۳-در ماده‌ی یک قانون حمایت از حقوق مؤلفان و مصنفان و هنرمندان مصوب ۱۳۴۸ نیز، اثر چنین تعریف شده است: «از نظر این قانون به مؤلف و مصنف و هنرمند، پدیدآورنده و به آنچه از راه دانش یا هنر و یا ابتکار آنان پدید می‌آید، بدون در نظر گرفتن طریقه یا روشی که در بیان و یا در ظهور و یا ایجاد آن به کار رفته «اثر» اطلاق می‌شود».
بنابراین در تعریف حق مؤلف یا مالکیت ادبی و هنری می‌توان گفت که مالکیت ادبی و هنری، حق پدیدآورندگان آثار ادبی، هنری و علمی در نامیده شدن اثر به نام او و نیز حق انحصاری وی در تکثیر، تولید، عرضه، اجرا و بهره برداری از اثر خود است. به عبارت دیگر، حق مؤلف یا کپی رایت، یک اصطلاح حقوقی است و عبارت است از حقوقی که به ابداع کنندگان آثار ادبی و هنری تعلق می‌گیرد. حق مؤلف درصدد حمایت از اثر ادبی و هنری است که این آثار شامل آثار نوشتاری، موسیقایی و هنرهای تجسمی و همچنین برنامه های رایانه ای و پایگاه های داده‌ی الکترونیکی نیز می‌شود. باید در نظر داشت که حمایت یاد شده تنها نسبت به یک اثر صورت می‌گیرد و نسبت به ایده‌ها.

مالکیت ادبی و هنری خود شامل دو بخش می‌باشد؛ الف-حقوق پدیدآورندگان اصلی آثار هنری و ادبی ب-حقوق جانبی. منظور از حقوق جانبی یا حقوق مجاور که در مورد آثار سینمایی، موسیقایی و اجراها مصداق پیدا می‌کند، در حقیقت حقوق تهیه کنندگان، کارگردانان، بازیگران و نوازندگان و خوانندگان استدیوهای ضبط و تولید کنندگان این دسته از آثار است. (نعیمی،۱۳۹۰)
۲-۲-۲-۱- آثار مورد حمایت مالکیت ادبی و هنری
آثاری که مورد حمایت مالکیت ادبی و هنری هستند، عبارتند از:
الف- آثار نوشتاری: مانند کتاب، رساله، جزوه و نمایشنامه، شعر، اثر موسیقی (پیش از اجرا و بر روی صفحه کاغذ) و همچنین ترجمه، اقتباس و تلخیص.
ب- آثار سمعی و بصری: مانند آثار رادیویی و تلویزیونی و آثار موسیقی و صوتی.
ج- اثر سینمایی.
د- آثار تجسمی: مانند مجسمه سازی، سفالگری، خوشنویسی، عکاسی، گرافیک، معماری و صنایع دستی.
ه- اثر فنی: که جنبه ابداع و ابتکار داشته باشد. مثل نرم افزارهای رایانه ای.
۲-۲-۲-۲- شرایط لازم برای بهره‌مندی از حمایت مالکیت ادبی و هنری
اثری که مورد حمایت قرار می‌گیرد باید واجد این شرایط باشد:
الف- اصالت: اصالت و ابتکار، غیر از نو و جدید بودن است. حتی اگر اثری متأخر از دیگری باشد، اما به طور جداگانه و مستقل تهیه شده باشد، با این که تشابه های زیادی بین آن‌ها برقرار باشد اما هر دو مورد حمایت قرار می‌گیرند.
ب- مشروعیت: مبنای قانون گذار این است که از منافع و مصالح اجتماع حمایت کند و اگر اثری مخالف با نظم عمومی و عفت و اخلاق عمومی باشد، از لحاظ شرعی و حقوقی مالیت ندارد.
ج- شرایط دیگری نیز در بعضی موارد برای برخورداری از حمایت قانونی ذکر شده است که بیشتر مربوط به مرحله‌ی اجرای این حقوق می‌شود تا این که ناشی از ماهیت و ذات این حقوق باشد. مثل اعلان مشخصات روی هر نسخه همراه با علامت مثبت و… (شبیری، ۱۳۸۷).
۲-۲-۲-۳- حقوق مادی ناشی از مالکیت ادبی و هنری
قابلیت انتقال اختیاری (ارادی) به غیر و محدودیت مدت آن‌ها، ویژگی حقوق مادی در نظر گرفته شده برای مؤلف می‌باشد و شامل این بخش‌ها می‌شود:
الف- حق نشر و تکثیر: به موجب این حق، پدیدآورنده به طور انحصاری حق نشر و تکثیر اثر خود را دارد. نشر و تکثیر با توجه به انواع گوناگون آثار، متفاوت است و شامل ضبط مغناطیسی روی نوارهای کاست، صفحات موسیقی، نوارهای ویدئویی، چاپ و افست کتاب، گراور، عکاسی، کلیشه، قالب ریزی، انتقال بر روی سی دی‌های رایانه ای و میکروفیلم و… می‌شود. در حقوق انگلستان و آمریکا تکیه اصلی حقوق مالکیت فکری بر همین حق مادی است. ریشه این تفکر ناشی از این نگرش است که اساساً حق مؤلف از انتشار است نه از خلق آن.
«کپی رایت»، در ترجمه، همان حق نشر و تکثیر است. اما در مفهوم واقعی، باید حق بهره برداری مادی ترجمه شود. اگر چه اکنون با توسعه و تکامل مفهوم آن، تقریباً معادل حق مالکیت مؤلف تلقی می‌شود. اما حق مالکیت مؤلف به مجموعه ای متشکل از حقوق مادی و معنوی اطلاق می‌گردد و در کشورهایی مطرح می‌شود که به حقوق معنوی اهمیت می‌دهند.
ب- حق اجرا و عرضه و خواندن اثر برای عموم: بدین معنی که پدیدآورنده حق انحصاری اجرا و خواندن و عرضه آثار موسیقی و آثار نمایشی و مانند آن‌ها را دارد.
ج- حق ترجمه: یعنی هیچ کس بدون اجازه پدیدآورنده حق ترجمه اثر را دارد.
د- حق پخش اثر از طریق صدا و تصویر: پدیدآورنده حق انحصاری پخش صدای موسیقی یا تصویر آثار تجسمی و …… را دارا می‌باشد.
ه- حق ضبط اثر و حق تهیه فیلم.
و- حق تولید اثر سازگار یا حق تلفیق.
ز- حق استفاده از پاداش و….
به طور کلی، حقوق مادی محدودیتی ندارد؛ بدین معنی که هر انتقال مادی برای اثر متصور باشد، منحصر به پدیدآورنده است. چون پدیدآورنده ذی‌حق و مالک اثر است.
۲-۲-۲-۴- حقوق معنوی ناشی از مالکیت ادبی و هنری
بر خلاف حقوق مادی، حقوق معنوی(اخلاقی) محدود به زمان و مکان نیست و غیر قابل انتقال به غیر است و شامل موارد ذیل می‌گردد:
الف- حق انتساب اثر به پدیدآورنده: این حق از قدیم در بین شعرا به شدت مورد توجه بوده است. غیر قابل انتقال بودن این حق بدین معنی است که حتی اگر پدیدآورنده موافقت کند، نمی‌توان نام شخص دیگری را روی اثر نهاد. البته، پدیدآورنده حق دارد اثر را بی نام منتشر کند اما نمی‌تواند به نام کسی دیگر منتشر کند. از سوی دیگر، این حق برای ورثه محفوظ است که از انتشار اثر بدون نام پدیدآورنده جلوگیری کنند.
ب- حق حرمت و تمامیت اثر: یعنی حق اعتراض به هرگونه تغییر یا اقدامی که موجب لطمه به حسن شهرت پدیدآورنده شود. به عبارت دیگر، فقط پدیدآورنده حق دارد در اثر خود تغییراتی صورت دهد و بدون اجازه وی هرگونه تغییر و تحریف ممنوع است. در جریان یک دعوا در فرانسه، دادگاه این امکان را به پدیدآورنده داد تا مؤلف یک کتاب درسی را، که به بهانه‌ی بی طرفی، کلمات مذهبی را از قطعه های منتخب آثار او حذف کرده بوده محکوم کند.
بدیهی است که این حق قابل واگذاری به غیر است. در بعضی موارد، منع هرگونه اصلاح و تغییر، مغایر هدف قانون گذار از حمایت حقوق ادبی و هنری است که به وسیله آن، راه را برای رشد و تعالی فرهنگ و تمدن بشری فراهم آورد، پس باید تنها تغییرات و اقداماتی ممنوع باشد که موجب لطمه به حسن شهرت و احترام صاحب اثر گردد. (امیری، ۱۳۸۸).
ج- حق تصمیم گیری در مورد انتشار اثر: هیچ مقامی نمی‌تواند پدیدآورنده را مجبور به انتشار اثر خود نماید، حتی طلبکاران نیز نمی‌توانند به منظور استیفای دین خود، اقدام به توقیف نسخه خطی و انتشار آن نمایند. البته، اطلاق این حق نیز قابل بحث است و باید مقید به مواردی باشد که موجب لطمه به حسن شهرت و احترام صاحب اثر گردد، در غیر این صورت، وجهی برای محرومیت جامعه از یک اثر علمی و ادبی نیست.
حقوق ادبی و هنری برای برقراری تعادل بین حقوق و منافع فردی با حقوق و منافع اجتماعی است. بنابراین در برخی موارد، بهره‌مندی از اثر بدون اجازه مؤلف، مغایر با حق پدیدآورنده محسوب نمی‌شود. از این موارد با عناوین «استفاده آزاد» و «استفاده و رفتار منصفانه»، یاد می‌شود. این موارد از کشوری به کشور دیگر متفاوت است، مثلاً در ایران استفاده مادی از اثر به مقاصد علمی، آموزشی، فنی و تربیتی در حدود متعارف و نیز نسخه برداری برای استفاده شخصی مجاز شمرده شده است. اما، متأسفانه در ایران به دلیل عدم الحاق به کنوانسیون‌های برن و رم در زمینه کپی رایت، حمایت کافی از این حقوق به عمل نمی‌آید (شبیری،۱۳۸۷).
۲-۳- وظایف سازمان جهانی مالکیت فکری
وظایف سازمان جهانی مالکیت فکری عبارتند از:
سازمان به منظور دستیابی به اهداف مندرج در ماده ۳ ، از طریق نهادهای مربوط و با حفظ صلاحیت هر یک از اتحادیه‌ها به شرح ذیل عمل می کند:
ارتقاء توسعه تدابیر پیش بینی شده برای تسهیل حمایت موثر از مالکیت فکری در سراسر جهان و هماهنگی قوانین ملی در این زمینه.
انجام وظایف اداری اتحادیه پاریس، و اتحادیه های ویژه ای که در رابطه با اهداف این اتحادیه تاسیس شده‌اند.
قبول یا شرکت در اجرای هرگونه موافقت‌نامه بین‌المللی که به منظور بالا بردن حمایت از مالکیت فکری تنظیم شده باشد.
تشویق انعقاد قراردادهای بین‌المللی مربوط به ارتقاء حمایت از مالکیت فکری.
پیشنهاد همکاری به کشورهایی که خواهان کمک‌های حقوقی- فنی، در زمینه مالکیت فکری باشند.
جمع آوری و انتشار اطلاعات مربوط به حمایت مالکیت فکری و همچنین انجام و توسعه مطالعات در این زمینه و مبادرت به چاپ نتایج بدست آمده.
حمایت از خدماتی که، حمایت بین‌المللی مالکیت فکری را تسهیل می‌کند و در صورت اقتضاء اقدام به ثبت در این زمینه و انتشار اطلاعات مربوط به آن.
انجام هرگونه اقدام مقتضی دیگر.
همچنین سازمان جهانی مالکیت فکری می‌تواند از طریق استانداردهای بین‌المللی Norm Setting یا Global standard، مدل‌های حمایتی موثر را به کشورهای جهان پیشنهاد نماید و همچنین در گسترش و انتقال تکنولوژی در زمینه های امنیت غذایی، بهداشت عمومی، و از این قبیل اقدامات موثر در جهت تسهیل استفاده بشر از این اختراعات به عمل آورد.
۲-۴- دیدگاه حقوق‌دانان مختلف در مورد ماهیت مالکیت فکری
در این مورد نظرات بسیار زیادی وجود دارد. که از جمله مهم‌ترین آن‌ها، موارد زیر می‌باشد:
الف-دیدگاه حقوق طبیعی: اولین قانونی که در جهان درباره حق مؤلف به وجود آمده است،قانون ۱۷۰۹ انگلستان بود که آشکارا به پشتیبانی از حق قانونی نویسنده و دارنده اثر برخاست. در آغاز سده هجدهم میلادی این پرسش پیش آمد که حق مؤلف در چارچوب مالکیت کامن لا و جزء حقوق طبیعی است یا با فرمان پادشاه و یا قانون‌های خاصی به اشخاص داده می‌شود.