یک برنامه درسی به قصد ایجاد تغییرات در رفتار یادگیرنده اجرا می شود،این تغییرات همان،اهداف برنامه است(لوی به نقل از مشایخ،۱۳۷۸). اولین قدم در طرح برنامههای آموزشی تعیین هدفهای آموزشی است. هدفها، غایات و نتایج حاصل از آموزشاند که مدرس یا سازمانهای آموزشی به منظور دستیابی به آنها

آموزشها را ارائه میکنند. نتایج نهایی، همان توانایی های پایانی فراگیران اعم از دانسته ها، مهارتهای عملی و گرایشهای مختلف ناشی از آموزش است که ارائه آموزش را توجیه و تفسیر میکند. هدفها، سنگ زیربنای هر آموزش را تشکیل میدهند. آموزشی که هدف نداشته باشد، هیچگونه معیاری برای سنجیدن صحت و سقم محتوای آموزش در اختیار قرارنمیدهد و به طور خلاصه باید گفت که آموزش بدون هدف بهتر است انجام نشود(فردانش، ۱۳۸۰). آنچه مسلم است فلسفه حاکم برنظام آموزشی زمانی که مورد اعتقاد مسئولان، برنامه ریزی و مجریان برنامههای آموزشی و درسی یک جامعه باشد نقش موثری در تعیین ماهیت و کیفیت هدفهای انتخاب شده ایفا خواهد کرد و اثرات غیرقابل انکاری بر تصمیمگیریها ونیز سایر مراحل اجرایی یک برنامهآموزشی خواهد داشت(پروند، ۱۳۷۴).

علاقمند(۱۳۷۶) درمورد نقش هدفها میگوید: اهداف معرف سازمان بوده و موجودیت آن را در جامعه توجیه میکند؛

1. 1. زمینه هماهنگی فعالیتهای سازمان را فراهم کرده وظایف گوناگون را به هم مرتب میسازند.

1. 1. به تهیه و تدارک ملاکهای ارزشیابی عملکرد خود وسازمان کمک میکند.

سطوح هدفها: در موردسطوح هدفها دیدگاه های متفاوتی وجود دارد که به چند نمونه آنها اشاره میشود:
«کراتول» هدفهای کلی، هدفهای رفتاری و هدفهای تدریس را مطرح میکند. «داویس» «مقاصد آموزشی»، هدفهای عمومی و هدفهای ویژه را طرح مینماید.
در یکی از نشریات یونسکو مراحل زیر پذیرفته شده است:
هدفهای آرمانی^[۱۹]: که فیلسوفان وایدئولوگهای جامعه ارائه میدهند. مانند تاسیس یک جامعه اسلامی یا تربیت یک ملت عادل ویا تحقق فرصتهای مساوی برای همه.
مقاصد آموزشی^[۲۰]: که کلیت آنها از هدفهای آرمانی کمتر است و میان مدت میباشند وبه طور غیرمستقیم به هدفهای آموزشی مربوط میشوند؛ مانند تأسیس مدارس فنی و حرفهای.

هدفهای عینی^[۲۱]: که وظایف مختص فرایند یاددهی- یادگیری را بیان میکنند و دارای سطوحی هستند مثل مدرسه معین، درس خاص(ملکی، ۱۳۸۰).
تعیین هدف های آموزشی نخستین عنصر برنامه درسی است که در انتخاب آن اصول زیر را می توان در نظر گرفت:
ملاک های تعیین اهداف
۱-۱هدف های برنامه درسی باید متناسب با شرایط وامکانات جامعه وبا توجه به نیازهای آن تعیین شود که جنبه های اساسی از قبیل اقتصاد،سیاست،فرهنگ،موسسات اجتماعی وفرهنگ اجتماعی مورد بررسی قرار می گیرند.
۱-۲باتوجه به تحولات سریع در زمینه دانش واطلاعات وتغییرات اقتصادی هدف های برنامه درسی باید تغییرپذیر بوده واز انعطاف پذیری لازم برخوردار باشند.
۱-۳هدف های برنامه درسی باید با شرایط وامکانات یادگیرندگان هماهنگ باشد وبه نیازهای آنی وآتی آنان توجه شود.
۱-۴هدف های برنامه درسی باید به صورت جامع تعیین شود،یعنی جنبه های بدنی،عقلانی،اجتماعی ومعنوی فرد را دربر گیرد.
۱-۵در تعیین اهداف باید به ساختار دانش واطلاعات لازم توجه شود.
۱-۶برای استفاده صحیح از هدف هاوطراحی وبرنامه ریزی عناصر دیگر برنامه درسی لازم است در تعیین اهداف اموزشی به هر سه حیطه شناختی،عاطفی وروانی-حرکتی کاملا توجه ورعایت شود.
۱-۷اهداف آموزشی در برنامه درسی باید بتواند مهارت های علمی وحرفه ای را در بر گیرد وبه جنبه کاربردی آن توجه شود.

۱-۸در تعیین وتحقق اهداف لازم است بین محیط آموزشی وموسسات اجتماعی ارتباط وهماهنگی وجود داشته باشد.
۱-۹اهداف باید با توجه به زمان حال وآینده تعیین گردند(ملکی،۱۳۷۹).
ضرورت تدوین اهداف آموزشی
تدوین هدف ها به برنامه ریزان آموزشی کمک می کندکه :
- آن دسته از مواد ومحتوای برنامه های درسی را انتخاب کنند که با اموزش آن ها سریع تر بتوان به هدف های آموزش وپرورش رسید.

محیط کار و مجموعه عوامل درونی آن اعم از انسان، ماشین، کارگر، کارفرما و روابط فی مابین آن ها، فرهنگ خاص خود را داراست که توجه به آن تجزیه و تحلیل اساسی و مبانی آن بخش نخست این مجموعه را تشکیل می دهد.
۲- ۲ : کار
از واژه کار تعاریف مختلفی شده است. در این قسمت تعدادی از این تعاریف ذکر می شود.
در فرهنگ معین کار به معنی آنچه از شخصی یا شیئی صادر می شود، آنچه با فعل و عمل انجام شود و آنچه در عالم خارج تحقق پذیرد، آمده است.
کار می تواند به عنوان انجام وظایفی تعریف شود که متضمن صرف کوشش های فکری و جسمی بوده و هدفشان تولید کالاها و خدماتی است که نیازهای انسانی را برآورده می سازد. شغل یا پیشه کاری است که در مقابل مزد یا حقوق منظمی انجام می شود. کار در همه فرهنگ ها اساس نظام اقتصادی است که شامل نهادهایی است که با تولید و توزیع کالاها و خدمات سروکار دارند(گیدنز، ۱۳۷۳،۵۱۷).
در تعریف دیگری از کار چنین آمده است:
کار مجموعه اعمالی است که به کمک مغز، دست، ابزارها و ماشین ها برای استفاده عملی از ماده روی آن انجام می دهد و این اعمال نیز متقابلا بر انسان تأثیر می گذارد و او را تغییر می دهد(توسلی، ۱۳۷۵،۱۰).

مارکس از کار تعریفی بیان می دارد بر این مبنی که: «در نگاه اول کار عبارت از کنشی است که بین انسان و طبیعت به وقوع می پیوندد» بدین ترتیب کار اساسا تغییراتی است که انسان با بهره گرفتن از فنون در طبیعت به وجود می آورد و طبیعت نیز بر انسان اثر می کند و او را تغییر می دهد(همان، ص۱۰).
همانگونه که بیان شد در تعریف کار تعاریف بسیار زیادی بیان شده است و هر کدام جنبه ای از آن را در نظر گرفته اند، در اینجا چند تعریف را که معنای عام تری دارد بیان می کنیم.
کار مشغله ایست که انسان با صرف نیروی بدنی و فکری خود برای تولید کالایی یا انجام خدمتی تصدی می کند.
کار تصرف و دخالت در طبیعت و ایجاد تغییر و تکامل در رند طبیعی اشیاء و مواد توسط انسان برای تأمین نیازهای مادی خود است(صالحی خرم آبادی، ۱۳۸۱: ۱۵).
کار به اعتباری عبارتست از فعالیت فکری یا بدنی که قانونا” مجاز بوده و به منظور کسب یا ایجاد درآمد صورت می گیرد و نتیجه آن تولید کالا یا انجام خدمتی است. در قرآن کریم هرجا صحبت از کار شده در دنباله آن کلمه صالح آمده است و مراد از عمل صالح که در جای جای این مصحف شریف آمده، کاری نیک و شایسته است که در جهت رضای خدا و برای هدف الهی و انسانی باشد. کار از دیدگاه قرآن نه تنها افتخار آفرین بلکه عبادت است. احادیث و روایات متواتر و دقیقی از پیامبر اکرم و ائمه اطهار در دسترس ما می باشد که در این زمینه نیز مانند سایر زمینه ها رهگشا و راهنمای ما می باشند. این نظرات ارزشمند در جای جای متون اسلامی و کتب حدیث به چشم می خورد، علما و نویسندگان نیز در کتب خود بخش ویژه ای را اختصاص به بیان احادیث داده اند.
پیامبر اکرم در حدیثی می فرمایند: هر فردی که برای امرار معاش و زندگی خود و عیالش در تلاش و کوشش باشد در روز قیامت در زیر سایه عرش الهی قرار می گیرد«دعایم السلام-ج۲-ص۱۵»( مهماندار، ۱۳۷۵ :ص ۹۰-۹۱).
در فرهنگ لغت دکتر معین کار به مفهوم شغل، عمل و آنچه از شخص یا شیئی صادر شود و پیشه و صنعت، هنر، رفتار و کردار، مهارت و تمرین، ضرورت و حاجت، آمده است. در علم اقتصاد کار عنصر دوم تولید معرفی شده است و یکی از آثار حیات انسانی و از شؤون لازم زندگی هر فرد به شمار می رود.
کلید بهره وری از منابع طبیعی ثروت که به تعبیر قرآن مجید خزانه های رحمت پروردگار است کار می باشد. اسلام کار را رکن اساسی زندگی و نیرومندترین عامل تولید و ارزشمندترین پایه تولید کننده ثروت می داند( یغمایی، ۱۳۷۵: ص۱۵۸).
۲- ۲- ۱ : مفهوم فلسفی کار
کار یک مفهوم فلسفی دارد که بسیار وسیع است و وسیع ترین مفهوم این لفظ به شمار می رود، یعنی هم در مورد خداوند متعال صدق می کند، هم درباره انسان و هم حتی درباره سایر موجودات طبیعی. پس مطلق تأثیر اعم از ایجاد، اعداد و تحریک، معنای کار از دیدگاه فلسفی است. خدا کار می کند «انَّ الله یَفعلُ ما یُرید». این عنوان فعل و کار که به خدای متعال نسبت داده می شود هم شامل ایجاد، خلق و آفرینش و هم شامل تدبیر جهان، به مراتب مختلف از عوامل مجردات تا مادیات و از طبیعیات تا محیط زندگی انسانی و تا پایان عالم آخرت است. همه عالم هستی کار خداست؛ این به یک معناست، طبق این اصطلاحات فلسفی، انسان هرنوع فعالیت و تلاشی انجام دهد کار است، خواه فردی باشد خواه اجتماعی، خواه درونی باشد خواه بیرونی. یعنی شخصی که در کتابخانه برای خود مطالعه می کند یا حتی سر در جیب تفکر فرو برده و در درون خود می اندیشد، متعلق فکرش هرچه باشد، کار می کند.
اما آنچه قطعی است اینکه هرجا سخن از کار باشد مفهوم عام فلسفی کار مورد نظر نیست زیرا خدا و کارهای فردی افراد که نقشی در اجتماع ندارند مورد نظر کسانی که در زمینه کار بحث می کنند نمی باشد.
۲- ۲- ۲ : مفهوم فیزیکی کار
مفهوم دوم کار مفهوم فیزیکی است. در فیزیک کار عبارتست از تبدیل انرژی و اصولا انرژی را به چیزی که قابل تبدیل به کار است، تعریف می کنند. انرژی وقتی مصرف شود و تغییری در آن به وجود بیاید اسمش کار است.
این معنای کارنیز مورد نظر نیست زیرا تمام موجودات عالم دائم در حال کارهستند و موجود بیکار در طبیعت نداریم تمام فعل و انفعالات طبیعی و فیزیکی و شیمیایی که در طبیعت رخ می دهد خواه به نفع انسان باشد خواه به ضرر انسان شامل این تعریف می شود.
۲- ۲- ۳ : مفهوم اخلاقی کار
منظور از مفهوم اخلاقی این است که افراد دو نوع هستند؛ بعضی ها ملکه ای دارند، خلق و خویی دارند که بیکار نمی توانند بنشینند، دلشان می خواهد فعالیت کنند. بر عکس انسان هایی هستند که نمی خواهند کار کنند، دلشان نمی خواهد کار کنند، به این آسانی ها اقدام به هیچ کار و حرکت نمی کنند، حتی حاضر به فکر کردن هم نیستند. در اخلاق از کار به این معنا بحث می شود که از اخلاق پسندیده این است که انسان فعال باشد، کار بکند، یعنی بیکار نباشد.
۲- ۲- ۴ : مفهوم اقتصادی کار
در اقتصاد هم، کار از نظر وسعت و ضیق موارد، اصطلاحات متعدد دارد. گاهی کار به معنای تلاش اختیاری است که انسان انجام می دهد و موجب می شود یکی از رغبت ها و خواست های انسان های دیگر ارضا شود. انسان ها خواست هایی دارند، این خواست ها گاهی به وسیله خود شخص ارضا می شود گاهی به کمک دیگران. آن کمکی که دیگران انجام می دهند، گاهی روی یک ماده است یعنی تغییری به وجود می آورند که آن را موجب رغبت دیگران می کنند، حرکتی که کسی انجام می دهد و موجب می شود که چیزی مورد رغبت دیگران قرار گیرد به طوری که در ازاء آن حاضر باشند، چیزی بپردازند.
گاهی هیچ تغییری در ماده انجام نمی شود بلکه صرفا جنبه خدماتی دارد. خدمات شکل های گوناگون دارد و ساده ترین آن ها این است که کسی حرکتی انجام دهد و موجب شود یکی از خواست ها تأمین شود. این مفهوم شامل کارهای هنری هم می شود شخص هنرمند ممکن است کاری انجام دهد، حرکتی در بدن یا زبان یا ابزاری که موجب تأمین خواستی شود و بدون اینکه ماده ای در اختیار کسی قرار بگیرد یکی از خواست های روانی افراد ارضا بشود. انسان نیاز به التذاذ دارد. اما اینکه این لذت دو شکل حلال و حرام دارد مورد بحث نیست، و حاضر می شود برای اینکه وسایل التذاذش فراهم شود حتی پول بپردازد. کسی هنری دارد به وسیله این هنر می تواند کاری انجام دهد که موجب التذاذ دیگران شود، این به مفهوم عام یک کار اقتصادی است یعنی چیزی است که با پول، با اموال سر و کار پیدا می کند و می شود مالی را به خاطر آن صرف کرد. عقلای عالم حاضر می شوند از اموال خود بدهند تا این کار انجام شود حتی برای مقدماتش حاضرند آموزشکده بسازند و وسایلی فراهم کنند که کسانی این هنر را یاد بگیرند تا اینکه دیگران لذت ببرند و از اموال خود بپردازند.
این مفهوم عام، کاراقتصادی است. دیگری که اخص از این معناست و در اقتصاد مطرح می شود، عبارت است از تولید کالا یا ارائه خدمات که با حرکات بدنی انجام می شود و یا مقدمه ای برای انجام کارهای بدنی خاص و تنظیم و اداره آن ها. یعنی کار شامل مدیریت هم می شود (مصباح یزدی، ۱۳۸۴: ۵۵-۵۱).
واضح است که هیچ یک از این تعاریف مفهوم کار را به طور کامل بیان نمی کند چون ارکان تعریف که باید جامع باشد را نمی توانند دارا باشند بلکه هر یک از آن ها توضیحی درمورد کار است. نزدیک ترین تعریف به معنای حقیقی آن بدین شرح است که: کار مشغله ای است که انسان با صرف نیروی بدنی و فکری خود برای تولید کالایی یا انجام خدمتی تصدی می کند(خرم آبادی و ناطق الاسلام، ۱۳۸۳).
بخش عمده زندگی روزمره انسان را کار فرا گرفته است. هدف از کار تولید کالا یا خدماتی است که نشأت گرفته از نیاز های انسان می باشد و نوع آن در هر جامعه ای اعم از جامعه ساده و ابتدایی و جامعه پیچیده و پیشرفته متفاوت می باشد. کار کنشی است که میان انسان و دنیای پیرامونش رخ می دهد که در این کنش انسان علاوه بر دخل و تصرف و تغییر در محیط، ماهیت خود را نیز تغییر می دهد، لذا کار یک فرایند یا پروسه ای است که در آن فرایند، انسان و محیط پیرامونش یا ذهنیت در برابر عینیت در چارچوب آن با یکدیگر برخورد داشته و باعث شکل گیری و شکل بخشی به یکدیگر می شوند تا از این طریق انواع ظرفیت های انسانی در فرایند کار بروز پیدا کند. کار در دو حوزه فردی و عمومی شکل می گیرد و دارای کارکرد های گوناگونی از جمله رفع نیازهای ابتدایی در حوزه خصوصی و فراهم نمودن بستر و زمینه هایی برای زندگی اجتماعی و کسب هویت و تشخیص در حوزه عمومی می باشد. حوزه های مختلف علوم از کار تعاریفی ارائه داده اند که به برخی از آن ها اشاره می شود:
از دیدگاه فلسفی کار شامل تمامی افعال خداوند و اعمالی که از مخلوقات اعم از جامدات، حیوانات، انسان ها و مجردات سر می زند، می باشد.
کار از نظر مادی و فیزیکی به معنای تبدیل، تغییر و مصرف انرژی می باشد. از نظر اقتصادی کار مجموعه فعالیت هایی است که هر فرد در جهت تولید کالا یا خدمات انجام می دهد و از طریق آن بخشی از نیازهای خود، خانواده، سازمان و جامعه را برآورده می کند(توکلی، ۹۸:۱۳۷۸).
کار کنشی عقلانی و هدفمند است که در تعامل اجتماعی انسان ها ظهور می کند، به طوری که مورد توجه جامعه شناسان نیز قرار گرفته است. به عنوان مثال مارکس کنش اجتماعی را به کار تقلیل می دهد و یورگن هابرماس نقطه شروع فعالیت فکری خود را عدم انطباق کار و کنش اجتماعی می داند. به عبارت دیگر مارکس کار را یک کنش ابزاری می دانست که در جهت محاسبه بهترین راه برای رسیدن به یک هدف خاص مورد استفاده قرار می گیرد و هابرماس علاوه بر کار به کنش ارتباطی نیز جهت رسیدن به اهداف اشاره می کرد(ریتزر، ۲۳۷:۱۳۷۵).
۲- ۲- ۵ : ابعاد کار
کار دارای ابعادی می باشد که طبق الگوی AGIL (اجیل) تالکوت پارسونز به شرح ذیل می باشد(چلبی،۱۳۷۵: ۲۶۶-۲۶۲).
۲- ۲- ۵- ۱ : بعد اثباتی کار (A) در این بعد کنش گر تمام تلاش و کوشش خود را صرف این می کند تا با استفده از انرژی یدی و فکری، موضوع کار را آنچنان تغییر دهد که حاصل کار در جهت رفع نیازهای اصیلش باشد. لذا در این بعد به موضوع کار، فعالیت کاری، ضوابط کاری و کیفیت کاری پرداخته می شود و اصل مهم در آن اصل بهینه سازی^[۱۲] می باشد.
۲- ۲- ۵- ۲ : بعد شخصیتی کار (G) در این بعد که حد واسط نظام اجتماعی و فرهنگی است، کنش گر زمانی کار خود را به صورت جدی و مشتاقانه و آگاهانه و موثر انجام خواهد داد که دارای مهارت کاری، انگیزه کاری، احساس مسئولیت کاری و هویت کاری باشد. لذا این بعد بر اصل تحقق^[۱۳] استوار است.
۲- ۲- ۵- ۳ : بعد اجتماعی کار(I) این بعد به شرایط کار، ضمانت های اجرایی کار، تعهدات کار و هنجارهای کار بستگی دارد و متکی بر اصل سازگاری^[۱۴] می باشد.
۲- ۲- ۵- ۴ : بعد فرهنگی کار(L) در این بعد باید فرهنگ کار دارای فناوری بالا باشد تا در تولید هماهنگی لازم به وجود آورد که این امر خود نیازمند دانش مدیریت در سطح بالا می باشد، لذا این بعد به فعالیت تشخیص، ادعای کاری و هدف نهایی کار می پردازد و بر اصل انسجام منطقی^[۱۵] استوار است.(نیازی و نصرآبادی، ۱۳۸۷: ۲۴۵)
از نظر آنتونی گیدنز، کار فعالیتی است که به وسیله آن انسان ها از طبیعت بهره می گیرند و بقای خود را تضمین می کنند(ربانی و انصاری،۷:۱۳۸۴).
به طور کلی کار مجموعه اعمالی است که انسان با استفاد از مغز، نیروی ذهنی، دست، ابزارماشین ها (نیروی عینی و مکانیکی) برای استفاده از عملی از ماده یا شیء روی آن انجام می دهد که این اعمال تأثیر متقابلی روی انسان نیز دارد و او را تغییر می دهد(توسلی، ۱۰:۱۳۷۵).
۲- ۳ : فرهنگ کار
اصطلاح فرهنگ کار ترکیبی از دو مفهوم کار و فرهنگ است. همانطور که در تعریف فرهنگ اشاره شد، فرهنگ روش یا چگونگی انجام و عینیت بخشیدن به موضوعی خاص و مشخص است. چگونگی کنش و رفتار در قلمرو مشخص ریشه در باورها، اعتقادات، دانش، معلومات و در مجموع پذیرفته شده های مشترک اعضای یک گروه یا یک جامعه دارد. به عنوان مثال وقتی از فرهنگ مصرف مواد غذایی شهرونداند ایرانی سخن به میان می آید منظور نوع نگرش، دانش، اعتقادات و باورهای درونی شده در مورد مصرف مواد خوراکی است. لذا فرهنگ ساخته یک گروه انسانی است و هر کجا که یک گروه دارای حد کافی از تجارب مشترک باشد فرهنگ شکل می گیرد مثل خانواده و گروه های کاری که نخستین محل های شکل گیری یک هدف می باشند. بنابراین زمانی که فرهنگ یک گروه یا جامعه شکل گرفت و به تدریج بهبود یافت و رشد کرد، افراد آن حوزه فرهنگی، کیفیت تمایلات، ذهنیات و رفتار خود را با آن منطبق ساخته و به گونه ای رفتار خواهند کرد تا هنجارها و ارزش های فرهنگی شکسته نشود و خود غیر عادی تشخیص داده نشود.
همان طوری که فرهنگ را مجموعه ارزش ها، اعتقادات و دانش های مشترک و پذیرفته شده یک گروه یا جامعه می دانیم و کار را نیز از جنبه فلسفی (فعلی که از فاعل سر می زند)، اقتصادی (فعالیت های فکری و یدی انسان) و اجتماعی تعریف کردیم، فرهنگ کار عبارت است از مجموعه ارزش ها، باورها و دانش های مشترک پذیرفته شده یک گروه کاری در انجام فعالیت های معطوف به تولید و یا ایجاد ارزش افزوده می باشد. به عبارت دیگر اینکه در وجود پرسنل و نیروی انسانی یک سازمان چه ارزش ها و نگرش هایی درونی شده و مورد پذیرش جمعی قرار گرفته است، فرهنگ کاری حاکم بر آن سازمان یا گروه تبین می کند. لذا اگر فرهنگ کاری یک سازمان یا جامعه ضعیف ارزیابی شود، بدین معناست که نیروی انسانی آن جامعه به انجام کار مفید و مولد تمایل نداشته و در نتیجه فعالیت های ان ها از راندمان و اثر بخشی کمتری برخوردار است و منابع به کار گرفته شده حداکثر بازده ممکن را نخواهد داشت (نیازی، نصرآبادی، ۱۳۸۶: ۲۴۷-۲۴۳).
فرهنگ کار که مجموعه شرایط و قوانین حاکم بر محیط کار انسانی، ساده ترین برداشت از آن است بسته به موقعیت زمانی و مکانی، متأثر از عوامل و پارامترهای مختلفی است که در نوع خود دارای ویژگی های قابل توجهی می باشد. البته فرهنگ کار مطلوب مجموعه عواملی است که انسان را به کار سوق داده و در وی ایجاد انگیزه و تمایل می کند(سلیمی، ۱۷۹:۱۳۸۴و۱۷۸).
در ایران اصطلاح فرهنگ کار بارها از سوی افراد به کار رفته، ولیکن تعریف مشخصی از آن داده نشده است. تعاریف ارائه شده بیشتر درباره وجدان کار، اخلاق کار و تعهد کار است. بنابراین در این قسمت تعاریف مزبور را بررسی می کنیم.
۲- ۳- ۱ : وجدان کار
از وجدان کار، تعاریفی چون شکل درونی شده عقاید، ارزش ها و هنجارها در مورد کار(رجب زاده، ۷۶، ص۶۴)، شکل درونی شده ی فرهنگ جامعه در مورد کار (مشبکی، ۷۶، ص۱۷۵)، داشتن وفاداری و احساس مسئولیت فردی و شغلی و سازمانی (ابطحی، ۷۵، ص۲۰۵)، گرایش به انجام دادن صحیح کار و وظایف شغلی بدون نظارت مستقیم (حبیبی، ۷۶، ۱۵۴)، عامل درونی برای همساز و همسان کردن رفتار سازمانی فرد (خائف، ۷۵، ص۱۶۹)، مجموعه ی کیفیات روانی و اعتقادی افراد در محیط کار که قابل تشدید و تضعیف است (ایراندوست، ۷۵، ص۷۵)، شده است. همچنین گفته شده، وجدان کاری را می توان نیرویی درونی دانست که به واسطه آن انسان به انجام کار بیشتر و بهتر گرایش می یابد، به نحوی که بدون نیاز به وجود نظارت بیرونی از طریق خود کنترلی و به صورت خود انگیخته، به بهترین نحو وظایف محوله را به انجام می رساند (حبیبی، ۷۶، ص۱۱۸).

۳-۱- مقدمه
با توجه به این که دستیابی به هدف‌های علم و شناخت علمی میسر نخواهد بود مگر زمانی که با روش‌شناسی درست صورت پذیرد، بنابراین در این فصل روش پژوهش تفسیر شده است. روش‌های هر پژوهش، یکی از مهمترین نقش‌های آن می‌باشد که انتخاب آن‌ها، نیاز به دقت فراوان دارد. از این رو در این فصل با بهره گرفتن از روش علمی به بررسی روش پژوهش، سپس به معرفی جامعه آماری، حجم نمونه تحقیق و شیوه انتخاب آن‌ها، متغیرها، ابزار اندازه‌گیری و ویژگی‌های روانسنجی مرتبط یا آن، روش جمع‌ آوری داده‌ها و انتخاب نوع روش آماری مناسب پرداخته خواهد شد.

۳-۲- روش پژوهش
این پژوهش به لحاظ هدف کاربردی و به لحاظ نحوه گردآوری داده‌ها توصیفی از نوع پیماشی بود که به شکل میدانی انجام شد.
۳-۳- جامعه آماری
با توجه به این که در ارزیابی عملکرد با روش بازخورد ۳۶۰ درجه کلیه ذینعفان عملکرد فرد را ارزیابی می‌کنند، در این پژوهش دانشجویان رشته تربیت بدنی به عنوان زیردستان، روسای دانشکده‌های تربیت بدنی به عنوان بالا دستان، اساتید دروس تخصصی تربیت بدنی به عنوان همتایان و مدیران گروه تربیت بدنی (خود ارزیابی) جامعه پژوهش حاضر را تشکیل می‌دهند.
۳-۴- نمونه و روش نمونه‌گیری
روش نمونه‌گیری پژوهش حاضر جهت انتخاب مدیران و مدیران ارشد از نوع کل شمار بود و روش نمونه‌گیری جهت انتخاب دانشجویان و اساتید به صورت تصادفی بود. در این پژوهش عملکرد هر مدیر توسط ۳ دانشجو، ۳ استاد همکار، یک رئیس دانشکده و خود فرد ارزیابی می‌شد. این پژوهش در ۱۲ دانشگاه استان خراسان رضوی انجام گرفت. بنابراین نمونه آماری برابر ۹۶ نفر بود که همه ۹۶ پرسشنامه به درستی برگشت داده شد.
۳-۵- فرایند اجرای پژوهش
پژوهش حاضر ترکیبی از تحقیق کتابخانه‌ای و میدانی می‌باشد. در ابتدا با بهره‌گیری از منابع کتابخانه‌ای (کتاب‌ها و مقالات فارسی، کتب و مقالات لاتین، وب سایت‌های اینترنتی و …) مبانی نظری پژوهش تدوین گردید و در ادامه بر اساس ادبیات پژوهش، پرسشنامه مناسب برای ارزیابی عملکرد مدیران تربیت بدنی تهیه و بین جامعه آماری مورد نظر پخش شد. سرانجام با جمع‌ آوری پرسشنامه داده‌های مربوط به آن با بهره گرفتن از نرم افزار اس پی اس اس مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. شکل زیر مدل اجرایی پژوهش حاضر را نشان می‌دهد.
شکل ۳ـ۱٫ فرایند اجرای تحقیق
۳-۶- متغیرهای پژوهش
هدف پژوهش حاضر، عملکرد مدیران دانشگاه‌های استان خراسان رضوی بود. متغیرهای پژوهش نیز ۴۰ معیار ارزیابی بود که در قالب ۴ عامل خلاصه شدند. جدول زیر متغیرهای پژوهش را نشان می‌دهد.
جدول ۳ـ۱٫ متغیرهای پژوهش

کنترل بر محیط پیرامون

در حوزه های سیاسی، مشارکت موثر، مادی، توانایی کسب مالیات

تمرکز بر زندگی

عدم مداخله در انتخاب برای ازدواج، بچه دار شدن، اظهار جنسی و اشتغال

جدول ۵-۲: فهرست قابلیت های کارکردی پایه ای ناسباوم
ناسباوم هرچند فهرستی از قابلیت ها را ارائه می دهد اما به تعبیر قزلباش (۱۹۹۸)، « او مفهوم قابلیت را بسیار گنگ و مبهم باقی می گذارد و باز بودن فهرست این امکان را ایجاد می کند تا افراد مختلف، در زمینه ­های متفاوت، جزئیات متنوع و متکثری را از آن برداشت نمایند» ( به نقل از فیلیپس، ۲۰۰۶:۹۷) و این امر با فلسفه تدوین فهرستی از سوی او به منظور ارائه قابلیت های عینی و فراگیر همخوانی ندارد. از سوی دیگر به عنوان مثال بلودورث (۲۰۰۶) انعطاف پذیری و نامحدود بودن این فهرست را تلاشی برای ضرورت توافق بر کاربرد فراگیر ان می داند و معتقد است که این امر باعث می شود تا کسانی با دیدگاه های مختلفف فرصت آن را بیابند تا بر این مفهوم به توافق برسند اما فهرست ناسباوم از دو جنبه اساسی غامض و مساله دار است: «۱- برخی قابلیت هایی که او مدعی است برای همه انسان ها، بنیادین به شمار می آید، قابل تردید است. به عنوان مثال توانایی علاقمندی به حیوانات، گیاهان و جهان طبیعیت. ۲- توصیف ناسباوم از قابلیت های انسانی بر فرضیات متافیزیکی بنیادین پیرامون وجود انسان متکی نیست. به عنوان مثال او معتقد است که می بایست افراد فرصت هایی را برای رضایت جنسی و انتخاب موضوع تولید مثل ( بارداری) داشته باشند که این امر به طور خاص به زنان بر می گردد و روشن است که مغایر با آن چیزی است که بسیاری از مردم می پذیرند» (فبر و میلر ۲۰۰۳:۸)
به طور کلی رویکرد قابلیتی بیان می دارد که در ارزیابی سیاستگذاری ها به جای تمرکز صرف بر وضعیت ذهنی و یا میزان کالاهایی که جهت مصرف در اختیار فرد قرار می گیرد، می بایست بر آنچه مردم می تواندد باشند و آنچه می توانند انجام دهند تمرکز نمود و در این راستا اگر توجه سیاستگذاران از تمرکز محدود بر دستیابی به درآمد به تمرکز جامع، قابلیت ها تردید کند، می توان به درک بهتری از کیفیت زندگی دست یافت.
۸-۵-۲-رویکرد ساختاری و کیفیت زندگی
این رویکرد نسبت به رویکرد عاملیتی برخوردار از دو ویژگی متمایز است، اول آنکه مفهومی کامل و فراگیر از کیفیت زندگی ارائه می دهد که تمامی حوزه هایی را که در بهبود کیفیت زندگی موثرند را در بر می گیرد و دوم آنکه جامعه را به عنوان یک کلیت می بیند. از انی حیث رویکردهای قابلیتی چون رویکرد نیازهای اساسی فاقد ویژگی اول و نظریه نیازهای انسانی دوبال و گوف فاقد هر دو ویژگی است.
یکی از اولین چارچوب نظام مند که با تمرکز بر کیفیت زندگی و در زمینه ای اجتماعی مفهومی فراگیر از کیفیت زندگی را پوشش می داد در سال ۱۹۹۰ در کانادا مطرح گردید. این چارچوب بر دو فرض اساسی استوار بود:
کیفیت زندگی فراتر از مفهوم نیازها، در ارتباط با فرایند ها و دستاوردهای خودمختاری و تحقق فردی قابل طرح است.
کیفیت زندگی در معنای واقعی آن نمی تواند مستقل از مناسبات، روابط و پیوندهای مشترک اجتماعی و وابستگی متقابل در زمینه عدالت توزیعی که امنیت شخصی و اقتصادی، حمایت شهروندی و حقوق انسانی را تضمین می کند، مفهوم سازی شود.
در این رویکرد برای کیفیت زندگی عناصر سازنده و عوامل ایجاد کننده ای تعیین می شود. این عناصر به صورت عان عبارتند از خودمختاری،شناخت، وابستگی متتقابل و برابری که عواملی مانند امنیت شهروندی و دموکراسی را برای محقق شدن نیاز دارند.
در همین دوره زمانی داسگوپتا^[۱۲۲] و ویل^[۱۲۳] (۱۹۹۲) در مقاله ای شاخص ها و سنجه های کیفیت زندگی را در زمینه توسعه مورد بحث قرار دادندو میان عناصر تشکیل دهنده و عوامل تعیین کننده آن تمایز قائل شدند. آنها بهداشت، رفاه، آزادی انتخاب و آزادی اساسی را به عنوان عناصر و دستیابی به غذا، لباس، سرپناه ، آب آشامیدنی حمایت های حقوقی، تسهیلات آموزشی، مراقبت بهداشتی، امنیت ملی، در آمد عمومی را به عنوان عوامل برشمردند.
در میان رویکردهای ساختاری به کیفیت زندگی، برخی بر شرایط زندگی و کیفیت زندگی تمرکز دارند که شامل شرایط عینی و ذهنی متکی بر منابع و فرصت ها می شود. برخی نیز بر نسبیت فرهنگی کیفیت زندگی تاکید دارند. این دسته از رویکرد ها چند بعدی هستند و به طور جدی بر فرآیندهای علی و برهم کنشی اجتماعی و به ویژه بر نقش اساسی پویش های اقتصادی- اجتماعی تمرکز دارند . در ادامه سه مورد از رویکردهای ساختاری به کیفیت زندگی در این حوزه از اهمیت اساسی تری برخوردارند، مورد بحث قرار می گیرند.
۹-۵-۲- رویکرد دیالکیتیک دموکراتیک برنارد^[۱۲۴]
این رویکرد در عین حال که کیفیت زندگی فردی را به طور ضمنی پوشش می دهد، آشکارا به مسائل جمعی کیفیت زندگی اجتماعی می پردازد.
مدل برنارد (۱۹۹۹) با بحثی انتقادی از همبستگی اجتماعی آغاز می شود. او براای ایجاد نقطه اتکایی مناسب برای مفهوم سازی مجدد همبستگی اجتماعی، هرمی را ترسیم می کند. چارچوب مورد استفاده وی در این زمینه مبتنی بر شعارهای انقلاب فرانسه است، با این تفاوت که انسجام را جایگزین برادری می کند. در نظریه ااو هر سه عامل آزادی، برابری و انسجام لازمه دموکراسی هستند و بر هم کنش متقابل میان آنها، فضایی دیالکتیکی را برای دموکراسی ایجاد می کند.
این عوامل تنها در صورتی که توازنی مثبت میان آنها برقرار باشد به عنوان پیشنیازهایی برای کیفیت زندگی ا جتماعی خواهند بود. همان گونه که در شکل (۳-۱) مشاهده می شود، این عوامل در سه راس مثلث قرار دارند که هر کدام پیچیدگی های خاص خود را دارند. (برنارد، ۶:۱۹۹۹)
قطبی شدن و بی نظمی
دیالکتیک و بی نظمی
سربازگیری و تسلط
اجبار و یکپارچگی
شکل ۵-۲- مدل دیالتیک دموکراتیک برنارد
(برنارد۱۹۹۹:۶)
روشن است که یک جامعه بدون آزادی، تحت اجبار و زور قرار دارد اما آزادی بیش از حد نیز میتواند منجر به قطبی شدن، بی نظمی، تجزیه اجتماعی و در نهایت به بی مسئولیتی کامل شهروندان منجر گردد. ضرورت برابری در مقابل قوانین و برابری در دستیابی به فرصت ها در هر جامعه دموکراتیک نیز غیر قابل وبرابری در دستیابی به فرصت ها در نابرابری های ثروت و در آمد و تلاش در راستای برابری در دستاوردها و موقعیت ها، ممکن است نه تنها منجر به یکنواختی و از بین رفتن تنوع در جامعه شود بلکه تقابلی را نیز با آزادی ایجاد کند. انسجام نیز در نگاه اول برای بقایای هر گروه و جماعتی ضروری است، اما احساس همبستگی شدید می تواند منجر به کاهش آزادی ها و ایجاد زمینه برای سلطه گردد. براین اساس اهداف سه گانه آزادی، برابری و انسجام در صورتبندی برنارد، عواملی هستند که باید در راستای بهینه سازی آنها تلاش کرد نه بیشینه کردن آنها، چرا که میزان بیش از اندازه هرکدام از آنها می تواند منجر به آسیب زدن به ساختار جامعه دموکراتیک شود.
براساس نظر برنارد ترکیب آزادی و انسجام می تواند منجر به ایجاد جامعه ای منسحم شود اما همچنین این امکان وجود دارد که میزان بالایی از نابرابری را در جامعه به همراه داشته باشد. در این راستا برنارد، «مفهوم همبستگی اجتماعی را بسیار مهم تر از انسجام صرف و حتی انسجام توام با آزادی می داند چراکه برابری را بهتر پوشش می دهد» ( برنارد ۱۷:۱۹۹۹)
۱۰-۵-۲- کیفیت فراگیر زندگی برگر- اشمیت و نول
این دو سعی دارند تا مباحثی اساسی نظیر رفاه ذهنی، اهداف اجتماعی و سیاستگذاری اتحادیه اروپا و نظریه های اجتماعی پیرامون مطرودیت اجتماعی، سرمایه اجتماعی و همبستتگی اجتماعی را درون یک چارچوب منسجم مبتنی بر مفهوم کیفیت زندگی قرار دهند که به عوامل کیفیت اجتماعی همچون برابری، انصاف، آزادی، امنیت و انسجام بیش از عوامل فردی توجه دارد. آنها این چارچوب را در مجموعه ای از حوزه ها، زیر حوزه ها و شاخص ها در قالب آن چه نول آن را سیستم شاخص های اجتماعی اروپا می نامد، عملیاتی می کنند. این مجموعه می تواند از سوی سیاستگذاران به عنوان ابزاری بر مشاهده و تحلیل مستمر توسعه و بهبود سطح رفاه و کیفیت زندگی و همچنین تغییر ساختار اجتماعی مورد استفاده قرار گیرد. جدول ۶-۲ سنجه های مربوط به دفاع و تغییر اجتماعی را در دو سطح فردی و اجتماعی را نشان می دهد.

سطوح

سنجه های رفاه

تغییر اجتماعی

سطح فردی

کیفیت زندگی
شرایط زندگی
رفاه ذهنی

ارزش ها و نگرش ها

۰٫۱۲

۰٫۱۳

۰٫۴۹**

۱

۰

۰٫۷۷۲

** معناداری ضرایب در سطح خطای کمتر از ۱%
در این بخش به دنبال کشف رابطه بین چندین متغیر هستیم. در حقیقت می‌توان فرضیات ذکر شده را با بررسی ضریب همبستگی بین متغیرهای مذکور به صورت زیر فرمول‌بندی کرد:
فرضیه فوق فقط به بررسی رابطه خطی بین متغیرها می‌پردازد. رابطه بین دو یا چند متغیر را همبستگی گویند. همچنین اگر افزایش یا کاهش یکی از متغیرها باعث افزایش یا کاهش دیگری شود، همبستگی را مثبت (مستقیم) گفته و اگر افزایش یکی باعث کاهش دیگری و بالعکس شود همبستگی را همبستگی منفی (غیر مستقیم) نامند. لازم به یادآوری است که ضریب همبستگی شاخصی آماری برای نشان دادن شدت و حدود همبستگی می‌باشد. با توجه به اینکه داده‌های حاصل از جمع‌ آوری پرسشنامه‌ها از نوع داده‌های رتبه‌ای است، اما متغیرهای ناشی از آنها که از میانگین داده ­های رتبه­ای به دست می ­آید ماهیت کمّی پیدا می­ کند از همبستگی پیرسون استفاده می‌شود. ضریب همبستگی پیرسون، مشهورترین ضریب همبستگی است و به گونه‌ای تعریف شده است که مقادیر بین ۱- و ۱+ را می‌گیرد. هر چه قدر مطلق این ضریب بزرگتر باشد، شدت رابطه بیشتر بوده و علامت آن نیز جهت رابطه را نشان می‌دهد. روی قطر اصلی این ماتریس عدد یک واقع شده است به این منظور که هر متغیر با خودش همبستگی کامل دارد. پایین قطر اصلی ضرایب همبستگی پیرسون نشان داده شده اند. برخی از ضرایب همبستگی در سطح اطمینان ۹۹% معنادار هستند (مقدار سطح معناداری کمتر از ۱ درصد می‌باشد و با علامت ** مشخص شده اند.) برخی از ضرایب همبستگی در سطح اطمینان ۹۵% معنادار هستند (مقدار سطح معناداری کمتر از ۵ درصد می‌باشد و با علامت * مشخص شده اند.) برخی از ضرایب همبستگی در سطح اطمینان ۹۵% معنادار نشده اند (مقدار سطح معناداری بیشتر از ۵ درصد می‌باشد و علامت خاصی ندارند.) ضریب مثبت نشان دهنده رابطه‌ی مثبت و مستقیم و ضریب منفی نشان دهنده رابطه منفی و معنادار بین دو متغیر می‌باشد.

جدول فوق هم چنین شاخص روایی را برای تمامی متغیرهای تحقیق نشان می‌دهد. علاوه بر روایی سازه که برای بررسی اهمیت نشانگر‌های انتخاب شده برای اندازه گیری سازه‌ها به کار می رود، روایی تشخیصی^[۱۶۲] نیز در تحقیق حاضر مورد نظر است به این معنا که نشانگر‌های هر سازه در نهایت تفکیک مناسبی را به لحاظ اندازه گیری نسب به سازه‌های دیگر مدل فراهم آورند. به عبارت ساده تر هر نشانگر فقط سازه خود را اندازه گیری کند و ترکیب آنها به گونه ای باشد که تمام سازه‌های به خوبی از یکدیگر تفکیک شوند. با کمک شاخص میانگین واریانس استخراج شده(AVE^[163]) مشخص شد که تمام سازه‌های مورد مطالعه دارای میانگین واریانس استخراج شده بالاتر از ۵/۰ هستند. یک ستون از این جدول ضرایب تعیین می باشد. این ضریب مشخص می‌کند، که متغیر مستقل چند درصد از تغییرات متغیر وابسته را توضیح می دهد. بنابراین می توان گفت متغیر تبلیغات دهان به دهان توانسته است به تنهایی ۱۴% از تغییرات ارزش ادراک شده را توضیح دهد. کمتر از ۲% تغییرات رضایت گردشگران و تمایلات رفتاری را توضیح داده است و ۱۹% از تغییرات تمایلات رفتاری را توضیح داده است.
۴-۹- نتایج تحلیل عاملی تاییدی (مدل اندازه گیری متغیرهای تحقیق)
جدول ۴-۷: نتایج تحلیل عاملی تأییدی (loading factor)

متغیرهای اصلی

شاخص‌ها

بارعاملی

آماره T

سطح معناداری

نتیجه

تبلیغات دهان به هان

wom1

۸۱/۰

۶۶/۱۴

<0.01

معنادار

wom2

۸۵/۰

۰۹/۱۸

<0.01

معنادار

wom3

۸۲/۰

۲۱/۱۷

<0.01

معنادار

ارزش ادراک شده

pv1