زیباترین و قدیمی ترین آداب مربوط به چهارشنبه سوری، برافروختن آتش و جستن از روی آتش است. این کار در عصر سه شنبه آخر سال که فردایش چهارشنبه است و مراسمی که در نخستین شب بلند زمستان و بلندترین شب سال بر پا می کنند. سابقه ای بسیار دراز داشته و مربوط می شود به ایزد مهر. یکی از کهن ترین جشن های ایران باستان است و در اصطلاح به آن شب چله می گویند.(رضایی،۱۳۷۹: ۸۷).
چله بزرگ از یکمین روز دی ماه جشن خرم روز تا دهم بهمن که جشن سده است به طول می انجامد و آنرا چله بزرگ می نامند. زیرا شدت سرما بیشتر است. وآنگاه چله کوچک فرا می رسد که از دهم بهمن تا بیستم اسفند به طول می انجامد و سرما کم کم کاسته می شود. هر خانواده ای میوه هایی مانند، هندوانه، خربزه، سیب، و انگور را تهیه کرده و با خود به جشن شب چله وجود دارد. همه با شادی و خرمی شب چله را می گذرانند و شب را همراهی می کنند و آن را به سپیده دم تبدیل می نمایند. (فرهنگ مردم ایران،۱۳۷۸، ۹۷- ۹۰).

۲-۵-۵- آیین های سنتی

ارزش ها، اداب، باورهای فرهنگی، مراسم، پیشینه فرهنگی، تاریخی، هویت اجتماعی هر جامعه را تشکیل می دهند. هنجارها و ارزشها در هر ملت به عنوان مرجع رفتار شناخته می شوند. آیین ها و مراسم ها موجب آمیختگی نمادین روحیات معنوی و جهان بینی است و کارکرد اصلی دین به مثابه نظام فرهنگی، از خلال مناسک جمعی و بزرگ انجام می پذیرد. آیین ها به دلیل نقشی که در زندگی مردم داشته به شکلهای مختلفی تبلور یافته و مردم آن را به صورتبندهای متنوعی باز سازی می کنند(فرهنگ مردم ایران/ ۱۳۹۰/ شماره ۲۶). مثلا آیین های مردم هند، هندیها با سوزانده شدن امیدوار هستند از این رو دوباره متولد شدن، رها شود و به نیروانا یا بهشت برسد. مراسم سوزاندن اجساد تنها شامل افراد بالای دوازده سال است و فرد مرده زیر دوازده سال حتما دفن می شود و تنها بالغ ها سوزانده می شوند. مجسمه های الهه مادر و الهه پدر جهت محافظت از روح و مجسمه کودکان در قبرستان هندویسم وجود دارد. جسد افراد بالای دوازده سال با گل به محل سوزاندهن اورده می شود، از آنجا که وسایل موتوری حق ورود به محل مرده سوزی را ندارند همه جسدها با خیز ران هایی از چوب بامبو حمل می شود. محل سوزانده شدن از قبل آماده سده و از سطح زمین چهل سانتی متر بلند تر است. هر چه فرد ثروتمند تر باشد از چوب های خوشبو تری برای سوزاندنش استفاده می کنند. جسد باید به طور کامل با چوب سوزانده شود و مواد رنگی و خوشبو کننده روی چوب ها ریخته می شود هر یک از نزدیکان با ریختن مقداری خرده چوب در زمان سوزاندن با جسد وداع میکنند و تا خاکستر شدن جسد سوزاندن ادامه می یابد.(حیدری ،۱۳۸۹: ۱۴۵)..

سوگواری ها در کشورهای دنیا، آیین های مختلفی دارد که معمولا از سنت هر جامعه بر می خیزد و مردم به آن اعتقاد دارند بعضی ها معتقدند که اگر از این روم تبعیت نکنند مورد نفرین قرار گرفته یا فرد از دنیا رفته مورد بخشایش قرار نمی گیرد. کره جنوبی از کشور های شرق اسیاست که معمولا تلقی های عجیب در خصوص مراسم سوگواری در ذهن بسیاری از ما قرار دارد. مهمترین نکته ای این که برخلاف بعضی ها در این کشور مرده ها را نمی سوزانند. آداب کفن ودفن بین مردم کره جنوبی می گوید که فقط همجنس های متوفی حق حضور در مراسم خاکشپاری را دارند. در مراسم خاکسپاری کسانی حق گریه وزاری دارند که قبل از مرگ متوفی حضور داشتند، معمولا در پوشش عزاداران تفاوت هایی وجود دارد اینکه خانم ها در مراسم ختم زیورآلات نمی اندازند و موهایشان را شانه نمی زنند، لباس ساده می پوشند و یک نفر لباس متوفی را در دست می گیرد و به پشت بام می رود و نامش را سه مرتبه صدا می زند و این کت را دلیل این که روح متوفی در دنیای بعدی بدون لباس نماند بالای سر فرد از دنیا رفته به خاک می سپارند. اما تفاوتی که کره ای ها با دیگر ملت دارند این است که در این ناحیه دهان فرد از دنیا را با مقداری پول و سه قاشق برنج پر می کنند، قصد آنها از این کار این است که رزق و روزی خود را با متوفی همراه کنند و سفر راحت تری را برای او رقم بزنند و بعد از ان لباس ملبس می شود دست و پاها گره می خورد و در نهایت هم بدن مهر و موم شده به معبد برده می شود.
از دیگر آیین های غیر مذهبی در دنیا می توان به خون آشام که در افسانه ها و خرافات مردم اروپا، جنازه ای که زنده است و شب ها از گور بیرون آمده و برای تغذیه خود از خون مردم می مکد و در این تخیلات خون اشام دندان نیش بلندی دارد که با آن ها از گردن زندگان خون می مکد و معمولا دارای قدرت فوق بشری و زندگی جاوید هستند رسم بر این است که برای دور کردن خون آشام طلسم های ویژه ای استفاده می شود برای کشتن او باید سرش را از تن جدا کرد و میخی بلند را بر قلب او وارد کرد.
خون آشام از عقاید خرافی به ادبیات مدرن و کلاسیک جهان وارد شده اند و امروزه کتاب ها و فیلم ها فراوانی با داستان های متفاوت در مورد آن استفاده می شود. (حیدری، ۱۳۸۹: ۱۵۱).

۲-۵-۶- لباس

هر قاره، کشور ویا شهر و مردم دارای ویژگیهایی هستند که در قاره و کشور، شهر وقوم دیگر عینا آن یافت نمی شود. به عبارت دیگر شرایط و متقضیات جغرافیایی، خانوادگی، اعتقادی، زبانی هر جامعه باعث می شود که فرهنگ ان جامعه که در عین حال که با فرهنگ بشری هماهنگ است دارای ویژگیهای به خود باشد و مجموعه این ویژگیها ست که هویت فرهنگی هر جامعه و منطقه و قومی را مرز بندی می کند (روح الامینی،۱۳۷۷: ۱۴ ).
یکی از انواع میراث فرهنگی یک ملت « لباس و پوشاک» است با توجه به اینکه اولین نمود بی هویتی در لباس و پوشاک می شود و از ان جا که لباس پوشیدن، شانی از شوون انسان است و پدیده ای است که تقریبا به اندازه طول تاریخ بشریت سابقه دارد و به قدر پهنه جغرافیایی امروز ه زمین گسترش یافته است. در واقع، منشا اصلی پیدایش لباس نیاز به عفیف بودن، محفوظ ما ندن، زیبا بودن است. (حداد عادل،۱۳۵۹: ۶ ). مثلا پارسیان لباس هایی مانند لباس های مردم امروز بر تن می کردند. بعدها خود را به زیورآلات مادی نیز می آراستند، جز دو دست که با گذاشتن هر یک از قسمت های بدن را خلاف ادب می شمردند. و به جهت ستر سر و پای خود از سر بند وکلاه یا پاپوش استفاده می کردند. شلواری سه پاچه و پیراهنی کتانی و رو لباسی می پوشیدند که آستین ها را با دست می پوشاند وکمربندی بر میان خود می بستند. گفته می شود بسیاری از طرحهای کنونی پوشاک از جمله لباسهای مربوط به دوچرخه سواری و اسب سواری از لباس های ایران باستان الهام گرفته شده است پوشاک قبایل لر و کرد نیز تا حد زیادی ملهم از لباس های هخامنشیان و پارت ها است.(جعفری،۱۳۸۶: ۳۴ ). یا «کیمونو» به عقیده بسیاری از ژاپنی ها زیباترین گنجینه ملی کشورشان است و به عنوان لباس سنتی مردم ژاپن محسوب می شود که نشانگر اهمیت فرهنگ هر دوره به این پوشش است و انچه که امروزه بسیاری از مردان و زنان و کودکان ژاپنی به اسم کیمونو مپوشند تفاوت بسیاری با کیمونو اولیه داردو بستگی به جنس، طرح و تزئینات، سن وسال، متاهل و مجرد بودن، فصل و مناسبت کیمونو دارد. پوشاک ژاپنی در مناسبت ها لباسهای رنگ امیزی شده ای که طرحهای تکرار شونده و بافتنی داشته باشد. معمولا جر لباسهای غیر رسمی به شمار می آیند برخی از کیمونو های غیر رسمی عبارتنداز :هائوری، یوکاتای کتانی، و کیمونوی آیکات رنگ آمیزی شده که این لباسها را می توان در زندگی روزمره، حمام های عمومی و در دیدارهای غیر رسمی با دوستان و اعضای خانواده بر تن کرد. لباس رسمی ژاپن معمولا دارای یکی از دو ویژگی است: یا طرحهای بسیار مفصل و پر شاخ وبرگ دارد و یا طرح آن بسیار ظریف و ساده است. دو نمونه از کیمونو با طرح مفصل پرشاخ و برگ که در مناسبت ها پوشیده می شود. لباس های رسمی ژاپنی ها در دیدارهای رسمی و مراسم تشییع و تدفین مورد استفاده قرار می گیرد. البته خانم های متاهل و در مراسم ازدواج و جشن ها و مهمانی های رسمی کیمونو هم می پوشند.(جعفری،۱۳۸۷: ۱۸۰تا۱۸۵).
در ایتالیا که لباس سنتی زن ها شامل کت و دامن بلند چین دار با رنگ های سنگین است این نوع پوشش زن ها در قرن نوزده میلادی استفاده می شده و زن ها این لباس ها را برای جشن فستیوال انگور که هر سال برگزار می شد بر تن می کردند. لباس هم اکنون در روستاهای ایتالیا نیز پوشیده می شود اما در شهرها الگوی لباس ها به کلی فرق کرده و غربی شده است.

۲-۵-۷- موسیقی

موسیقی یکی از پر طرفدار ترین و زیباترین هنرها و جزئی از فرهنگ و بازگو کننده هویت فردی و گروهی است. هم چنین نقش گردشگری در حفظ موسیقی سنتی که یکی از جلوه های بارز فرهنگ می باشد. در عصر جهانی شدن که فرهنگ های محلی با خطر نابودی مواجه شده اند را نشان می دهد. موسیقی سنتی می تواند موجب تنوع و رونق، جاذبع های گردشگری شود. حفظ و پویایی موسیقی سنتی می تواند موجب تقویت فرهنگ و هویت بومی در عصر جهانی شدن فرهنگ شود و گردشگری خود عامل و انگیزه ای برای احیاء و حفظ موسیقی سنتی می شود.(گونه های منظوم شناسی و موسیقی،۱۳۸۱: ۵۴).
موسیقی محلی امروزه به عنوان یکی از ابزارهای مهم جذب گردشگر در دنیا تبدیل شده است. ایران یکی از کشورههایی است دارنده این موسیقی بوده و می تواند باعث جذب گردشگر شود. موسیقی محلی ویژگیهای زیادی از قبیل ناب و دست نخ نخورده بودن، قابل فهم مردم عامه و مطابق بودن با معیارهای خاص و گویشهای محلی هر منطقه باعث شد تا این گونه موسیقی سینه به سینه و نسل به نسل در گذر تاریخ حفظ و احیاء شود.
موسیقی، تغییرات درمنشا فرهنگ های مردمی و همگانی را مشخص می کند. برطبق یک افسانه چینی، پیدایش موسیقی در ۲۶۹۷ پیش از میلاد کشف شد. یعنی هنگامی که امپراطور هوانگ تی، لینگ لون برای قطع نی‌های بامبو فرستاده شد و صدای موسیقی ناشی از ان شبیه صدای ققنوس بوده است. آوازهای مردمی معمولا شناخته شده نیستند و اطلاعات شفاهی ازآنها وجود دارد. آوازهای مردمی اطلاعاتی در باره فعالیتهایی روزمره از جمله: حوادث زندگی( مرگ، ازدواج، تولد) کشاورزی یا حوادث افسانه ای از قبیل : زلزله و طوفان نقل می شود. در ویتنام جایی که بیشتر مردم به صورت کشاورزی معیشتی هستند اطلاعات در باره فناوری کشاورزی در اوازهای مردمی نقل می شود.
موسیقی ملی توسط افراد ویژه ای به منظورهای تجارتی نوشته می شود. این نوع موسیقی از نظر مهارت های فنی در درجه بالایی قرار دارند و اغلب قادرند در یک استودیو با تجهیزات الکترونیکی به نمایش گذاشته شود. منشا موسیقی ملی در حدود ۱۹۰۰ میلادی است. مثال: انتشار موسیقی ملی امریکایی در سطح گسترده در اغاز جنگ جهانی دوم شروع شد. انگلیسی، زبان بین المللی برای موسیقی ملی شد. امروزه موسیقی دانان ملی در لهستان، روسیه و ژاپن و دیگر کشورها اغلب موسیقی را به زبان انگلیسی می نویسند و اجرا می کنند حتی اگر مردم کمی به عنوان شنوه این زبان را می فهمند.( خالدی، جغرافیای انسانی، ۱۳۸۴، ۵۴).
موسیقی دیر زمانی است همانند فیلم ها و رمانها نقش بزرگی در اسطوره شناسی جاده ها داشته اند. بسیاری از سرودهای محزون سیاهان جنوب در واقع ترجیع بند شعر قطاری است که به عنوان مسیر نمادین حرکت به سوی شمال عاری از تبعیض نژادی در حرکت است. سرودهای عامیانه وودی گاتری اغلب شرح زندگی افرادخانه به دوش و آواره است. که در جریان دهه۱۹۳۰ در آمریکا، سوار قطارشده و به اطراف ایالات متحده سفر می کنند.(کرنگ، ۱۳۹۰،۱۲۶ ).

۲-۶- برنامه ریزی گردشگری فرهنگی

برنامه ریزی در جامع ترین تعریف عبارت است از سازماندهی آینده برای دستیابی به هدف های معین. بنابراین، یک عنصر قوی پیش بینی وجود دارد؛، زیرا تلاش می کند که آینده را اگر چه به صورتی جامع از پیش تعیین کند. این جامعیت که ناشی از وجود عوامل زیادی است به صورت خیلی دقیق قابل پیش بینی نیست. برنامه ریزی برای تمام سطوح انجام می شود از برنامه ریزی فعالیت های روزمره افراد و زندگی شخصی آنان تا برنامه رسمی ملی و منطقه ای را که از تعهدات برخی دولت هاست در بر می گیرند (بروجنی، ۱۳۸۹: ۷۸).
یک جنبه مهم برنامه ریزی که مدت هاست مورد تاکید قرار می گیرد، شرکت دادن عامه مردم در فرایند برنامه ریزی و تصمیم گیری است و این موضوع ناشی از درک این مفهوم است که برنامه ریزی برای ساکنان یک ناحیه انجام می شود و باید به آنها فرصت داده شود تا در فرایند برنامه ریزی توسعه اتی ناحیه خود شرکت کرده و دیدگاهشان را در مورد نوع جامعه ای که در آینده می خواهند در آن زندگی کنند اظهار نمایند. بنابراین برنامه ریزی کارا و موثر گردشگری می تواند موجب بیشینه کردن منافع اقتصادی و کمینه ساختن آثار منفی و تخفیف و الام بخش اثار ناهنجار فرهنگی و اجتماعی شود.
وقتی از برنامه ریزی در رابطه با هر موضوعی سخن می گوییم، منظور ایجاد تغییری اگاهانه در جریان تحول، طبق الگوی ذهنی برنامه ریز است .(جامعی ،۱۳۸۱: ۸). برنامه ریزی به معنای تصمیم گیری عمومی مرتبط با آینده کاربری زمین و ساختارهای اجتماعی ،کارکردی، اقتصادی شهرها که در سطوح و با درجات متفاوت مشارکت مردمی، به انجام می رسد(۲،۲۰۰۲،peterson).
برنامه ریزی یک فعالیت رایج است که در ان افراد، ملت ها و سازمانهادر گیر هستند و برای دست یافتن به اهداف گوناگون، با توجه به آن برنامه ریزی شود، کسانی که برنامه ریزی می کنند و فرض های ممکن به راه های مختلفی دنبال می شود.( ۲۰۰۲:۶،var). به عبارتی برمانه ریزی سازماندهی آینده برای نیل به اهداف خاص است و بر رویکردهای جامع و یکپارچه دلالت می کند. به طور کلی برنامه جامع بیانگر یک برنامه استراتژیک است که درآن همه جنبه های توسعه جهانگردی مانند: انسانی، اثرات جهانگردی به محیط زیست و اثراتی که این پدیده بر جنبه های فرهنگی و اجتماعی جامعه می گذارد مورد توجه قرار می گیرد.( چاک وای،۱۳۸۵: ۳۹۵).
برنامه ریزی گردشگری باید همسو و هماهنگ با خط مشی ها وسیاست های اجتماعی، اقتصادی در سطح ملی و با دیگر بخش های اقتصادی باشد. توجه به ویژگیهای سیاسی و تشکیلاتی و نهادی کشور همراه با پاسداشت سنن اجتماعی و زیست محیطی در درجه موفقیت برنامه ریزان گردشگری را اعمال می نماید. برنامه ریزی در سطح ملی و با مشارکت افراد بومی به همراه بازنگری اهداف توصیه می شود. تعیین و تدوین برنامه ریزی گردشگری یکی از مراحل اصلی فرایند برنامه ریزی گردشگری است و اجرای موفقیت آمیز راهبردهای گردشگری نیز متضمن فرایند گام به گام آن است( اعرابی، ۱۳۷۷:۶۷).
از دیگر نکات قابل توجه در برنامه ریزی گردشگری تطابق محصول و بازارهای جهانگردی است و باید در چهارچوب بقا و توسعه پایدار انجام شود و مشکلات فرهنگی و اجتماعی –محیطی به وجود نیاورد. رویکردی که هرگونه جاذبه، تسهیلات و خدمات مورد تقاضای بازار گردشگری را فراهم کند و در کوتاه مدت منافع اقتصادی به همراه داشته اما ممکن است موجب تخریب زیست و از دست رفتن انسجام فرهنگی- اجتماعی ناحیه جهانگردی شود، برای جلوگیری از این وضیعت رویکرد محصول گرایانه توصیه شده که فقط آن دسته از خدمات، امکانات و تسهیلات که بتواند بهترین وجه با حداقل تاثیرات نامساعد با الگوی توسعه و فرهنگ جامعه انطباق یابد برای جهانگردان فراهم شده و بازاریابی برای جذب گردشگر علاقمند به این محصولات انجام شود.
بهتر است برنامه ریزی گردشگری به طور مجزا انجام شود و برای ان که این برنامه ها به نحو احسن تهیه شود باید به عنوان یک بخش، قابلیت همپیوند شدن در برنامه و خط مشی های طرح کلی توسعه را دارا باشد باید نهایت سعی و کوشش به عمل بیاید. اگر چه همیشه میسر نیست بنابراین، برنامه ریزی باید در یک تسلسل از کل به جز تهیه شود زیرا در سطح کلی، چهرچوب و راهنمای برنامه های مشخص را فراهم می سازد.(بروجنی،۱۳۸۹:ت ۷۷-۹۱). برنامه ریزی گردشگری یک سکانس منظم و متشکل از عملیات در راستای تحقق اهداف می باشد به اعتقاد گتس برنامه ریزی گردشگری فرایندی مبتنی بر ارزیابی و بهینه کردن نقش گردشگری در رفاه و کیفیت جامعه میزبان تلقی می شود (۱۹۸۷،getz).
یکی از کلیدی ترین فازهای برنامه ریزی گردشگران تعیین اهداف عینی وذهنی است واین اهداف باید با سنتهای شفافیت، عاری از هر گونه ابهام تا حد ممکن به دور از تضاد و دست یافتنی باشد. توزیع عادلانه منافع اقتصادی در جامعه میزبان، حفظ اصالت های مربوط به معماری سنتی، دستیابی هر چه بیشتر به گردشگری بین المللی، کمک به نواحی غیر برخوردار و افزایش فرصت های شغلی در این بخش از جمله اهداف مهم برنامه ریزی گردشگری تلقی می شود.(P212.1997،pearce).

فصـل سـوم

معـرفـی محـدوده مطـالعـاتـی

۳-۱- روش تحقیق و مراحل آن

برای انجام این تحقیق از روش ها و ابزار مختلفی استفاده شده است که در ادامه به آنها اشاره شده است.

۱-۳- ۱- روش تحقیق

در این پایان نامه از روش تحقیق توصیفی- تحلیلی استفاده شده است که وضع موجود گردشگری فومن و بخصوص گردشگری فرهنگی توصیف شده و سپس بر اساس مطالعات میدانی و مصاحبه و نتایج پرسشنامه، تحلیل گردشگری فرهنگی صورت گرفته و راهکار ارائه شده است.

۱-۳- ۲- روش گردآوری اطلاعات

برای بدست آوردن اطلاعات مورد نیاز در تحقیق ازروش کتابخانه ای و میدانی استفاده شدهاست که در روش کتابخانه ای با مراجعه به اسناد مختلف مانند کتاب، پایان نامه و سایت های اینترنتی اطلاعات مورد نیاز برای تدوین مبانی نظری و وضع موجود جمع آوری شد و برای تحلیل گردشگری فرهنگی در شهرستان فومن از مطالعات میدانی مانند مشاهده، مصاحبه و تهیه عکس استفاده شده است.

۱-۳- ۳- ابزار گردآوری اطلاعات

برای جمع آوری اطلاعات مورد نیاز از ابزار مختلفی مانند پرسشنامه، مصاحبه، مشاهده، عکسبرداری،فیش برداری و مراجعه به سایت های اینترنتی استفاده شده است که برای گردآوری اطلاعات مورد نیاز برای تدوین کلیات، پیشینه و مبانی نظری تحقیق از فیش برداری و مراجعه به سایت های اینترنتی و برای دستیابی به اطلاعات مورد نیاز برای تبیین گردشگری فرهنگی در فومن از پرسشنامه، مصاحبه، مشاهده و عکسبرداری استفاده شده است.

۱-۲- محدوده مطالعاتی

محدوده مطالعاتی در این پایان نامه شهرستان فومن است. این شهرستان در غرب استان گیلان قرار گرفته و در سه محیط جلگه ای، پایکوهی و کوهستانی آن ۲ شهر و ۱۶۵ روستا وجود دارد.

۱-۳- جا معه آماری

جامعه آماری در این تحقیق برای تکمیل پرسشنامه، گردشگران ورودی به شهرستان فومن است که تعداد ۳۰۰ پرسشنامه به صورت تصادفی از گردشگران در نقاط مختلف گردشگری شهرستان فومن تکمیل شده است ضمن اینکه بر اساس نیاز از کارشناسان و مسئولین مصاحبه به عمل آمده است.

۳-۲- ویژگی های محیطی

۳-۲- ۱- موقعیت جغرافیایی

شهرستان فومندر جنوب غربی استان گیلان در ۳۷ درجه و ۱ دقیقه تا ۳۷ درجه و ۱۷ دقیقه عرض جغرافیایی شمالی و ۴۸ درجه و ۵۲ دقیقه تا ۴۹ درجه و۲۶ دقیقه طول جغرافیایی شرقی واقع شده است. شهرستان فومن از شمال به صومعه سرا و ماسال واز شرق به شهرستان شفت ، از غرب به استان اردبیل و از جنوب به استان زنجان منتهی شده است.
این شهرستان دارای دو بخش به نامهای سردار جنگل که شامل دهستانهای الیان و سردار جنگل و بخش مرکزی با دهستانهای گشت، لولمان ، رودپیش، گوراب پس، ۲شهر(ماسوله و فومن) می باشد (کتاب گیلان،۱۳۸۷، ۱۵۹۳) .
شهر فومن مرکز شهرستان فومن در فاصله ۲۵ کیلو متری مرکز استان گیلان یعنی شهر رشت قرار گرفته است. این شهر در حد فاصل مناطق کوهستانی دشت فومنات و شهرستان فومن واقع است. ( آمار نامهاستان گیلان،۱۳۷۸، ۵۰).