برای اندازه گیری آترازین دستورالعمل کلی زیر رعایت گردید:

الکترود اصلاح شده طلای نانو ساختار (نانو ذره کبالت، نانو ذره نیکل، پلیپیرول) در داخل سل اتولب قرار گرفت. سپس مقادیر استاندارد از آترازین که بتواند محدوده خطی ۰۱/۰ تا ۱۰۰ نانومولار را تولید نماید به داخل سل اضافه گردید. تحت pH بهینه ۹ و دیگر پارامترهای دستگاهی محلول به حجم ۲۵ میلیلیتر رسانده شده و از آن پیکهای ولتاموگرام پالس تفاضلی گرفته شد.
فصل سوم
تجزیه و تحلیل داده ها(یافتهها)
۳-۱اصلاح سازی سطح الکترود
جهت ساخت حسگر موردنظر، که به طریق لایه نشانی همزمان انجام میگردد، به صورت زیر انجام میشود: ابتدا، الکترود طلا، به کمک پودر آلومینایی که بر روی یک پارچه نرم گسترده شده بود، به خوبی پولیش داده شد، سپس، سطح الکترود مورد نظر، تحت شرایط الترا سونیک در حمام آب سرد تمیز و به کمک آب مقطر و اتانول شسته شد و درون سل الکتروشیمیایی دستگاه اتولب که به حجم ۲۵ میلی لیتر رسانده شده بود، قرار داده شد، واز آن در حضور ۵۰ نانومولار از آترازین، و در مقابل الکترود مرجع نقره/ نقره کلرید، طیف ولتامتری چرخهای گرفته شد که نتایج در شکل ۳-۱ آورده شده است همانطور که مشخص است، با اینکه آترازین، ماده فعال الکتروشیمیایی بر سطح الکترود طلا میباشد، اما ارتفاع پیکهای مربوط به جریان آندی و کاتدی این ماده، جهت اندازهگیریهای کمی آن، چندان مناسب نمیباشند. لذا، اصلاحسازی سطح الکترود طلا لازم و ضروری به نظر میرسد. جهت بررسی رفتار الکترودهای لایه های نشانده شده برروی سطح الکترود طلای عریان از چندین حالت مختلف الکترود شامل موارد نشان دادهشده در شکل ۳-۱ موج ولتاموگرام چرخهایی گرفته شد. همانطور که مشخص است بیشترین سیگنال و پاسخ دریافت شده مربوط به جریان ولتاموگرام اکترود طلای اصلاح شده با ساختار(نانو ذره کبالت، نانو ذره نیکل، پلیپیرول) میباشد. الکترود اصلاح شده مربوطه یک رفتار کامپوزیتی متشکل از دو ذره نانو ذره نشانده شده را دارا میباشد. حضور نانو ذرات کبالت و نیکل که به طریق الکترودهایی در داخل بافت پلیپیرول محبوس و نفوذ داده شدهاند موجب افزایش سطح فعال اکتروشیمیایی در دسترس آترازین برای انجام عمل اکسایش، کاهش میگردد. از طرفی پلی پیرول که به طریق الکترو پلیمریزاسیون برروی سطح الکترود ایجاد شده است یک گذرگاه رسانش الکترونی را ایجاد نماید که در سرعت انتقال اکترونهای کاهش و اکسایش مربوط به رفتار آترازین تاثیر جدی داشته است لذا اکترود با ساختار(۳- الف- ه) مناسب جهت بررسی رفتار الکترودهای آترازین میباشد. پیک مربوطه به رفتار آترازین در ۳۵/۰ به دلیل کاهش آن در پتانسیل منفیتر نسبت به پیکهای در پتانسیل مثبت انتخاب شده است.
شکل۳- ۱: موج ولتامو گرام چرخه ای مربوط به الف)آب مقطر و الکترود طلای عریان ب) سم آترازین و الکترودطلا ج) سم آترازین و نانو ذره کبالت و پلیپیرول د)سم آترازین و ناتو ذره نیکل و پلیپیرول ه)سم آترازین و نانو ذره های نیکل و کبالت و پلیپیرول
۳-۲مطالعه میکروسکوب الکترونی روبشی از سطح الکترود اصلاح شده
جهت بررسی لایهنشانی موفق در ابعاد نانو برروی سطح الکترود اصلاح شده طلا با بافت(نانو ذره کبالت، نانو ذره نیکل، پلیپیرول) از سطح الکترود طلای عریان و از سطح الکترود نهایی تصاویر میکروسکوپ الکترونی گرفته شد. نتایج در شکل ۳ - ۲ - الف و ب و ج آورده شده است. همانطور که مشخص است سطح الکترود طلای عریان یک سطح کاملا صاف نمیباشد که ذرات کوچک در تصویر مربوط به ناهمواری های احتمالی بر روی سطح الکترود طلا بوده است. با انجام عمل اصلاح و لایهنشانی موفق که در شکل ۳ - ۲ ب و ج آورده شده است یک بافت لایهایی مانند که بخشهایی از آن در ابعاد ۵۰۰ نانومتر و ۲ میکرومتر ظاهر شدهاند، نشان داده شده است. افزایش سطح فعال الکتروشیمیایی در دسترس با ایجاد ساختاری در ابعاد نانومتری موجب افزایش خاصیت الکتروکاتالیستی الکترود مورد نظر برای اکسایش و کاهشی آترازین فراهم شد.
شکل ۳- ۱
شکل ۳-۲ ۱
شکل ۳-۲ الف: تصویر میکروسکوپ الکترونی روبشی از سطح الکترود طلای عریان و اصلاح نشده
شکل ۳-۲ ب: تصویر میکروسکوپ الکترونی از سطح الکترود طلای و اصلاح شده در ابعاد ۵۰۰ نانومتر
شکل ۳-۲ ج: تصویر میکروسکوپ الکترونی از سطح الکترود طلای و اصلاح شده در ابعاد ۲ میکرومتر
۳-۳بهینهکردن پارامترهای دستگاهی و شیمیایی
چندین پارامتر شیمیایی و دستگاهی مهم مثل pH، قدرت یونی، حجم بافر، غلظت الکترولیت، فرکانس اعمالی، سرعت پیمایش، شدت و ولتاژ پله پتانسیل با بهره گرفتن از روش یکی در یک زمان“ One at time” جهت بدست آمدن پیک آنالیز کمی مربوط به آترازین جهت اندازه گیری مقادیر بسیار کم این ماده، در نمونه های حقیقی آنها، بهینه شدند. در کنترل همه این پارامترهای کنترل شونده، یکی از پارامترهای متغیر تغییر داده شددر حالیکه دیگر پارامترها ثابت بودند.
۳-۴اثر pH:
درحضور الکترود اصلاح شده ، اثرpH محلول آنالیت بر روی جریان پیک آندی مربوط به موج هایولتاموگرام محلول ۵۰ نانو مولارآترازین برای الکترود اصلاح شده در محدوده pH بین ۳ تا ۱۲، بررسی گردید نتایج در شکل ۳-۳ – الف و ب آورده شدهاست. همانطورکه مشخص است بیشترین سیگنال مربوط به pH برابر ۹ میباشد که به عنوان pH بهینه و تثبیتشده با بافر بریتون رابینسون معرفی گردید.از طرفی تغییرات جابجایی پتانسیل بر حسب pH رسم گردیده است که نتایج در شکل ۳-۳ – ب آورده شده است.
pH=9
شکل ۳-۳ الف: اثر pH بر پاسخ الکترود اصلاح شده درحضور محلول آترازین و الکترود اصلاح شده
Table 1
شکل ۳-۳ ب: اثر pH بر پاسخ الکترود اصلاح شده درحضور محلول آترازین و الکترود اصلاح شده

پیل سوختی اسیدفسفریک
پیل سوختی کربنات مذاب
پیل سوختی اکسید جامد
پیل‌های سوختی دارای دامنه دمایی از ۸۰ درجه سانتی‌گراد برای پیل سوختی پلیمری تا بیش از ۱۰۰۰ درجه سانتی‌گراد برای پیل سوختی اکسید جامد می­‌باشند. پیل سوختی دما پایین (پلیمری ، قلیایی، اسید فسفریک) دارای حامل‌هایH⁺ و یا OH^- هستند و در پیل‌های سوختی دما بالا مانند کربنات مذاب و اکسید جامد، جریان الکتریکی به­ترتیب از طریق یون‌­ها انتقال می‌­یابد.

۱-۵-۱- پیل سوختی پلیمری با غشاء مبادله کننده پروتون^[۴]
قبل از اختراع پیل سوختی پلیمری، پیل‌های سوختی مانند پیل‌های سوختی اکسید جامد تنها در شرایط خاصی مورد استفاده قرار گرفتند. چنین پیل‌هایی به مواد بسیار گران­قیمت احتیاج داشتند و به­ دلیل اندازه خاصشان تنها برای کارهای ثابت به­کار برده می­‌شدند. این موارد در پیل سوختی پلیمری نیز به­همین صورت بود. پیل سوختی پلیمری در اوایل دهه ۱۹۶۰ توسط ویلیام تماس گراب^[۵] و همکاران از شرکت جنرال الکتریک ابداع شد. در ابتدا، غشاهای پلی استیرن سولفامات برای الکترولیت مورد استفاده قرار می‌گرفتند، اما در سال ۱۹۶۶ پلیمر نفیون^[۶] جایگزین آن گردید که دارای دوام و عملکرد بهتری نسبت به پلی­استیرن سولفامات می­باشد [۵-۶]. پیل‌های سوختی پلیمری در ناسا برای سفینه­های فضایی مورد استفاده قرار می‌­گرفتند اما آن­‌ها در برنامه ­های آپولو و شاتل فضایی توسط پیل‌­های سوختی آلکالین جایگزین شدند. چندین اختراع خاص مثل بار­گذاری اندک کاتالیزور پلاتین و الکترود فیلم نازک، هزینه پیل­های سوختی را کاهش داده و باعث توسعه سیستم­های پیل سوختی پلیمری شد. در سال اخیر به­ دلیل پیشرفت تکنولوژی و موفقیت در استفاده از پیل سوختی پلیمری در اتوبوس‌های شهری و اتومبیل­های شخصی افق‌­های امید­بخشی برای گسترش روزافزون استفاده از این پیل پدیدار شده است به­ طوری که می‌توان ادعا کرد پیل سوختی پلیمری، مرحله تجاری شدن خود را آغاز کرده است [۷].
جزء اصلی پیل سوختی پلیمری که هادی پروتون و عایق الکترون می‌­باشد، غشاء^[۷] نام دارد. در دو طرف این غشاء الکترود­های متخلخل^[۸] قرار دارند. گاز­های واکنش دهنده از بین خلل آن گذشته و خود را به فصل­مشترک الکترود و غشاء جایی که واکنش الکتروشیمیایی انجام می­‌شود و لایه کاتالیزور^[۹]وجود دارند، می­‌رسانند. این مجموعه چند لایه شامل الکترود­ها، کاتالیزور­‌ها و غشای بین آنها را MEA^[10] می­‌نامند. در دو طرف MEA صفحات جمع‌کننده جریان قرار دارند. به­ دلیل آن که این صفحات وظیفه و هدایت جریان الکتریکی تولید شده را به­عهده دارند همچنین جدا کننده کانال­‌های گازی در سل­‌های مجاور بوده و در یک ترکیب چند سلی اتصال دهنده فیزیکی و الکتریکی کاتد یک سل با آند دیگر می­‌باشند، به­صفحات دو قطبی^[۱۱] معروف هستند [۸-۹].
دمای کار پایین پیل سوختی پلیمری (حدود ۸۰ درجه سانتی گراد) اگرچه سبب راه ­اندازی سریع و افزایش طول عمر پیل می­ شود اما نرخ فعل و انفعالات الکتروشیمیایی پیل پایین آمده و استفاده از کاتالیزور (فلز گران قیمت پلاتینیوم) ضروری می­ شود. واکنش‌های الکتروشیمیایی پیل سوختی پلیمری را می‌­توان به­ طور خلاصه به­این­صورت نوشت:
H₂ → ۲H⁺ + ۲e^- (۱-۱) ۲/۱O₂ + ۲e^- + ۲H⁺ → H₂O (1-2)
از جمع دو واکنش آند و کاتد ، واکنش نهایی را می‌توان به­ صورت کلی زیر نوشت :
H₂ + ۲/۱ O₂ → H₂O + Heat + Electric Energy (1-3)
الکترون تولید شده در آند از مدار خارجی می‌گذرد و حین گذر انرژی خود را به­عنوان توان خروجی پیل آزاد و در طرف کاتد واکنش را تکمیل می‌کند [۱۰].
شکل ۱-۵- نحوه‌ی عملکرد پیل سوختی پلیمری [۳].
۱-۶- پیل­های سوختی الکلی مستقیم^[۱۲]
پیل­های سوختی الکلی مستقیم به­ دلیل مزایای ویژه­ای که در مقایسه با پیل­های سوختی هیدروژنی دارند به­عنوان منبع انرژی در وسایل قابل حمل بسیار مورد توجه قرار گرفته­اند. الکل­هایی مانند متانول، اتانول، اتیلن­گلیکول و گلیسرول به­ دلیل چگالی انرژی حجمی بالا و هم­چنین به علت ذخیره و حمل بسیار راحت­تر از هیدروژن، به­عنوان سوخت این پیل­های سوختی مورد استفاده قرار گرفته­اند. در این بین، متانول بیشترین استفاده را به­عنوان سوخت داشته است. پیل سوختی متانولی مستقیم^[۱۳] معمولا در محیط اسیدی و با کاتالیزور پلاتین مورد استفاده قرار گرفته است. اما به­ دلیل مشکلاتی از قبیل ۱- مسمومیت کاتالیزور Pt بوسیله CO 2- اثر میان­عبورمتانول ۳- تخریب غشاء و خوردگی مواد کربنی ۴- مسمومیت متانول، که DAFC وجود دارد، در تحقیقات گسترده­ای برای استفاده از الکل­های دیگر در DAFCs انجام شده است. الکل­هایی با وزن مولکولی بالا­تر به­ دلیل حلالیت بالا درآب، سمیت کمتر، نقطه جوش بالا­تر و دانستیه انرژی بالا­تر مورد توجه قرار گرفته­اند. الکل­هایی مانند اتانول، اتیلن­گلیکول و گلیسرول به­ دلیل داشتن چنین مزایایی بیشترین توجه را به خود جلب کرده ­اند [۱۲-۱۱]. الکل­ها به دو صورت می‌توانند در پیل­های سوختی مورد استفاده قرار بگیرند. اگر از الکل­ها برای تولید هیدروژن مورد استفاده در پیل­های سوختی استفاده شود چنین پیل سوختی را پیل سوختی الکلی غیر­مستقیم می­‌نامند و اگر از الکل­ها به­ طور مستقیم به­عنوان سوخت در پیل­های سوختی استفاده شود، پیل سوختی را الکلی مستقیم می­نامند.
۱-۷- سوخت­های مورد استفاده در پیل­های سوختی الکلی
برای بهبود عملکرد پیل سوختی و کمک به سلامت محیط زیست، سوخت مورد استفاده در پیل­های سوختی باید دارای شرایطی باشد: اولاً دارای ولتاژ سل بالایی باشد ثانیاً موجب کاهش انتشار CO₂ و دیگر آلودگی­ها شود.
هیدروژن اولین سوخت مورد استفاده در پیل­های سوختی است ولی به­ دلیل مشکلاتی که دارد تلاش‌های زیادی برای استفاده از سوخت­های جایگزین انجام شده است. سوخت­های الکلی، سوخت­هایی هستند که به‌عنوان جایگزین هیدروژن توجه زیادی را به­خود جلب کرده ­اند.
استفاده از الکل­ها در پیل­های سوختی الکلی مستقیم دو مزیت را به­همراه خواهد داشت اولاً اینکه این سوخت­ها مایع هستند و مشکلات مربوط به­ذخیره را به­حداقل می­رسانند و ثانیاً اینکه بیشتر آنها می­توانند از زیست توده­ها تولید شوند بدین معنی که احتراق آنها تاثیر زیادی در افزایش  اتمسفر نخواهد داشت.
۱-۷-۱- متانول به­عنوان سوخت
متانول یا الکل متیلیک دارای وزن مولکولی gr mol^-1 ۰۴_/۳۲ و چگالی gr cm^-3 ۷۹۶_/۰ می­باشد. در حال حاضر قسمت عمدۀ متانول دنیا از گاز طبیعی به­دست می ­آید. ذخایر دیگر مانند زغال سنگ، ضایعات چوب و یا مواد آلی دیگری مانند زیست توده نیز می­توانند به­عنوان ماده اولیه جهت تولید متانول به­کار روند. متانول از چوب و زغال سنگ نیز قابل تولید است. البته تولید آن از منابع طبیعی و تجدید­شونده در مقایسه با گاز از لحاظ اقتصادی گران­تر است.
متانول به­عنوان سوخت در وسایل نقلیه نیز به­کار گرفته شده است، به­خصوص مخلوط متانول با بنزین مد نظر بوده است. متانول از یک واکنش کاتالیزوری تحت فشار به­دست می ­آید که در آن CO و هیدروژن در حضور یک کاتالیزور با هم ترکیب شده و متانول سنتز می­ شود. متانول به دو روش مستقیم و غیر­مستقیم به‌منظور تأمین انرژی در پیل سوختی به­کار گرفته می­ شود. پیل­های سوختی چنانچه از متانول استفاده کنند از مزایای بازدهی بالا جهت تولید انرژی برخوردار خواهند بود و چنانچه در آنها از اتلاف حرارت جلوگیری شود می­توانند بازده بیش از ۸۰ درصد داشته باشند. این موضوع استفاده از متانول را از لحاظ اقتصادی مقرون به­صرفه می­نماید [۱۳].
۱-۷-۱-۱- پیل سوختی متانول مستقیم
پیل سوختی متانولی مستقیم زیر مجموعه ­ای از پیل­های سوختی تبادل پروتون و از خانوادۀ پیل­های سوختی پلیمری است. سوخت در این پیل سوختی متانول می­باشد که مستقیماً پیل سوختی را تغذیه می‌کند. این پیل سوختی تاکنون در وسایل نقلیه، گوشی­های موبایل، دوربین­های دیجیتال و لپ­تاپ­ها مورد استفاده قرار گرفته است.
متانول همراه آب در لایۀ کاتالیزوری اکسید می­ شود و دی­اکسید­کربن، یون H⁺ و الکترون تولید می‌کند. یون­های H⁺ تولید شده در آند از غشای تبادل پروتون عبور کرده و به طرف کاتد انتقال می­یابد و در آنجا با اکسیژن واکنش می­دهد و تولید آب می­ کند. الکترون نیز از مدار خارجی از آند به کاتد جهت تولید نیرو در وسایل خارجی، منتقل می­ شود. نیم واکنش­های آند و کاتد در این پیل سوختی عبارتند از:
(۱-۴) CO₂ +۶ H⁺ +۶ e⁻ CH₃OH + H₂O
(۱-۵) ۳H₂O O₂ + ۶H⁺ + ۶e⁻۲/۳
از جمع کل دو واکنش آندی و کاتدی، واکنش نهایی پیل سوختی متانولی را می­توان به­ صورت زیر نوشت:
(۱-۶) CH₃OH + 3/2 O₂ CO₂ + ۲H₂O + Electeric Energy + Heat
در شکل (۱-۶) پیل سوختی متانولی و چگونگی عملکرد آن به­ صورت شماتیک نشان داده شده است [۵].
شکل ۱-۶- نحوه‌ی عملکرد پیل سوختی متانولی مستقیم.
آب در آند مصرف و در کاتد تولید می­ شود . با توجه به طریقۀ انتقال آب از سمت کاتد به آند، پیل سوختی متانولی به دو نوع فعال و غیر­فعال تقسیم بندی می­ شود. در پیل سوختی متانولی غیر­فعال آب از طریق انتقال غیر­فعال مثل اسمز به­سمت آند منتقل می­ شود و در پیل سوختی متانولی فعال آب از طریق انتقال فعال مثل پمپ کردن به­سمت آند منتقل و مصرف می­ شود [۳].
پیل سوختی متانولی مزایایی نسبت به پیل­ سوختی پلیمری دارد که عبارتند از:
جریان سوخت آندی مایع است و نیازی به یک سیستم جانبی برای سرد کردن و مرطوب کردن گاز نیست.
به­جهت استفاده از سوخت مایع در آند، نیازی به پمپ کردن بی مورد^[۱۴] در مقایسه با سوخت گازی نیست.
با فراهم کردن دانسیته بالایی از سوخت مایع در فشار محیط^[۱۵] مشکلات ناشی از نگهداری سوخت گازی از بین می­رود.
متانول قابل حمل و به فراوانی در دسترس است.
اگرچه پیل سوختی متانولی نسبت به پیل­ سوختی پلیمری دارای مزایایی است، با این وجود جهت تجاری سازی با محدودیت­هایی مواجه است که مهم­ترین آنها عبارتند از:
پیل سوختی متانولی غیر­فعال به مدیریت آب^[۱۶] نیاز دارد زیرا لازم است یک اختلاف فشار هیدرولیکی بین آند و کاتد وجود داشته باشد تا به هدایت آب از سمت کاتد به آند منجر شود. در این صورت برای رسیدن به عملکرد مناسب این نوع از پیل­های سوختی لازم است از جریان شدید آب به سمت آند جلوگیری شود.
میان­عبور متانول^[۱۷] به­خاطر غلظت بالای متانول در طرف آندی، از سمت آند به کاتد از میان غشاء وجود دارد. در این هنگام اکسایش متانول در سمت کاتد منجر به ایجاد پتانسیل مخلوط می­ شود که ولتاژ مدار باز^[۱۸] (OCV) پیل سوختی متانولی را از مقدار تئوری ۰۲/۱ ولت به ۸/۰ -۷/۰ ولت کاهش می­دهد.
سینتیک واکنش آندی به خاطر واکنش اکسایش پیچیده متانول در آند ذاتاً از سرعت کمی برخوردار است که لازم است در مقایسه با پیل سوختی پلیمری مقدار فلز گران قیمت بیشتری استفاده شود.
جریان مخالفی^[۱۹] از حباب­های دی­اکسید­کربن (CO₂) که در سطح آند تولید می­ شود در منطقه نفوذ^[۲۰] با جریان سوخت مایع متانول درگیر می‌شود و دسترسی مولکول­های متانول به لایه کاتالیزور را محدود می­ کند.
متانول تا حدودی سمی است و نسبت به بنزین آسان­تر به داخل زمین نفوذ می­ کند، آتش گیری بالایی دارد و قابل امتزاج با آب است، لذا آلودگی مخازن آب به­راحتی می ­تواند صورت گیرد [۳].
موضوع مهم دیگر درDMFC، میان­عبور متانول از آند به­سمت کاتد از طریق کشش الکترواسمزی^[۲۱] و نفوذ است.
میان­عبور متانول از آند به کاتد منجر به اثرات محدود کننده ای در عملکرد پیل سوختی به شرح زیر می­ شود [۱۴] :
اکسایش متانول در این منطقه دو کاتالیزور را مسموم می­ کند و پتانسیلی مخلوط در کاتد ایجاد می شود، اکسیژن را هدر می­دهد و مقدار فراوانیOCV را کاهش می­دهد و تأثیرات سوء پیش آمده شدیدتر از تأثیرات مشابه در میان­عبور هیدروژن در سیستم هایH₂PEFC است. OCV نوعیDMFC مشخصاً پایین تر از ۸/۰ ولتاست.
نشت بی مورد: میان­عبور سوخت از غشاء بدون ایجاد و تولید جریان منجر به کارآیی پایین می­ شود.
به­منظور جلوگیری ازمیان­عبور متانول چندین رویه مورد استفاده قرار می ­گیرد:
استفاده از محلول­های رقیق متانول: استفاده از محلول متانول با مولاریته پایین (۵/۰ – ۲/۰ مولار) با کاهش غلظت متانول در آند، میان­عبور را کاهش می ­دهد. به­هر حال، این رویه به ناچار منجر به استفاده از تانک­ ها­ی نگه­ داری بزرگ سوخت می­ شود و پمپ آب بیشتری را می­طلبد.
استفاده از الکترولیت ضخیم­تر: الکترولیت ضخیم­تر می ­تواند میان­عبور را محدود کند و همین­طور عملکرد پیل را از طریق افزایش افت اهمی از میان الکترولیت کاهش می­دهد.
یک مانع نفوذ^[۲۲] روی آند: یک مانع نفوذ، جایگزینی برای الکترولیت ضخیم­ تر است که محدودیت نفوذ را در منطقه­ ای انتقال یونی تحت تأثیر قرار نگیرد، قرار می ­دهد. یک مانع نفود منجر به یک گرادیان غلظت تند از محیط نفوذ تا مانع می ­شود به­طوریکه غلظت متانول در لایه کاتالیست کم شده و میان­عبور را کاهش می­دهد [۱۴].
۱-۷-۲- ۲- پروپانول
۲-پروپانول یا ایزوپروپیل الکل یک الکل نوع دوم می‌­باشد که کربنی که حامل گروه ^–OH است، خود به دو کربن دیگر متصل است. فرمول شیمیایی این الکل CH₃­CHOH­CH₃ می‌­باشد. این ماده یک ترکیب شیمیایی قابل اشتعال و بدون رنگ با بوی قوی است. ایزوپروپیل الکل درآب، الکل، اتر وکلروفرم قابل حل است. این الکل می­‌تواند به استون اکسید ‌شود. این را می­‌توان با بهره گرفتن از یک عامل اکسید کننده مانند اسیدکرومیک، ویا با هیدروژن­زدایی ایزوپروپیل الکل به­دست آورد.
از ایزوپروپیل الکل به­عنوان حلال برای فرایند­ها­ی صنعتی همچنین به­عنوان یک افزودنی به بنزین استفاده می­ شود. ایزوپروپیل الکل به­ ویژه برای کاربرد­ها­ی دارویی، با توجه به سمیت کم مورد استفاده قرار می‌­گیرد. گاهی از ایزوپروپیل الکل به­عنوان یک واسطه شیمیایی استفاده می­ شود. از عمده موارد کاربرد دیگر این الکل در صنعت چاپ می­باشد زیرا الکل­های مشابه نظیر ۲-پروپانول دمای آب را در دستگاه­های چاپ بسیار پائین نگاه داشته و قابلیت تبخیر پائینی دارد. از این الکل به مقدار بسیار کم برای استفاده خانگی و در محصولات مراقبت شخصی استفاده می­‌شود.

مخالف

کاملا مخالف

۵

۴

۳

۲

۱

پرسشنامه این تحقیق شامل دو بخش اصلی می باشد:
الف) سوالات عمومی: این بخش از پرسشنامه مرتبط با ویژگیهای جمعیت شناختی
پاسخ دهندگان(شامل پست سازمانی، تحصیلات، نوع شرک) می باشد.
ب) سوالات مرتبط با متغیرهای تحقیق: این بخش از پرسشنامه متغیرهای تحقیق را که شامل پنج متغیر می باشند را اندازه گیری می کند.
۳-۶ روائی و پایائی تحقیق
۳-۶-۱ روائی پرسشنامه
مفهوم روایی یا اعتبار به این سوال پاسخ می­دهد که ابزار اندازه ­گیری تا چه حد خصیصه
مورد ­نظر را می­سنجد. بدون آگاهی از اعتبار ابزار اندازه ­گیری نمی­ توان به دقت داده ­های حاصل از آن اطمینان داشت. ابزار اندازه ­گیری ممکن است برای اندازه ­گیری یک خصیصه ویژه بر روی یک جامعه آماری دارای اعتبار باشد، در حالیکه برای سنجش همان خصیصه بر روی یک جامعه آماری دیگر، از هیچگونه اعتباری برخوردار نباشد(سرمد و دیگران،۱۷۰،۱۳۸۵).

روش­های متعددی برای تعیین روایی(اعتبار) ابزار اندازه ­گیری وجود دارد که عبارتند از:
اعتبار محتوا^[۴] (محتوائی): اعتبار محتوا نوعی اعتبار است که معمولاً برای بررسی اجزای تشکیل دهنده یک ابزار اندازه ­گیری بکار می­رود. اعتبار محتوائی یک ابزار اندازه ­گیری، به سوالات تشکیل دهنده آن بستگی دارد. اگر سوالات ابزار اندازه ­گیری، معرف ویژگی­ها و مهارت­ های ویژه­ای باشد که محقق قصد اندازه ­گیری آن­ها را داشته باشد، آزمون دارای اعتبار محتوائی می­باشد.
اعتبار ملاکی^[۵]: اعتبار ملاکی عبارت است از کارآمدی یک ابزار اندازه ­گیری در پیش بینیِ رفتار یک فرد در موقعیت­های خاص.
اعتبار سازه^[۶]: اعتبار سازه یک ابزار اندازه ­گیری، نمایانگر آن است که ابزار اندازه ­گیری تا چه اندازه می ­تواند یک سازه یا خصیصه­ای که مبنای نظری دارد را بسنجد. در بررسی اعتبار سازه باید به تدوین فرضیه­هایی درباره مفاهیم اندازه ­گیری شده، آزمون این فرضیه ­ها، و محاسبه همبستگی نتایج با ابزار اندازه ­گیری اولیه پرداخت.
با توجه به اینکه سوالات پرسشنامه این تحقیق، بر اساس پرسشنامه های استاندارد تحقیق پاراسورامن و دیگران(۱۹۸۸)، آیدین و اوزر(۲۰۰۵)، ونگ و وو(۲۰۱۲) طراحی شده است، بنابراین از روایی لازم برخوردار می­باشد. همچنین برای اطمینان کامل در مورد روایی پرسشنامه تحقیق، از نظرات اساتید راهنما و استفاده شد و اصلاحات لازم لحاظ گردید.
۳-۶-۲ پایائی پرسشنامه
به منظور اطمینان از نتایج حاصله از تجزیه و تحلیل داده ­های پرسشنامه، اقدام به بررسی قابلیت اعتماد پرسشنامه مورد استفاده می­ شود. مقصود از قابلیت اعتماد یک وسیله اندازه ­گیری آن است که اگر خصیصه مورد ­سنجش را با همان وسیله(همان ابزار اندازه ­گیری)، تحت شرایط مشابه، به طور مکرر اندازه ­گیری کنیم، نتایج بدست آمده تا چه حد مشابه، دقیق، و قابل اعتماد می­باشند.
به عبارت دیگر می­توان گفت که مقصود از قابلیت اعتماد این است که ابزار اندازه ­گیری تا چه حد در شرایط یکسان نتایج مشابه­ای را بدست می­دهد. دامنه ضریب قابلیت اعتماد از صفر(عدم ارتباط نتایج بدست آمده در اندازه ­گیری­های مکرر بر روی جامعه)، تا یک (ارتباط کامل نتایج بدست آمده در اندازه گیری های مکرر بر روی جامعه)، قابل تغییر است.
روش­های متعددی برای محاسبه قابلیت اعتماد ابزار اندازه ­گیری وجود دارد. مهم­ترین این روش­ها عبارتند از:
روش بازآزمایی^[۷](اجرای دوباره)
روش موازی^[۸] (همتا)
روش تنصیف^[۹] (دو نیمه کردن)
روش کودر- ریجاردسون^[۱۰]
روش آلفای کرونباخ^[۱۱] (سرمد و دیگران،۱۶۷،۱۳۸۵).
با توجه به اینکه در این تحقیق از روش آلفای کرونباخ استفاده می­ شود، لذا فقط به توضیح آن اکتفا شده و از توضیح روش­های دیگر خودداری می­ شود:
برای محاسبه ضریب آلفای کرونباخ، ابتدا باید انحراف معیار نمرات هر زیرمجموعه از سوالات پرسشنامه و انحراف معیار کل سوالات(زیر مجموعه­ها) را محاسبه کرده، سپس با بهره گرفتن از فرمول ذیل ضریب آلفای هر زیر مجموعه از سوالات را بدست آورد:

= ضریب آلفای کرونباخ
= انحراف معیار زیر مجموعه j ام
= انحراف معیار کل
J= تعداد زیرمجموعه سوالهای پرسشنامه
در این تحقیق با توجه به اینکه براساس الگوی مفهومی ارائه شده، پنج متغیر وجود داشت، لذا سوالات پرسشنامه نیز برای بررسی این متغیرها به پنج بخش تقسیم می­ شود. جدول ۲-۳ این ۵ متغیر، سوالات مربوطه و ضریب آلفای هر یک را نشان می دهد.
ضریب آلفای کرونباخ در دو مرحله قابل محاسبه می باشد، مرحله اجرای آزمایشی و مرحله اجرای نهایی پرسشنامه. برای محاسبه ضریب آلفای کرونباخ در مرحله اجرای آزمایشی، نمونه ۳۰ نفری انتخاب شده، که با بهره گرفتن از تجزیه و تحلیل داده های نمونه مقدماتی از طریق نرم­افزار آمار SPSS.20، ضریب آلفای کرونباخ کل سوالات پرسشنامه ۹۰۷/۰ تعیین شد. همچنین ضریب آلفای کرونباخ کل سوالات پرسشنامه در مرحله اجرای نهایی ۹۵۷/۰ تعیین شد. بنابراین می توان گفت سوالات پرسشنامه تحقیق از پایایی مناسب و مطلوبی برخوردار می­باشند.

متغیرها

سوالات مربوطه

تعداد سوالات

آلفای کرونباخ
در مرحله آزمایشی

آلفای کرونباخ

• اگر آقا فهمید و به این اتاق آمد مامان را توی کندو خواهیم کرد.» (افغانی، ۱۳۴۵: ۶۲۹)

کربلایی عباس، مهربان و دل پاک است:
«شوهر تو دیشب مثل اینکه از جای دیگر اوقاتش تلخ بود. اصلاً دو کلمه حرف نزد، دو کلمه حرف نزد که من بفهمم مادّه اش تا چه اندازه غلیظ است. اما تو صبر و حوصله داشته باش و به خدا توکّل کن، من در فرصت بهتری با او گفتگو خواهم کرد.
آنگاه چشم های کلاغ پوکش را در سمت زن بالا کرد، چنان که گوئی می خواهد او را ببیند یا در خاطره های دور و رؤیا مانند خود تصویرش را به یاد آورد، و در این حال با خوشحالی ساده و بی غل و غشی که از ایمان وی سرچشمه می گرفت افزود:

• • من همین حالا داشتم برای تو دعای امّن یجیب می خواندم. دیشب مثل اینکه باز گریه می کردی؟

ناز پری گفت:

• او نبود، مگر به تو نگفتم خورشید خانم بود.

• هان، هان، پس او نبود. آری دخترم، برو و به برکت دعای من آسوده دل و مطمئن باش. شوهرت از خر شیطان پیاده خواهد شد. برو چشمهایت را خراب مکن. قدر این دو گوهر عزیز و نازنین را بدان!» (افغانی،۱۳۴۵: ۲۹۵)

خورشید، طعنه زن و لغزگو، امر کننده است و با دشنام نیز بیگانه نیست.
«البته او را، نه تو را انتیکّه. چطور شد که برگشتید؟ گردش شما همین بود؟ پس هما خوبست تو هم چادرنمازی روی سرت بیندازی.» (افغانی، ۱۳۴۵: ۵۷۲)
صفیه بانو، پیرزنی است دانادل و تجربه دیده، سنگین، نیکخواه، اندرزگو و رک و بی پروا است.
« چه فتنه ای مادر، ما پیش هیچکس حتی آهو که به قول خود مشهدی با هم گیسک ریسک داریم هنوز این مطلب را بازگو نکرده ایم و هیچ وقت نخواهیم کرد . آدم باید تا می تواند سرپوش باشد نه سرگو و باز تکرار می کنم، اصلاً قضیّه چیز مهمی نیست، از عکسی خوشش آمده و آنرا برداشته است. کردها آن طور که من دیده ام از این اخلاق کولیانه که رنگ شیطنت دارد فراوان دارند. به علاوه، زندگی هم با همه حقیقتی که دارد مثل خوابی است که آدم می بیند، خوب یا بد باید نیکو تعبیرش کرد اما کسانی که آنرا قمار می پندارند یا این طور عادت کرده اند که پایه کار خود را بر واقعیت های ناروشن بنا سازند باختشان حتمی است. اگر غیر از این بود من هم می بایست مثل مشهدی گول تازگی و رنگ و رخسار یا ادب ظاهری این زن را خورده و همان روزی که پیشنهاد کرد برای داریوش بگیرمش بخواهشش تن در داده باشم. هر چند اطمینان دارم که مشهدی هم کسی نیست که او را نگه دارد و به همان آسانی که او را آورد دیر یا زود روانه اش خواهد کرد.» (افغانی، ۱۳۴۵: ۳۹۹)
نقره، کم حوصله، نمک شناس، ناراضی و غرغرو، بی مهر نسبت به شوهر و فرزند، از دشنام و ناسزا گفتن نیز پروایی ندارد. نویسنده او را با لفظ «عزیزکم» از دیگران جدا کرده و به او تشخیص می بخشد.
« عزیزکم آخر من دیگر چه کنم؟! وقتی کفر مرا در می آورد غیر از کتک بگو چه دارم؟ در هر جای دیگر غیر از این خانه بودم با این بال و پر گرفته ای که خدا نصیب من بیچاره کرده روزی صد بار جل و پلاسم را به گرده ام می دادند. امروز بحمدالله خود تو شاهد بودی که چه الم شنگه ای راه انداخت، داشتم جلوی زیرزمین را خاک می ریختم که آب باران داخل نشود. آمد ازم نان خواست. نان، نان، نان، این است بیست و چهار ساعت ورد زبان او، از لحظه ای که چشمش را به نور صبح باز می کند تا دقیقه ای که کپّه مرگش را میگذارد. والله من که دیگر از دست شکم کارد خورده این یک وجبی، که گوئی گرگی در آن روی دو پا نشسته است و هر چه پائین می رود هنوز به جای خود نرسیده می بلعد، ذلّه شده ام. گفتم نیم ساعت، یک ساعت صبر کن تا بابای الدنگ و بیکار و بیعارت که سه ماه آزگار است توی خانه خوابیده است پیدایش بشود، از روی لج با لگد زد همه خاک هایی را که ریخته بودم تا آب باران داخل زیرزمین نشود در هم پاشید. آبی که پشتش منهر کرده بود مثل جوی روان توی اطاق سرازیر شد …» (افغانی، ۱۳۴۵: ۱۸۷-۱۸۸)

• گفتگو باید مفید و مختصر و با ربط باشد، به عبارت دیگر سنگین و بی روح نباشد یعنی، گفتگوها نباید انباشته از اطلاعات گوناگون باشد بلکه باید مستقیم و سر راست باشد.(سلیمانی،۱۳۷۰: ۳۹۱) دیگر آن که گفتگو باید چنان باشد که خواننده احساس کند با مردم زنده سر و کار دارد یعنی جملات کوتاه و گویا و گفتار مختصر و واضح باشد. (عبدالهیان،۱۳۸۱: ۷۵)

در شوهر آهو خانم گفتگو ها، طولانی است.«قهرمان اغلب و بسیار طولانی فلسفه بافی می کنند. در حالی که با یک گفتگوی کوتاه همان نتیجه را می توان گرفت. بیشتر گفتگوها دراز است و با کم حوصلگی عصر ما ناسازگار است. حرف زدن افراد خیلی مفصل و خسته کننده است. به طوری که می خواهم بگویم مثل این که طرفین مطلبی را از بر کرده اند تا در برابر هم سخنرانی کنند.» (علوی،۱۳۴۳، ۱۳۸)
به عنوان مثال، قسمت اعظم فصل اول، که ۴۵ صفحه است به جز توضیح و توصیف مستقیم نویسنده و قسمت هایی که راوی مداخله گر لب به سخن می گشاید بقیه فصل شامل گفتگوی سید میران با آقا شجاع، هما و شاگردان دکان است.
فصل سوم و چهارم نیز که از صفحه ۸۱ تا ۱۸۴ کتاب را در بر می گیرد شامل گفتگوی سید میران با هما و حسین خان ضربی است و فصل چهارم تماماً شامل گفتگوی سید میران با هما است چنانچه تنها یک پاسخ هما حدود شش صفحه را به خود اختصاص می دهد (صفحه ۸۶ تا ۹۲) به همین ترتیب، قسمت اعظم بقیه فصول نیز در برگیرنده گفتگوی طولانی شخصیت ها و افکار و اندیشه های درونی آنان است.
صاحب نظران معتقدند، گفتگو کارهای مشخصی می تواند انجام دهد، می تواند داستان را پیش برد، شخصیت پردازی کند و یا اطلاعاتی را در اختیار خواننده بگذارد،(سلیمانی،۱۳۷۰: ۳۵۱) «ولی هیچ گاه نباید از گفتگو برای پرکردن صفحات داستان استفاده کرد یا به جای استفاده از شیوه های ساده ایجاد ارتباط، میان دو قسمت از داستان، از طریق گفتگو، صحنه های جدیدی را به داستان افزود، همچنین در جاهایی که روایت ساده می تواند سریعتر و موثرتر داستان را بازگو کند، نباید از گفتگو استفاده کرد.»(همان:۳۹۵) آنان این نوع گفتار را که خصوصیات اخلاقی، روحی و فکری شخصیت های داستان به وسیله آن به گونه ای عمیق افشا نمی شود و به امر جلو رفتن داستان کمکی نمی شود را گفت و گوی زائد می شمارند و معتقدند حذف آنها موجب زنده و جذاب شدن داستان می گردد.(عبدالهیان،۱۳۸۱: ۷۲)
به عنوان مثال گفتگوی بهرام با هما در فصل سیزدهم از جمله گفتگوهای زائدی است که حذف آن نه تنها خللی بر اثر وارد نمی سازد، بلکه بر جذابیت داستان می افزاید.

• گفتگو باید توام با درگیری باشد یعنی خواننده کنجکاو و علاقمند به شنیدن ادامه گفتگو باشد، گفت و گوهایی که فقط جنبه اطلاعاتی دارند، عنصر درگیری در آنها غایب و گفت و گو ملال آور است. (سلیمانی،۱۳۷۰: ۴۰۰)

• «گفت و گو باید طبیعی جلوه کند و ضمن آنکه فردیت داشته باشد، ویژگی های زبان گفتاری هر گروه و قوم و ملتی را هم باز بتاباند»(ایرانی،۱۳۸۰: ۳۴۶) و «راه درست همان راه میانه است یعنی در آمیختن زبان ادبی درست و والا با زبان گفتاری هر گروه و قوم و ملت به طوری که هم حسن ها و کیفیت های ویژه آن را دارا باشد و هم لطف ها و کیفیت های ویژه این را.»(همان:۳۴۷) به طور کلی در این مورد توصیه کرده اند که تنها چند تکیه کلام به خصوص و سایه ای از لهجه می تواند کافی باشد. (عبدالهیان،۱۳۸۱: ۷۵)

افغانی، در شوهر آهو خانم، اصطلاحات عامیانه و لهجه محلّی را با زبان ادبی در آمیخته و گفت و گویی آفریده است که در نوع خود جالب است.
« … آبی که پشتش منهر کرده بود و مثل جوی روان، توی اتاق سرازیر شد. تا آمدم به خودم بجنبم گلیم و یک ور لحاف کرسی پاک خیس شده بود. از هولم لحاف کرسی را بالا زدم، آب خودش را توی کرسی گذاشت و چنانکه گوئی در این سه روزه بشن و باران فقط به همین نیت خود را آماده کرده بود، آتش های چاله را یکسره خاموش و خاکسترش را به هوا پاشید که همه زندگیم را بهم زد. این هم از کار و کردار امروز این کوله مرجان، و من که ناسلامت جانم آمدم بهترش کنم بدترش کردم. و حالا تازه سر بزرگ زیر لحاف است. دعواها و بزن و بکش ها امشب است، کیست که جواب پدرش را بگوید؟ یک فصل که من با آتش بیز و مقّاش از زیر کار درش آوردم پیش کتکی که باید از او نوش جان کند هیچ است. مردک که از خودش اوقاتش تلخ است این موضوع بهانه خوبی برای جارو جنجال به دستش خواهد داد. بر سر همین آب نباتها دیشب می خواست او را بزند، من بیست و چهار ساعت ضامنش شدم. اما تو بگو عزیزکم امشب را چه کنم؟» (افغانی، ۱۳۴۵: ۱۸۸)
« …اگر شکّ تو به آن یک قواره اطلسی می رود که هما در صندوقش دارد باید بدانی که آیه و مایه همان یکی است. من هر چه کشتیارش شدم بلکه بتوانم آنرا از او بگیرم و پولش را بدهم قبول نکرد. می گوید، من عادت ندارم سوغات کسی را به دیگری، ولو این که خواهرم باشد ببخشم، یا از آن بدتر بفروشم» (افغانی، ۱۳۴۵: ۵۲۳)
« نویسنده هنگامی که به گفت و گو می پردازد باید میانه روی را انتخاب کند، نه مو به مو از دستور زبان تبعیت کند و به این ترتیب گفت و گو را سنگین و نابهنجار سازد، نه هم آن را از اصطلاحات عامیانه و زبان حرفه ای و اغلاط دستوری پر کند. ضمناً نباید سعی کند که گفت و گوی اشخاص داستان صد در صد با گفتگوی هرروزی منطبق باشد، گفت و گوی داستان همیشه باید مختصر و فشرده باشد» (یونسی،۱۳۷۹: ۳۹۷)
اغلاط دستوری در شوهر آهوخانم زیاد نیست و اغلب برگرفته از لهجه خاص کرمانشاهی است.
«آفرین بر تو و بر آن شیری که تو را خورد، خودت درست را روان هستی! شاید پیش از سحر آرد را برسانی، ها بابام، به امان خدا، من تا ترا دارم غمی ندارم» (افغانی، ۱۳۴۵: ۳۹)
«سید میران شانه ها را بالا انداخت:
من چه می دانم. شاید اصلاً ترک او را کرده باشند. شاید اصلاً کس و کاری که از آنان صحبت می کند افسانه ای بیش نباشد» (افغانی، ۱۳۴۵: ۲۳۶)
برخی از نویسندگان معتقدند:«در موقع نوشتن گفت و گو نباید از فعل گفت استفاده کرد و خیلی کم، یعنی تنها به وقت ضرورت، نیز قیود را برای توضیح و تشریح گفتگوها به کار برد. نود درصد از گفتگوها باید خودشان لحن خاص خود را القا کنند و نیازی به توضیحات نویسنده نداشته باشند»(سلیمانی،۱۳۷۰: ۳۹۰) زیرا«دخالت مستقیم راوی یا نویسنده در توصیف وضع و حال شخصیت ها، از تاثیر گفتار آنها می کاهد، البته حرکات و اشاره های پرمعنا نباید حذف شود اما نویسنده باید به خود گفت و گو بیشتر تکیه کند تا به توضیح و تفسیر وضع و حال گوینده آن.» (میرصادقی،۱۳۷۶: ۴۷۷)
«از روی خیرخواهی و اندرز گفت:

• در این سرما بچه را چرا از خانه بیرون می آورید خانم ….»(افغانی،۱۳۴۵: ۲۰)

«کربلایی عباس، پیرمرد نکته سنج و روشن دل و نابینائی که همسایه همان خانه بود و در جمع حضور داشت، زیرکانه افزود:

• دل آسوده باش دختر، لابد خودش عوض تو اینکار را کرده است» (همان:۷۷)

۹۵/۳

۲۰

خطای آزمایش

۴۹%

̶

ضریب تغییرات

^٭- معنی دار در سطح احتمال ۵%
نمودار ۵-۴ مقایسه میانگین تأثیر تیمارهای تنظیم‌کننده‌ی رشد ۲,۴-D، TDZ و BAP بر روی کالوس‌زایی آندوسپرم خرما با بهره گرفتن از آزمون دانکن در سطح احتمال ۱%، میانگین‌های دارای حداقل یک حرف مشترک در سطح احتمال ۱% آزمون دانکن تفاوت معنی‌داری ندارند.
نتایج مقایسه میانگین (نمودار ۵- ۴) نشان داد برای کالوس‌زایی از آندوسپرم خرما بایستی حداقل ۴ میلی‌گرم در لیتر سایتو‌کینین به همراه ۵ میلی‌گرم در لیتر ۲,۴-D وجود داشته باشد (تصویر ۷-۴ الف). در ترکیب تیماری ۱۲ شامل (۵ میلی‌گرم در لیتر۲,۴-D ، ۲ میلی‌گرم در لیتر BAP و ۴ میلی‌گرم در لیتر TDZ) (تصویر ۷–۴ د)، ترکیب تیماری ۱۰ شامل (۵ میلی‌گرم در لیتر ۲,۴-D و۴ میلی‌گرم در لیتر TDZ) و ترکیب تیماری ۱۷ شامل (۱۰ میلی‌گرم در لیتر ۲,۴-D، ۱ میلی‌گر‌م در لیتر BAP و ۴ میلی‌گرم در لیتر TDZ) ریشه‌چه و ساقه‌چه تشکیل شد (تصویر ۷–۴ب و ج)

در نارگیل ریز‌نمونه آندوسپرم ۳ هفته بعد از کشت کالوس تشکیل داد (سوکاماتو، ۲۰۱۱)، که یک هفته زودتر از نتایج کومار و همکاران^[۲۹۲] (۱۹۸۵) و بسیار سریع‌تر از کشت برگ نابالغ توسط جتسی و فرانسیس^[۲۹۳] (۱۹۹۲) برای تولید کالوس بود. اما حضور جنین در ریز نمونه آندوسپرم برای شروع کالوس‌زای در آندوسپرم نارگیل غیر‌ضروری بوده است (سوکاماتو، ۲۰۱۱). این نتایج با نتایج کومار و همکاران (۱۹۸۵) مطابقت ندارد که در نتایج آنها شروع کالوس‌زایی در آندوسپرم نارگیل با وجود جنین رخ داده است. علاوه بر این BAP بر سرعت رشد در کشت آندوسپرم نارگیل تأثیر معنی‌داری نداشته است (سوکاماتو، ۲۰۱۱). گزارش شده است که BAP تا حد زیادی وزن‌تر کالوس نارگیل (کیویناشاتی و یار^[۲۹۴]، ۱۹۸۴) و خرما (ایوانس، ۱۹۶۸؛ شارما و همکاران^[۲۹۵]، ۱۹۸۴) را افزایش داده است.

الف
ب
ج
تصویر ۷–۴ الف- تشکیل کالوس، ب- تشکیل ریشه‌چه در ترکیب تیماری ۱۰ (۵ میلی‌گرم ۲,۴-D و۴ میلی‌گرم TDZ)، ج- تشکیل ساقه‌چه در ترکیب تیماری ۱۷ (۱۰ میلی‌گرم در لیتر ۲,۴-D، ۱ میلی‌گر‌م در لیتر BAP و ۴ میلی‌گرم در لیتر TDZ)
فصل پنجم
نتیجه گیری کلی و پیشنهادات
نتیجه‌گیری کلی و پیشنهادها
۱-۵ نتیجه‌گیری کلی
در کشت برگ رقم خضراوی، مقایسه میانگین غلظت‌های مختلف تنظیم‌کننده‌های رشد ۲,۴-D، BAP و TDZ نشان داد با افزایش ۲,۴-D تا سطح ۵ میلی‌گرم در لیتر تولید کالوس افزایش ولی در ۱۰ میلی‌گرم در لیتر مجدداً کاهش می‌یابد. در کنار آن هنگامی که ۵ میلی‌گرم در لیتر سایتوکینین چه به صورت TDZ و BAP یا در مجموع در محیط کشت وجود داشته باشد میزان کالوس‌زایی را تقویت می‌کند.
در آزمایش بررسی اکسین‌های مختلف IAA)،IBA ، ۲,۴-D و (NAA بر کالوس‌زایی از ریز نمونه‌ی برگ رقم استعمران نتایج نشان داد که ریز‌نمونه‌های قرار گرفته در محیط کشت حاوی هورمون‌های NAA، ۲,۴-D به مراتب کالوس‌زایی بهتری داشته‌اند. در این دو هم غلظت ۱ میلی‌گرم کافی است و به غلظت‌های بالاتر احتیاج نیست و در تیمار‌های مؤثر نیز تیمار روشنایی کالوس‌زایی را کاهش داد.
در آزمایشات کشت بساک در محیط‌های MS وY₃ با ظهور نقاط سفید رنگ بر روی بساک همراه بوده است و ۲ ماه بعد از کشت در ترکیب تیماری ۱۲ (۵ میلی‌گرم در لیتر ۲,۴-D، ۲ میلی‌گرم در لیتر BAP و ۴ میلی‌گرم در لیتر TDZ)، ترکیب تیماری ۳ (۱۰ میلی‌گرم در لیتر ۲,۴-D و ۵ میلی‌گرم در لیتر TDZ)، ترکیب تیماری ۹ (۵ میلی‌گرم در لیتر ۲,۴-D، ۲ میلی‌گرم در لیتر BAP و ۲ میلی‌گرم در لیتر TDZ)، ترکیب تیماری ۱۸ (۱۰ میلی‌گرم در لیتر ۲,۴-D، ۲ میلی‌گرم در لیتر BAP و ۴ میلی‌گرم در لیتر TDZ)، ترکیب تیماری ۱۵ (۱۰ میلی‌گرم در لیتر ۲,۴-D، ۲ میلی‌گرم در لیتر BAP و ۲ میلی‌گرم در لیتر TDZ) و ترکیب تیماری ۶ (۱۰ میلی‌گرم در لیتر ۲,۴-D و ۴ میلی‌گرم در لیتر TDZ) این نقاط سفید رنگ به صورت متورم و شدند اما این واکنش‌ها پیشرفت چندانی پیدا نکرده‌اند. در انتهای بساک‌های که به طور کامل از پایه بساک‌ها جدا نشده بودند بعد از ۲ ماه کالوس تولید شد که احتمالاً منشأ مادری داشت و از نظر سطوح پلوئیدی با بافت بساک متفاوت است.
در میکروسپور‌های کشت شده ۲ ماه بعد از کشت تغییرات قابل توجهی مشاهده نگردید. با توجه به این که مرحله‌ی نموی میکروسپورها عامل بسیار مهم تعیین‌کننده برای موفقیت کشت بساک است بنابراین تعیین مرحله‌ رشد و نموی مناسب بساک برای شروع کشت بسیار مهم است. به نظر می‌رسد که دلیل عدم پاسخ بسیاری از بساک‌ها طی کردن این مرحله‌ی نموی است.
کشت بساک در محیط کشت حاوی غلظت‌های مختلف ساکارز نتایج ( ظهور نقاط سفید رنگ) نشان داد که میزان ۹۰ گرم در لیتر ساکارز برای جنین‌زایی سوماتیکی کشت بساک مناسب می‌باشد.
در کشت بساک تحت تیمارکلشی‌سین نتایج نشان داد که بین مدت زمان‌های مختلف قرار‌گیری بساک‌ها در محیط حاوی کلشی‌سین و همچنین غلظت‌های مختلف کلشی‌سین در میزان کالوس‌زایی اختلاف معنی‌داری وجود دارد. از میان غلظت‌های استفاده شده در غلظت‌های ۱۲۵ میلی‌گرم در لیتر و ۱۰۰۰ میلی‌گرم در لیتر میزان کالوس‌زایی بسیار پایین بود. همچنین غلظت ۵۰۰ میلی‌گرم در لیتر و مدت زمان ۱۲ساعت بالاترین میزان کالوس‌زایی را داشت. در غلظت ۵۰۰ میلی‌گرم در لیتر و مدت زمان ۳۶ ساعت جنین‌زایی مستقیم به مقدار محدودی رخ داد.
کشت میوه نارس بر روی محیط کشت MS شامل تنظیم‌کننده‌های رشدی ۲,۴-D،BAP و TDZ صورت گرفته نشان داد بین تنظیم‌کننده‌های رشد اختلاف معنی‌داری وجود دارد. زمانی که دو تنظیم ‌کننده رشد و TDZ و ۲,۴-D به مقدار ۵ میلی‌گرم در لیتر در محیط کشت حضور دارند بعد از سه هفته کالوس های سفید رنگی در محیط کشت قابل ملاحظه بوده است که بعد از طی دو ماه این کالوس‌ها افزایش حجم پیدا نموده‌اند. همچنین در ترکیب تیماری ۱۲ (۵ میلی‌گرم در لیتر ۲,۴-D، ۲ میلی‌گرم در لیتر BAP و ۴ میلی‌گرم در لیتر TDZ) بعد از سه هفته و در ترکیب تیماری ۱ (۵ میلی‌گرم در لیتر TDZ) بعد از ۴ هفته کالوس سفید رنگی مشاهده شد که بعد از طی یک هفته چندین جنین بر روی این کالوس‌ها مشاهده گردید.
نتایج مقایسه میانگین نشان داد برای کالوس‌زایی از آندوسپرم خرما بایستی حداقل ۴ میلی‌گرم در لیتر سایتو‌کینین به همراه ۵ میلی‌گرم در لیتر ۲,۴-D وجود داشته باشد. همچنین در ترکیب تیماری ۱۲ شامل (۵ میلی‌گرم در لیتر۲,۴-D ، ۲ میلی‌گرم در لیتر BAP و ۴ میلی‌گرم در لیتر TDZ) ، ترکیب تیماری ۱۰ شامل (۵ میلی‌گرم در لیتر ۲,۴-D و۴ میلی‌گرم در لیتر TDZ) و ترکیب تیماری ۱۷ شامل (۱۰ میلی‌گرم در لیتر ۲,۴-D، ۱ میلی‌گر‌م در لیتر BAP و ۴ میلی‌گرم در لیتر TDZ) ریشه‌چه و ساقه‌چه تشکیل شد که نشان می‌دهد ۴ میلی‌گرم TDZ برای اندام‌زایی مناسب است.
۲-۵ پیشنهاد‌ها
۱- کشت میکروسپور در مراحل مختلف نموی جهت تعیین بهترین مرحله‌ کالوس‌زایی و جنین‌زایی صورت گیرد.
۲- تأثیر کلشی‌سین در زمان‌های مختلف از مرحله‌ی نموی میکروسپور، تأثیر کلشی‌سین و پیش‌تیمار سرمایی به صورت همزمان، تأثیر غلظت‌های مختلف کلشی‌سین و بررسی تأثیر تنظیم کننده های رشد۲,۴-D وTDZ بر میکروسپور نخل خرما صورت گیرد.
۳- استفاده از ترکیب تیماری ۵۰۰ میلی‌گرم در لیتر کلشی‌سین به مدت ۱۲ ساعت برای تولید تعداد بیشتری جنین سوماتیکی و در نهایت مطالعه سطوح پلی‌پلوئیدی جنین‌های بدست آمده در جهت دست‌یابی به گیاهان دابل‌ هاپلوئید، اعمال ترکیبات تنظیم کننده های رشد مناسب بر روی کالوس‌های تولیدی جهت دستیابی به گیاهچه مد نظر صورت گیرد.
۴- از آنجایی که برخی از تنظیم کننده های رشد در محیط کشت مانند ۲,۴-D جهش‌زا هستند و سبب تنوع می‌گردند، در صورتی که هدف تولید نهال‌های یکنواخت از لحاظ ژنتیکی است از هورمون‌های جایگزین مانندNAA وIBA استفاده گردد.
۵- استفاده از ریز‌نمونه‌های مانند میوه نارس و آندوسپرم به عنوان جایگزین مناسب در ریز ازدیادی نخل خرما صورت گیرد.
۶- تأثیر تنظیم‌کننده‌های رشدTDZ ،IBA ، ۲,۴-D، ،NAA IAA بر روی گل آذین نخل خرما صورت گیرد.
منابع
فهرست منابع

• آمار‌نامه وزارت جهاد کشاورزی، ۱۳۸۷

• اثنی‌عشری، م. و زکایی خسروشاهی، م. ر. ۱۳۸۸٫ راهنمای جامع کشت بافت. انتشارات دانشگاه بوعلی سینا. ۴۸۵ص.

• بونگا، جی. ام. و ادرکاس، پی. ون. ۱۹۹۲٫ کشت بافت درختان. مترجمان: باقری، ع.، م. زیارت‌‌نیا. و م. حسینی. انتشارات دانشگاه فردوسی. مشهد. ۲۴۵ص.

• سادات نوری، الف.، م. میرمعصومی. و میرباقر، ن. ۱۳۹۰٫ اصول کشت سلول و بافت گیاهی. انتشارات جهاد دانشگاهی. تهران. ۲۲۹ص.

• هاشم‌پور، م. ۱۳۷۸٫ گنجینه خرما، جلد اول. انتشارات سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، معاونت آموزش و تجهیز نیروی انسانی، نشر آموزش کشاورزی. ۶۶۸ ص.

• Abou El-Nil, M. 1989. Effect of different auxins on callus induction and growth of date palm in vitro: A structure and function study. Second Symposium on date palm, K.F.U., Al Hassa, Saudi Arabia. 51- 58.

• Abul-Soad, A. A. 2007. Inflorescence tissue culture utilization for date palm (Phoenix dactylifera L.) micro propagation. 4th Symposium on Date Palm in Saudi Arabia. Al-Hassa.