حدیث ضمن آن نقل شده است.
- التهذیب شیخ طوسی، محدث و فقیه سده پنجم هجری که فصل مهمی از کتابش در باب دعاست و همچنین مصباح المتهجد شیخ که تماما در راستای نیایش و دعا و اهمیت سرشار آن است.
- بحارالانوار مجلسی که ابواب متعددی از کتابش درباره دعا و ارزش آن است و از جمله باب های آن که ذیل کتاب الذکر و الدعا به این موضوع پرداخته است عبارتند از: باب من لا یستجاب دعاوه و من لا یستجاب،باب ادعیه یوسف فی الجب و ادعیه سایر الانبیاء و ما یناسب ذلک ادعیه التحرر من الافات و الهلکات و…
از محققین و متاخرین معاصر نیز آثار ارزشمندی در زمینه دعا به جای مانده است از جمله:

• • عده الداعی، ابن فهد حلی که از جمله کتب احادیث ذیل عنوان دعاست.

• • المیزان، فصل ادب دعای انبیاء در قرآن (قرآنی)

• • دعا در قرآن کریم، مینا شمخی

• • دعا و اسرار آن در المیزان، حسین پنجعلی زاده

• • دعا از دیدگاه قرآن و احادیث، مرضیه رحمتی فر

۱-۳- اهداف:
۱ - بررسی زمینه ها و آثار تربیتی ادعیه پیامبران
۲- تبیین چیستی و آداب ادعیه پیامبران و مراتب تکاملی آن
۳- دست یابی به ادب، راز و نتیجه دعا در زندگی پیامبران الهی
۱-۴- فرضیات و پرسشها:

1. 1. زمینه تربیتی ادعیه پیامبران چیست؟

1. 1. الگوی مناسب دعا از دیدگاه قرآنی با توجه به اسوه بودن پیامبران چیست؟

1. 1. آثار تربیتی ادعیه پیامبران در تربیت قرآنی چیست ؟

۱-۵- روش تحقیق و مراحل آن:
۱- آیات مرتبط با ادعیه پیامبران بررسی می شود.
۲- آموزه های تربیتی ادعیه پیامبران در قرآن تبیین می شود.
۳- الگوی مناسب دعا از دیدگاه قرآن با توجه به اسوه بودن پیامبران مورد توجه قرار می گیرد.
دعا : عبادت و فراخواندن و نوعی استعانت نیز هست، دعا در اصطلاح به معنی تقاضا و طلب خیر از خداوند است و به خواندنی گفته می شود که به وسیله آن موجودی از خداوند چیزی را بطلبد و درخواست نماید. (راغب، ۱۳۶۳، ص۷۶۱، ابن منظور، ۱۴۰۸،ص ۳۵۹)
نداء : از باب نادی، ینادی، یعنی کسی را با صدا و آواز خواندن و غالبا بلند و کشیده می باشد و از نظر معنا اخص از دعاست و تدبر در آیات قرآن نشان می دهد رفع الصوت در آن معتبر است و مطلق صدا، گرچه در بعضی آیات به معنی مطلق دعا و خواندن است. (قرشی،۱۳۷۲، ص۳۹وشعرانی، ۱۳۵۲،ص ۴۴۶)
استغفار: غفر پوشاندن چیزی است که آن را از آلودگی مصون و محفوظ بدارد، غفران و مغفرت خداوند یعنی حفظ و نگهداری بنده از اینکه عذاب به او برسد و استغفار طلب بخشش با قول و فعل است. (راغب،۱۳۶۳،ص۶۰۹).
استعاذه : واژه و تعبیری قرآنی به معنی پناه بردن به خداوند از هر نوع شر و بدی و نیز وسوسه های شیطانی. استعاذه مصدر باب استفعال از ریشه (ع و ذ) و عوذ مصدر باب (عاذ، یعوذ) به معنی پناه بردن به غیر، اعم از شیء، شخص یا مکان است. استعاذه در فرهنگ اسلامی به ویژه در قرآن کریم، دعایی است که به وسیله آن، انسان برای دفع شرور، خود را در پناه خداوند متعال قرار می دهد. (شعرانی، ۱۳۵۵، ص ۱۹۸وراغب، ۱۳۶۳، ص۶۶۹)

رب : رب در اصل به معنای تربیت و پرورش است؛یعنی ایجاد کردن حالتی پس از حالت دیگر، در چیزی تا به حد نهایی و تمام و کمال خود برسد. (راغب، ۱۳۶۳، ص۳۳۶).
فصل دوم
بررسی مفهومی واژه دعا و مفاهیم وابسته
۲-۱- دعا
واژه«دعو» و مشتقات آن در قرآن کریم دارای کاربردهای فراوانی است و همه جا به یک معنا به کار نرفته، لذا ضرورت دارد که وجوه معانی این واژه در قرآن بررسی گردد به این واژه و مشتقات آن در قرآن ۲۱۲بار اشاره شده، از آن جمله واژه«دعا»در نوزده آیه از قرآن بیست بار وارد گردیده است. (الحانی،۱۳۶۶،۱/۴۲۶) از طرفی گاهی در قرآن واژه های دیگری نیز مانند سؤال، طلب، نداء و استغاثه به مفهوم دعا به کار رفته که لازم است ارتباط معانی وهم اختلاف آن ها با دعا بیان گردد به گونه ای که برخی واژه ها مانند تضرع، استغفار و ابتهال بر کیفیت و نوع خاصی از دعا دلالت دارند که در این فصل به آنها پرداخته و در نهایت با توجه به همه موارد، تحلیلی در معنای حقیقی دعا ارائه می گردد.
مفهوم شناسی واژه دعا: فیروزآبادی در معنای دعا می نویسد: «الدعاء الرغبه الی الله تعالی» (فیروز آبادی،۴/۱۵۰). و زمخشری می گوید: «دعوت فلانا و بفلان، نادیته و صحت به» یعنی او را ندا دادم و بر سرش داد زدم و نیز گاهی به جای تسمیه می آید: «دعوته زیدا: سمیته زیدا» او را زید نامیدم. (زمخشری،۱۴۰۷ق،۲/۱۲). این در حالی است که معنای مجازی آن «نازل کردن» است به این گونه که وقتی گفته می شود: «دعاه الله بما یکره» یعنی خداوند بر او آنچه کراهت داشت نازل فرمود. (زمخشری،۱۴۰۷ق،۲/۱۲وفیروزآبادی،۴/۱۰۰). خلیل بن احمد فراهیدی نیز چنین معنایی برای دعا قایل است.(فراهیدی،۱۴۰۴،ص۱۳۷). حروف اصلی این واژه، «دعو» است. به معنای «دعو اصل واحد و هو ان تمیل الشی ء الیک بصوت و کلام یکون منک» یعنی دعو یک معنای اصلی دارد و آن میل دادن چیزی به سوی خدا با صدا و گفتار است (ابن فارس، ۱۴۰۴،۲/۲۹۵).
در این باره مصطفوی می گوید: ماده دعو دلالت دارد بر این که کسی چیزی را طلب کند به این منظور که توجه آن را به خود جلب کند یا به خودش متمایل نماید و یا حرکتش را به سمت خود سوق دهد. (مصطفوی،۱۳۶۰،۳/۲۹۶). وی درباره تفاوت معنای «دعا» و «دعوه» می نویسد: «دعا» به مطلق درخواست، میل و توجه از طرف مقابل گفته می شود، ولی «دعوه» به اعتبار صیغه اش بر دعای مخصوص دلالت دارد. (مصطفوی،۱۳۶۰،۳/۲۹۶). و اسم مصدر آن «دعوی»است یعنی آن چه از دعا حاصل می شود.(المصطفوی، ۱۳۶۰، ۳/۲۳۵).و«الدعوه» اسم است که اکثر عرب زبانان برای دعوت کردن و خواندن به طعام و برای خواندن و معرفی به نسب به کار می برند. (ابن فارس،۱۴۰۴،۲/۳۴۱).
مفهوم شناسی اصطلاحی دعا: «دعا» طلب و درخواست پایین تر از بالاتر برای انجام کاری است همراه با خضوع، استکانت و تضرع، بر خلاف «امر» که از شخص بالاتر به پایین تر است هر چند هر دو طلب هستند. (ابن فهد حلی،۱۳۸۰ق،ص۳۶). شیخ طبرسی نیز دعا را اظهار خضوع و انقیاد در برابر خدا می داند. (طبرسی،۱۴۰۶ق،۲/۳۶۱). بنابراین می توان گفت دعا یعنی خواندن و صدا زدن خدا همراه با طلب و درخواست.
۲-۱-۱-مفاهیم گوناگون واژه دعا در قرآن
پیش از این اشاره شد که مشتقات «دعا» در قرآن بسیار است لذا باید با بررسی «بافت موقعیتی» واژه دعا و با توجه به سبک و سیاق و فرهنگ قرآنی،کاربرد این واژه را در معانی زیر گوناگون دریافت .این مفاهیم عبارتند از:۲-۱-۱-الف- دعا به مفهوم ندا دادن، صدازدن مانند:
«وَمَثَلُ الَّذِینَ کَفَرُواْ کَمَثَلِ الَّذِی یَنْعِقُ بِمَا لاَ یَسْمَعُ إِلاَّ دُعَاء وَنِدَاء صُمٌّ بُکْمٌ عُمْیٌ فَهُمْ لاَ یَعْقِلُونَ (البقره/۱۷۱)؛و مثل [دعوت‏کننده] کافران چون مثل کسى است که حیوانى را که جز صدا و ندایى [مبهم چیزى] نمى‏شنود بانگ مى‏زند [آرى] کرند لالند کورند [و] درنمى‏یابند».
۲-۱-۱-ب- دعا به مفهوم دعوت به چیزی، فرمان به کار، نفرین مانند:
«لَا تَجْعَلُوا دُعَاء الرَّسُولِ بَیْنَکُمْ کَدُعَاء بَعْضِکُم بَعْضًا قَدْ یَعْلَمُ اللَّهُ الَّذِینَ یَتَسَلَّلُونَ مِنکُمْ لِوَاذًا فَلْیَحْذَرِ الَّذِینَ یُخَالِفُونَ عَنْ أَمْرِهِ أَن تُصِیبَهُمْ فِتْنَهٌ أَوْ یُصِیبَهُمْ عَذَابٌ أَلِیمٌ؛(النور/۶۳) یعنی خطاب کردن پیامبر را در میان خود مانند خطاب کردن بعضى از خودتان به بعضى [دیگر] قرار مدهید خدا مى‏داند [چه] کسانى از شما دزدانه [از نزد او] مى‏گریزند پس کسانى که از فرمان او تمرد مى‏کنند بترسند که مبادا بلایى بدیشان رسد یا به عذابى دردناک گرفتار شوند».درباره معنای واژه «دعا» در این آیه به چند مفهوم اشاره گردیده است که عبارتند از:

• • خداوند به مردم آموخته که پیامبر (ص) را بزرگ دارند و هنگام صدا زدن، محمد یا پسر عبدالله نگویند بلکه «یا رسول الله» و «یا نبی الله» بگویند.

• • خداوند آنها را بر حذر داشته است از اینکه کاری کنند که آنها را نفرین کنند، زیرا دعای پیامبر (ص) با دعای دیگران یکسان نیست، چراکه اگر دعا کند مستجاب می شود.

• • دعوت پیامبر (ص) مانند دعوت شما نیست، او هرچه بگوید از جانب خدا می گوید واگر کسی از فرمان او سرپیچی کند از فرمان خدا سرباز زده است. (طبرسی،۱۳۵۸،۴/۱۵۴).

۲-۱-۱-ج- دعا به مفهوم خواندن، طلب و درخواست چیزی مانند:
«إِن تَدْعُوهُمْ لَا یَسْمَعُوا دُعَاءکُمْ وَلَوْ سَمِعُوا مَا اسْتَجَابُوا لَکُمْ وَیَوْمَ الْقِیَامَهِ یَکْفُرُونَ بِشِرْکِکُمْ وَلَا یُنَبِّئُکَ مِثْلُ خَبِیرٍ (الفاطر/۱۴)؛اگر آنها را بخوانید دعاى شما را نمى‏شنوند و اگر [فرضا] بشنوند اجابتتان نمى‏کنند و روز قیامت‏ شرک شما را انکار مى‏کنند و [هیچ کس] چون [خداى] آگاه تو را خبردار نمى‏کند».
«وَیَدْعُ الإِنسَانُ بِالشَّرِّ دُعَاءهُ بِالْخَیْرِ وَکَانَ الإِنسَانُ عَجُولاً (الإسراء/۱۱)؛وانسان [همانگونه که] خیررا