دارای درآمد بدون کار

۶۵/۵

۱۰

۱۳

خانه دار

۳۹/۴۷

۶۳

۴۷

سایر

۰۴/۱۳

_

۵

کل جمعیت غیرفعال

۱۰۰

۱۰۰

۱۰۰

منبع: مهندسین مشاور پرداراز سال ۱۳۸۹
بررسی ترکیب جمعیت فعال وغیرفعال محله چاهستانیها و سورو حاکی از تفاوت های محسوس بین این محلات و سایر پهنه های شهر بندرعباس است.
نرخ بیکاری در محله برابر با ۱۹ درصد است، حال آن که این نرخ در سطح شهر برابر با ۱۱ درصد می باشد. این امر نشان می دهد علیرغم آن که اشتغال و جستجو برای کسب درآمد تا حدی زمینه جذب ساکنان به محله چاهستانیها را فراهم نموده است اما بسیاری از ساکنان این محله همچنان بیکار هستند.

سهم محصلین و افراد دارای درآمد بدون کار (بازنشستگان) به نوعی بیانگر سرمایه انسانی موجود و بالقوه در محله های موردنظر و شهر بندرعباس است. چرا که بازنشستگان که اکنون بدون انجام فعالیت اقتصادی کسب درآمد می کنند در واقع پیش از این دارای مشاغل رسمی و بیمه بوده اند و نوعی از رسمیت شغلی را به همراه دارند.
محصلین نیز که در حال تقویت مهارت و دانش خود برای دستیابی به مشاغل بهتر هستند به عنوان پتانسیل سرمایه انسانی محله شناخته می شوند. با توجه به جدول شماره ۱۶، سهم این دو گروه( بازنشستگان و محصلین) در محله های سورو (۵۶/۳۹ درصد) و چاهستانیها(۳۷ درصد) در مقایسه با شهر بندرعباس (۴۸ درصد) چندان چشمگیر نیست که این امر بیانگر پایین بودن سرمایه انسانی در محله های موردنظر می باشد. در حالیکه بیشترین سهم از جمعیت غیرفعال محلات سورو (۳۹/۴۷) و چاهستانیها(۶۳ درصد) به افراد خانه دار تعلق دارد.
نمودارشماره۷ : ترکیب جمعیت فعال و غیرفعال محلات سورو و چاهستانیها و شهر بندرعباس
۷-۳- جمع بندی
شهر بندرعباس با توجه به جایگاه اقتصادی مناسبی که در کشور دارد به عنوان یک شهر مهاجرپذیر مطرح می باشد. افزایش مهاجرت به محله، باعث ازدیاد جمعیت شهرنشین و فراهم شدن زمینه شکل گیری سکونتگاه های غیررسمی می شود. تقریباً یک سوم جمعیت شهر بندرعباس در محدوده سکونتگاه های غیررسمی با مساحتی حدود ۱۲۱۶ هکتار اسکان گزیده اند. این شهر دارای ۱۲ محله غیررسمی بوده که این محلات بیشتر در جنوب شهر در کنار آبهای خلیج فارس و نیز اراضی حاشیه ای شمال شهر شکل گرفته اند و عبارتند از محلات شهرک توحید، نخل ناخدا، چاهستانیها، خواجه عطا، کمربندی، نایبند، بهشت زهرا، پشت شهر، سورو، دوهزار، ششصد دستگاه، چهارصد دستگاه
در این تحقیق محلات سورو و چاهستانیها به عنوان محدوده مورد مطالعه انتخاب شده اند که محله سورو با وسعتی برابر ۱۳۹ هکتار و جمعیت ۹۴۵۳ نفر(در سال ۱۳۸۹) در جنوب غربی و در منطقه ۳ شهرداری بندرعباس در حاشیه دریا شکل گرفته است. این محله دارای قدمتی تاریخی(قبل از سال ۱۳۰۰هجری شمسی) بوده و توسعه آن مربوط به دهه ۱۳۳۰ می باشد.
از آنجایی که قدمت درصدی از ابنیه موجود در محله سورو بیشتر از ۵۰ سال بوده، کالبد محله دارای فرسودگی می باشد ولی از نظر امکانات و کاربری ها محله دارای وضعیت مناسبی است و فقط از لحاظ بعضی از کاربری ها مانند کاربری بهداشتی- درمانی با کمبود مواجه است.
محله چاهستانیها یکی دیگر از سکونتگاه های غیررسمی بندرعباس با وسعتی معادل ۱۰۶ هکتار و جمعیت ۱۵۵۰۴نفر( در سال۱۳۸۹) در شمال شهر بندرعباس و در منطقه ۲ شهرداری در کنار بزرگراه شهید رجایی به صورت کاملاً غیررسمی شکل گرفته است. هسته اولیه این محله به دهه ۱۳۵۰ و اوج شکل گیری آن به دهه ۱۳۶۰ و بعد از پیروزی انقلاب اسلامی برمی گردد.
به لحاظ کالبدی محله چاهستانیها دارای بافتی نابسامان بوده که از مصالح یکنواخت و ارزان تشکیل شده است. معبر تنگ و باریک با عرض کمتر از ۵ متر یکی دیگر از ویژگیهای بارز محله می باشد. بررسی کاربری ها نشان می دهد که هیچ یک از کاربری های پیشنهادی طرح های فرادست در محله اجرا نشده است و محله با کمبود شدید کاربری ها و خدمات شهری مواجه است.
نرخ رشد جمعیت که طی سالهای ۱۳۸۵ تا ۱۳۸۹ محاسبه شده است در محله سورو ۶/۱درصد می باشد در حالیکه جمعیت محله چاهستانیها طی این ۴ سال(۸۹- ۱۳۸۵) با نرخ رشد ۷/۴ درصد افزایش یافته است. در سال ۱۳۸۵بعد خانوار در هر دو محله ۴/۴ نفر در خانوار بوده است که این رقم در سال ۱۳۸۹ به ۲/۴ نفر در خانوار در محله سورو و ۴ نفر در خانوار در محله چاهستانیها کاهش یافته است.
از بین جمعیت در سن کار ساکن در محلات سورو و چاهستانیها، نسبت جمعیت فعال به جمعیت غیرفعال در این محلات، بیشتر از شهر بندرعباس می باشد و علت اصلی چنین ترکیب فعالیتی به ترکیب جنسی ساکنین محله برمی گردد(نسبت جنسی با عددی معادل ۱۱۱ درصد به نفع مردان است). همچنین نرخ بیکاری در این محلات ۱۹ درصد محاسبه شده است که نسبت به شهر بندرعباس (۱۱درصد) بالاتر می باشد.
فصل چهارم
تجزیه و تحلیل داده ها
مقدمه
اسکان غیررسمی در شهرها به عنوان پدیده ای که زاییده فقر و عدم توزیع نابرابر ثروت و شهرنشینی سریع و لجام گسیخته می باشد، مشخصات و ویژگی هایی دارد که وجه تمایز بین این بافت با دیگر بافت های شهری است.
تنزل کیفیت بافت فیزیکی و کالبدی، عدم انسجام اجتماعی، تنوع فرهنگی، فقر و گسترش جرایم ، عدم امنیت و به طوری کلی بافت اجتماعی نامناسب از مشخصات بارز این نوع اسکان می باشد. البته ساماندهی هر یک از سکونتگاه های غیررسمی در شهرها با توجه به ویژگی ها و مشخصات منحصر به فرد خود نیاز به ارائه راهکارها و سیاست های متفاوتی دارد. برخی از این اجتماعات غیررسمی به سوی بهسازی و رسمی شدن روان اند (اجتماعات امید) و برخی دیگر نه تنها هیچ قدمی برای بهتر شدن برنمی دارند بلکه به عنوان مکانی برای اسکان فقیرترین خانوارها در شرایطی نامناسب (اجتماعات یأس) ایفای نقش می کنند.
تفاوت های بنیادی میان سکونتگاه های غیررسمی امید و یأس ناشی از روند تکوین و تکامل و شرایط اجتماعی، اقتصادی، کالبدی سکونتگاه و نیز رویکرد مدیریت برنامه ریزی شهری است، که ساماندهی آنها سیاست ها و راهکارهای متفاوتی را می طلبد. در این فصل از پژوهش با فرض اینکه سورو و چاهستانیها به عنوان محلات امید و یأس قابل شناسایی هستند، به بررسی تطبیقی مشخصات کالبدی، اجتماعی و اقتصادی هر یک از این محلات پرداخته شده است.
داده های مربوط به شاخص های اجتماعی و اقتصادی این محلات از طریق پرسشنامه جمع آوری شده است و شاخص کالبدی این محلات توسط اسناد و طرح های تهیه شده در این زمینه، برداشت میدانی و نیز پرسشنامه بدست آمده است.
جامعه آماری مورد مطالعه در فرایند پرسشگری شامل ساکنین محلات سورو و چاهستانیها می باشد. روش نمونه برداری از جامعه آماری، تصادفی و حجم نمونه نیز با بهره گرفتن از روش کوکران^[۱۲] بدست آمده است. با توجه به جمعیت محله چاهستانیها(۱۵۵۰۴ نفر) حدود ۳۷۵ پرسشنامه و برای محله سورو با جمعیت ۹۴۵۳ نفر، ۳۶۹ پرسشنامه مورد نیاز بوده است که در نهایت برای محله چاهستانیها ۳۸۰ پرسشنامه و برای محله سورو ۳۷۰ پرسشنامه تکمیل شده است. متغیرهای استخراج شده از پرسشنامه توسط نرم افزار spss تجزیه و تحلیل و روابط بین آنها مورد آزمون قرار گرفته است.
۱-۴- تأثیرات زیست محیطی بر سکونتگاه های غیررسمی موردمطالعه
در شهرها به ویژه شهرهای بزرگ کشورهای در حال توسعه، به سبب کسب یا فقدان زمین های کافی جهت خانه سازی برای طبقات فقیر و کم درآمد شهری، بیشتر آنها به دامنه های پرشیب، درهها و دشت های سیلابی یا به زمینهای مجاور صنایع آلوده ساز و خطرآفرین پناه می برند تا با مواد و مصالح ساختمانی کم دوام، خانه های محقر خود را بنا کنند؛ از این رو شهرهای جهان سوم همواره به دوگانگی کشیده می شوند، یکی شهر قانونی که زمین و واحدهای مسکونی آن بر مبنای قوانین و مقررات جاری تهیه شده و دیگری شهر غیرقانونی که زمین و واحدهای مسکونی آن به صورت تصرف عدوانی و غیرقانونی اشغال شده است و بیشتر منطقه ی حاشیه نشین و آلونک نشین شهرها را شامل می شود(شکویی، ۱۳۷۹: ۳۷۸).
۱
۱-۱-۴- خطر فروپاشی ساختمان ها در مقابل عوامل طبیعی
با توجه به اینکه اکثر ساختمانها در قسمت شمال در محله چاهستانیها بر اساس توپوگرافی طبیعی زمین و در شیب تند ساخت و ساز شده است و علاوه بر آن قرارگیری بر روی پهنه خطرپذیری متوسط زلزله، استفاده از مصالح ساختمانی بی دوام یا کم دوام، پی نامناسب و عوامل دیگر باعث گردیده که ساختمانها در مقابل عوامل طبیعی چون زلزله و باد مقاومت کافی نداشته باشد.
یکی دیگر از مشکلات موجود برای بناهای احداث شده بر روی تپه های شنی امکان خطر سیل و آبگرفتگی معابر و بناها (به علت شکل گیری آنها در سطحی پایین تر از معابر) به ویژه در فصل زمستان می باشد، بنابراین ایجاد سیل بند و یا هدایت آب به کانال فاضلاب با رعایت مسائل فنی در محله چاهستانیها ضروری است و تا حدی خواهد توانست از شدت این مشکل بکاهد. تصاویر شماره ۱ و ۲ نشان می دهد که محله چاهستانیها بر اساس پستی و بلندی های طبیعی زمین شکل گرفته است.

منبع: نگارنده،۱۳۹۱
تصویر شماره۱ : شکل گیری محله چاهستانیها بر اساس توپوگرافی زمین