- «این قصه را الم باید که از قلم هیچ نیاید» (همان: ۱۹۲).
- «علم غدر است و معرفت مکرات و مشاهده حجاب» (همان: ۱۹۶).
- «دل عارف چون چراغی بود در قندیلی از آبگینۀ پاک، که شعاع او جملۀ ملکوت را روشن دارد، او را از تاریکی چه باک؟ » (همان: ۱۹۷).
- «اگر گرسنگی کلید آخرت است، دلیری کلید دنیا» (همان: ۲۷۹).
- «خوف نر است و رجا ماده، و فرزند هر دو ایمان است» (همان: ۳۱۸).
- «زبان تو ترجمان دل توست و روی تو آینۀ دل توست» (همان: ۳۳۸).
- «دلها رونده است تا گرد عرش گردد یا گرد پاکی» (همان: ۳۵۴).
- «از پایگاه افتادن مرد آن بود که در خویش به غلط افتد» (همان: ۳۶۸).
- «الهی! من غریبم و ذکر تو غریب، و من با ذکر تو اِلف گرفتهام زیرا که غریب با غریب اِلف گیرد» (همان: ۳۷۵).
- «توکل اضطراری است بیسکون و سکونی بی اضطراب» (همان: ۴۶۲).
- «ادب امیدگاه فقر است و آرایش اغنیا» (همان: ۴۸۲).
- «اخلاص آن است که خالص بود از آفات.» (همان: ۴۹۵).
- «توبه آن است که توبه کنی از توتب» (همان:۴۸۶).
- «آلات مکشوف است و معانی مستور» (همان ۵۵۷).
- «خوف تازیانۀ خدای است» (همان: ۵۴۶).
- «اخلاص ثمرۀ یقین است و ریا ثمرۀ شک»(همان: ۵۸۱).
- «زبان گویا هلاک دلهای خاموش است» (همان: ۵۸۸).
- «نفس را به چیزی که کردنی بود مشغول دارد و اگر نه او تو را به چیزی مشغول گرداند که ناکردنی بود»(همان: ۵۹۱).
- «معراج مردان سردار است» (همان: ۵۹۲).
۴ـ۵ـ بینامتنیت یا نقد منابع
در شناسایی تذکرهالاولیاء به دو نکته بسنده کردهاند: ویژگیهای سبکی نثرِ تذکرهالاولیا و منابع کار گرفته در این کتاب. همانطور که قبلاً اشاره کردیم، استاد استعلامی کار عطا را تألیفی از اجزاء اقتباس شده کتابهای دیگر میداند و آن را تقلید از کشف المحجوب و رساله قشریه توصیف میکند. اما بابک احمدی با تکیه به سبک و اسلوب خاص و یکۀ عطار دیدگاه استعلامی را چنین نقد میکند. «این گفته چندان درست و دقیق به نظر نمیآید. اگر نثر را به معنای سبک، اسلوب نگارش یا شیوۀ بیان (Style) بدانیم، آنگاه میان نثر عطار و نثر سایر نویسندگان متون عرفانی روزگارش تفاوتهای آشکاری خواهیم یافت. تنها اگر مقصود این باشد که عطار در قاعده های دستوری، نحوی و گسترش قلمرو واژگان - نسبت به نویسندگان آثار عرفانی پیشین و هم روزگارش - نوآوری بزرگی نداشته گفتۀ بالا نادرست نخواهد بود، اما در این حالت نکتۀ مهمی مطرح میشود: روشِ بیان یا سبک عطار چون سبک هر نویسندۀ دیگری با کاربردی یا شکستن اصلها و قاعده های دستوری و نحوی، و حتی با شیوۀ گزینش او از گنجینۀ واژگانِ زبان، یکی دانسته نمیشود و از آن فراتر میرود. سبک، نخست در حد نظریۀ بیان (Rhetoric) یعنی با اسلوب کاربرد مجازهای بیان، و بعد از ملاکهایی چون قدرت خلاصهگویی و ایجاز بیان، و سرانجام در پیوند ارگانیک با محتوای نوشته ارزیابی میشود. متن از راهی ناهموارتر و دشوارتر از راه نوآوری در عناصر زبانی، «جهان خود» را میآفریند نمیتوان سبک یک متن را فقط از راه دانش زبانی دانست، در این صورت کشف ویژگی سبک تا حدودی آسان میشد. کافی بود تا نوآوریهای زبانی یک نویسنده مورد بررسی قرار گیرد. که کاری است ممکن – تا سبک او دانسته و ارزش آن شناخته شود. نکته مرکزی در سبک «سخن» (Discourse) است»(احمدی، ۱۳۷۶: ۱۳۳). احمدی سرانجام به این نتیجه میرسد «تذکره الاولیاء جهان ویژه خود را آفریده است، و این نسبت دارد با سبکی یکّه و خاص. این کتاب کشکولی از اقوال و حکایتها نیست که عطار آن را از منابع گوناگون یک جا گرد هم آورده باشد، و در آن به جای سبکی خاص، شیوۀ بیان نویسندگان کتابهای منبع کنار هم چیده شده باشد. چنین هم نیست که عطار از آنها (حتی در مقدمهاش نیز) تقلید کرده باشد. جان کلام این جاست: تذکرهالاولیاء از نظر سبک و شیوه بیان، متنی است یکدست. نویسنده دارد، و نه فراهمآورنده. در اقوال عربی و فارسی متون دیگر به شیوهای نو، یعنی بنا به شیوۀ بیان عطار بازگو شدهاند. همان طور که در روایت حکایتها نیز شگردهایی تازه به کار آمدهاند، و این همه مستقل است از نوآوری یا عدم نوآوری در عناصر زبانی کتاب. این را هم بگویم که کشف مناسبات «بینامتنی» البته اهمیت زیادی دارد، اما به تنهایی نمیتواند روشنگر ویژگیهای سبک یک متن باشد. در مرکز بحث سبک، نکته کارایی سخن ادبی در ایجاد «جهان متنی» قرار دارد و اگر چنین ملاکی را در دولت بدانیم، آنگاه حق با قزوینی و دیگر مدافعها و ستایندگان تذکرهالاولیاء خواهد بود که سبک عطار ویژه خود اوست، و با سبک هر متن معتبر دیگر زبان فارسی تفاوت دارد، عطار در ایجاز بیان و به کار گرفتن مجازهای بیان استادی بیهمتا بوده است. راز تأثیر کتابش را نیز باید با توجه به نکته آخر جستجو کرد. به دلیل سبک والا و یکۀ تذکره الاولیاء است که در هر بار خواندن آن چنان تکان میخوریم و به دنیای دیگر - جهان متن - گام مینهیم، و در ذهن ما تأثیر حکایتهایی که او نقل میکند، یا اقوالی که از صوفیان نقل میکند - در قیاس با تأثیر داستانها و اقوال همانند در آثار عرفانی مهم دیگر - نیرومندتر و پایدارتر است» (همان: ۱۳۴-۱۳۳). در مطالب احمدی ظاهراً بینامتیت با نقد منابع یکی گرفته شده است؛ در حالی که آنچه احمدی به عنوان سبک والا مطرح میکند برآمده از بازی نشانههاست؛ نشانههایی که عطار از دل متنهای عرفانی پیشین برداشت کرده است، در جهان متن او به شکل دیگری کار میکنند و این مسئله در واقع ناشی از بینامتنیت است، نه تنها برآمده از سبک والا و یکّه. مگر اینکه ما سبک والا و یکّه عطار را به بازی متنها در جهان متن تذکرهالاولیا ربط دهیم.
یکی از فرقهای نقد منابع با بینامتنیت در این است که «نقد منابع در مورد آثاری امکان پذیر است که بخشی از آنها از اثر یا آثاری دیگر گرفته شده باشد؛ در صورتی که بینامتنیت بر این باور استوار شده که تمام متن متأثر از متنهای دیگر است و به همین دلیل، یافتن منابع متن امکان پذیر نیست و اصلاً ارزشی ندارد. حال این پرسش مطرح میشود که اگر بینامتنیت برخلاف نقد منابع، در جستجوی منابع نیست، چه چیزی را جستجو میکند و به طور کلی شناخت آن چه تأثیری میتواند داشته باشد؟ در پاسخ به این پرسش میتوان گفت که کریستوا بینامتنیت را نسبت به شناسایی برخی منابع اثر، بسیار مهمتر میداند، زیرا بینامتنیت در نظر کریستوا و افرادی چون بارت فرایندی است که موجب پویایی و زایش متن میشود ]…[ به عبارت دیگر بینامتنیت موجب پویایی و چند معنایی متن میشود. عناصری که گرد هم آمدهاند، به دلیل خاستگاه‌های گوناگون خود در تعاملی که با یکدیگر برقرار میکنند، موجب جنبش معنایی و پویایی درونی متن می‌گردند. کریستوا بیش از هر چیز با بینامتنیت میخواهد بر فرایند پویایی متنها تأکید کند. از دیدگاه او بینامتنیت توالی متنهاست. در فضای یک متن چندین گفته از سایر متنها با یکدیگر تلاقی و همدیگر را خنثی میکنند. بنابراین بینامتنیت در نظر کریستوا اساساً به معنی جایگشت متنهاست. هرگز برای او به معنای جریانی نبود که با آن یک متن، متن پسین خود را (با دگرگون کردن آن) باز تولید میکند، بلکه فرایند نامعین برای پویایی متن بوده است» (نامور مطلق، ۱۳۹۰: ۱۳۸-۱۳۷). بنابراین با توجه به این مسائل با نقد منابع تذکرهالاولیاء نمیتوان به جهان ویژه متن تذکرهالاولیاء نزدیک شد؛ بلکه با این نگاه متن پویای تذکر‌ه‌الاولیا را تبدیل به یک متن مکانیکی میکنیم. باید دقت کرد که کشف گفتمان تذکرهالاولیاء وابسته به ساختار کلی اثر است. در اینجا باید نکتهای را که در فصل سوم تشریح کردیم، یادآور شویم، سلطۀ گفتمان عرفانی نمیگذارد که در متن تذکرهالاولیاء بازی نشانه ها بیرون از گفتمان عرفانی باشد، نشانهیابی که عطار از دل متون دیگر بر متن تذکره وارد کرده است و در محدودۀ گفتمان عرفانی عمل میکنند. اما این مطلب نشان نمیدهد که بازی نشانه ها در تذکرهالاولیاء همان بازی نشانه ها در رساله قشریه یا کشفالمحجوب است. چنانکه اگر خوانندهای با تجربه خوانش رسالۀ قشریه یا کشف المحجوب به سراغ تذکرهالاولیا برود، به این نتیجه نمیرسد که تنها در حال تجربه کردن یک جهان است، بلکه به این نتیجه میرسد که روایت‌هایی که به شکل بینامتنی در تذکرهالاولیاء حضور یافتهاند، دنیای دیگری را برانگیختهاند. درست است که اجزای متن تذکرهالاولیاء از منابع مختلف است اما این اجزا بازی دیگرگونهای دارند. به عبارت دیگر عطار هر روایت یا هر متنی را چون یک ملودی وارد دستگاه زبانی تذکرهالاولیاء میکند تا به یک هارمون دست یابد. این هارمونی را نمیتوان تنها به سبک والا تقلیل داد بلکه در متن جهان تذکرهالاولیاء با نوعی تأویل، تفسیر و رمزگذاری مواجهیم. به همین دلیل است که تذکرهالاولیاء دارای جهان چند وجهی است. از یک طرف زندگی واقعی اولیاء ذکر میشود و از سویی دیگری کرامات آنها باز زبانی شطحگونه بیان میگردد. چنانکه فضای سوررئالیستی و فراواقعگرایانه این کتاب آنچنان راستنمایی میشود که خواننده را با یک حیرت مواجه میکند. این فضاها به هیچ وجه با این زبان و لحن در کتابهایی نظیر کشفالمحجوب و رسالۀ قشریه بازنمایی نمیشود. همانطور که قبلاً اشاره کردیم، تذکرهالاولیاء رمزیتر و سمبلیکتر از کتابهای دیگر این منظومۀ عرفانی است. بنابراین میتوان نتیجه گرفت، ماهیت زبانی تذکرهالاولیاء با ماهیت زبانی کشفالمحجوب یکی نیست؛ این ویژگی را یک گفتمان به وجود میآورد، نه سبک و ویژگیهای زبان شناختی.

اکنون برای نشان دادن فضاهای روایی، کنشهای متنی، موقعیتها دراماتیک شامل لحن و موسیقی و به هم پیوستگی موسیقی و معنا و بطور کلی تقاطعهای بینامینی تذکرهالاولیاء، ذکر عبدالله فضل بلخی را برای نمونه میآوریم و سپس در بخشهای دیگر همین فضا را به گونهای دیگر ارائه خواهیم داد. ابتدا روایت قشری و هجویری میآید و سپس روایت عطار ارائه میگردد. عطار با آن که به هر دو متن توجه دارد، اما روایت دیگرگونهای ارائه داده است که با هر دو متن متفاوت است. جملات و وقایعای را که عطار از این دو کتاب گرفته به شکل ویژهای در متن بروز کرده است. این روایت نشان میدهد که عطار تنها فراهمآورنده یا یک تدوینگر نیست. او متنها را در پیش رو نگذاشته تا آنها را با جملات خود ترکیب کند؛ بلکه در متن استراتژی ویژۀ خود را دارد. گویی او متنها را ابتدا میخواند و سپس با طرح و برنامهای خاص و با فضاهای روایی ویژه، متن خود را میآفریده است. نکته پراهمیتی را که در این روایت میتوان دید، رابطۀ وجودگرایانۀ خود عطار با متن است، درواقع همین رابطه است که خواننده را تحت تأثیر متن قرار میگیرد:
الف) روایت قشیری:
«و از ایشان بود ابوعبدالله محمدبن الفضل البلخی به سمرقند نشستی به اصل بلخی بود و از بلخ وی را بیرون کردند به سمرقند شد و آنجا فرمان یافت، صحبت احمد خضرویه کرده بود و پیران دیگر، ابوعثمان حیری بدو میلی عظیم داشت. وفات او اندر سنه تسع عشر و ثلثمایه بود.
ابوعثمان به محمد فضل نامه نبشت، پرسیده بود کی علامت شقاوۀ چیست؟ گفت سه چیز است آنکه علم روزی کند و از عمل محروم بود، و دیگر آنک عمل دهد و از اخلاص محروم کند و دیگر صحبت صالحان روزی کند و از حرمت ایشان محروم کند.
ابوعثمان حیری گفتی محمدبن فضل سمسار مردمان است.
عبدالله رازی گوید محمد بن افضل گفت کی راحت جستن اندر زندان از آرزوی نفس است.
محمدبن الفضل گوید شدنِ مسلمانی از چهار چیز است بدانچه دانند کار نکنند و بدانچه ندانند کار کنند و آنچه نیاموزند و مردمان را از آموختن بازدارند.
هم او راست که گوید عجب دارم از آنک بیابانها بگذارند تا به خانه وی رسد و آثار پیغمبرش ببیند تا چرا از نفس و هوای خویش بنبرد تا به دل رسد و آثار خداوند خویش بیند.
هم او گوید هرگاه مرید دنیا زیاده طلب کند آن نشان او بار وی بود
پرسیدند او را که زهد چیست گفت: به چشم نقص اندر دنیا نگریستن و برگشتن از وی به عزیز کردن نفس خویش و ظریفی» (قشیری، ۱۳۷۹؛ ۵۸-۵۷).
ب) روایت هجویری:
«ومنهم: اختیار اهل حرمین، جمله مشایخ را قرّه عین ابوعبدالله محمد ابن الفضل البلخی، رضی الله عنه
از اجلّۀ مشایخ بود و پسندیدۀ عراق و خراسان بود. مرید احمد بن خضرویه بود. و ابوعثمان حیری را به وی میلی عظیم بود. وی را از بلخ بیرون کردند متعصبان از برای عشق مذهب وی به سمرقند شد و عمر آنجا گذاشت.
از وی میآید که گفت: «أَعرَفُ النّاسِ باللهِ أَشَدُّهُم مُجاهَده فی أوامِرِه و أتبَعُمُ لِسُنَّۀِ نبیِّه.»
یعنی بزرگترین اهل معرفت مجتهدترین ایشان باشد اندر ادای شریعت و با رغبتترین اندر حفظ سنت و متابعت، و هر که به حق نزدیکتر بود بر اوامرش حریصتر بود و هر که از وی دورتر بود از متابعت رسولش دورتر بود و معرضتر.
از وی میآید که گفت: «عَجبتُ مِمَّن یَقطَعُ البَوادیَ و الفقارَ و المفاوِزَ حتّی یَصِلَ الی بَیتهِ و حَرَمِه، لِأنَّ فیه آثارَ أبنیائه، کیف لا یَقطَعُ نَفسَهُ و هواهُ حتّی یَصِلَ إلی قَلبه؛ لأنَّ آثارَ مولاهُ!»
عجب دارم از آن که بادیهها و بیابانها بُبَرد تا به خانه وی رسد که اندر او آثار انبیای وی است، چرا بادیه نفس و دریای هوی را نَبُرد تا به دل خود رسد که اندر او آثار مولای وی است!؟ یعنی دل که محلّ معرفت است بزرگوارتر از کعبه که قبلۀ خدمت است. کعبه آن بود که پیوسته نظر بنده بدو بود، و دل آن که پیوسته نظر حق بدو بوده. آنجا که دل، دوست من آنجا، آنجا که حکم وی مراد من آنجا، و آنجا که اثر انبیای من، قبلۀ دوستان من آنجا. والله اعلم» (هجویری، ۱۳۸۴: ۲۱۵).
ج- روایت عطار:
«آن متمکّن به کرامات و حقایق، آن متعین به اشارات و دقایق، آن مقبول طوایف، آن مخصوص لطایف، آن شیر مرغزار عشق و عقل، ابوعبدالله محمد بن فضل – رحمه الله علیه – از تبار مشایخ بود و ستودۀ همه بود و در ریاضت و فتوت بینظیر؛ مرید خضریه ویه بود و ترندی را دیده بود، عثمان حیری را بدو میلی عظیم بود چنان که یک بار بدو نامهیی نوشت که:
علامت شقاوت چیست؟» گفت: سه چیز: یکی آن که حق – تعالی – او را علمروی کند و از عمل محروم گرداند. دوم آن که عمل دهد از اخلاص محروم گرداندد. سیوم آن که صحبت صالحان دوری کند و از حرمت ایشان محروم گرداند.»
و ابوعثمان حیری گفت: «محمد بن فضل بلخی سمسار مردان است». و ابوعثمان با همه جلالت خود گفتی «اگر قوت دارمی، در پناه محمد فصل شدمی تا سرّ من صافی شدی به دیدار او». و او از اهل بلخ جفا بسیار کشیده و از بلخش بیرون کردند و او گفت: «یارب! صدق از ایشان بازگیر».
نقل است که از او سئوال کردند که «سلامت صدور به چه حاصل آید؟». گفت: «به ایستادن به حق الیقین، و آن حیاتی بود تا بعد از آن علم الیقین دهند، تا به علمالیقین مطالعۀ عینالیقین کند؛ تا آنجا سلامت یابد. و تا نخستین عینالیقین نبود، علمالیقین نبود. که کسی را که کعبه ندید، هرگز او را علمالیقین به کعبه نبود. پس معلوم شد که علمالیقین بعد از عینالیقین تواند بود؛ که آن علمی که پیش از عینالیقین بود، آن به همّت بود و اجتهاد و از آنجا بود که گاه صواب افتد و گاه خطا. چون علمالیقین پیدا آمد، به علمالیقین مطالعۀ اسرار و حقایق عینالیقین توان کرد. مثالش چنان بود که کسی در چاهی افتاده باشد و بزرگ شده. ناگاه او را از آن چاه برآوردند. در آفتاب متحیر گردد و مدتی بر آن ثبات کند تا به آفتاب دیدن خوی کند تا چنان که: به آفتابش علمی حاصل گردد که بر آن علم مطالعۀ اسرار آفتاب تواند کرد»
و گفت: «عجب دارم که به هواء خود به خانه او رود و زیارت کند. چرا قدمی بر هواء خود ننهد تا بدو رسد؟». و گفت: «صوفی آن است که صافی شود از جمله بلاها و غایب گردد از جمله عطاها.» و گفت: «راحت در اخلاص است از آرزوهای نفس.» و گفت: «چون مرید به گوشه خاطر در دنیا نگرد، تو بیش در وی منگر، که او مرتد طریقت است.» و گفت: «اسلام به چهار چیز از شخص مفارقت کند. یکی آن که عمل نکند به آنچه داند، دوم آن که عمل کند به آنچه نداند و سیوم به آن که نجوید آنچه نداند، چهارم آن که مردمان را منع کند از آموختن.» و گفت: «علم سه حرف است: عین و لام و میم. عین علم است، لام عمل است و میم مَخلص حق است در علم و عمل.» و گفت: «بزرگترین اهل معرفت، مجتهدترین ایشان باشد در اداء شریعت و باغیرتترین در حفظ سنت و متابعت.
و گفت: «محبت ایثار است و آن چهار چیز است: یکی دوام ذکر به دل و شاد بودن درآن، مردم انس عظیم گرفتن به ذکر حق، سیّوم حق اشتغال کردن و از هر قطع که هست باز بردن، چهارم او را بر خود گزیدن و بر هر چه غیر اوست، چنان که حق تعالی فرمود: قل: اِن کان آباءُکم و ابناؤ کُم و اخواتکُم و ازواجُکُم و عشیرتکم و اموالٌ اقترً قتمونها، الی قوله: اَحَبَّ الیکم من الله و رسوله الآیۀ: و صفت محبان حق این است که محبت ایشان بر معنی ایثار بود. بعد از آن معاملت ایشان بر چهار منزل رود: یکی محبت، دوم هیبت، سیوم حیا، چهارم تعظیم.» و گفت: «ایثار زاهدان به وقت بینیازی بود و ایثار جوانمردان به وقت حاجت.» و گفت: زهد در دنیا ترک است و اگر بتوانی ایثار کنی و اگر نتوانی خودداری. (عطار، ۱۳۷۴: ۵۲۰-۵۱۸).
اگر روایت عطار را با روایت قشیری مقایسه کنیم، پیوستگی روایت عطار بیشتر است؛ مثلاً قشیری عبارت «ابوعثمان حیری بدو میلی عظیم داشت» را با نامه نوشتن او به محمد بن فضل پیوند نداده است. در حالی که عطار برای انجام روایت این دو مسئله را با حرف انسجامی «چنانکه» پیوند زده است. آغازگاه روایت عطار همراه با موسیقی شدید است و این موسیقی نثر تا پایان پاراگراف حفظ میشود. نقل و قول‌های عطار از محمد بن فصل معمولاً با مقدمهسازی است در حالی که روایت قشری بیمقدمه است. همچنین در روایت عطار از گفتۀ معروف محمد بن فضل که «عجب دارم از آن که به هواء خود به خانه او رود زیارت کند، چرا قدمی بر هواء خود ننهد تا بدو رسد» هم کوتاه شده است و هم همراه با تفسیر؛ جمله‌های و گفت: «صوفی آن است که صافی شود از جملۀ بلاها و غایب گردد از جملۀ عطاها» و همچنین جمله«و گفت: راحت در اخلاص است از آرزوهای نفس»، در واقع تفسیر جملۀ قصار اول است. این جمله در همۀ کتابها آمده است. هم روایت هجویری و هم روایت خواجه عبدالله و حتی جامی. چنانکه خواجه عبدالله در طبقات میگوید: «و محمد فضل گوید که عجب مانم از کسی که بیابانها و وادیها قطع میکند تا زیارت کند سنگی را که آنجا اثر قدوم انبیا و اولیاء رسیده باشد، چرا قطع نمیکند نفس خود را که به دل خود رسد تا اثر پروردگار خود بیند؟» (انصاری، ۱۳۸۶: ۳۳۲). و جای در« نفحات انس» این گونه آورده است:
«و محمد فصل گوید: «عجب میمانم از کسی که بیابانها و وادیها قطع میکند تا برسد به خانه وی و آنجا آثار انبیا بیند. چرا وادی نفس و هوا را قطع نمیکند تا به دل برسد، و آثار پروردگار خود بیند؟» (جامی، ۱۳۸۶: ۱۱۷۸).
روایت هجویری با یک الگوی ساختی (نثر مسجع) آغاز شده که در تمام بابهای عطار هم تکرار شده است. هجویری جمله قصار محمد بن فضل را با عربی آورده است که در کتابهای دیگر با ترجمه آمده است.گزارش زندگی ابوعبدالله محمد بن فضل در هر چهار کتاب مشترک است: خواجه عبدالله در طبقات الصوفیه میگوید: «ساکن سمرقند و هو محمد بن الفضل بن حصض و کنیه ابوعبدالله. اصل او از بلخ است. او را از بلخ بیرون کردند بیگناه به سبب مذهب وی» (انصاری، ۱۳۸۶: ۳۱). و جامی میآورد: «از طبقه ثانیه است. کنیت وی ابوعبدالله. بلخی الاصل است. متعصبان وی را از بلخ بیرون کردند بیگناه به سبب مذهب وی. روی با شهر کرد و برایشان نفرین کرده (جامی، ۱۳۸۶: ۱۱۷). جمله معروف ابوعثمان حیری درباره محمدبن فضل در هر چهار کتاب آمده است. «خواجه عبدالله میگوید: صحبت داشتم با احمد خضرویه و بجز از وی از مشایخ. یقال محمد بن الفضل سمسار الرجال (انصاری، ۱۳۸۶: ۳۲۲) و جامی مینویسد: و ابوعثمان گفته است: «محمدبن الفضل سمسار الرجال، یعنی نقاد مردان است» (جامی، ۱۳۸۶: ۱۱۷).نکتهای که اینجا روشن میشود همه گزارشات دربارۀ محمدبن فضل در هر چهار کتاب تکرار شده است. تنها نوشته عطار است از نظر مطالب و پیوستگی آن در خور توجه است.
۴ـ۶ـ مقایسۀ تطبیقی زندگی صوفیان در تذکره الاولیاء، رسالۀ قشیریه و کشف المحجوب
یکی از مهمترین تفاوتهای تذکرهالاولیاء با متونی چون رسالۀ قشیریه، طبقات صوفیه و کشف المحجوب، مربوط است به تلقی عطار از متن و رویکرد او به روایت. همچنین از تفاوتی برخاسته از نوع ادبی تذکرهالاولیاء است. تذکرهالاولیاء صرفاً کتابی است در یادکرد اولیاء در حالیکه، کتابهای پیش از تذکره‌الاولیاء به هدف گزارش زندگی اولیاء سامان پیدا نکردهاند. بنابراین تفاوت نوع ادبی سبب شده است تا عطار روایتها را به گونهای سامان دهد تا نمایشی باشد از زندگی عرفا. این تفاوت نه تنها تذکرهالاولیاء را از نظر ساخت از کتابهایی چون رسالۀ قشیریه و کشف المحجوب دور میکند بلکه رویکرد بینامتنی عطار را هم به گونه ای دیگر بازنمایی میکند. چنانکه کشفالمحجوب دقیقاً از روش قشیری پیروی کرد و قشیری هم از طبقات صوفیه را الگو قرار داده است. هم رسالۀ قشیریه هم کشفالمحجوب تأکید بیشتری بر اقوال عرفا دارند امّا عطار تلاش میکند که به روایتی از زندگی عرفا برسد. از سویی دیگر عطار توجه خاصی به داستانهای شگرف و خارقالعاده دارد. گویی او میخواسته فضای خشک و بیروح کتابهایی چون طبقات صوفیه و کشفالمحجوب را به شکلی دیگر بازسازی کند تا بتواند به خوانندگانی عمومی تر دست یابد.

ولی سه گروه تمرکز بیرونی توجه در مقایسه با گروه تمرکز درونی پیشرفت بیشتری را نشان دادند. در میان ۳ گروه تمرکز بیرونی توجه، گروه توجه به علائم نزدیک پاها خطاهای بیشتری داشت و در گروهی که تمرکز به علائم بین دو پا و بیرون پاها، روی صفحه تعادل داشتند، اجرای بهتری را از دو گروه دیگر داشتند. این محققان بیان داشتند که تمرکز توجه به فواصل دورتر از بدن برای اجرا و یادگیری مهارت مفیدتر است (۲۳).

شفیع نیا و همکاران (۱۳۸۵) پژوهش خود را روی اثر تمرکز توجه درونی و بیرونی (در دو فاصله متفاوت) در یادگیری و حفظ تعادل پویا روی دستگاه استواری سنج انجام دادند. آزمودنی ها به سه گروه با کانون توجه درونی (توجه به پاها)، توجه بیرونی (توجه به علامت نزدیک پاها) و گروه سوم توجه بیرونی (توجه به چراغ دستگاه) تقسیم شدند. نتایج آزمون یادداری و پس آزمون اکتساب بین گروهی معنی دار بود. در هر گروه نتایج پس آزمون و یادداری معنی دار نبود ولی در مجموع مقایسه گروه ها، عملکرد گروه تمرکز توجه بیرونی (توجه به چراغ دستگاه) در اجرای پس آزمون (اکتساب) و آزمون یادداری از دو گروه دیگر بهتر بود. در مقایسه گروه تمرکز توجه به پاها (درونی) و گروه تمرکز توجه به علامت نزدیک پاها (گروه بیرونی توجه)، گروه تمرکز توجه بیرونی بهتر از گروه با تمرکز توجه درونی عمل کردند، این پژوهش نیز اثر تمرکز توجه به مسافت دورتر از بدن را تایید نمود (۱۷).
اما نتایج در تکالیف میدانی همچنان سوال بر انگیز است، برخی فواصل نزدیک تر به بدن را مفیدتر می دانند و برخی تمرکز توجه به فاصله دورتر را مفیدتر می دانند
در مطالعاتی که ولف، لاترباچ و تول (۱۹۹۹) در زمینه گلف انجام دادند، مزیت های تمرکز بیرونی در ۱۰ روز اول تمرین به وضوح دیده شد. در این مطالعه، مسافت بین دست (تمرکز درونی) و چوگان، خصوصا راس چوگان (تمرکز بیرونی) حتی بزرگ تر بود. تاثیرات به وجود آمده در وضعیت نزدیکی فضایی در بدن تا هنگامی که از بدن دورتر باشد کمتر قابل تشخیص هستند. بر اساس این مشاهدات، محققین فرض کردندکه فاصله بیشتر بین بدن و پیامد ایجاد شده به وسیله حرکت ممکن است برتری یادگیری به همراه تمرکز بیرونی را افزایش دهد (۴۵).
در تحقیق دیگری اثر تمرکز بیرونی در ضربه گلف بر چوب گلف و مسیر حرکت توپ مورد آزمایش قرار گرفت. ولف، مک نوین، فوچز، ریتر و تول (۲۰۰۰) افراد را در دو گروه با کانون تمرکز بیرونی بر چوب گلف و مسیر حرکت توپ مورد آزمون قرار دادند. نتایج تحقیق نشان داد که گروه تمرکز بیرونی بر چوب در مقایسه با گروه تمرکز بر مسیر توپ به اجرا بهتری دست یافتند. این نتیجه حاکی از آن است که تمرکز بر اثرات مرتبط با تکنیک برای یادگیری مهارت موثرتر است که این یافته ها با تحقیق ولف، لاترباچ و تول (۱۹۹۹)متفاوت است (۲۶).
جیمز بل و جیمز هاردی (۲۰۰۹) در مطالعه ای به بررسی تاثیر تمرکز توجه بر اجرا در مهارت گلف پرداختند. در این مطالعه آنها تمرکز توجه را از طریق ۲ روش مورد بررسی قرار دادند. روش اول: تاثیر ۳ نوع تمرکز توجه (دورنی، بیرونی نزدیک و بیرونی دور) را در محیط اجرای طبیعی با هم مقایسه کردند، و در روش دوم استفاده از تمرکز توجه تحت وضعیت اظطراب را ارزیابی کردند. ۳۳ نفر گلف باز مرد در یکی از ۳ گروه تمرکز توجه قرار گرفتند و ۵ بلوک ۱۰ کوششی ضربه به توپ گلف را که ۳ بلوک در وضعیت طبیعی و ۲ بلوک در وضعیت اظطراب را کامل کردند. نتایج حاکی از این است که تمرکز توجه دور نسبت به دو نوع تمرکز توجه دیگر (درونی، نزدیک) دقت بیشتر را در اجرا نشان داد (۵۰).
پورتر و همکاران (۲۰۱۲) مطالعه ای در مورد افزایش مسافت توجه بیرونی انجام دادند. هدف از انجام این مطالعه بررسی تاثیر افزایش مسافت تمرکز توجه بیرونی در اجرا پرش طول ایستاده بود. فرضیه آنها این بود که آیا اثر مسافت تمرکز توجه بیرونی در مهارت هایی که نیاز به دستکاری ندارند مشاهده می شود. هر شرکت کننده ۲ کوشش پرش طول را در ۳ شرایط تمرکز توجه اجرا کردند. کوشش اول بدون دستورالعمل تمرکز توجه بود و از شرکت کنندگان خواسته شد که حداکثر پرش خود را به اجرا بگذارند. در کوشش دوم دستورالعمل، تمرکز توجه به نزدیک بدن بود. کوشش سوم که تمرکز توجه بیرونی دور بود شرکت کنندگان به هدف که دور از بدن بود توجه می کردند. نتایج نشان داد که مسافت پرش در شرایط تمرکز توجه بیرونی دور و تمرکز توجه بیرونی نزدیک به طور معنی داری از شرایط بدون دستورالعمل بیشتر بود و در بین ۲ شرایط تمرکز بیرونی، تمرکز توجه بیرونی دور نسبت به تمرکز توجه بیرونی نزدیک موجب افزایش مسافت پرش شد (۲۷).
عقدایی (۱۳۹۰) در تحقیق خود تاثیر دستورالعمل کانون توجه بیرونی در فاصله های مختلف، در مقایسه با کانون توجه درونی و خود توجه (بدون دستورالعمل) بر اکتساب و یادگیری سرویس بلند بدمینتون را مورد بررسی قرار داد. شرکت کنندگان پس از آموزش مهارت درپیش آزمون شرکت کردند و بر اساس نتایج به ۵ گروه همگن با دستورالعمل های مختلف تمرکز توجه تقسیم شدند. گروه “خود توجه” هیچ گونه دستورالعمل توجهی دریافت نکردند. گروه توجه درونی دستورالعمل توجه به حرکت دست را داشتند. سه گروه دیگر با دستورالعمل توجه بیرونی در فواصل مختلف، به ترتیب دستورالعمل تمرکز توجه به راکت، مسیر حرکت توپ و طناب را داشتند. نتایج تفاوت معنی داری را بین عملکرد گروه تمرکز توجه به راکت در مقایسه با گروه تمرکز توجه به طناب نشان داد. یافته های این تحقیق نشان داد که در ارائه دستورالعمل های توجهی، بهتر است تمرکز توجه به عواملی معطوف شود که در ارتباط مستقیم با حرکت است و توجه به عوامل بیرونی غیر مرتبط با تکلیف (مانند طناب در این تحقیق) می تواند نتایج ضعیف تری را به همراه داشته باشد. نتایج این تحقیق همراستا با مطالعات مبنی بر افزایش مسافت تمرکز توجه بیرونی سبب افزایش اجرا و یادگیری می شود نبود (۵۱).
همانطور که از بیشینه تحقیقات برداشت می شود محققین در مطالعات میدانی پیرامون اثر افزایش مسافت توجه بیرونی به نتایج متفاوتی دست یافته اند به همین دلیل نیاز به مطالعات بیشتر در زمینه اثر مسافت تمرکز توجه بیرونی بر اجرا می باشد (۲۹).
تحقیقات در بحث تفاوت های فردی در انتخاب کانون توجه(ترجیح افراد) به نتایج متفاوتی دست یافته اند. برخی الگوی ترجیح فرد را بر اجرای حرکتی موثر می دانند و برخی مطالعات دیگر ترجیح افراد را بر اجرا موثر نمی دانند. در زمینه ترجیح افراد در اتخاب کانون توجه مطالعات محدودی انجام شده است.
ولف، شیا، پارک (۲۰۰۱) مطالعه ای در مورد الگو ترجیح افراد و اثر بخشی توجه بیرونی در مقابل توجه درونی انجام دادند. در این مطالعه تفاوت های فردی در الگو ترجیحی و اثر بخشی انواع تمرکز توجه بر یادگیری تکلیف بالانس بررسی شد. نتایج نشان داد که اکثر شرکت کنندگان تمرکزبیرونی را انتخاب کردند. همچنین شرکت کنندگانی که ترجیح دادند تمرکز بیرونی را انتخاب کنند سودمندی بیشتری را در آزمون یادداری نسبت به شرکت کنندگانی که تمرکز درونی را ترجیح داده بودند نشان دادند. همچنین نتایج نشان داد افراد صرف نظر از نوع ترجیح انتخاب خود در شرایط تمرکز توجه بیرونی نسبت به درونی اجرا موثرتری داشتند (۱۲).
ویس، ریبر و اون (۲۰۰۸) به بررسی تمرکز توجه ترجیحی بر اجرای تکلیف حسی حرکتی پرداختند. در مطالعات گذشته، تمرکز توجه و تغییر یکی از تمرکزها در زمینه ای از مهارت های حرکتی پیچیده همراه با فاکتور ترجیح افراد به صورت سیستماتیک بررسی نشده بود. به شرکت کنندگان استراتژی هایی که ممکن است در اجرای تکلیف حسی حرکتی به کارببرند آموزش داده شد. به طور خاص، برای تمرکز داخلی، شرکت کنندگان بر روی حرکات بدن خود تمرکز می کردند در حالی که برای تمرکز بیرونی، به آنها تمرکز بر روی جنبه های محیطی آموزش داده شد. سپس از آنها در مورد اینکه کدام استراتژی را ترجیح می دهند سوال شد. در ادامه شرکت کنندگان یا با تمرکز ترجیحی خود ادامه دادند ویا برای انتقال به تمرکز غیر ترجیحی تحت آموزش قرار گرفتند. فرض آنها در این پژوهش این بود تمرکز بیرونی به طور معمول یک مزیت می باشد اما در تعامل با اولویت های فردی و با دستکاری در مقابل اجبار برتری آن مشخص نخواهد بود. نتایج نشان داد که تشویق افراد به اتخاذ استراتژی تمرکز درونی در تکالیف حسی حرکتی پیچیده زیان بار است. همچنین نتایج نشان داد که ترجیحات فردی بر اجرای افراد نقش دارد (۵۲).
ویس (۲۰۱۱) اثرات تغییر استراتژی تمرکز بر یادگیری مهارت های حرکتی پیچیده با بهره گرفتن از تکلیف پرتاب دارت را مورد بررسی قرار داد. دو استراتژی تمرکز توجه به شرکت کنندگان توضیح داده شد و سپس از آزمودنی ها خواسته شد به استراتژی ها در طول آزمون توجه کنند. بدون در نظر گرفتن ترجیح افراد، از آنها خواسته شد که تمرکز خود را تغییر دهند. پرتاب کننده های مبتدی یا از تمرکز دورنی غیر ترجیحی استفاده کردند، از آنها خواسته شد که به حرکت بدن تمرکز کنند، یا با تمرکز بیرونی غیر ترجیحی، که از آنها خواسته شده بود به اثرات حرکت تمرکز داشته باشند اجرا کردند. این روش دو گروه را از هم جدا کرد. شرکت کنندگان در گروه تغییر از تمرکز ترجیحی بیرونی به تمرکز درونی کمترین موفقیت را داشتند. علاوه براین به نظر می رسد که تغییر از الگو ترجیحی بیرونی به الگو غیر ترجیحی درونی، بیشتر موجب عملکرد ناموفق می شود. از نتیجه این تحقیق استنباط می شود که ترجیح افراد در انتخاب کانون توجه بر میزان عملکرد موثر می باشد (۵۳).
مطالعه ای توسط مک کی و ولف (۲۰۱۲) بر روی افزایش مسافت تمرکز بیرونی در پرتاب دارت انجام گرفت. به شرکت کنندگان ۲ نوع تمرکز توجه بیرونی، توجه به هدف (تمرکز توجه دور از بدن) و توجه به مسیر پرواز دارت (تمرکز توجه نزدیک به بدن) آموزش داده شد. از شرکت کنندگان خواسته شد که تمرکز توجه ترجیحی خود را بعد از یک تلاش تحت هر یک از وضعیت توجه بدون اطلاع از نتیجه پرتاب انتخاب کنند. همه شرکت کنندگان ۲ بلوک ۲۴ کوششی تحت هر شرایط توجه با ترتیب تمرکز (اول ترجیهی بعد غیر ترجیحی) به صورت برابر اجرا کردند. نتایج نشان داد که دقت پرتاب بدون در نظر گرفتن نظم تمرکز و یا ترجیح، در زمانی که افراد به نقطه ای بر روی صفحه دارت تمرکز می کنند (نقطه دور) نسبت به زمانی که بر روی مسیر پرواز دارت (نقطه نزدیک) تمرکز دارند بیشتر می باشد. یافته های حاضر شواهدی ارائه می کند که اثر فاصله در تمرکز توجه یک پدیده کلی است که به ترجیح فرد بستگی ندارد (۲۸). این یافته با پژوهش های ولف و همکاران (۲۰۰۱) و ویس و همکاران (۲۰۰۸) ویس (۲۰۱۱) در تضاد می باشد چرا که این تحقیقات نشان داند ترجیحات فردی بر اجرای افراد نقش دارد.
یک روش برای کسب بینش و آگاهی بیشتر در مورد اینکه سیستم عصبی چگونه در ایجاد اثرات تمرکز توجه عمل می کند ثبت فعالیت الکتریکی عضلانی توسط EMG می باشد (۵). برای مثال چه مقدار فعالیت عضلانی تحت هر شرایط تمرکزی ایجاد می شود؟ هم چنان که به وسیله فرضیه عمل محدود بیان شد، اگر چنین فرض شود که تمرکز بیرونی نسبت به تمرکز درونی منجر به اعمال خودکارتری می گردد، فرد ممکن است تمایز بیشتری را در به کارگیری واحد حرکتی تحت شرایط تمرکز بیرونی نسبت به درونی انتظار داشته باشد. یعنی، تمرکز بیرونی بایستی موجب حرکات موثر تری گردد. یکی از پیش بینی ها این بود که تمرکز بیرونی باعث حفظ انرژی در بدن می شود. در سیستم حرکتی که از این ویژگی های حفظ انرژی استفاده می نماید، سیستم بایستی به پیامدهای حرکتی که ایجاد می نماید حساس باشد. اگر توجه به پیامد با نتیجه عمل معطوف گردد- مانند زمانی که به تمرکز بیرونی می پردازیم- در نتیجه انسجام و یکپارچگی بیشتری میان پیامد حسی و نتیجه عمل به وجود می آید. این انسجام حسی- حرکتی بهتر به سیستم حرکتی اجازه می دهد تا سازگاری های بیشتری را در نیازهای تکلیف به وجود آورد. در نتیجه، تنها تعداد واحدهای حرکتی ضروری کمی برای تولید یک پاسخ مطلوب مورد استفاده قرار می گیرد (۵). پیشینه تحقیقات در زمینه توجه و فعالیت EMG عضلات به مقایسه عملکرد عضلانی در شرایط توجه درونی و بیرونی محدود شده است و مطالعه ای در زمینه اثر مسافت توجه بیرونی و فعالیت EMG عضلات یافت نشد. به همین دلیل تعدادی از تحقیقات را در مقایسه توجه درونی و بیرونی به عنوان شاهدی برای اثبات فرضیه تحقیق مبنی بر تعمیم یافته های گذشته بر افزایش مسافت توجه بیرونی و فعالیت EMG عضلات در ادامه آورده شده است.
در اولین مطالعه توسط وانس، ولف و همکاران (۲۰۰۴)، فعالیت عضلانی به عنوان تابعی از تمرکز توجه بررسی شد. شرکت کنندگان می باید حرکتی را در عضله دوسر بازویی تحت شرایط تمرکز درونی یا بیرونی اجرا نمایند. همه شرکت کنندگان تحت هر دو شرایط حرکت را انجام دادند. تحت شرایط تمرکز درونی، شرکت کنندگان آموزش دیده بودند تا روی بازوهایشان در حالی که وزنه را بلند می کردند تمرکز نمایند، درصورتی که تحت شرایط تمرکز بیرونی آنها آموزش دیده بودند تا روی میله ی وزنه تمرکز نمایند. فعالیت EMG عضلات دوسر و سه سر بازویی در طول خم و باز شدن بازو اندازه گیری شد. نتایج عموما در همان مسیر انتظارات بود و جالب اینکه زمانی که افراد تمرکز بیرونی را نسبت به تمرکز درونی انتخاب نمودند، فعالیت عضلانی عموما کمتر بود. تمرکز بیرونی حرکاتی با انرژی کمتر و موثرتر ایجاد کرده بود. تمرکز بیرونی باعث کاهش فعالیت EMG عضله سه سر شد که به عنوان عضله مخالف در حرکت نقش داشت که این امر در دامنه بزرگ تری از تمرکز بیرونی به دست آمده بود، هم چنان که به نظر می رسد اقتصاد حرکت حداقل در بخشی از آن از طریق هماهنگی موثرتر میان گروه های عضلانی موافق و مخالف افزایش یافته است (۸).
تکلیف حرکتی بازو که در مطالعه قبلی استفاده شده بود نتیجه ای یا هدفی را برای دستیابی در بر نداشت که اجازه دهد تا تاثیرات کمتر یا بیشتر اجرا فرد را توصیف نماید، بنابراین تیفانی زاچریدر سال (۲۰۰۵) به بررسی تفاوت های تمرکز درونی و بیرونی در فعالیت EMG در تکالیفی که نتایج قابل توجه و هدف آشکاری دارندپرداخت.
فرضیه زاچری این بود که اگر تفاوت ها در فعالیت عضلانی برای تکالیفی که هدف آشکاری دارند به خوبی مشهود باشد، چنین نتیجه ای ممکن است موجب ایجاد این تفکر روی مکانیسم هایی که مسئول سودمندی های تمرکز بیرونی در مقایسه با تمرکز درونی بر اجرا می باشند، شود. زاچری شرکت کنندگانی را داشت که شوت پرتاب آزاد بسکتبال را تحت هر دو شرایط تمرکز بیرونی (تمرکز روی حلقه دور سبد) و تمرکز درونی (تمرکز روی خم شدن مچ دست) انجام می دادند. نه تنها دقت شوت ها با تمرکز بیرونی بیشتر شد، بلکه فعالیت EMG در عضلات دو سر و سه سر بازویی در مقایسه با تمرکز درونی نیز کاهش یافته بود (۵۴).
مارچنت، گریگ و اسکات (۲۰۰۹) تحقیقی را در زمینه تاثیر دستورالعمل تمرکز توجه بر تولید نیرو و فعالیت عضلانی فلکشن آرنج در وضعیت انقباض ایزوکنتیک انجام دادند. هدف آنها در این مطالعه بررسی تاثیر تمرکز توجه در طول تکلیف تولید نیرو بود. ۲۵ شرکت کننده ۱۰ تکرار فلکشن آرنج را در وضعیت ایزوکنتیک اجرا کردند که فعالیت عضله دو سر بازو توسط EMG در این وضعیت اندازه گیری شد. آزمودنی ها ۳ کوشش کامل کردند: کوشش کنترل، حداکثر انقباض ارادی را انجام دادند. در ادامه در وضعیت های تمرکز درونی و بیرونی کوشش ها همسان شدند. دستورالعمل گروه درونی تمرکز بر حرکت و گروه بیرونی تمرکز بر نتیجه حرکت بود. نتایج نشان داد که تمرکز توجه بیرونی به طور معنی داری در تولید نیروی بیشتر و فعالیت عضلانی کمتر در وضعیت فلکشن آرنج نقش دارد، زمانی که با تمرکز توجه درونی مقایسه می شود (۷).
اسچوکر و همکاران (۲۰۰۹) تاثیر تمرکز توجه بر اقتصاد حرکت را مورد بررسی قرار دادند. مساله آنها در این تحقیق این بود که آیا تمرکز توجه می تواند اقتصاد دویدن را تحت تاثیر قرار دهد. شرکت کنندگان با دستور مختلف تمرکز توجه برای ۳ دوره ۱۰ دقیقه ای متوالی بر روی تردمیل تمرین کردند. دونده ها بر روی حرکت دویدن، روی تنفس و بر روی محیط اطراف تمرکز کردند. نتایج افزایش اقتصاد دویدن را در وضعیت تمرکز توجه بیرونی نشان داد (۵۵).
ولف، دافک و لوزانو (۲۰۱۰) در تحقیق خود به این نتیجه رسیدند که تمرکز بیرونی بر افزایش ارتفاع پرش و کاهش فعالیت EMG عضلات تاثیر دارد. در مطالعه قبلی که ولف، دافک (۲۰۰۹) انجام داده بودند، به این نتیجه رسیده بودند که تمرکز توجه بیرونی نسبت به تمرکز توجه درونی ارتفاع پرش را افزایش می دهد. اما هدف آنها در این مطالعه بررسی کردن مکانیسم های عصبی از طریق الکترومیوگرافی عضله بود. شرکت کنندگان پرش عمودی را تحت ۲ وضعیت تمرکز توجه اجرا کردند. تمرکز بیرونی (حلقه ای که بر روی ابزار اندازه گیری نصب شده بود) تمرکز دورنی (تمرکز بر انگشتان هنگامی که حلقه را لمس می کند). فعالیت EMG عضلات (ساقی قدامی، دوسر رانی، پهن جانبی، راست رانی و نعلی) در طول پرش اندازه گیری شد. نتایج نشان داد ارتفاع پرش در وضعیت تمرکز توجه بیرونی نسبت به تمرکز توجه درونی بیشتر بود. تفاوتی در اولین عضله که فعال می شود در دو شرایط تمرکز توجه وجود نداشت. به طور کلی فعالیت EMG عضلات در وضعیت تمرکز بیرونی کمتر بود. این نتایج نشان می دهد که هماهنگی عصبی عضلانی به وسیله تمرکز توجه بیرونی افزایش می یابد. یافته اخیر بیان می دارد که تمرکز بیرونی، الگوهای حرکتی با کارایی بالا و کارآمدی ایجاد می کند (۵۶).
لوسی، شروود و هلی (۲۰۱۰) در تحقیق خود به بررسی این موضوع پرداختند که تمرکز توجه چگونه بر اجرا، کینماتیک و فعالیت الکتریکی عضلات در پرتاب دارت تاثیر می گذارد. در مطالعات قبلی اغلب تمرکز بر نتیجه حرکت بوده اما در این مطالعه تمرکز بر روی خود حرکت قرار داشت. در این تحقیق آنها الکترومیوگرافی و آنالیز حرکتی و اندازه گیری نتیجه را در تکلیف دارت با هم ترکیب کردند. این اولین مطالعه ای بود که تجزیه و تحلیل جامعی از اجرای حرکت و عملکرد تمرکز توجه را ارائه می داد. نتایج نشان داد تمرکز توجه بیرونی منجر به اجرا بهتر (خطا مطلق کمتر)، کاهش زمان آماده سازی بین پرتاب ها و کاهش فعالیت الکتریکی در عضله ۳سر شد. این نتایج نشان داد که اقتصاد حرکت به وسیله تمرکز توجه بیرونی پیشرفت میکند (۵۷).
لوسی و همکاران در سال (۲۰۱۱) درجه بالایی از هم انقباضی عضلات موافق و مخالف به وسیله تمرکز درونی را نشان دادند. آنها از تکلیف تولید نیرو ایزومتریک استفاده کردند. تمرکز بر عضله دو قلو (تمرکز درونی) منجر به تولید نیرو بادقت کم نسبت به تمرکز بر صفحه نیرو (تمرکز بیرونی) و افزایش هم انقباضی بین نعلی (عضله موافق) و ساقی قدامی (عضله مخالف)، و هماهنگی موثر کمتری بین گروهای عضلانی شد (۵۸).
همانطور که پیشینه مطالعات در مورد فعالیت عضلانی در شرایط مختلف توجه و تکلیف های متعدد نشان می دهد، توجه بیرونی باعث تولید نیرو حداکثر، اقتصاد حرکت بهتر، فعالیت عضلانی کمتر و هم انقباضی کارآمدتر می شود. با توجه به اینکه اخیرا جهت تحقیقات در حوزه توجه به سمت تاثیر مسافت توجه بیرونی بر اجرا و یادگیری می باشد لذا نیاز به مشخص شدن میزان فعالیت عضلانی در شرایط مختلف توجه بیرونی و تکالیف گوناگون می باشد (۲۹). ما در تحقیق حاضر به دنبال بررسی این مکانیسم های عصبی عضلانی بر اجرای افراد بودیم.
نتیجه گیری کلی از تحقیقات گذشته
مرور ادبیات و پیشینه پژوهش های انجام شده در زمینه کانون توجه افراد مبتدی در حین اجرا و یادگیری مهارت، نشان می دهد که کانون توجه افراد مبتدی در حین اجرا و یادگیری مهارت ها بر عوامل بیرونی و محیطی می تواند بر یادگیری و اجرا موثرتر و مفیدتر باشد. حجم بسیار تحقیقات در این زمینه موید این موضوع می باشد. با مرور پیشینه در پژوهش های گذشته مشخص شد نیاز به تحقیقات بیشتر برای شناخت اثر مسافت توجه بر اجرای فرد می باشد. تحقیقات اندکی در مورد تفاوت های فردی در انتخاب کانون توجه فرد که ترجیح به انتخاب آن در اجرا را دارد صورت گرفته است. تمام پژوهش های انجام گرفته مربوط به فعالیت الکتریکی عضلات در شرایط مختلف توجه، تنها به تفاوت بین توجه درونی و بیرونی بر فعالیت عضلات پرداخته اند و در پژوهش های گذشته مطالعه ای در مورد فعالیت عضلات در شرایط مختلف توجه بیرونی صورت نگرفته است. تحقیق کنونی در راستای تحقق این امر، به بررسی اثر مسافت و الگوی ترجیحی افراد در انتخاب تمرکز توجه بیرونی و فعالیت الکتریکی عضلات در مسافت های مختلف تمرکز توجه بیرونی در مهارت پرتاب دارت پرداخته است. شکی نیست که یافتن نتایج ارزشمند در زمینه کانون توجه بیرونی مناسب افراد مبتدی موجب پیشرفت هر چه بیشتر یادگیرنده ها در مراحل اولیه یادگیری مهارت می شود و این افراد علاقمند به ادامه راه و رسیدن تا مراحل پیشرفته یادگیری مهارت و شاید حتی به قهرمانی شایسته تبدیل خواهند شد.
فصل سوم:
روش‌شناسی
تحقیق
مقدمه
در همه انواع تحقیقها پژوهشگر باید دادههایی را جمعآوری و متغیرهایی را اندازه گیری و توصیف کند. برای انجام این عمل باید با بهره گرفتن از ابزار و روشهایی خاص اطلاعاتی را جمعآوری کند. همچنین در رابطه با توصیف داده ها و متغیرهای تحقیق باید سعی کند که این متغیرها را به گونهای توصیف کند که تا آن جا که امکان دارد برای همه محققان معنا و مفهوم یکسانی داشته باشند.
هدف از این تحقیق، تعیین میزان تاثیر افزایش مسافت توجه بیرونی و ترجیح افراد بر دقت اجرا و فعالیت EMG عضلات در تکلیف دارت می باشد. در این فصل روش تحقیق، جامعه و نمونه آماری، روش گردآوری اطلاعات، روش اجرای تحقیق و روش تجزیه و تحلیل آماری مورد بررسی قرار میگیرد.
روششناسی تحقیق
با توجه به اینکه این تحقیق روی انسان انجام می شود لذا تحقیق حاضر از نوع نیمه تجربی است (۵۹)، که در آن تاثیر مسافت توجه بیرونی، الگوی ترجیحی انتخابی فرد بر دقت اجرا و میزان فعالیت EMGعضلات را در پرتاب دارت مورد بررسی قرار می دهیم. دقت این روش اندازه گیری که بیشتر مخصوص تحقیقات میدانی است از شیوه های آزمایشگاهی کمتر است و همچنین کنترل دقیق رفتارها، فعالیتها و تجربه افراد در طول مدت اجرای تحقیق و قبل از آن برای محقق ممکن نیست، لذا ترجیحاً از این روش استفاده میشود. طرح تحقیق این پژوهش طرح متقاطع^[۲۱] و از نوع پس آزمون می باشد (۶۰). آزمودنی ها ابتدا تمرکز توجه ترجیح خود را پس از پرتاب دارت انتخاب کردند سپس به طور تصادفی در دو گروه که ترتیب گروه ها به صورت گروه اول (ترجیح- غیر ترجیح) و گروه دوم (غیرترجیح- ترجیح) بود قرار گرفتند.
جامعه و نمونه آماری
جامعه آماری این تحقیق را دانشجویان پسر دانشکده تربیت بدنی دانشگاه خوارزمی تهران با دامنه سنی ۱۹تا ۲۴ سال تشکیل دادند که در سال تحصیلی ۹۱-۹۲ مشغول به تحصیل بودند.
برای انتخاب نمونه آماری این پژوهش ابتدا ۴۰ نفر از دانشجویان پسر تربیت بدنی دانشگاه خوارزمی ، با دامنه سنی۱۹ تا ۲۴ سال، که راست دست و از نظر جسمانی و روحی از سلامت کامل برخوردار بودند، و از طریق نمونه گیری در دسترس انتخاب شدند. سپس به منظور همسان سازی گروه ها در الگوی ترجیح و غیر ترجیح پس از اجرای دو کوشش اول دو گروه ۱۰ نفری به صورت گروه اول (ترجیح- غیر ترجیح) و گروه دوم (غیر ترجیح- ترجیح ) انتخاب شدند و به صورت تصادفی در گروه ها قرار گرفتند. در مجموع ۲۰ نفر از این افراد در پژوهش حاضر شرکت کردند. از معیارهای ورود در پژوهش حاضر، عدم آموزش رسمی در زمینه مهارت دارت، عدم سابقه شرکت در مسابقات و تمرینات ویژه دارت و عدم آموزش و یا سابقه شرکت در مسابقات مهارتهای مشابه مانند تیراندازی بود. برای اطمینان از عدم تجربه قبلی و مبتدی بودن آزمودنی ها در پرتاب دارت، پرسش نامه ای محقق ساخته به شرکت کنندگان داده شد. بر اساس پرسش نامه آزمودنی هایی مبتدی محسوب شدند که به سوالاتی مانند (من هیچ وقت بازی نکرده ام)، (یک یا دو بار بازی کرده ام)، (در دوران کودکی بازی کرده ام)، (به صورت تفریحی بازی کرده ام) پاسخ مثبت دادند و اینکه در طول یک سال گذشته هیچ تجربه منظمی در پرتاب دارت نداشته اند.
متغیرهای تحقیق
متغیرهای تحقیق شامل متغیرهای مستقل، وابسته، کنترل شده و مزاحم می باشند.
متغیر مستقل
نوع مسافت توجه بیرونی (توجه دور از بدن- توجه نزدیک به بدن) و الگوی ترجیحی افراد.
متغیر وابسته
نمرات دقت اجرا که از طریق خطای شعایی^[۲۲] و خطای متغیر دوبعدی^[۲۳]و فعالیت الکتریکی عضلات (EMG) عضله دو سر بازو عضله مخالف و عضله سه سر بازو عضله موافق (۵۷)، از طریق تبدیل داده ها به خطای ریشه میانگین مجذور (RMSE^[24]) در پرتاب به دست می آید.
متغیرهای کنترل شده
متغیرهای کنترل شده در این تحقیق شامل حذف بازخورد بینایی، سطح مهارت شرکت کنندگان، ترتیب شرایط تمرکز و مدت زمان اجرای پرتاب می باشد.
متغیرهای مزاحم
متغیرهایی مثل علاقه مندی، هیجان، هوش، خستگی، انگیزش، تغذیه، حالات روحی و روانی و میزان خواب و استراحت آزمودنیها در اجرا و یادگیری تأثیر بسزایی داشته و کنترل آنها از اختیار محقق خارج است.
ابزار تحقیق
ابزار مورد نیاز تحقیق عبارتند از:

رهبری

شدت

۰٫۹۵۶

معنی داری

۰٫۰۴۴

تعداد

۴

برای آزمون این فرضیه از آزمون معنی داری پیرسون استفاده شده است، نتایج به دست آمده به شرح زیر توضیح داده می شود: بین سبک رهبری مشارکتی مدیر و تنیدگی کارکنان در گونه B صف بانک پارسیان همبستگی معنی داری وجود دارد چرا که سطح معنی دار به دست آمده (۰۴۴/۰=sig)کمتر از آلفای تحقیق (۰۵/۰=α) می باشد.

پس نتیجه کمی این است که در سطح ۹۵%رابطه معنی داری بین سبک رهبری مشارکتی مدیر و تنیدگی کارکنان صف بانک پارسیاندر گونه B وجود دارد. نوع همبستگی بین دو متغیر مذکور خطی بوده یعنی هر دو توامان افزایش یا کاهش می یابند شدت همبستگی بین دو متغیر در سطح نسبتاً قوی قرار دارد بنابراین فرضیه اصلی پژوهش مورد تایید قرار می گیرد به این مفهوم که تغییرات در سبک رهبری مشارکتی مدیر بر میزان تنیدگی شغلی کارکنان اثر می گذارد. بدین معنی که هرچه سبک رهبری مشارکتی مدیر بیشتر باشد تنیدگی کمتری در کارکنان احساس خواهد شد.
جهت بررسی میزان تاثیر بر ارزش مدل رگرسیون مورد تحلیل قرار گرفت که در ادامه به آن پرداخته می شود.
برازش مدل رگرسیون
جهت بررسی و ارائه مدل سبک رهبری(X4) و تنیدگی (S) ، پس از بررسی شاخص های کیفیت مدل در جدول زیر آمده است که به ارائه مدل برازش یافته می پردازیم.
جدول ۴-۳-۳-۱۰-شاخص کفایت مدل رابطه سبک رهبری مشارکتی و تنیدگی کارکنان در گونه A

دوربین-واتسون

انحراف معیار خطا

ضریب تعیین تعدیل شده

ضریب تعیین

ضریب همبستگی

۲٫۲۶

۰٫۰۷۹۷۸

۰٫۸۷۱

۰٫۹۴۱

۰٫۹۵۶

همبستگی بین متغیر های مستقل و متغیر های وابسته برابر با ۰٫۹۵۶ است ، ضریب تعیین ۰٫۹۴۱ بدست آمده است و این مقدار نشان می دهد که ۹۴% تغییرات سبک رهبری مشارکتی بر میزان تنیدگی اثر می گذارد . با توجه به اینکه مقدار آماره دوربین – واتسون از مقدار استاندارد ۱٫۵ بزرگتر است در نتیجه استقلال باقیمانده ها را نتیجه می گیریم.با توجه به شاخص هایی که مطرح شد مدل از کفایت لازم برخوردار است.
در جدول زیر معنی دار بودن رگرسیون بوسیله آزمون F محاسبه شده است
جدول ۴-۳-۳-۱۱-آزمون F معنی دار بودن رگرسیون رابطه سبک رهبری مشارکتی و تنیدگی کارکنان در گونه A

Sig.

آماره F

میانگین مجموع مربعات

درجه آزادی

مجموع مربعات

مدل

اطلاعات شخصی همچون نشانی، تلفن، راههایی تماس فوری و نظایر آنها را وارد و ویرایش کنند؛
مدل گزینه­ های بازنشستگی و عاملهای حساس متغیر همچون نرخ­های سهم کسور بازنشستگی و برگشت سرمایه ­گذاری را ارائه کنید؛
ارتباطات و به روز کردن­های شرکت را دریافت کنید؛
تخصیص سرمایه­گذاریهای جدید و موجود بازنشستگی را بازنگری کرده و تغییر دهید (شاید از طریق پیوند با یک فروشنده وب سایت)؛
یک فیش حقوقی کنونی یا مربوط به گذشته را ببینید؛
در برنامه ­های مزایا شامل طرحهای مزایای منعطف، مراقبتهای بهداشتی، مهد کودک و غذا خوری ثبت نام کنید؛
درباره انواع گزینه­ های مزایا تحقیق کنید (مثلاً، سایت می ­تواند با انواع فروشندگان مختلف نرم افزارهای خدمات پزشکی پیوند برقرار کند و به کارکنان فرصت بدهد هزینه­ها و خدمات طرحها را مقایسه کنند و مدارک تخصصی پزشکان مرتبط با طرح را بررسی کنند)؛
وقتی برای انواع مزایا حق انتخاب وجود دارد، آنچه را که می­پسندید برگزینید (طرحهای کافه تریا)؛

در دوره­ های آموزشی ثبت نام کنید؛
آگهی­های شغلی درون سازمانی مبتنی بر معیارهای گزینشی را ببینید که طبق شرایط فرد درج شده است (برای مثال، چه شغلهایی موجود است که با این معیارها تطبیق می­ کند)؛
فهرست وقت­ها، از جمله ثبت وقت­های مرخصی؛
فعالیت­های فردی مرتبط با رشد و بهسازی را بازنگری و طراحی کنید؛
در برنامه ­های بازخورددهی (ارزیابی) ۳۶۰ درجه شرکت کنید؛
اطلاعات بومی شده را درباره سطح فردی یا شغلی دریافت کنید. (مثلاً، ممکن است در سطح فردی، سیستم­های جریانی کار مسیر کارهای نوشتاری ] یعنی کار با کاغذ و دفتر[ را بطور خودکار به سمت فرد حرکت بدهد و در سطح شغلی هم ممکن است سیستم، کارهای نوشتاری مشابه را به سرگروهها تحویل بدهد)؛
فرم­ها یا پرسشنامه ­های مربوط به نظر خواهی از کارکنان را تکمیل کنید؛
ضرورت­ها و شرایط مهارتی شغل­ها را ببینید و آنها را با وضعیت مهارتی هر فرد مقایسه کنید؛
سوابق و برنامه ­های ارزیابی عملکرد فردی را ببینید؛
سفارش خدمات داده و فرآورده ­های شرکت یا سایر جاها را خریداری کنید؛
در دوره­ های آموزشی ایی شرکت کنید که از راه وب برگزار می­ شود؛
با سایر سایت ها پیوند برقرار کنید (برای مثال، برخی از شرکت­ها به کارکنان خود اجازه می­ دهند صفحه خانگی مربوط به سلف سرویس خود را با اطلاعات سایر سایت­ها به طور اختصاصی مرتبط کنند، مثلاً با قرار دادن تیکر برای سهام یا پورتفوی خودشان در این صحنه)؛
برای شناسایی نیازهای آموزشی یا بهسازی خود در آزمونهای تشخیصی شرکت کنید؛
گزارشهای هزینه را ارائه و پیگیری کنید
گرایش به سلف سرویس کارکنان تحت تاثیر عوامل متعددی قرار دارد که از جمله آنان، امکان­ صرفه­جویی چشمگیر در هزینه­ها از راه ارائه این خدمات است (Hal Gueutal, Dianna L. Stone (2005) ، ترجمه صائبی،۱۳۸۸؛ ۲۲۱).
تکنولوژی، نقش مهمی در گردآوری و تجزیه و تحلیل اطلاعات مرتبط با کار ایفا می­ کند. بدین منظور از برنامه ­های کامپیوتری برای دسته­بندی مشاغل بر مبنای پروفایل­های مشابه و مشاغل موجود استفاده می­ شود (Cronin et al., 2006)
۲-۸-۱-۲) بدست آوردن منابع انسانی، جذب، کارمندیابی، گزینش و حفظ و نگهداری الکترونیکی
فرایند کسب منابع انسانی شامل جذب، کارمندیابی، گزینش و نیز حفظ و نگهداری می­باشد. یکی از پرکاربردترین پروفایل­های مدیریت منابع انسانی الکترونیک، کارمندیابی آنلاین یا کارمندیابی اینترنتی می­باشد.
کارمندیابی فرآیندی است که در آن افرادی که توانایی بالقوه برای عضویت در سازمان و انجام وظایف محوله را دارند، شناسایی می­شوند و زمینه جذب آنها برای سازمان فراهم می­ شود روش های سنتی کارمندیابی با ظهور اینترنت متحول شده است. طی سالهای اخیر اینترنت تحولی شگرف در کارمندیابی منابع انسانی و راههایی که سازمانها وظیفه کارمندیابی را انجام می­ دهند، ایجاد نموده است. طبق گفته گنتل و کپسر موضوع کارمندیابی آنلاین در اواسط دهه ۸۰ مطرح شد در حالیکه کاربرد فراگیر چنین مفهومی در اواسط دهه ۹۰ در مجلات مختلف منابع انسانی اشاره شده است. برای تسهیل فرایند کارمندیابی بسیاری از سازمانها به استفاده از سیستم­های منابع انسانی الکترونیکی مانند سایت­های کاریابی مبتنی بر وب، پروتال­ها و کیوسک­ها و غیره برای جلب بیشتر متقاضیان کار روی آوردند. براساس تحقیقی که در این زمینه انجام شده است بین ۷۰% تا ۹۰% سازمانهای بزرگ ازسیستم­های کارمندیابی الکترونیکی استفاده می­ کنند و پیش بینی می­ شود که بیش از ۹۵ درصد از سازمانها در آینده نزدیک، استفاده از این سیستم­ها را در برنامه سازمانی خود قرار دهند (نظری ، ۱۳۹۱).
لیونس و هریس(۲۰۰۳) کارمندیابی الکترونیک را به این صورت تعریف می­ کنند: هرگونه روشی برای جذب متقاضیان شغلی برای ارائه درخواست شغل که بر اینترنت متکی باشد. (Lievens and Harris, 2003) هوگلار(۱۹۹۸) ایده مشابهی را به این صورت تعریف کرد که کارفرمایان می­توانند به صورت الکترونیکی، فرصت­های استخدامی خود را تبلیغ کنند، رزومه متقاضیان استخدام را گردآوری و بررسی نمایند و با بهره گرفتن از قدرت اینترنت، مناسبترین افراد را برای مشاغل مورد نظر خود انتخاب کنند .(Epstein et al., 2003)
کارمندیابی الکترونیک دارای مزایایی به قرار زیر می باشد :
- بزرگترین مزیت کارمند یابی الکترونیک این است که افراد به طور سریع و آسان می توانند به فرصت های شغلی گسترده­ای در طول ۲۴
ساعت دسترسی داشته باشند ، در حالی که وظایف شغلی فعلی خود را می­توانند انجام دهند (Feldman et al. 2002)
- اینترنت این امکان را به وجود می ­آورد تا متقاضیان را در گروه ­های مختلفی طبقه ­بندی کنیم. ( برای مثال زبان : اسیایی ، انگلیسی و…) (Stimpson, 2004)
- کارمند­یابی آنلاین به سازمان­ها این اجازه را می­دهد تا برای برای مشاغل مورد نیاز خود در سازمان هم به صورت جهانی و هم به صورت محلی آگهی دهند (Smith et al 2004)
- امروزه سازمان­ها توانایی آن را دارند که پست­های خالی خود را فورا مشخص نموده و از طریق اینترنت رزومه متقاضیان را در عرض چند ساعت مورد بررسی قرار دهند( Pollitt, 2004).
- مزیت دیگر کاهش در هزینه­هاست. با رسانه ­ها می­توان نظر تعداد زیادی از متقاضیان را در زمان کوتاه نسبت به دیگر انواع اگهی­ها جلب کرد ( (Bussler & Davis, 2002.
- کارفرمایانی که به دنبال یک شخص مناسب برای یک پست سازمانی هستند ، در هر هفته به طور متوسط می­توانند شش یا هفت ساعت را به این منظور صرف کنند که این انعطاف پذیری جذابیت اینترنت را به عنوان یک وسیله در این حوزه افزایش می­دهد (Smith et al 2004).
اما کارمند­یابی الکترونیک دارای معایبی هم می­باشد که ما به برخی از آنها در ادامه اشاره می­کنیم :
- همانطور که تعداد زیاد متقاضیان در کارمندیابی الکترونیک یک مزیت به حساب می ­آید ، می ­تواند به عنوان یک عیب محسوب شود ، چون زمانی که متقاضیان بیش از حد باشند ، بررسی رزومه­ها وقت­گیر بود و منجر به افزایش هزینه­ های اداری کارمندیابی می­ شود(Carlson et al., 2002).
- یکی از معایب کارمندیابی الکترونیک، عدم مخاطب قرار گرفتن کسانی که از اینترنت استفاده نمی­کنند، می­باشد. اگر چه امروزه استفاده از اینترنت بسیار فراگیر هست اما هنوز عده زیادی از آن استفاده نمی­کنند. بنابر این کارفرمایان این موضوع را به یاد داشته باشند که اگرچه اینترنت حوزه فراگیری دارد اما گروهی از افراد که هنوز به عنوان اقلیت شمرده نمی­شوند، وجود دارند که تحت پوشش قرار نمی­گیرند. مسئله دیگر این است که مدیران اجرایی هنوز ترجیح می­ دهند که با آنها تماس گرفته شود و به کاری دعوت شوند(Mooney, 2002).
- یکی دیگر از معایب کارمندیابی الکترونیک، مربوط به تعداد زیادی از رزومه­هاست. با توجه به سادگی ارسال احوال نامه­ ها توسط داوطلبان، معمولاً سازمانها با تعداد بیشماری از آنها مواجه می­شوند که احتمالاً بسیاری از آنها شرایط لازم را ندارند. بررسی این تعداد وقت زیادی از کارکنان واحد منابع انسانی را خواهد گرفت Rosita Othman,and Nadianatra, 2007)) .
در تحقیقی که در پنجاه شرکتی که از کارمندیابی الکترونیک استفاده می­کردند ، انجام شد ، به این نتیجه رسیدند که چهار علت برای استفاده از این روش در سازمان­ها وجود دارد که عبارتند از :
بهبود تصور مردم از سازمان ؛
کاهش هزینه­ های کارمند ­یابی ؛
کاهش فعالیت­های اداری کارمند یابی ؛
کاهش زمان کارمند­ یابی .
هم چنین در این بررسی چهار محدودیت برای استفاده از از کارمند­ یابی الکترونیک ذکر شد :
محدودیت فرهنگی در مورد استفاده از کارمند یابی الکترونیک ؛
فقدان دانش کارمند یابی الکترونیک در بین کارکنان واحد منابع انسانی ؛
تعهد مدیران ارشد ؛
عدم استفاده از اینترنت توسط همه افراد (Kerrin & Kettley ,2003)
علاوه بر این مطالب، از مدیریت منابع انسانی الکترونیک به عنوان ابزاری برای نظام حفظ و نگهداری منابع انسانی، مطمئن شدن از دسترسی کارمندان به اطلاعات و توانایی های سلف سرویس استفاده می­ شود.
۳-۸-۱-۲) مدیریت عملکرد الکترونیکی
تکنولوژی تاثیر قابل توجهی بر بار اداری مدیریت عملکرد داشته است. استفاده از تکنولوژی در واحدهای منابع انسانی به منظور ساده­سازی نظام­های این حوزه رایج است . کابرد­های تکنولوژی معمولی استفاده از اینترنت و اینترانت­های شرکت برای حمایت از مدیریت عملکرد و نیز استفاده از طرف ثلث به منظور کمک به کارهای اداری روزمره می­باشد . در گروه­بندی استفاده از اینترنت و اینترانت­های شرکتی برای کارکرد مدیریت عملکرد ، سازمان­ها ممکن است فرم­های ارزیابی آنلاین ، تجزیه و تحلیل بازخورد ۳۶۰ درجه یا دیگر روش­ها را به کار گیرند و یا برنامه ­های دیگر انطباقی را به منظور کمک به مدیران در جهت درک نظام­های مدیریت عملکرد ایجاد کنند ؛ در نهایت، اینترنت یا اینترنت ممکن است برای ایجادکارت­های امتیازی انفرادی به کار گرفته شوند(Evans, 2001).
از مدیریت منابع انسانی الکترونیک هم چنین می­توان در ارزیابی عملکرد ( جایی که تمامی فرایند به شکل اتوماتیک از طریق اینترنت انجام می­ شود ) استفاده کرد . یک نظام ارزیابی عملکرد آنلاین منجر به به خط­مشی و فرایند­های استاندارد شده­ای می­ شود که دارای معیار­های مشخصی برای سمت­های مورد نظر در سازمان می­باشد. یک نظام ارزیابی عملکرد آنلاین به این معناست که بیشتر کاری که قبلا توسط کارمند و مدیر انجام می­شد ، حذف شده و به صورت اتوماتیک انجام می­پذیرد . تمامی اطلاعات به صورت مستقیم توسط واحد منابع انسانی در شکل­های الکترونیکی جمع­آوری می­ شود . این کار منجر به صرفه­جویی در زمان می­ شود. ابزار­های سلف سرویس به کارمندان این اجازه را می­دهد تا عملکرد شخصی خود را بر مبنای نتایج ارزیابی عملکرد مدیریت کنند (Zampetti & Adamson,2001).

۳-۵-۳- رده­بندی موضوعی نویسندگان ۴۸
۳-۶- روش آماری تجزیه و تحلیل داده ­ها ۴۹
فصل چهارم: تجزیه و تحلیل یافته­ ها
عنوان صفحه
۴-۱- مقدمه ۵۳
۴-۲- سرانه انتشار پژوهشگران ایرانی ۵۳
۴-۲-۱- شمار انتشارات ۵۳
۴-۲-۲- شمار پژوهشگران ۵۵
۴-۲-۳- سرانه انتشار پژوهشگران ایرانی به طور کلی ۵۵
۴-۲-۴- سرانه انتشار پژوهشگران ایرانی در رده­های موضوعی ۵۶
۴-۲-۴-۱- مقایسه سرانه انتشار پژوهشگران ایرانی در رده­های موضوعی ۵۶
۴-۲-۵- سرانه انتشار پژوهشگران ایرانی در گروه ­های آموزشی ۵۹
۴-۲-۵-۱- مقایسه سرانه انتشار پژوهشگران ایرانی در گروه ­های آموزشی ۶۱
۴-۳- بررسی طول حیات علمی پژوهشگران ایرانی ۶۲
۴-۳-۱- مقایسه طول حیات علمی پژوهشگران ایرانی در رده­های موضوعی و گروه ­های آموزشی ۶۴
۴-۴- بررسی طول فعالیت علمی پژوهشگران ایرانی ۶۸
۴-۴-۱- مقایسه طول فعالیت علمی پژوهشگران ایرانی در رده­های موضوعی ۶۹
۴-۴-۲- مقایسه طول فعالیت علمی پژوهشگران ایرانی در گروه ­های آموزشی ۷۱
۴-۵- بررسی نرخ انتشار پژوهشگران ایرانی ۷۳
۴-۵-۱- مقایسه نرخ انتشار پژوهشگران ایرانی در رده­های موضوعی ۷۳
۴-۵-۲- مقایسه نرخ انتشار پژوهشگران ایرانی در گروه ­های آموزشی ۷۵
۴-۶- بررسی نرخ انتشار بهنجارشده پژوهشگران ایرانی ۷۷
۴-۶-۱- مقایسه نرخ انتشار بهنجارشده در رده­های موضوعی ۷۷
۴-۶-۲- مقایسه نرخ انتشار بهنجار شده پژوهشگران ایرانی در گروه ­های آموزشی ۷۹
۴-۷- رتبه ­بندی پژوهشگران ایرانی به لحاظ نرخ انتشار ۸۱
۴-۸- رتبه ­بندی پژوهشگران ایرانی به لحاظ نرخ انتشار بهنجارشده ۸۲
فصل پنجم: بحث و نتیجه ­گیری
۵-۱- مقدمه ۸۵
عنوان صفحه
۵-۲- وضعیت کلی رشته­ها ۸۵
۵-۳- پرسش نخست پژوهش: سرانه انتشار پژوهشگران ایرانی در بازه زمانی ۱۹۹۱- ۲۰۱۱، در رشته­ های مختلف چگونه است؟ ۸۷
۵-۴- پرسش دوم پژوهش: آیا بین طول حیات علمی پژوهشگران ایرانی در بازه زمانی ۱۹۹۱ – ۲۰۱۱، در رشته­ های مختلف اختلاف معناداری وجود دارد؟ ۹۱
۵-۵- پرسش سوم پژوهش: آیا بین طول فعالیت علمی پژوهشگران ایرانی در بازه زمانی ۱۹۹۱ – ۲۰۱۱، در رشته­ های مختلف اختلاف معناداری وجود دارد؟ ۹۴
۵-۶- پرسش چهارم پژوهش: آیا بین نرخ انتشار پژوهشگران ایرانی در بازه زمانی ۱۹۹۱ – ۲۰۱۱، در رشته­ های مختلف اختلاف معناداری وجود دارد؟ ۹۷
۵-۷- پرسش پنجم پژوهش: آیا بین نرخ انتشار بهنجارشده پژوهشگران ایرانی در بازه زمانی ۱۹۹۱ – ۲۰۱۱، در رشته­ های مختلف اختلاف معناداری وجود دارد؟ ۹۹
۵-۸- پرسش فرعی پژوهش: رتبه ­بندی پژوهشگران ایرانی بر اساس نرخ انتشار در بازه زمانی ۱۹۹۱ - ۲۰۱۲ چگونه است؟ ۱۰۱
۵-۹- پرسش فرعی پژوهش: رتبه ­بندی پژوهشگران ایرانی بر اساس نرخ انتشار بهنجارشده در بازه زمانی ۱۹۹۱ - ۲۰۱۲ چگونه است؟ ۱۰۲
۵-۱۰- نتیجه ­گیری ۱۰۳
۵-۱۱- پیشنهادهای کاربردی ۱۰۴
۵-۱۲- پیشنهادهایی برای پژوهش­های آینده ۱۰۵

فهرست منابع
منابع فارسی ۱۰۶
منابع انگلیسی ۱۱۰
پیوست ۱۱۴
فهرست جدول­ها