در این فصل ابتدا به تعریف مسئولیت اجتماعی و شناخت مفهوم آن و اهمیت ، مؤلفه ها و ارزش های مسئولیت اجتماعی می پردازیم. در ادامه این فصل مباحث مربوط به جذابیت مراکز خرید و معرفی مرکز خرید هایپراستارمی پردازیم. در انتها به ادبیات موجود درخصوص این تحقیق در داخل و خارج می پردازیم .
۲-۲ مسئولیت اجتماعی شرکت :
مسئولیت اجتماعی شرکت ها با روابط بین شرکت ها و جامعه سر و کار دارد. به طور مشخص این مفهوم به بررسی تأثیرات فعالیت های شرکت ها روی افراد و جامعه می پردازد.. این مفهوم از طیفی با معانی اقدامات نوع دوستانه و بشردوستانه و آگاهی و وجدان عمومی شرکت ها تا متعهد بودن به رعایت اخلاق و قانون وفعالیت نوع دوستانه ای که به بهبود رفاه اجتماعی و عمومی منجر شود را در بر می گیرد.
بسیاری آن را معادل یک نوع مشروعیت و متعلق بودن می دانند و عده محدودی نیزآن را معادل مجموعه ای از تعهدات سپرده شده به شرکت ها برای اجرای استاندارد رفتاری درتجارت می دانند. بعضی از آن معنی تعهد یا مسئولیت قانونی را برداشت می کنند، برای دیگران این به معنی رفتاری مسئولانه و اجتماعی بر حسب رعایت مسائل اخلاقی است. برای برخی دیگر معنی آن مسئول بودن است، خیلی ها آن را معادل هدایای صدقه ای و کمک های خیریه می دانند، بعضی آن را به معنی آگاهی اجتماعی می پندارند. بسیاری از آنانی که مشتاقانه این مفهوم را پذیرفته اند آن را به معنی مشروعیت و مقبولیت می دانند، تعدادی هم آن را به مثابه نوعی وظیفه محول شده برای اعمال ضوابط رفتاری عالی تر بر روی بنگاههای اقتصادی وبازرگانان و نه شهروندان می پندارند. (امیدوار ، ۱۳۸۷،۳۲ )

کمیسیون اروپا مسئولیت اجتماعی شرکتها را مفهومی می داند که به موجب آن،شرکت ها مسائل زیست محیطی و اجتماعی را با فعالیت های تجاری و تعاملات خود با ذینفعان، بر مبنایی داوطلبانه، توأم می کنند. کمیسیون اروپا معتقد است علی رغم آنکه در این مفهوم، تعداد روزافزونی ازشرکتها مشمول فرهنگ مسئولیت اجتماعی شرکتها می گردند و طیف گسترده ای از رویکردها به مسئولیت اجتماعی شرکتها وجود دارد ، اما توافق گسترده ای درباره خصوصیات اصلی آن وجود دارد: مسئولیت اجتماعی شرکتها حرکتی توسط شرکتهای تجاری، فراتر رفتن از حداقل الزامات قانونی است که به صورت داوطلبانه پذیرفته شده است، زیرا موسسات اقتصادی آن را جزو منافع بلند مدت خود تلقی می کنند. بدین ترتیب کمیسیون اروپایی عملکرد درونی (واقعیت اصلی) مسئولیت اجتماعی شرکتها را به رفتارهای تجاری مربوط می داند که آن را از امور بشر دوستانه وخیر خواهانه شرکت ها جدا کرده و آن را در عملکردهای خود شرکت تعریف می کند. تأکید بر روی منافع اقتصادی از ملاحظات سیاسی و زیستی ناشی می شود که بطور خاص به قضیه مسئولیت اجتماعی شرکت ها اشاره می کند. (کمیسیون اروپا،۲۰۰۱ ،۵ ) گریفن و بارنی مسئولیت اجتماعی را چنین تعریف می کنند؛ «مسئولیت اجتماعی، مجموعه وظایف و تعهداتی است که سازمان بایستی در جهت حفظ و مراقبت و کمک به جامعه ای که در آن فعالیت می کند، انجام دهد». درک فرنچ و هینر ساورد در کتاب:فرهنگ مدیریت در مورد مسئولیت اجتماعی می نویسند، مسئولیت اجتماعی، وظیفه ای است بر عهده موسسات خصوصی، به این معنا که تأثیر سوئی بر زندگی اجتماعی که در آن کار می کنند، نگذارد. میزان این وظیفه عموماً مشتمل است بر وظایفی مانند: آلوده نکردن، تبعیض قائل نشدن در استخدام، نپرداختن به فعالیتهای غیراخلاقی و آگاه کردن مصرف کننده از کیفیت محصولات. همچنین وظیفه ای است مبتنی بر مشارکت مثبت در زندگی افراد جامعه.
مسئولیت اجتماعی در حقیقت تصمیم گیری کسب و کارها به ارزش های اخلاقی ،برآورد نیاز ها به صورت قانونی ، احترام به حقوق مردم ، جوامع و محیط زیست می باشدیا اقدامات آشکار کسب و کارها بر اساس ارزش های اخلاقی و احترام به کارمندان، جوامع و محیط که ارزش های توسعه پایدار را برای جوامع و سهامداران ایجاد می کند .همچنین در برخی تعاریف آمده است که مسئولیت اجتماعی روش راهبردی در مدیریت بازار برای توانمند سازی بنگاه و ایجاد و رشد و توسعه پایدار اقتصادی ،زیست محیطی واجتماعی است و تعهد دائمی شرکت برای رفتارهای اخلاقی در کسب و کار است تا زمانی که به بهبود کیفیت زندگی کاری کارکنان در سازمان به عنوان بخشی از جامعه منجر شود .در اینجا منظور از جامعه ،مشتریان و سایر افراد غیر از مشتریان نیز می باشد. (www.csriran.com)
از نظر دفتر بین المللی تجاری ، مسئولیت اجتماعی یعنی تعهدات داوطلبانه از طریق تجارت برای مدیریت کردن فعالیت های شرکت در امر پاسخ گویی است . در حقیقت یک التزام عملی را برای افزایش سطح رفاه در جامعه از طریق افزایش بصیرت اجتماعی در کسب و کار ایجاد می کند.
شورای جهانی توسعه پایدار ، مسئولیت اجتماعی را تعهد تجاری برای مشارکت و همکاری توسعه اقتصادی پایدار ، کار با کارگران و خانواده هایشان ، جوامع محلی و در سطح وسیع تر، برای بهبود کیفیت زندگی تعریف می کند.
انجمن کیفیت امریکا ، مسئولیت اجتماعی را به عنوان رفتار مشارکت تجاری مردم و سازمان ها از نظر اخلاقی با در نظر گرفتن جامعه ، فرهنگ و اقتصاد تعریف کرده و آن را تلاشی در جهت توسعه و تجارت جامعه از طریق سازمان ها و افراد و دولت می داند.(امیدوار، ۱۳۸۷ ،۹)
۲-۳ ابعاد و مؤلفه های تشکیل دهنده مسئولیت اجتماعی:
مسئولیت اجتماعی شامل سه بعد اقتصادی ،اجتماعی و محیط زیستی به شرح زیر است :
۱- بعد اقتصادی : صداقت ،کنترل و نظارت سازمان،توسعه اقتصادی جامعه،شفافیت،جلوگیری از رشوه خواری و فساد،انجام پرداخت های لازم به مقامات محلی و ملی ، استفاده از تأمین کنندگان محلی ،استخدام نیروی کار محلی وغیره.
۲- بعد اجتماعی :حقوق بشر ،حقوق کارگر ،آموزش و توسعه محلی ، کمک به تخصص های مربوط به برنامه های جامعه و غیره .
۳- بعد زیست محیطی : رویکرد های احتیاط آمیز برای جلوگیری یا به حداقل رساندن عوارض نامطلوب،حمایت از اقدامات و ابتکاراتی که مسئولیت بیشتر زیست محیطی را ترویج می دهند، توسعه و انتشار فن آوری های مطلوب و مساعد زیست محیطی و غیره (گروه کارشناسان ایران ،۱۳۸۶، ۵)
۲-۴ ابعاد مسئولیت اجتماعی شرکت ها و جایگاه مسئولیت اجتماعی :
۱- مسئولیت اقتصادی:
نخستین بعد مسئولیت سازمان ها،بعد اقتصادی است که در آن فعالیت ها و اقدامات اقتصادی مد نظر قرار می گیرد . به عبارت دیگر مسئولیت اولیه هر بنگاه اقتصادی کسب سود است. در حقیقت اهداف اولیه سازمانی در این بعد مورد توجه قرار می گیرد.
۲- مسئولیت قانونی:
دومین بعد مسئولیت سازمان ها بعد قانونی (حقوقی )است و سازمان ها ملزم می شوند که در چارچوب قانون و مقررات عمومی عمل کنند.جامعه این قوانین را تعیین می کند و کلیه شهروندان و سازمان ها موظفند به این مقررات به عنوان یک ارزش اجتماعی احترام بگذارند. بعد قانونی مسئولیت اجتماعی را “التزام اجتماعی ” نیز می گویند.
۳- مسئولیت اجتماعی:
سومین بعد مسئولیت سازمان ها بعد اجتماعی است که مجموعه وظایف و تعهداتی است که سازمانها باید در جهت حفظ و کمک به جامعه با نگرش همه جانبه و رعایت حفظ وحدت و مصالح عمومی کشور انجام دهند.
۴- مسئولیت اخلاقی:
چهارمین بعد مسئولیت سازمان ها ، بعد اخلاقی است .از سازمان ها انتظار می رود که همچون سایر اعضای جامعه به ارزش ها ، هنجارها ، اعتقادات و باورهای مردم احترام گذاشته و شئونات اخلاقی را در کارها و فعالیت های خود مورد توجه قرار دهند .بعد اخلاقی مسئولیت اجتماعی را ” پاسخ گویی اجتماعی” می گویند.
۲-۵ سیر تکامل تدریجی مسئولیت اجتماعی
۲-۵-۱ مسئولیت اجتماعی چگونه رشد و تغییر کرد؟
در طول دهه های گذشته مسئولیت اجتماعی به عنوان یک مفهوم پیچیده بین صاحب نظران دانشگاهی و سایر افراد توسعه یافته است . از بین اولین صاحبنظران این مفهوم می توان به پرفسور آدلف و برل (استادان دانشگاه هاروارد )اشاره کرد که آنها معتقد بودند مدیران تنها مسئول سهامدارن شرکت خود هستند ، در حالی که پروفسور داد معتقد بود مدیران نه تنها مسئول سهامداران هستند بلکه مسئول کل جامعه هستند.او همچنین معتقد بود مدیران علاوه بر مسئولیت اقتصادی ، مسئولیت اجتماعی نیز در قبال جامعه دارند چون قانون به شرکت ها اجازه می دهد و آنها را ترغیب می کند تا به جامعه خدمت ارائه دهند.( Dodd ,1932,1145)
در طول دهه های ۱۹۵۰و ۱۹۶۰ آمریکا شاهد جنبش های فعال و مدرن بود که این جنبش ها شامل جنبش مصرف کنندگان ، جنبش محیط زیست وجنبش های اجتماعی بود.همچنین سازمانهای غیر انتفاعی که تأکیدشان روی اعمال اخلاقی کسب و کارهاست ، بوجود آمد و با همکاری این سازمانها با رسانه های عمومی ، آگاهی های مردمی از فعالیت ها و اقدامات شرکتها افزایش یافت . توجه رسانه ها به اقدامات شرکت ها می تواند موجب لکه دار شدن اعتبار شرکتها شود که این به نوبه خود منجر به کاهش فروش و کاهش رضایت کارمندان و مصرف کنندگان می شود و منجر به وضع قوانین و مقرراتی می شود که به ضرر شرکت ها است.از دهه ۱۹۷۰” مسئولیت اجتماعی شرکت ها ” به” پاسخ گویی اجتماعی شرکت ها ” تغییر یافته است .
عملکرد اجتماعی شرکت اولین بار توسط ستی در سال ۱۹۷۵ وضع شد و توسط کارول در سال ۱۹۷۹ تغییر کرد و توسط وارتیک و کچران در سال ۱۹۸۵ دوباره تعریف شد. ایده عملکرد اجتماعی شرکت شناخت این مسأله است که شرکت ها تعهدات اخلاقی دارند و باید پاسخ گوی اقدامات خود و فشار های اجتماعی باشند.
۲-۵-۲ از نوع دوستی تا نوع دوستی استراتژیک
یکی از مفاهیم مسئولیت اجتماعی شرکت ها نوع دوستی شرکتی است که شامل کمک های خیریه شرکت ها به دانشگاه ها و امور اجتماعی به منظور بهبود سلامت جامعه به صورت انفرادی می باشد که منجر به افزایش سود شرکت ها می شود. در مقاله ای از پورتر و کرامر آمده است که اهداف اجتماعی و اقتصادی به صورت یکپارچه به نوع دوستی شرکتی مربوط می شود و بسیاری ازسرمایه اقتصادی ، بازگشت اجتماعی دارد و بسیاری از سرمایه های اجتماعی ، بازگشت اقتصادی دارد.شرکت ها باید به بازگشت اجتماعی وبازگشت مالی خود توجه کنند.آنها همچنین معتقدند اگر شرکت ها هیچ مزیت رقابتی در زمینه نوع دوستی نداشته باشند ، سرمایه ای که بدست می آورند بلندمدت نخواهد بود و سازمان ها باید استراتژی شرکتی داشته باشند تا سود اجتماعی و سود شرکتی بدست آورند.
۲-۵-۳ از سرمایه گذاری به سرمایه گذاری موقعیت اجتماعی
این مفهوم با افزایش تعداد تحریم شرکت ها در دهه ۱۹۶۰ بوجود آمد. ایده اصلی سرمایه گذاری اجتماعی این است که شرکت ها به صورت انفرادی با اقدامات و سیاست گذاری هایشان در بازار اثر بگذارند. سرمایه گذاری موقعیت اجتماعی به شرکت ها کمک می کند تا از تولید کالا و خدماتی که به محیط زیست ضرر می رساند و به حقوق انسان ها تجاوز می شود ، دوری کنند.
۲-۵-۴ از کارآفرینی تا کارآفرینی اجتماعی
کارآفرینی اجتماعی یک اصل در فرایند کاربردی کسب و کارهاست تا بدین وسیله مشکلات اجتماعی را حل کند و اثرات اجتماعی مثبت بگذارد و سازمان ها را به سرمایه گذاری در امور اجتماعی دعوت کند.
۲-۵-۵ از مسئولیت اجتماعی شرکت تا سودآوری
تحقیقات بسیاری در زمینه رابطه بین مسئولیت اجتماعی وسودآوری نشان داده که شرکت ها از اقدامات مسئولیت اجتماعی سود بدست می آورند و هزینه هایشان هم کاهش می یابد.در حقیقت سازمان ها با داشتن مسئولیت اجتماعی می توانند رابطه بهتری با کارمندان داشته باشند و نرخ جابجایی آنها کمتر شده ،خدمات بهتری به مشتریان داده ،دولت ها نیز قوانین و مقرراتی که برضد سازمان هاست را کاهش می دهند. (Cochran,1984,42)
۲-۶ ابعاد سه گانه مسئولیت اجتماعی در سطح کلان :
۱- مسئولیت های اقتصادی :
صداقت ،کنترل و نظارت سازمان ، توسعه اقتصادی جامعه، شفافیت ، جلوگیری ازرشوه خواری و فساد ، انجام پرداخت های لازم به مقامات محلی و ملی ،استفاده از تأمین کنندگان محلی ، استخدام نیروی کار محلی وغیره.
۲- مسئولیت اجتماعی :
حقوق بشر ، حقوق کارگر ، آموزش و توسعه محلی ، کمک به تخصص های مربوط به برنامه های جامعه و غیره
۳- مسئولیت زیست محیطی : رویکرد های احتیاط آمیز برای جلوگیری یا به حداقل رساندن عوارض نامطلوب، حمایت از اقدامات و ابتکاراتی که مسئولیت بیشتر زیست محیطی را ترویج می دهند توسعه و انتشار فن آوری های مطلوب و مساعد زیست محیطی و غیره (گروه کارشناسان ایران ،۱۳۸۶ ،۵ )
۷-۲ سطوح مسئولیت اجتماعی :
مسئولیت اجتماعی در سه سطح سازمان ها ،ناحیه ای بخشی و ملی مطرح می شود .
۱- سازمان ها
مدیریت استراتژیک نوآوری ، مدیریت استراتژیک منابع انسانی ، ایجاد شایستگی ، مدل های جدید برای سازمان دهی کار و موافقت های نوآوری.
۲- ناحیه ای و بخشی :
توسعه گروهی (خوشه ای ) ، شبکه ها و مشارکت ها برای نوآوری ، برنامه هایی برای توسعه بخشی ( ناحیه ای) و یادگیری ناحیه ای .