• بازار چهارم^[۵]

1. بازار چهارم : اگر کارگزاران به طور مستقیم به معامله با یکدیگر بپردازند، بازار چهارم شکل ‌می‌گیرد. این بازار را مؤسسات بزرگ سرمایه ­گذاری به ­وجود آورده­اند. طریقه معامله اوراق بهادار در این مؤسسات ارتباطات الکترونیکی است که توسط بازارسازان^[۶] صورت ‌می‌گیرد. مؤسسات سرمایه ­گذاری با بهره گرفتن از شبکه­ های رایانه­ای و اینترنتی با یکدیگر ارتباط برقرار نموده و در صورت نیاز به معامله، بدون آشکار کردن هویت خود، نوع اوراق بهادار و میزان خرید یا فروش خود را اعلام ‌می‌کنند. حال اگر مؤسسه‌ دیگری درصدد معامله با آن مؤسسه‌ برآید به مذاکره و چانه­زنی با آن­ها خواهد پرداخت تا ‌در مورد تعداد، قیمت و نحوه پرداخت به توافق دست یابند. بدیهی است معامله زمانی اتفاق می ­افتد که توافق­های لازم به عمل آید. در چنین مواردی بعضی از بازارسازان و شرکت­های برقرارکننده ارتباطات شبکه ­ای اینترانتی و اینترنتی میان نهاده سرمایه­ گذار، مبلغی به عنوان حق العمل سالانه و برخی نیز علاوه بر آن، درصدی به عنوان کارمزد از مشتریان خود دریافت ‌می‌کنند. بازار چهارم به دلیل نداشتن ساختار شفاف و بدون مرز، و چهارچوب فیزیکی مشخص، به سرعت رو به گسترش است و بخش عظیمی از معاملات بازار بورس اوراق بهادار به خود اختصاص داده است(Econoot.Kenyon, 2004, p87).

شکل ۲-۲- ارتباط بین بازارها

بورس و تاریخچه آن

۲-۶-۱ تعریف بورس

• • • بورس عبارت است از محل اجتماع بازرگانان و دلالان و تولیدکنندگان و مصرف کنندگان کالاهای رسمی که همه روزه در ساعت های معینی برای انجام داد و ستد یا بازرگانی در آن جا جمع می‌شوند.

  

• • بورس یک بازار دائمی اطلاق می شود که در یک محل تشکیل می شود و در آن خرید و فروش کالا و یا اوراق بهادار تحت ضوابط و مقررات و قوانین خاصی صورت می‌گیرد.

• • بورس مکانی است که در آن با توجه به سفارش های خریداران و فروشندگان، اوراق بهادار معامله می شود. وجود این بازارها در عادلانه بودن قیمت اوراق بهادار و سرعت بخشیدن در معاملات ضروری و انکارناپذیر است (نمازی، ۱۳۸۲، ص۱۶).

• به طور کلی بورس به فعالیت های بازرگانی و داد و ستد به یک بازار رسمی و دائمی گفته می شود که در یک محل تشکیل شده و در آن خرید و فروش انواع کالا و یا اوراق توسط افرادی بنام کارگزار، تحت نظارت خاص انجام می‌گیرد.

۲-۶-۲-تاریخچه بورس

۲-۶-۲-۱- پیشینه بورس در جهان

گسترش مبادلات پول و کالا در بازارهای جهان نیاز به محلی که در آن تحت مقررات و شرایط خاص خرید و فروش و تبادل کالا، پول و سایر وسایل پرداخت بتواند صورت گیرد را ، اجتناب ناپذیر می ساخت. در قرون وسطی گروه بازرگانان در میدان های خصوصی دور هم جمع شده و به دادو ستد می پرداختند و به تدریج بازارهای مکاره برای کالاهای مختلف به وجود آمد که در آن ها مقررات به صورت عرف تجاری و بورس اجرا می گردید. مبادلات چند جانبه پول و کالا در بازارهای مکاره قرون وسطی و دریافت وام از ازاء بروات تجاری و قبوض است که در پیدایش بورس سهم بسزایی داشته و چون معاملات مذبور محدود به زمان و مکان بازارهای مکاره نمی شد، به تدریج توسعه پیدا کرد.

از سال ۱۴۰۹ میلادی میدان های مبادله کالا، پول و سایر وسایل پرداخت در بورژ مرکز فنلاند واقع در شمال شرقی بلژیک به وجود آمد. صرافان همه روزه در میدان توبریوس در مقابل خانه خانواده بازرگان معروف وان در بورس^[۷] برای دادو ستد پول و براوت جمع می‌شوند و به همین دلیل ‌به این گروه ها به اختصار نام بورس داده شد(عباسیان، ۱۳۷۴،ص۳۲).

بعدها به علت مشکلات اقتصادی از فضای باز (از جمله آب و هوا) بازرگانان و کسبه این شهر به فکر تأسيس جایگاهی جدید در شهری دیگر افتادند که ساخت مجموعه ای به همین نام در شهر انورس بلژیک ، اولین گام در تأسيس آگاهانه بورس بوده است.

تالار بورس به وقوع پیوسته در جهان و حرکت از جامعه فئودالیزم قرن پانزده به سوی جامعه صنعتی باعث شد که بورس های سرتاسر جهان اهمیت ویژه ای بیابند. آنچه در سال ۱۵۵۳ میلادی رخ داد، ایجاد شرکت های سهامی عام بود که در سال ۱۶۰۲ با تأسيس شرکت هند شرقی، شکل اصلی خود را پیدا نمود و بدین ترتیب اساس بازار سرمایه پایه گذاری شد. بازار سرمایه همزمان با انقلاب صنعتی در اروپا شروع به رشد نمود و به مرور کشورهایی نظیر المان، انگلیس و سویس را در برگرفت.

هسته مرکزی تفکری که تشکیل چنین سازمانی را در برداشت این بود که بازرگانان و صاحبان صنایع در پی ایجاد راهکاری برای جذب مشارکت اقشار جامعه و تجهیز منابع مالی جهت پیشبرد اهدافشان بودند که بهترین راه حل برای جذب سرمایه گذاران جدید تقسیم بود و زیان با آنان بود.

اکنون پس از گذشت سال ها اهمیت این نهاد مالی ان قدر زیاد شده بود از بورس به عنوان دماسنج اقتصاد کشورها نام می‌برند(کاویان و دیگران، ۱۳۸۵، صص۱۳ و۱۴).

بعضی از محققان دیگر معتقدند که اولین بورس اوراق بهادار در دنیا در شهر آمستردام و توسط اولین شرکت چند ملیتی به نام کمپانی هند شرقی هلند پدیدار شد. به همین نحو، شرکت کمپانی هند شرقی هلند اولین شرکتی بود که سهام منتشر کرد. این شرکت به مرحله ای رسیده بود که می بایست در امور اقتصادی خود تغییر ساختار دهد و با اقدام به عرضه عمومی، در حقیقت در زمان خود به اقدامی انقلابی دست زد. بورس آمستردام در سپتامبر ۱۶۰۲ ، شش ماه پس از تشکیل شرکت کمپانی هند شرقی هلند تأسيس شد. شرکت کمپانی هند شرقی هلند از سلسله عواملی برای نیل به موفقیت برخوردار بود: ۵۰ هزار نفر کارمند غیر نظامی با ارتش خصوصی مشتمل بر ۴۰ ناو جنگی، ۳۰ نفر ملوان و ۱۰ هزار خدمه و البته گردش فزاینده سود ،کل کشور هلند تجدید حیات یافت.

این شرکت با وجود بازاری برای سهام و اوراق قرضه خود، احتمالاً قویترین اقتصاد در تاریخ جهان را داشته است. به نظر می‌رسد که شرکتی با ارتش و ناو جنگی خصوصی هیچ گاه در آینده در هیچ بازاری پدیدار نشود. کلید موفقیت این شرکت در حقیقت حضور عموم در مالکیت آن بوده است. این امر انباشتن ۵/۶ میلیون گیلدر واحد پیشین پول هلند را برای آن شرکت به ارمغان آورد. همچنین بورس باعث شد تا شرکت مذبور بتواند برای رفع نیازهای کوتاه مدت خود، اوراق قرضه منتشر کند. ‌به این ترتیب ، اولین بورس اوراق بهادار، محکی بود برای کاپیتالیسم مدرن. تاریخچه شرکت کمپانی هند شرقی هلند در حقیقت ماکتی از آنچه بر سر شرکت های پذیرفته در بورس می‌آید، بود: