تکرار جرم همواره مسأله بسیار مهمی در علم «جرم­ شناسی» بشمار می­رود. اهمیت تکرار جرم به گونه ­ای است که به گفته ریموند گسن در کتاب جرم­ شناسی نظری «تکرار جرم بیگمان ظریف­ترین مسأله جرم­ شناسی را تشکیل می­دهد که باید به حل آن پرداخت و مسأله­ای در حاشیه تبهکاری نیست^[۳۹].» شاید یکی از دلایل اهمیت این مقوله این باشد که هدف اصلی از کیفر دادن مجرم، تنبه وی و جلوگیری از وقوع جرم است و وقتی تکرار جرم اتفاق می ­افتد به معنای آن است که این هدف تأمین نشده و در واقع اشکالاتی در راه رسیدن به آن وجود داشته که نیل به آن را میسر نساخته است. به همین دلیل است که محققان و اندیشمندان به بحث و بررسی پیرامون علل و دلایل آن پرداخته و به ارائه راهکارهای مختلف درخصوص جلوگیری از ارتکاب آن پرداخته­اند و مقوله «تکرار جرم» امروزه یکی از موضوعات بسیار مهم و حساس علم جرم­ شناسی و حتی علوم دیگری مانند روانشناسی و حقوق جزا بشمار می­رود.

«تکرار جرم را ‌می‌توان از دو نقطه­نظر مشخص کرد: ۱- برحسب درصد تکرار جرم، بعضی از جرایم بیش از سایر جرایم تکرار جرم می­ شود: تکرارکنندگان جرایمی مثل مواد مخدر، سرقت­های ساده وضرب و جرح عمدی، کلاهبرداری و ولگردان گواه این مطلب است. ۲- برحسب تعداد جرایم ارتکابی به نظر می­رسد که زیاد تکرارکننده جرم از موارد نادر و کم­اهمیت در آمارهای جنایی نیست^[۴۰].»

با یک بررسی دقیق و علمی ‌می‌توان به علل تکرار جرم در هر دو دسته بالا پی برده و با به کارگیری راه ­حل­های صحیح مانع از افزایش تکرار جرم در جامعه بود چرا که «افزایش تکرار جرم در جامعه علاوه بر اینکه خود معضلی برای آن جامعه است هزینه­ های سنگینی نیز برای آن جامعه و نظام عدالت کیفری آن جامعه دربر دارد. تکرارکنندگان جرم در واقع کسانی هستند که سابقه محکومیت کیفری و اعمال مجازات بر آن ها نتوانسته منجر به اصلاح آنان شود و در واقع جامعه نتوانسته خود را از شر تکرارکنندگان جرم درامان نگه دارد^[۴۱].» و این مسئله بی­شک از دید دانشمندان کیفری و فعالان در زمینه جرم­ شناسی و نیز قانونگذاران و مجریان عدالت کیفری مسئله خوشایندی نخواهد بود.در طی سالیان اخیر «پژوهش­های تازه ثابت کرد که گروهی از بزهکاران به نام «ابرجنایتکاران» یا «جنایتکاران خشن» وجود دارد که ریشه تعداد مهمی از اعمال جنایی را تشکیل می­ دهند. ۱۰ تا ۱۵ درصد بزهکاران، مباشران تقریبا ۵۰ درصد از جرایم هستند. در برابر این داده ­ها چنین تصور می­ شود که رشد تبهکاری معاصر اگر ناشی از تکرارکنندگان جرم نباشند لااقل ناشی از افزایش تعداد جرایم ارتکابی به وسیله آن ها‌ است^[۴۲].»

درخصوص تاریخچه موضوع تکرار جرم و توجه به آن در حقوق کیفری ایران باید گفت در قوانین جزایی ایران تکرار جرم دستخوش تحولات زیادی بوده است. نخستین بار احکام مربوط به تکرار جرم به عنوان یکی از عوامل مشدده مجازات در مواد ۲۴ و ۲۵ قانون مجازات عمومی مصوب ۱۳۰۴ آورده شده بود که بعدها به موجب قانون اصلاح مواد ۲۴ و ۲۵ قانون مجازات عمومی در سال ۱۳۵۲ اصلاح شد. بعد از پیروزی انقلاب اسلامی نیز قانون مجازات عمومی ما همانند بسیاری از قوانین دیگر دستخوش تغییرات مهم و بنیادی گردید. با تصویب ماده ۱۹ قانون راجع به مجازات اسلامی مصوب ۱۳۶۱ مبحث تکرار جرم نیز تغییر کرد که ماده فوق نیز به نوبه خود به موجب ماده ۴۸ قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۷۰ اصلاح گردید.

بخش دوم:

آثار زندان

همان گونه که قبلا بیان کردیم، درطول سالیان متمادی پس از پیدایش و ظهور زندان، این مجازات دارای اهدافی بود که درطول زمان تغییر ‌کرده‌است. زمانی هدف از آن ارعاب مجرم و جلوگیری از ارتکاب بزه توسط وی بوده و جنبه بازدارنده به خود می­گرفته و در دوره­ای از زمان جهت ارعاب عمومی به کار می­رفته، در برخی مکاتب صرفا جنبه انتقامی داشته و زمانی هدف از آن برقراری عدالت در جامعه بوده و رویکرد نوین و ایده­آل نسبت به آن نیز اصلاح و تربیت مجرمین است.

از منظر حقوق جزا و علم جرم­ شناسی، مرحله اجرای مجازات، مهم­ترین و حساس­ترین مرحله بازسازی مجرم، بازگرداندن وی به جامعه و پیشگیری از تکرار جرم در آینده است. چرا که مجازات صرف­نظر از بعد تنبیه آن در واقع وسیله­ای برای اصلاح و درمان مجرم است و باید تحت نظر و مراقبت مستمر مقامات قضایی اجرا شود. «وقتی فردی به مجازات محکوم می­ شود تردیدی نیست که در کنار هدف تأدیب و تنبیه، اصلاح و بازاجتماعی شدن او نیز مورد توجه جامعه است. جامعه توقع دارد که دوران محکومیت در زندان موجب شناخت بیشتر و آشنایی با مشکلات روانی و اجتماعی او شود تا با اتخاذ شیوه ­های درست، عملی و منطقی بتوان در خلال دوران محکومیت، بزهکار را درمان، تمایل به تکرارجرم را در او کاهش و او را به جامعه بازگرداند^[۴۳].»

همزمان با ظهور این آثار در طول حیات زندان، دیدگاه­ های مختلفی درخصوص آن بیان شده و مخالفان و موافقان دلایل متعددی را در راستای نظرات خود اقامه نموده ­اند. هرچند زندان از دیدگاه مخالفان آن دارای آثار منفی زیادی بوده و پایان نامه حاضر نیز به یکی از آثار منفی مجازات زندان یعنی «تأثیر آن در تکرار جرم» می ­پردازد لکن عدم توجه به جنبه­ های مثبت این مجازات به دور از انصاف است. ‌بنابرین‏ در ابتدا به بررسی جنبه­ های مثبت مجازات زندان و بیان دیدگاه­ های موافقان درخصوص آن می­پردازیم:

فصل اول: آثار مثبت مجازات زندان

«درعصر کنونی زندان شایع­ترین مجازات است که بنظر بعضی از اندیشمندان حقوق کیفری مطلوب­ترین آن نیز بشمار می ­آید. مطلوبیت مجازات زندان در عصر حاضر تا بدان حد رسیده که مورد توصیه بعضی از مکاتب ازجمله نئوکلاسیک و حتی سازمان­ های بین ­المللی واقع شده تا جایی که مجازاتی بدین حد که مورد قبول عامه مردم باشد هنوز جایگزین زندان نگردیده است^[۴۴].» که درعین اینکه از زیان­های کیفر زندان عاری باشد، سایر ویژگی­های آن را داشته باشد. «گفته می­ شود مجازات زندان افزون بر بازدارندگی عام، هزینه کمتری داشته و دفاع اجتماعی را بویژه در جرم­های مهم بخوبی فراهم می­ کند. این مجازات جبران مناسبی در برابر بزه ارتکابی است. ازسوی دیگر مجازات­های جانشین زندان این ویژگی­ها را نداشته و ازنظر هزینه نیز گاهی پرهزینه­تر از مجازات زندان­اند. بر این پایه نظام­های کیفری هنوز جسارت الغا و کنارگذاری کامل این مجازات­ها را نیافته­اند^[۴۵].»

به عقیده برخی از حقوق ‌دانان «این مجازات قدیمی با طبیعت و شخصیت انسان­ها سازگاری بیشتری دارد و تنها کیفر معقول و متناسب شناخته­ شده­ای است که می ­تواند بسیاری از هدف­های اعمال مجازات را تأمین کند زیرا صرفنظر از جنبه پیشگیری انفرادی آن یعنی متوقف کردن مجرم از گرایش به ارتکاب جرم مجدد، نقش بسیار ارزنده و مفید در اصلاح و تربیت مجرم دارد. سایر مجازات­ها فاقد این خصیصه­اند و برای مجرم توان اعاده به زندگی اجتماعی را نمی­بخشند^[۴۶].»