دانشگاه قم
دانشکده الهیات
پایان‌نامه دوره کارشناسی ارشد شیعه شناسی گرایش جامعه‌شناسی
عنوان:
بررسی زمینه‌های اجتماعی پیدایش بابیه
در ایران شیعی
استاد راهنما:
دکتر محسن الویری
نگارنده:
مهدی زاهدی زرنقی
تابستان/۱۳۹۳
تقدیم به:
به آوای نی پدرم و لالایی مادرم خدای را بسی شاکرم که از روی کرم، پدر و مادری فداکار نسبیم ساخته تا در سایه درخت پربار وجودشان بیاسایم و از ریشه آنها شاخ و برگ گیرم و از سایه وجودشان در راه کسب علم و دانش تلاش نمایم. والدینی که بودنشان تاج افتخاری است بر سرم و نامشان دلیلی است بر بودنم، چرا که این دو وجود، پس از پروردگار، مایه هستی ام بوده اند دستم را گرفتند و راه رفتن را در این وادی زندگی پر از فراز و نشیب آموختند. آموزگارانی که برایم زندگی، بودن و انسان بودن را معنا کردند و تقدیم به همسرم به پاس قدر دانی از قلبی آکنده از عشق و معرفت که محیطی سرشار از سلامت و امنیت و آرامش و آسایش برای من فراهم آورده است .

تشکر و قدردانی
حمد و سپاس خدای را که توفیق کسب دانش و معرفت را به ما عطا فرمود. در اینجا بر خود لازم میدانم از تمامی اساتید بزرگوار، به‌ویژه اساتید دوره کارشناسی ارشد که در طول سال‌های گذشته مرا در تحصیل علم و معرفت یاری نمودهاند تقدیر و تشکر نمایم.
از استاد گرامی و بزرگوار جناب آقای دکتر محسن الویری که راهنمایی اینجانب را در انجام تحقیق، پژوهش و نگارش این پایان نامه تقبل نمودهاند نهایت تشکر و سپاسگزاری را دارم و همچنین از تمامی عزیزانی که مرا در نوشتن پایان نامه یاری کردند بخصوص دوستان خوبم عباس یوسفی، محمّد کرمی، علی اکرمی، عادل یاوری و محمّد خاطری نیز تشکر میکنم.
چکیده
فرقه بابیه از انحرافات مهم اجتماعی در تاریخ ایران است که با فرهنگ و عقاید مردم ایران ارتباط تنگاتنگی داشته است. در این پژوهش که با عنوان بررسی زمینه های اجتماعی پیدایش بابیه در ایران شیعی انجام گرفته است، با توجه به نظریات اجتماعی، به تعریف مفاهیم اصلی در جنبش‌های اجتماعی پرداخته ایم و ایدئولوژی بابیه را از منظر این نظریات و مفاهیم مورد بررسی قرار داده ایم. پس از آن تعریف باب، معانی آن، تاریخچه ی بابیگری و رهبران و کنشگران آن را بررسی کرده ایم. با توجه به اینکه حوادث تاریخی در بستر جامعه و تحولات آن شکل می گیرد اوضاع اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی دوره ی بابیت مورد ارزیابی قرار گرفته است. نقش استعمار به عنوان زمینه ی اجتماعی خارجی و تاثیر کشورهای استعمار گر و اهداف آن ها در رشد و شکل گیری بابیه بررسی شده است. این بررسی از این جهت دارای اهمیت است که آشنایی با فضای آن دوره و آسیب شناسی آن به شناخت جریان های انحرافی در جامعه فعلی و چگونگی تشخیص و مقابله با آن کمک می کند. نتایج این تحقیق نشان میدهد که عواملی همچون استبداد شدید حاکم بر جامعه در حوزه ی سیاست داخلی در کنار سیاست های نادرست خارجی از جمله اعطای امتیازات به کشورهای غربی و پدیده استعمار، نقش قابل ملاحظه ای داشته است. شرایط نامساعد اجتماعی از جمله پایین بودن سطح دانش و بی سوادی در کنار شیوع بیماری های واگیر دار در این زمینه تاثیر گذار بوده است. در حوزه اقتصادی نیز عدم تملک کشاورزان بر زمین های کشاورزی به همراه وضع مالیات های سنگین توسط دولت به شکل گیری این فرقه و گرایش مردم به آن نقش اساسی داشته است.
واژگان کلیدی: بابیه، جنبش، زمینه‌های اجتماعی، استعمار، وضعیت سیاسی
فهرست مطالب
فصل اول: کلیات ۱
۱-۱ پیشگفتار ۲
۱-۲بیان مسئله ۵
۱-۳ هدف از تحقیق ۷
۱-۴ سؤالات تحقیق ۸
۱-۵ فرضیه‌های تحقیق ۸
۱-۶ روش تحقیق ۹
۱-۷ نظریات تحقیق ۹
۱-۸ نظریات جنبش‌های اجتماعی ۱۰
۱-۹ مفهوم ایدئولوژی ۱۱
۱-۱۰ زمینه‌ی اجتماعی ۱۳
۱-۱۱ چیستی باب ۱۴
۱-۱۲ تاریخچه ی باب و بابی گری ۱۶
۱-۱۲-۱ شیخیه، پیشینه ی بابیت ۱۶
۱-۱۳ پیشینه‌ تاریخی موضوع ۱۸
۱-۱۴ ایدئولوژی بابیه ۲۲
۱-۱۵ کنشگران و رهبران جنبش بابیه ۲۴
۱-۱۵-۱ سید علی‌محمد شیرازی ۲۴
۱-۱۵-۲ قره‌العین ۲۷
فصل دوم: بررسی زمینه‌های اجتماعی مؤثر در پیدایش بابیه ۳۰
۲-۱ گفتار اول: بررسی ساختار سیاسی و حکومتی کشور ۳۱
۲-۱-۱ زمینه‌های اجتماعی (مقدمه) ۳۱
۲-۱-۲ ویژگی های جامعه ایران و اوضاع سیاسی دوران قاجار ۳۳
۲-۱-۲-۱ دولت و ملت ۴۳
۲-۱-۲-۲ وضعیت دربار و دولت ۴۳
۲-۱-۲-۳ وضعیت ملت (مردم) ۴۶
۲-۱-۲-۴ رابطه‌ی بین دولت و مردم و روحانیت ۵۰
۲-۲ گفتار دوم: بررسی نقش استعمار و استبداد در پیدایش بابیه در ایران ۵۳
۲-۲-۱ نقش استبداد در پیدایش بابیه ۵۵