۹۵/۳

۲۰

خطای آزمایش

۴۹%

̶

ضریب تغییرات

^٭- معنی دار در سطح احتمال ۵%
نمودار ۵-۴ مقایسه میانگین تأثیر تیمارهای تنظیم‌کننده‌ی رشد ۲,۴-D، TDZ و BAP بر روی کالوس‌زایی آندوسپرم خرما با بهره گرفتن از آزمون دانکن در سطح احتمال ۱%، میانگین‌های دارای حداقل یک حرف مشترک در سطح احتمال ۱% آزمون دانکن تفاوت معنی‌داری ندارند.
نتایج مقایسه میانگین (نمودار ۵- ۴) نشان داد برای کالوس‌زایی از آندوسپرم خرما بایستی حداقل ۴ میلی‌گرم در لیتر سایتو‌کینین به همراه ۵ میلی‌گرم در لیتر ۲,۴-D وجود داشته باشد (تصویر ۷-۴ الف). در ترکیب تیماری ۱۲ شامل (۵ میلی‌گرم در لیتر۲,۴-D ، ۲ میلی‌گرم در لیتر BAP و ۴ میلی‌گرم در لیتر TDZ) (تصویر ۷–۴ د)، ترکیب تیماری ۱۰ شامل (۵ میلی‌گرم در لیتر ۲,۴-D و۴ میلی‌گرم در لیتر TDZ) و ترکیب تیماری ۱۷ شامل (۱۰ میلی‌گرم در لیتر ۲,۴-D، ۱ میلی‌گر‌م در لیتر BAP و ۴ میلی‌گرم در لیتر TDZ) ریشه‌چه و ساقه‌چه تشکیل شد (تصویر ۷–۴ب و ج)

در نارگیل ریز‌نمونه آندوسپرم ۳ هفته بعد از کشت کالوس تشکیل داد (سوکاماتو، ۲۰۱۱)، که یک هفته زودتر از نتایج کومار و همکاران^[۲۹۲] (۱۹۸۵) و بسیار سریع‌تر از کشت برگ نابالغ توسط جتسی و فرانسیس^[۲۹۳] (۱۹۹۲) برای تولید کالوس بود. اما حضور جنین در ریز نمونه آندوسپرم برای شروع کالوس‌زای در آندوسپرم نارگیل غیر‌ضروری بوده است (سوکاماتو، ۲۰۱۱). این نتایج با نتایج کومار و همکاران (۱۹۸۵) مطابقت ندارد که در نتایج آنها شروع کالوس‌زایی در آندوسپرم نارگیل با وجود جنین رخ داده است. علاوه بر این BAP بر سرعت رشد در کشت آندوسپرم نارگیل تأثیر معنی‌داری نداشته است (سوکاماتو، ۲۰۱۱). گزارش شده است که BAP تا حد زیادی وزن‌تر کالوس نارگیل (کیویناشاتی و یار^[۲۹۴]، ۱۹۸۴) و خرما (ایوانس، ۱۹۶۸؛ شارما و همکاران^[۲۹۵]، ۱۹۸۴) را افزایش داده است.

الف
ب
ج
تصویر ۷–۴ الف- تشکیل کالوس، ب- تشکیل ریشه‌چه در ترکیب تیماری ۱۰ (۵ میلی‌گرم ۲,۴-D و۴ میلی‌گرم TDZ)، ج- تشکیل ساقه‌چه در ترکیب تیماری ۱۷ (۱۰ میلی‌گرم در لیتر ۲,۴-D، ۱ میلی‌گر‌م در لیتر BAP و ۴ میلی‌گرم در لیتر TDZ)
فصل پنجم
نتیجه گیری کلی و پیشنهادات
نتیجه‌گیری کلی و پیشنهادها
۱-۵ نتیجه‌گیری کلی
در کشت برگ رقم خضراوی، مقایسه میانگین غلظت‌های مختلف تنظیم‌کننده‌های رشد ۲,۴-D، BAP و TDZ نشان داد با افزایش ۲,۴-D تا سطح ۵ میلی‌گرم در لیتر تولید کالوس افزایش ولی در ۱۰ میلی‌گرم در لیتر مجدداً کاهش می‌یابد. در کنار آن هنگامی که ۵ میلی‌گرم در لیتر سایتوکینین چه به صورت TDZ و BAP یا در مجموع در محیط کشت وجود داشته باشد میزان کالوس‌زایی را تقویت می‌کند.
در آزمایش بررسی اکسین‌های مختلف IAA)،IBA ، ۲,۴-D و (NAA بر کالوس‌زایی از ریز نمونه‌ی برگ رقم استعمران نتایج نشان داد که ریز‌نمونه‌های قرار گرفته در محیط کشت حاوی هورمون‌های NAA، ۲,۴-D به مراتب کالوس‌زایی بهتری داشته‌اند. در این دو هم غلظت ۱ میلی‌گرم کافی است و به غلظت‌های بالاتر احتیاج نیست و در تیمار‌های مؤثر نیز تیمار روشنایی کالوس‌زایی را کاهش داد.
در آزمایشات کشت بساک در محیط‌های MS وY₃ با ظهور نقاط سفید رنگ بر روی بساک همراه بوده است و ۲ ماه بعد از کشت در ترکیب تیماری ۱۲ (۵ میلی‌گرم در لیتر ۲,۴-D، ۲ میلی‌گرم در لیتر BAP و ۴ میلی‌گرم در لیتر TDZ)، ترکیب تیماری ۳ (۱۰ میلی‌گرم در لیتر ۲,۴-D و ۵ میلی‌گرم در لیتر TDZ)، ترکیب تیماری ۹ (۵ میلی‌گرم در لیتر ۲,۴-D، ۲ میلی‌گرم در لیتر BAP و ۲ میلی‌گرم در لیتر TDZ)، ترکیب تیماری ۱۸ (۱۰ میلی‌گرم در لیتر ۲,۴-D، ۲ میلی‌گرم در لیتر BAP و ۴ میلی‌گرم در لیتر TDZ)، ترکیب تیماری ۱۵ (۱۰ میلی‌گرم در لیتر ۲,۴-D، ۲ میلی‌گرم در لیتر BAP و ۲ میلی‌گرم در لیتر TDZ) و ترکیب تیماری ۶ (۱۰ میلی‌گرم در لیتر ۲,۴-D و ۴ میلی‌گرم در لیتر TDZ) این نقاط سفید رنگ به صورت متورم و شدند اما این واکنش‌ها پیشرفت چندانی پیدا نکرده‌اند. در انتهای بساک‌های که به طور کامل از پایه بساک‌ها جدا نشده بودند بعد از ۲ ماه کالوس تولید شد که احتمالاً منشأ مادری داشت و از نظر سطوح پلوئیدی با بافت بساک متفاوت است.
در میکروسپور‌های کشت شده ۲ ماه بعد از کشت تغییرات قابل توجهی مشاهده نگردید. با توجه به این که مرحله‌ی نموی میکروسپورها عامل بسیار مهم تعیین‌کننده برای موفقیت کشت بساک است بنابراین تعیین مرحله‌ رشد و نموی مناسب بساک برای شروع کشت بسیار مهم است. به نظر می‌رسد که دلیل عدم پاسخ بسیاری از بساک‌ها طی کردن این مرحله‌ی نموی است.
کشت بساک در محیط کشت حاوی غلظت‌های مختلف ساکارز نتایج ( ظهور نقاط سفید رنگ) نشان داد که میزان ۹۰ گرم در لیتر ساکارز برای جنین‌زایی سوماتیکی کشت بساک مناسب می‌باشد.
در کشت بساک تحت تیمارکلشی‌سین نتایج نشان داد که بین مدت زمان‌های مختلف قرار‌گیری بساک‌ها در محیط حاوی کلشی‌سین و همچنین غلظت‌های مختلف کلشی‌سین در میزان کالوس‌زایی اختلاف معنی‌داری وجود دارد. از میان غلظت‌های استفاده شده در غلظت‌های ۱۲۵ میلی‌گرم در لیتر و ۱۰۰۰ میلی‌گرم در لیتر میزان کالوس‌زایی بسیار پایین بود. همچنین غلظت ۵۰۰ میلی‌گرم در لیتر و مدت زمان ۱۲ساعت بالاترین میزان کالوس‌زایی را داشت. در غلظت ۵۰۰ میلی‌گرم در لیتر و مدت زمان ۳۶ ساعت جنین‌زایی مستقیم به مقدار محدودی رخ داد.
کشت میوه نارس بر روی محیط کشت MS شامل تنظیم‌کننده‌های رشدی ۲,۴-D،BAP و TDZ صورت گرفته نشان داد بین تنظیم‌کننده‌های رشد اختلاف معنی‌داری وجود دارد. زمانی که دو تنظیم ‌کننده رشد و TDZ و ۲,۴-D به مقدار ۵ میلی‌گرم در لیتر در محیط کشت حضور دارند بعد از سه هفته کالوس های سفید رنگی در محیط کشت قابل ملاحظه بوده است که بعد از طی دو ماه این کالوس‌ها افزایش حجم پیدا نموده‌اند. همچنین در ترکیب تیماری ۱۲ (۵ میلی‌گرم در لیتر ۲,۴-D، ۲ میلی‌گرم در لیتر BAP و ۴ میلی‌گرم در لیتر TDZ) بعد از سه هفته و در ترکیب تیماری ۱ (۵ میلی‌گرم در لیتر TDZ) بعد از ۴ هفته کالوس سفید رنگی مشاهده شد که بعد از طی یک هفته چندین جنین بر روی این کالوس‌ها مشاهده گردید.
نتایج مقایسه میانگین نشان داد برای کالوس‌زایی از آندوسپرم خرما بایستی حداقل ۴ میلی‌گرم در لیتر سایتو‌کینین به همراه ۵ میلی‌گرم در لیتر ۲,۴-D وجود داشته باشد. همچنین در ترکیب تیماری ۱۲ شامل (۵ میلی‌گرم در لیتر۲,۴-D ، ۲ میلی‌گرم در لیتر BAP و ۴ میلی‌گرم در لیتر TDZ) ، ترکیب تیماری ۱۰ شامل (۵ میلی‌گرم در لیتر ۲,۴-D و۴ میلی‌گرم در لیتر TDZ) و ترکیب تیماری ۱۷ شامل (۱۰ میلی‌گرم در لیتر ۲,۴-D، ۱ میلی‌گر‌م در لیتر BAP و ۴ میلی‌گرم در لیتر TDZ) ریشه‌چه و ساقه‌چه تشکیل شد که نشان می‌دهد ۴ میلی‌گرم TDZ برای اندام‌زایی مناسب است.
۲-۵ پیشنهاد‌ها
۱- کشت میکروسپور در مراحل مختلف نموی جهت تعیین بهترین مرحله‌ کالوس‌زایی و جنین‌زایی صورت گیرد.
۲- تأثیر کلشی‌سین در زمان‌های مختلف از مرحله‌ی نموی میکروسپور، تأثیر کلشی‌سین و پیش‌تیمار سرمایی به صورت همزمان، تأثیر غلظت‌های مختلف کلشی‌سین و بررسی تأثیر تنظیم کننده های رشد۲,۴-D وTDZ بر میکروسپور نخل خرما صورت گیرد.
۳- استفاده از ترکیب تیماری ۵۰۰ میلی‌گرم در لیتر کلشی‌سین به مدت ۱۲ ساعت برای تولید تعداد بیشتری جنین سوماتیکی و در نهایت مطالعه سطوح پلی‌پلوئیدی جنین‌های بدست آمده در جهت دست‌یابی به گیاهان دابل‌ هاپلوئید، اعمال ترکیبات تنظیم کننده های رشد مناسب بر روی کالوس‌های تولیدی جهت دستیابی به گیاهچه مد نظر صورت گیرد.
۴- از آنجایی که برخی از تنظیم کننده های رشد در محیط کشت مانند ۲,۴-D جهش‌زا هستند و سبب تنوع می‌گردند، در صورتی که هدف تولید نهال‌های یکنواخت از لحاظ ژنتیکی است از هورمون‌های جایگزین مانندNAA وIBA استفاده گردد.
۵- استفاده از ریز‌نمونه‌های مانند میوه نارس و آندوسپرم به عنوان جایگزین مناسب در ریز ازدیادی نخل خرما صورت گیرد.
۶- تأثیر تنظیم‌کننده‌های رشدTDZ ،IBA ، ۲,۴-D، ،NAA IAA بر روی گل آذین نخل خرما صورت گیرد.
منابع
فهرست منابع

• آمار‌نامه وزارت جهاد کشاورزی، ۱۳۸۷

• اثنی‌عشری، م. و زکایی خسروشاهی، م. ر. ۱۳۸۸٫ راهنمای جامع کشت بافت. انتشارات دانشگاه بوعلی سینا. ۴۸۵ص.

• بونگا، جی. ام. و ادرکاس، پی. ون. ۱۹۹۲٫ کشت بافت درختان. مترجمان: باقری، ع.، م. زیارت‌‌نیا. و م. حسینی. انتشارات دانشگاه فردوسی. مشهد. ۲۴۵ص.

• سادات نوری، الف.، م. میرمعصومی. و میرباقر، ن. ۱۳۹۰٫ اصول کشت سلول و بافت گیاهی. انتشارات جهاد دانشگاهی. تهران. ۲۲۹ص.

• هاشم‌پور، م. ۱۳۷۸٫ گنجینه خرما، جلد اول. انتشارات سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، معاونت آموزش و تجهیز نیروی انسانی، نشر آموزش کشاورزی. ۶۶۸ ص.

• Abou El-Nil, M. 1989. Effect of different auxins on callus induction and growth of date palm in vitro: A structure and function study. Second Symposium on date palm, K.F.U., Al Hassa, Saudi Arabia. 51- 58.

• Abul-Soad, A. A. 2007. Inflorescence tissue culture utilization for date palm (Phoenix dactylifera L.) micro propagation. 4th Symposium on Date Palm in Saudi Arabia. Al-Hassa.