توزیع منابع مالی در پاسخ به این پرسش که آیا منابع مالی اختصاص یافته بین برنامه ای و بین منطقه ای به صورت عادلانه توزیع می گردد؟ تعریف می شود. توزیع ناعادلانه امکانات آموزشی و همچنین نابرابری در پیشرفت تحصیلی نیز دو موضوع جدی هستند که به بهره مندی مناسب همه اقشار و گروه ها از آموزش و پرورش آسیب می رسانند. عادلانه بودن توزیع امکانات آموزشی باید به گونه ای باشد که همه افراد در حد استحقاق (نه لزوماً برابر)، از آموزش مناسب بهره مند شوند و نبود یا کمبود امکانات آموزشی، نباید مانعی برای تحصیل افراد در هیچ نقطه ای از کشور بشود و امکانات باید در دسترس همه اقشار و گروه ها قرار گیرد (نادری، ۱۳۸۹).

یکی از اجزا و عوامل اصلی موفقیت هر برنامه، بخصوص برنامه های توسعه، استفاده مناسب و برخورداری از منابع و امکانات مالی است.تخصیص بهینه منابع مالی محدود در طول سال های برنامه به فعالیت های رقیب به گونه ای که اهداف برنامه ریزان در افق برنامه محقق و یا تا حد ممکن قابل دستیابی شود، از مسائل مهم و پیچیده در برنامه ریزی توسعه به شمار می رود.هر چه افق برنامه ریزی بلندتر و تعداد فعالیت های رقیب نیز بیشتر باشد، تخصیص بهینه منابع مالی دشوارتر می شود. تخصیص منابع مالی، غالبا در شکل بودجه های سالانه نمود می یابد. از این منظر، بودجه را می توان یکی از مهم‌ترین و موثرترین ابزار برنامه ریزی و کنترل در کشور و یا سازمان ها تلقی کرد، به نحوی که تهیه دقیق آن می تواند در نیل کشور و یا سازمان به اهداف برنامه ای خود بسیار موثر باشد (احمدی و بهکیش، ۱۳۸۲).
۲-۲-۴-۴ اعتبارات دولتی(سرانه)
به وزارت آموزش و پرورش اجازه داده میشوداعتبارات هزینه سرانه مربوط به کودکستانها (آمادگی) و سایر واحدهای آموزشی در مقاطع مختلف تحصیلی اعم از روزانه، شبانه وشبانه روزی وابسته به خود در مرکز و استانها را متناسب باتعداد دانش آموزان وشرایط محلی بطور سرانه بر طبق ضوابط موضوع تبصره (۳) این قانون محاسبه و بر حسب مورد در ماده (۱۶) بودجه خود ویا ادارات کل آموزش و پرورش استانها منظور نماید.
وجود اعتبار هزینه سرانه موضوع این قانون براساس تحصیل اعتبار از طرف دیحسابان مربوط در اختیار ادارات آموزش و پرورش نواحی قرار خواهد گرفت وادارات آموزش و پرورش نواحی، اعتبارات مربوط به هر واحد آموزشی را به حساب دولتی همان واحد واریز و رسید آن را به هزینه قطعی منظور خواهد نمود.
۲-۲-۴-۵ کمک های بخش مردمی
در حال حاضر مشارکت به شکل های گوناگون در کشور ما انجام می شود. از آن جمله، وقف، انجمن اولیا و مربیان، جهاد مدرسه‎سازی، خیرین مدرسه‎ساز، مدارس غیرانتفاعی، شوراهای آموزش و پرورش، مشارکت‎های دستگاه های دولتی وغیردولتی در آموزش های فنی و حرفه ای، شهردار مدرسه و…
در این نوع مشارکت، در عرصه های گوناگون مادی و مالی مشارکت کنندگان فعال می شوند مثل مشارکت فکری یا مشارکت فکری و مالی. مشارکت کنندگان فکری برای بالا بردن توانایی های عملی و علمی دانش آموزان و معلمان و دست اندرکاران با نهادهای آموزشی پیوند گسترده برقرار می کنند و در تصمیم گیری و برنامه ریزی و اجرا و به طور کلی در فرایند آموزشی و پرورشی مشارکت می کنند. (مویدی، ۱۳۸۳). در این مشارکت آگاهی و شناخت بنیاد مشارکت را تشکیل می دهد. مشارکت مالی برایند و نتیجه‎ی مشارکت فکری می تواند باشد. مشارکت یک امر ذهنی است.
۲-۲-۴-۶ کمک های بخش دولتی
وجوهی است که به عناوین مختلف از طریق دستگاه ها و سازمانهای دولتی غیر از آموزش و پرورش برابر مقررات برای مصارف خاص در اختیار مدرسه قرار می گیرد. پر داخت هر گونه وجه، کالا و یا خدمات تحت هر عنوان توسط وزارتخانه‌ها، مؤسسات و شرکتهای دولتی غیر از مواردی که در مقررات قانونی مربوط معین شده یا می‌شود. (صدری، ۱۳۸۳) کمک های که از طریق نمایندگان مجلس و شهرداری و… با تقاضای مدیران مدارس و پیگیریهای انان بابت خرید امکانات اموزشی و لپ تاب و دستگاه تکثیرو لوازم ورزشی و کمک هایی بابت روز معلم به همکاران و دانش اموزان بی بظاعت و … کمک می‎شود.
۲-۲-۵ روش های تأمین منابع مالی آموزش و پرورش
یکی از سازوکارهای اصلی تأمین منابع مالی برای آموزش و پرورش از محل منابع غیر دولتی، انتقال منابع یا کسب درآمد از طریق خانواده های دانش آموزان به مؤسسات آموزشی است که تصور می شود به دلیل علاقه ای که والدین نسبت به موفقیت فرزندان خود دارند مایل به پرداخت حداقل بخشی از هزینه‌های تحصیل ایشان نیز باشند. در مجموع پیش بینی می شود که مشارکت مالی والدین در هزینه های آموزشی فرزندان شان مسئولیت پاسخ گویی در قبال آن را افزایش خواهد داد و صرفه جویی ناشی از آن به افزایش کل منابع مالی موجود خواهد انجامید. ضمن آن که وقتی سهم بسیار کمی از بار هزینه مستقیماً بر عهده والدین دانش آموزان باشد کنترل و حساسیت ایشان در مورد استفاده صحیح تر از امکانات کارآیی را در بخش آموزش و پرورش ارتقا خواهد داد.به رسمیت شناختن آزادی انتخاب آموزش توسط والدین دانش آموزان، تنوع بخشی بیشتر به برنامه های درسی و آموزشی و اصلاح قوانین و مقررات مربوط به مدیریت مدارس به منظور تحقق مشارکت واقعی و نهادینه مردم در فرایند تصمیم سازی، تصمیم گیری و مدیریت مدارس از جمله اقداماتی است که می تواند زمینه لازم برای مشارکت بیشتر مردم در آموزش و پرورش را فراهم سازد.برخی از راه های بهبود کارآیی و بهره وری بهینه از منابع موجود نیازمند تصمیم گیری
در درون نظام آموزش و پرورش است که عمدتاً اتخاذ سیاست هایی از قبیل تمرکززدایی، حرکت به سمت استخدام نیروهای بومی، رقابت در بین مدارس به منظور ارتقاء کارایی آنها از طریق قرار گرفتن در معرض فشارهای رقابتی، تقویت پاسخگویی مدارس در قبال عملکردشان، تجدیدنظر در مواد درسی، برنامه های آموزشی و نظام های مدیریت مدارسی که تقاضای کافی برای آنها وجود ندارد، برنامه ریزی به منظور کاهش ترک تحصیل و نرخ تکرار پایه، حذف معلمان مازاد، کاهش هزینه سرانه از طریق به کارگیری فن‌آوری اطلاعات و تکنولوژی آموزشی را دربرمی گیرد.
۲-۲-۶ نقش دولت در تأمین منابع مالی آموزش و پرورش
نقش دولت در تأمین منابع مالی آموزش و پرورش به دلایل ذیل اهمیت دارد.
اول آنکه آموزش عمومی به ویژه در سطح ابتدایی دارای منافع اجتماعی قابل توجهی می باشد و به عنوان کالای عمومی مسئولیت تأمین و تدارک آن برعهده دولت است.
دوم آن که سرمایه گذاری در سرمایه انسانی به عنوان یک استراتژی اصولی برای توسعه کشور و مبارزه با فقر و محرومیت محسوب می شود و بنابراین لازم است مورد توجه بیشتر دولت قرار گیرد.
اهداف فوق توجیه اقتصادی عمومی ترین تجربه مالی اکثر کشورها یعنی اتکا بر درآمدهای عمومی برای تأمین مالی آموزش و پرورش است. بنابراین ضمن تأکید بر سرمایه گذاری بیشتر دولت در آموزش و پرورش از طریق تجدیدنظر در تخصیص منابع دولتی در میان بخش های مختلف به ویژه سطوح مختلف آموزشی، اتخاذ سیاست هایی از قبیل افزایش پوشش دوره متوسطه، اجباری شدن آموزش تا پایان دوره راهنمایی و محدود شدن وظایف دولت به اعمال نظارت قوی، برنامه ریزی و سیاست گذاری و تأمین منابع مالی در آموزش و پرورش توصیه می شود. بدیهی است تأمین منابع مالی کافی از سوی دولت شرط لازم برای ایجاد نظام آموزش و پرورش عمومی فراگیر، رایگان برای عموم، متکی بر هدف اصلی پرورش انسان‎های نو، اجتماعی کردن ایشان، نیروی انسانی ویژه و فضای آموزشی مناسب است (صدری، ۱۳۸۳).
بخش سوم
پیشینه تحقیق
۲-۳ پیشینه تحقیق
۲-۳-۱ تحقیقات داخلی
نادری(۱۳۸۹) در پژوهش خود با عنوان تحلیل رابطه بین منابع مالی و عملکرد آموزشی مناطق آموزش و پرورش شهر تهران نشان داد در دوره ابتدایی، منابع مالی سرانه، حقوق و تحصیلات معلمان، نسبت دانش آموزان به معلم و سهم معلمان زن، به طور مثبت و اندازه مدرسه به طور منفی کیفیت عملکرد آموزشی مناطق را به لحاظ آماری تحت تأثیر قرار می دهد؛ب) در دوره راهنمایی، همه متغیرها به جز تحصیلات معلمان، تأثیر مطلوبى در این زمینه نداشته اند؛ وج) در دوره متوسطه نظری، نحوه تأثیر بیشتر متغیرها با دوره های ابتدایی و راهنمایی متفاوت بوده و با مبانى نظری انطباق نداشته است. بدین ترتیب، میزان استفاده بهینه از منابع و امکانات، در دوره های تحصیلی بالاتر، کاهش یافته است. مازاد منابع انسانی آموزشی (معلمان) ناشى از نحوه تخصیص منابع مالی نهاد همحور و نظام تصمیم گیری متمرکز، از دلایل اصلی ناکارایى تخصیص منابع مالی در مناطق آموزش و پرورش شهر تهران هستند.
حجازی و امیدی نجف آبادی(۱۳۸۵)، در تحقیقی با عنوان« عوامل مؤثر بر موفقیت تحصیلی دانشجویان کشاورزی» که جامعه آماری آن کلیه دانشجویان سال آخر رشته کشاورزی دانشگاه تهران شامل ۱۹۴ نفر می‌باشند، متغیرهای مستقل شامل ویژگی های فردی دانشجویان (جنسیت، معدل دیپلم، ساعات مطالعه، روش یادگیری، اهمیت دادن به برنامه ریزی، انگیزه و هدف فرد؛ و نیز ویژگی های خانوادگی دانشجویان (محل سکونت، شغل والدین، تحصیلات والدین، تعداد اعضای خانواده، نگرش اعضای خانواده به تحصیل)؛ ویژگی های علمی و مهار تهای آموزشی (اعضای هیئت علمی، محتوای برنامه درسی )؛ و بالاخره ویژگی های محیطی (محیط عاطفی آموزش، تجهیزات آموزشی و رفاهی) مورد بررسی قرار گرفتند. متغیر وابسته تحقیق موفقیت تحصیلی (معدل و نمرات دانشجویان) بوده و ابزار جمع آوری اطلاعات، پرسشنامه ای مشتمل بر ۵۱ سئوال می‌باشد که پس از روایی سنجی توسط استادان فن، پایایی آن به وسیله آزمون آلفای کرونباخ مورد تأیید قرار گرفته و نتایج حاصل از ضریب همبستگی، رابطه مثبت و معنی‌داری بین موفقیت تحصیلی و معدل دیپلم، ساعات مطالعه، برنامه ریزی تحصیلی، انگیزه، هدف، نگرش اعضای خانواده به تحصیل و محیط عاطفی آموزش نشان داد.
کرد و احمدی(۱۳۸۸) در پژوهشی به بررسی نیاز های غالب و عملکرد آموزشی معلمان پرداخت. هدف از این مطالعه شناسایی نیازهای غالب معلمان مقاطع مختلف تحصیلی در استان کردستان و آمار قبولی دانش آموزان به عنوان یکی از مهم ترین معیارهای عملکرد آموزشی به تبیین رابطه بین آنان می پردازد.در این تحقیق با بهره گرفتن از روش تحقیق توصیفی، سوال ها و فرضیه هایی تحت عنوان تعیین نیازهای غالب معلمان، تفاوت معناداری بین سطوح نیازهای غالب معلمان مرد و زن، تعیین میزان تفاوت معناداری بین سطوح نیازهای غالب معلمان در دوره‌های مختلف تحصیلی مورد آزمون قرار گرفته است. نتایج پژوهش آنها نشان داد بین نیاز به احترام و عملکردآموزشی آنها رابطه معناداری وجود ندارد و همچنین بین نیازهای غالب معلمان مرد و زن تفاوت معناداری وجود دارد.
عزتی و نادری (۱۳۸۸) در پژوهشی به بررسی تأثیر سازو کارهای تخصیص منابع مالی بر عملکرد آموزشی گروه های آموزشی پرداختند و آن را حائز اهمیت بسیار یافتند. در این خصوص ۷۵ گروه آموزشی دانشگاه
تهران به عنوان جامعه آماری انتخاب و عملکرد آموزشی آنان طی سال‎های ۸۵-۱۳۸۰ با بهره گرفتن از روش توصیفی- تحلیلی و به کارگیری روش نوین الگو سازی چندسطحی ارزیابی شده است.نتایج پژوهش آنها نشان داد که سازوکارهای تخصیص منابع مالی عملکرد گروه های آموزشی را به طور معناداری تحت تأثیر قرار می دهد.
قارون (۱۳۸۰) در مقاله ای با عنوان«مروری بر نحوه تامین منابع مالی آموزش عالی در منطقه آسیا و اقیانوسیه و رهیافت هایی برای ایران» به این موضوع پرداخته است.وی در پژوهش خود انواع روش های تامین منابع مالی را مطالعه نموده و تناسب هر کدام از آن ها را با نظام آموزشی کشور، مورد مطالعه قرار داده است.
۲-۳-۲ تحقیقات خارجی
جکلینگ و ویگ (۱۹۹۷) در تحقیقی با عنوان« بررسی عملکرد دانشجویان حسابداری در سال اول دانشگاه» به بررسی علل تفاوت در عملکرد دانشجویان سال اول در رشته حسابداری یک مؤسسه آموزش عالی می پردازد. برای بررسی متغیر ها، از مدل رگرسیون چندگانه استفاده شده و عوامل مؤثر بر پیشرفت تحصیلی دانشجویان، متغیر‌های پیش زمینه‌ای (از جمله امتیاز ورودی، رشته تحصیلی در مقطع قبلی، انگیزه و جنسیت) و نیز نگرش فرد نسبت به آموزش و دانشگاه در نظر گرفته شده است. یافته های این مطالعه حاکی از این است که متغیرهای پیش زمینه از جمله مرتبط بودن رشته تحصیلی در مقطع قبلی فرد، نمره عالی ورودی و انگیزه فرد در زمینه مطالعه در رشته حسابداری به طور قابل توجهی بر عملکرد آموزشی دانشجویان مؤثرند.
گرانگ و ووسلی (۲۰۰۵) در تحقیقی با عنوان« بررسی عوامل مؤثر بر موفقیت تحصیلی» دانشجویان ثبت نام شده در ترم دوم سال تحصیلی(۰۳-۲۰۰۲) در کالجی در آمریکا به تعداد ۲۲۵۹ نفر جامعه آماری تحقیق را تشکیل داده و از این جامعه، نمونه ای با حجم ۱۰۹۳ نفر از میان دانشجویان، مورد بررسی قرار گرفتند. متغیر وابسته معدل دانشجویان در ترم گذشته و متغیر مستقل نیز شامل متغیرهای جنسیت، قومیت و وضعیت اشتغال بوده است. هدف از این مطالعه، بررسی اثر تجربه دانشجوی ترم دوم و بررسی نگرش آنها در زمینه موفقیت تحصیلی تعیین شده و از مدل رگرسیون چندگانه برای تعیین بین متغیرها استفاده شده است. نتایج حاصل از تحقیق نشان می دهد که متغیرهای جنسیت، قومیت و وضعیت انتقال ارتباط قابل توجهی با پیشرفت تحصیلی دانشجویان دارند.
دریسکُل و همکاران (۲۰۰۳) رابطه میان اندازه ناحیه آموزشی و عملکرد دانش آموزان را با بهره گرفتن از داده های سال ۱۹۹۹، بخش آموزش و پرورش کالیفرنیا مطالعه کرده اند. پس از مهارکردن تأثیر ویژگیهای دانش آموزان و سایر عوامل محیطی) از جمله اندازه کلاس و اندازه مدرسه دریافتند که اندازه ناحیه آموزشی احتمالا موفقیت تحصیلی را محدود می کند و بیشترین تاثیر را بر عملکرد دانش آموزان مدارس متوسط الحال(میانی)می گذارد.
کامرر و ویندهام^[۴](۲۰۰۰) در پژوهش خود نشان دادند که در ایالات متحده آمریکا که ارزش تخصیص اعتبار مبتنی بر انگیزه (پرداخت اعتبار براساس عملکرد) استفاده شد. نمرات در اغلب رشته ها و به طور کلی عملکرد آموزشی این موسسات در مقایسه با گذشته بهبود یافته است.
کالان و سانتری^[۵] (۱۹۹۰) ضمن مطالعه ویژگیهای تولید خدمات آموزشی عمومی برای ۱۶۵ /محصولی و چندنهاده ای، وجود صرفه های اقتصادی ناشی از مقیاس و امکان صرفه جویی هزینه های آموزشی را مورد ارزشیابی قرار داده اند. نتایج تحلیلهای آن مطالعه نشان می دهد که در تأمین آموزش و پرورش عمومی محلی، هم برای مدارس ابتدایی و راهنمایی و هم برای نواحی آموزشی، صرفه های اقتصادی به مقیاس وجود دارد .از همین رو، صرفه جویی در هزینه‌های آموزشی از طریق یکپارچه سازی مدارس و استفاده مناسب تر از امکانات موجود (به ویژه ظرفیتهای فنی –فیزیکی) به مثابه یک هدف مهم و دستیافتنی پیشنهاد شده است.
فصل سوم
روش اجرای تحقیق
بخش اول
کلیات روش تحقیق
۳-۱ کلیات روش تحقیق
۳-۱-۱ مقدمه
به نظر می رسد در طول سالیان و از ابتدای حیات بشر، انسان همیشه با تحقیق سروکار داشته است. آنچه در اینجا اهمیت دارد آنکه تحقیقی می تواند راهگشا باشد که بر اساس اصول و موازین علمی صورت پذیرد.
تحقیق در لغت به معنای درست و راست گردانیدن، پیدا کردن، یافتن یا جستجوی حقیقت آورده شده است. تعاریف بعمل آمده از تحقیق و پژوهش فراوان اند. تحقیق به روش علمی را مجموعه مقررات و قواعدی دانسته اند که چگونگی جستجو برای یافتن حقایق مربوط به یک موضوع را نشان می دهد.
به‌کارگیری روش علمی در تحقیق، تنها راه دستیابی به دستاوردهای قابل‌قبول و علمی است، لذا برای انجام یک پژوهش معتبر به روش‌شناسی (متدلوژی) نیاز هست. جهانی که انسان در آن زندگی می‌کند، دارای ویژگیهایی است که بخشی از آن بر او پوشیده است.روش تحقیق فرایندی نظام مند برای پاسخ به یک پرسش یا ارائه راه حل برای یک مسئله است. به این ترتیب به شکل کلی، روش تحقیق را می توان مجموعه‎هایی از قواعد و ابزارهای متغیر دانست که به شکل منسجم و سیستماتیک برای بررسی واقعیت ها، کشف مجهولات و دستیابی به راه حل مشکلات به کار گرفته می شود (خاکی، ۱۳۸۶).
در این تحقیق که به
واسطه مفید واقع شدن نتایج آن در عملکرداموزشی مناطق آموزش و پرورش استان گیلان، تحقیق کاربردی محسوب می شود، به بررسی تأثیرمنابع مالی برعملکردآموزشی مناطق آموزش و پرورش استان گیلان پرداخته شده است.در ادامه به طرح مساله تحقیق، بیان فرضیات، روش آزمون، روش گرداوری اطلاعات، معرفی و نحوه محاسبه متغیرها، روش تجزیه و تحلیل داده ها و در نهایت بیان مدل نهایی تحقیق پرداخته می شود.
۳-۱-۲ جامعه، نمونه و روش نمونه گیری
جامعه آماری عبارتست از تعدادی از عناصر مطلوب مورد نظر که حداقل دارای یک صفت مشخص باشند صفت مشخصه صفتی است که بین همه عناصر جامعه آماری مشترک و متمایز کننده جامعه آماری از سایر جوامع باشد. (دلاور، ۱۳۹۰)
جامعه آماری تحقیق، کلیه مناطق ۳۳ گانه اموزش و پرورش استان گیلان از سال ۱۳۸۸تا پایان سال ۱۳۹۲ می باشد.
نمونه آماری عبارتست از تعداد محدودی از آحاد جامعه آماری که بیان کننده ویژگی های اصلی جامعه باشد (عادل آذر، ۱۳۸۲).
نمونه گیری یعنی انتخاب تعدادی از افراد، حوادث و یا اشیا که از یک جامعه تعریف شده، به عنوان نماینده آن جامعه انتخاب می شود (دلاور،۱۳۹۰). در این پژوهش مقطع متوسطه ۳۳ منطقه آموزش و پرورش استان گیلان به عنوان نمونه آماری مورد مطالعه قرار گرفته شد.که از طریق بررسی اسناد مالی درمدارس و همچنین از طریق ارشیو اطلاعات اداره کل اموزش و پرورش استان گیلان و تمامی ادارات اموزش و پرورش مناطق ۳۳ گانه استان گیلان، جهت بررسی میزان معدل دانش اموزان، تعداد دانش اموزان و تعداد کلاس برای عملکرد اموزشی و میزان کمک مردمی و سرانه دانش اموزان و میزان کمک های بخش دولتی برای منابع مالی نمونه گیری انجام شده است.
۳-۱-۳ جمع آوری و طبقه بندی داده ها
داده ها و اطلاعات مورد نیاز از منابع متعدد و به روش های زیر استخراج، گرداوری و طبقه بندی گردیده و در بخش های مربوطه مورد استفاده قرار گرفته است :
۳-۱-۳-۱ منابع کتابخانه ای