجاج بن یوسف چون مظهر فرمانروایان ستمگر چنین خطاب می کند :
بــه چــه کـار آیـدت جهـــان داری مُـردنــت بـه کـــه مــــردم آزاری
و یا در جای دیگر واقعیت زندگی محرومان را چنین می نماید :
گر در شهر یــک سـر نیشتــر اســت در پـای کسی رود که رویـش تر است
( هخامنشی ، ۱۳۵۵ : ۵۷-۶۹)
تاثیر پذیری سعدی از قرآن در بوستان
سعدی پس از فراغت از تحصیل و بهره مندی از اساتید بزرگ عصر و زمان خود در ایران و سیر و سیاحت و دانش اندوزی در جوامع علمی و دانشگاهی دیگر کشورها در مقدمه بوستان این معنی را با بیانی شیرین ابراز می دارد :

‌ماده ۵۶ - پس از آنکه مجلس در باره طرح یا لایحه‌ای رأی نهایی داد، اسناد و اوراق و صورتجلسات مربوط به‌آن، در اداره کل قوانین مجلس ‌بایگانی می‌شود.
۶-سایر مقررات ‌ماده
۵۷ - هر نماینده به جز رئیس مجلس، ملزم است عضویت یکی ازکمیسیون‌های تخصصی را بپذیرد و درصورت تمایل می‌تواند در‌کمیسیون‌های دیگر مجلس، با حق اظهار نظر و بدون حق رأی شرکت کند.
‌تبصره - عضویت در کمیسیون‌های تحقیق و تدوین آیین‌نامه داخلی مجلس مانع از عضویت در کمیسیون دیگر نخواهد بود.
۷-کمیسیون مشترک
‌ماده ۵۸ - درمورد طرحها و لوایحی که به تشخیص هیأت رئیسه به دو یا سه کمیسیون ارتباط اساسی داشته باشد، کمیسیون مشترک تشکیل‌می‌گردد، کمیسیون مزبور در انتخاب هیأت رئیسه و ارائه گزارش کار خود به مجلس مانند دیگر کمیسیون‌ها اقدام می کند.
۸-کمیسیون ویژه
‌ماده ۵۹ - در مسائل مهم و استثنائی که برای کشور پیش می‌آید و در این خصوص تشکیل کمیسیون ویژه‌ای برای رسیدگی و تهیه گزارش ضرورت‌پیدا می‌کند، به پیشنهاد حداقل پانزده نفر از نمایندگان و تصویب مجلس، این کمیسیون تشکیل می‌شود. اعضاء کمیسیون ویژه که هفت تا پانزده نفر بنا ‌به نظر پیشنهاددهندگان خواهند بود، مستقیماً در جلسه علنی توسط نمایندگان با رأی مخفی و اکثریت نسبی انتخاب خواهند شد.

‌هیأت رئیسه کمیسیون ویژه همانند دیگر کمیسیون‌ها انتخاب خواهد شد.
۲-۵-۴- تشکیلات اداری و پشتیبانی مجلس
ماده ۶۰ - کلیه امور اداری مجلس اعم از مالی، استخدامی، سازمانی، خدماتی و سایر امور اجرائی به‌عهده هیأت رئیسه است که بر طبق قوانین‌خاص مصوب مجلس توسط رئیس سازمان اداری تحت نظر رئیس مجلس اداره می‌شود.
. تبصره ۲- اساسنامه سازمانها، نظام مالی و ساختار تشکیلات مربوط به مجلس شورای اسلامی به جز امور قانونگذاری و همچنین ضوابط اجرایی و دستورالعمل‌های کلیه اختیارات موضوع این ماده به تصویب کمیسیون تدوین آیین‌نامه داخلی مجلس شورای اسلامی خواهد رسید.
ماده ۶۱ - وظایف ناظران عبارتند از:
۱- تنظیم برنامه‏ها و سیاستهای مالی، استخدامی، خدماتی، تبلیغی و انتظامات مجلس و ارائه آن به رئیس مجلس جهت طی مراحل بعدی.
۲- نظارت بر عملکرد رئیس سازمان و نحوه اجرای مصوبات هیأت رئیسه.
۳- نظارت بر روند تهیه و پیشنهاد بودجه سالیانه مجلس و پیگیری مراحل بعدی آن.
۴- نظارت بر حفظ اداره و ثبت ابنیه و اموال و مؤسسات مجلس.
۵- نظارت بر عملکرد مرکز پژوهشها، مرکز اسناد، کتابخانه و موزه مجلس که طبق قوانین مربوط به خود تشکیل گردیده‏اند.
۶- پیگیری مشکلات نمایندگان و ارائه راه ‏حل مناسب به هیأت رئیسه.
۷- نظارت بر سایر امور اداری و مالی و خدماتی مجلس.
ماده ۶۲ - هیأت رئیسه می‌تواند در چهارچوب امکانات موجود و بودجه مصوب تشکیلات مناسبی را جهت تدوین، نگارش، ویرایش حقوقی و ادبی طرحها و لوایح ایجاد نماید. نظرات این تشکیلات قبل از تصویب نهایی طرح یا لایحه در مجلس، با موافقت کمیسیون ذیربط انجام می‌شود.
ماده ۶۳- در راستای ایفاء هرچه بهتر وظیفه نمایندگی، همچنین حفظ شأن و منزلت مجلس و جایگاه حقیقی نمایندگان، هیأت رئیسه می‌تواند به منظور برقراری ارتباط مؤثر (دیداری، شنیداری، مکتوب) نمایندگان با موکلین و نمایندگان دستگاه های اجرائی و نهادهای رسمی و غیررسمی در مرکز و حوزه انتخابیه با اختصاص فضای فیزیکی مناسب (دفاتر کار و ملاقات عمومی) هرگونه امکانات سخت‌افزاری و نرم‌افزاری مورد نیاز را در شأن نظام جمهوری اسلامی فراهم نماید. اعتبارات مورد نیاز در بودجه سالانه مجلس پیش بینی می‌شود.
ماده ۶۴ - درصورتی که نمایندگان لازم بدانند بنا به پیشنهاد رئیس مجلس و یا پانزده نفر از نمایندگان و تصویب مجلس شورای اسلامی، وزراء مکلف به حضور در مجلس می‏باشند و هرگاه تقاضا کنند و مطلبی داشته باشند، مطالب آنان استماع می‏شود.
تبصره ۱- هیأت رئیسه مجلس می‌تواند تمام یا بخشی از یک جلسه مجلس را برای رسیدگی به امور مهم و اساسی کشور اختصاص دهد.
تبصره۲ - دستور این جلسات و چگونگی اداره آن توسط هیأت رئیسه تعیین خواهد شد.
۲-۵-۵-گردش کار مجلس
۲-۵-۵-۱- جلسات مجلس
‌ماده۹۶ - انعقاد رسمی جلسات و اعتبار اخذ رأی منوط به حضور حداقل دو سوم مجموع نمایندگان می‌باشد. اکثریت مطلق وقتی حاصل می‌شود‌که بیش از نصف نمایندگان حاضر، رأی مثبت دهند، مگر در مواردی که قانون اساسی و یا در این آیین‌نامه نصاب دیگری تعیین شده باشد.
‌تبصره ۱ - برای ادامه مذاکراتی که منجر به اتخاذ تصمیم و یا اخذ رأی نمی‌شود حضور حداقل نصف نمایندگان کافی است.
‌ماده ۹۷ - نمایندگان باید در روزی که قبلاً برای تشکیل جلسه رسمی معین می‌شود در مجلس حاضر شوند. در صورت تأخیر بدون عذر موجه از‌طرف هیأت رئیسه توبیخ خواهند شد. همچنین، هریک از نمایندگان که در موقع اخذ رأی با اعلام قبلی رئیس مجلس مبنی بر منع خروج از جلسه بدون‌عذر موجه خارج شود، مستحق توبیخ خواهد بود و در صورت تکرار تأخیر و غیبت، مقررات آیین ‌نامه از طرف هیأت رئیسه درباره او اجراء خواهد شد. ‌اسامی نمایندگانی که سه بار غیبت غیر موجه در یک ماه داشته باشند در روزنامه‌ها درج خواهد شد.
‌‌ماده ۹۹ - حداکثر مدت برای هر جلسه رسمی چهار ساعت است که یکسره و یا با فاصله تنفس می‌باشد، مگر در موارد ضروری که به تشخیص‌رئیس و تصویب مجلس خواهد رسید. غایبین بعد از تنفس نیز مشمول مقررات مربوط به غیبت و تأخیر خواهند بود.
‌ماده ۱۰۰ - اعضاء هیأت رئیسه مجلس باید در ساعتی که قبلاً برای تشکیل جلسات تعیین می‌شود، حاضر شوند و در صورت تأخیر یا غیبت ‌بدون عذر موجه با تشخیص رئیس بر طبق این آیین‌نامه جریمه می‌شوند.
‌ماده ۱۰۱ - تشکیل جلسات و رعایت ترتیب مذاکرات و اجرای آیین‌نامه و حفظ نظم جلسه طبق این آیین‌نامه به عهده رئیس جلسه است.
‌ماده ۱۰۲ - دستور هفتگی مجلس باید به ترتیب وصول طرحها و لوایح از کمیسیون‌ها توسط هیأت رئیسه مجلس تهیه و پس از چاپ و توزیع بر‌تابلو مخصوص نصب شود. رعایت ترتیب مذکور الزامی است. طرحها و لوایحی که دارای اولویت باشند ممکن است بنا به تقاضای دولت و یا پانزده نفر ‌از نمایندگان و با موافقت هیأت رئیسه خارج از ترتیب وصول، در دستور هفتگی مجلس قرارگیرد. این دستور، به شرط پیشنهاد دولت و یا پانزده نفر از‌نمایندگان و تصویب مجلس، فقط یکبار دیگر قابل تغییر خواهد بود.
‌تبصره - در صورتی که پنجاه نفر از نمایندگان برای طرح یا لایحه‌ای تقاضای اولویت کنند هیأت رئیسه موظف است آن را در دستور هفتگی‌مجلس قرار دهد.
‌ماده ۱۰۳ - در صورت اضطرار که رعایت امنیت کشور ایجاب کند، به تقاضای کتبی رئیس جمهور یا یکی از وزراء یا ده نفر از نمایندگان، جلسه ‌غیرعلنی تشکیل می‌شود. در اینصورت، تقاضاکنندگان ادله خویش را مبنی ‌بر وجود شرایط اضطرار و اقتضای امنیت کشور و در نتیجه لزوم برگزاری‌ غیرعلنی جلسه رسمی مجلس، حداکثر تا مدت پانزده دقیقه، متوالیاً و یا متناوباً در دو نوبت، ارائه و سپس یک نفر به‌عنوان مخالف حداکثر تا پانزده ‌دقیقه صحبت می‌کند، در صورت تصویب دو سوم حاضران، کار رسیدگی در جلسه غیرعلنی ادامه می‌یابد، در غیر این صورت، جلسه به حالت علنی ‌بازگشته و به روال عادی عمل خواهد کرد.
‌ماده ۱۰۴ - رئیس هر جلسه قبل از ختم هر جلسه، روز و ساعت تشکیل و دستور جلسه بعد را اعلام می‌کند که در صورت مذاکرات درج شود، مگر در موارد اضطراری (‌به‌تشخیص هیأت رئیسه) که حداقل بیست و چهار ساعت قبل از تشکیل جلسه، باید بطور رسمی اعلام شود
‌ماده ۱۰۵ - در صورتی که در مجلس بی‌نظمی و تشنج بوجود آید که مانع ادامه کار مجلس باشد و رئیس نتواند از آن جلوگیری کند، در جای خود ‌قیام می کند. هرگاه برخاستن رئیس موجب آرامش نشود جلسه را به مدت پانزده دقیقه به عنوان تنفس تعطیل می‌کند و نمایندگان از جلسه خارج‌می‌شوند و پس از انقضاء پانزده دقیقه مجدداً جلسه تشکیل می‌شود. هرگاه بی‌نظمی و تشنج تجدید شود، رئیس جلسه را ختم و آن را به روز دیگری ‌موکول می کند.
۲-۵-۵-۲- نطق‌ها و مذاکرات
الف - نطق‌ها
‌ماده ۱۰۶ - در هر جلسه رسمی دو نفر از نمایندگان می‌توانند به‌نوبت و طبق فهرستی که قبلاً به قید قرعه تنظیم شده است، حداکثر به مدت هفت دقیقه نطق قبل از دستور نمایند. هر نماینده می‌تواند تمام یا حداقل سه دقیقه از وقت خود را به دیگری واگذار نماید. همچنین نماینده‌ای که نطق قبل از ‌دستور دارد می‌تواند علاوه بر وقت خود حداکثر ده دقیقه از وقت دیگر ناطقین همان جلسه استفاده نماید. دو نفر دیگر از نمایندگانی که به جهت مسائل‌فوری و اضطراری حداکثر تا یک ساعت قبل از شروع جلسه متقاضی نطق قبل از دستور باشند و در لوحه مخصوص ثبت نام کرده باشند، حداکثر به مدت پنج دقیقه می‌توانند نطق نمایند. در صورتی که بیش از دو نفر از نمایندگان متقاضی وقت اضطراری باشند، ‌هیأت رئیسه به قید قرعه به دو نفر وقت خواهد داد. هیچ‌یک از نمایندگان نمی‌توانند ظرف مدت دو ماه بیش از یکبار از وقت اضطراری استفاده نمایند.
‌ماده ۱۰۷ - در هر جلسه قبل از ورود در دستور، رئیس مجلس می‌تواند در مورد مهم و مسائل فوری روز مطالبی را که آگاهی‌مجلس از آن ضروری باشد به اطلاع نمایندگان برساند. حداکثر مدت برای این مطالب پانزده دقیقه خواهد بود.
‌ماده ۱۰۸ - ترتیب و مدت نطق بدین شرح است:
‌الف - مدت نطق در جلسه علنی به‌شرح زیر خواهد بود:

 

1. 1. برای استیضاح یک وزیر دو ساعت و برای استیضاح دولت یا بیش از یک وزیر چهار ساعت. استیضاح کنندگان می‌توانند از بین خود یک یا‌چند نفر را برای بحث در موضوع استیضاح معرفی نمایند، ولی در هرحال مجموع نطق‌های استیضاح کنندگان نباید از مدت فوق تجاوز نماید.

 

1. 1. برای اظهارات مجموع مخالفین و نیز مجموع موافقین در مورد اصل هر طرح و لایحه در شور اول و نیز برای توجیه طرحها و لوایح قانونی و‌توضیحات مخبر و یا نماینده دولت که از لایحه دفاع می کند چهل و پنج دقیقه. در مورد لوایح مفصل می‌توان اوقات فوق را با پیشنهاد رئیس و یا ده نفر‌از نمایندگان و تصویب مجلس تا دو برابر افزایش داد.

 

‌تبصره – در اصل طرحها و لوایح که موافقین و یا مخالفین ثبت نام کرده‌اند، هر کدام حداکثر در موافقت یا در مخالفت، ده دقیقه صحبت خواهد کرد.