احساس بی انصافی

طرد اجتماعی

ـ احساس شادمانی

۲-۱-۵. فرضیه ­های پژوهش:
با الهام از نظریه چلبی و مصاحبه های انجام گرفته می­توان این­گونه گمانه­سازی کرد که در بین زنان سرپرست خانوار عدم­پاسخگویی مؤثر به نیازها به کاهش احساس شادمانی منجر می­ شود و همچنین به نظر می­رسد عدم پاسخگویی مؤثر به نیازها با ایجاد احساس نابرابری منجر به طرد اجتماعی شده است و طرد اجتماعی هم از طریق شکل دادن به احساس بی­انصافی بر شادمانی زنان سرپرست خانوار تأثیر منفی گذاشته است. اما در نهایت با توجه به شرایط و وضعیت جمعیت نمونه این پژوهش و با تمرکز به دستگاه چارچوب نظری پژوهش حاضر که بر گرفته از ادبیات نظری شادمانی و طرد اجتماعی و در رأس آن نظریه چلبی در مورد ربط دادن این دو متغیر به همدیگر است و همچنین تجربه زیسته زنان سرپرست خانوار از مطرودیت، می­توان گفت که طرد اجتماعی با ساز و کارهای منفی خود احساس شادمانی این قشر از زنان را کاهش می­دهد.
بنابراین با توجه به مدل نظری تحقیق، فرضیات زیر قابل استنتاج می­باشند که در بین زنان سرپرست خانوار:

• عدم پاسخگویی مؤثر به نیازها، احساس نابرابری را افزایش می­دهد.

• عدم پاسخگویی مؤثر به نیازها، طرد اجتماعی را افزایش می­دهد.

• عدم پاسخگویی مؤثر به نیازها، احساس شادمانی را کاهش می­دهد.

• احساس نابرابری، طرد اجتماعی را افزایش می­دهد.

• احساس نابرابری، احساس شادمانی را کاهش می­دهد.

• طرد اجتماعی، احساس بی­انصافی را افزایش می­دهد.

• احساس بی­انصافی، احساس شادمانی را کاهش می­دهد.

• طرد اجتماعی، احساس شادمانی را کاهش می­دهد.

۳-۱. مقدمه
چگونگی سنجش میزان احساس شادمانی و یا خوشبختی ذهنی افراد نیز یکی از مباحثی است که طی سال­ها، مورد جدال صاحب­نظران این حوزه قرار گرفته است، ولی اکنون پس از چند دهه پژوهش­های معتبر، می­توان بیان کرد که شادمانی می ­تواند با گزارش خود افراد اندازه ­گیری شود(گالاتزر، ۲۰۰۰: ۵۰۲). دورکیم نیز پیش از این در کتاب تقسیم کار اجتماعی بیان کرده بود: « تنها خود فرد برای داوری درباره خوشبختی­اش شایستگی دارد؛ فرد اگر خودش را خوشبخت احساس کند، بی­گمان خوشبخت است »(دورکیم، ۱۳۶۹: ۲۶۲ ).
در فصل گذشته به طرح دیدگاه­ های نظری، تجربی، چارچوب نظری، مدل تحلیلی و فرضیات تحقیق پرداخته شد. در این فصل به بیان روش تحقیق، جامعۀ آماری، روش نمونه گیری و حجم آن، عملیاتی کردن مدل تحلیلی و سرانجام اعتبار و پایائی پرسشنامۀ ساخته شده، پرداخته می­ شود. برای رسیدن به این منظور مراحل زیر در این پژوهش طی شده است:
۳-۱-۱. روش تحقیق
مطالعه حاضر از نوع کمی(پیمایش) بوده است از آنجا که هر تحقیق کمی هم دارای مقدمات و بررسی­های کیفی البته در معنای خودش شامل مصاحبه با گروه ­های مختلف و از جمله جمعیت مورد بررسی می­باشد بنابراین پژوهش حاضر هم برای انتخاب بهترین تئوری و درک مفهوم شادمانی و عوامل ایجاد کنندۀ آن از منظر خود زنان سرپرست خانوار، مصاحبه­ای نیمه­ساختاریافته با تعدادی از این زنان انجام داده است و معنا و مفهوم متغیرها و مفاهیم را از زبان و ذهنیت خود جمعیت هدف شناسایی کرده است و سپس با روش پیمایش و تکنیک پرسشنامه جهت جمع­آوری اطلاعات در مرحلۀ کمی استفاده نموده است. زمان جمع­آوری اطلاعات با بهره گرفتن از مصاحبه، از اواخر بهمن تا اواخر اسفند ۹۳ و با بهره گرفتن از پرسشنامه، از اوایل اردیبهشت تا آخر تیر ۹۴ طول کشیده است. پیمایش^[۱۷۶] یکی از روش‌های تحقیق اجتماعی است که در آن اعضای جامعه آماری به پرسش‌هایی در مورد موضوع مورد مطالعه محقق، پاسخ می‌دهند. آن‌ها این کار را یا از طریق پرکردن “پرسشنامه‌ای” که در اختیار آن‌ها قرار می‌گیرد و یا شفاهاً از طریق “مصاحبه” انجام می‌دهند(عضدانلو، ۱۳۸۸: ۱۶۵). همچنین روش کیفی هر گونه واکاوی و تعمق در زندگی، تجربیات زیسته یا سپری شده، رفتارها، هیجانات، احساسات مردم و همین طور عملکرد سازمانی، نهضت­های اجتماعی پدیده ­های فرهنگی و تعامل­های میان ملت­ها را در برمی­گیرد (اشتراوس و کربین^[۱۷۷]، ۱۹۹۸: ۱۰-۱۱). بنا بر آنچه که ذکر شد در این پژوهش ابتدا با بهره گرفتن از مصاحبه­ نیمه ساختاریافته، تجربه زیسته جمعیت هدف نسبت به موضوع پژوهش برای محقق به نحو آشکاری باز شده و در بخش کمی از مفاهیم و مقولات استخراج شده از این مصاحبه­ ها، برای تدوین مدل تحلیلی و عملیاتی کردن بعضی از متغیرها استفاده شده است. اما روش پیمایش در این پژوهش بعد از عملیاتی کردن متغیرها و مفاهیم­ها و تعیین شاخص ­ها مربوط و ساختن گویه با بهره گرفتن از تکنیک پرسشنامه اجر گردیده است. سوألات مورد نظر در این پژوهش به صورت سوألات بسته با بهره گرفتن از طیف لیکرت و تعدادی سوأل باز بوده است.
۳-۱-۲. جامعه آماری
جامعه آماری عبارت از مجموعۀ اشیاء یا نمودهایی که یک یا چند صفت مشترک داشته و یکجا در نظر گرفته می­ شود و آن را با نماد N نشان می­ دهند(منصورفر، ۱۳۸۴: ۲). تعیین جامعۀ آماری هر تحقیقی با توجه به ضرورت موضوع و محدودیت­های علمی و امکاناتی که برای انجام تحقیق در دسترس محقق قرار دارد مشخص می­ شود بر این اساس جامعۀ آماری این پژوهش، زنان سرپرست خانوار تهران است. از جمله شرایط انتخاب جامعۀ آماری از این قبیل بوده است: ۱- جمعیت هدف در تهران ساکن بوده یعنی شهرستان­ها و شهرهای کوچک اطراف تهران مدنظر نبوده است ۲- علت سرپرستی این زنان طلاق و فوت، اعتیاد، متواری بودن، از کارافتادگی، بیماری و زندانی بودن همسر بوده است ۳- محدودیت سنی در انتخاب جمعیت هدف مدنظر نبوده است ۴- شاغلین و غیر شاغلین جزء جامعۀ آماری بوده است.
۳-۱-۳. شیوه نمونه گیری و حجم نمونه
نمونه گیری در پژوهش­های کیفی و کمی تفاوت بسیار دارد انتخاب مشارکت­کنندگان در پژوهش کیفی با هدف دستیابی به بیشترین اطلاعات در مورد پدیده مورد بررسی انجام می­ شود. در پژوهش کمی تأکید بسیار زیادی بر انتخاب تصادفی(شانس برابر برای انتخاب همه اعضای جامعه پژوهش) وجود دارد و نمونه گیری به صورت احتمالی انجام می­گیرد اما در پژوهش کیفی نمونه پژوهش یا مشارکت­کنندگان، انتخاب یا دعوت می­شوند و نمونه گیری غیراحتمالی است که عناصر با شانس شناخته شده یا از پیش تعیین شده ای به عنوان آزمودنی انتخاب نمی­شوند (رنجبر،۱۳۹۱: ۲۳۸-۲۴۴). در پژوهش­های کیفی به طور معمول تعداد نمونه کمتری احتیاج است علت آن فرض متفاوت در مورد دانش در پژوهش­های کیفی به نسبت پژوهش کمی می­باشد در پژوهش­های کمی به دلیل اعتبار خارجی نیاز به نمونه گیری تصادفی و تعداد نمونه بیشتری وجود دارد(جلالی،۱۳۹۱: ۳۱۱). همان­طور که ذکر شد جمعیت مورد مطالعه این پژوهش زنان سرپرست خانوار تهران است که از دو روش نمونه گیری گلوله­برفی^[۱۷۸] و نمونه گیری در دسترس^[۱۷۹] برای انتخاب نمونه از میان آن­ها استفاده شده است. این پژوهش در قسمت مصاحبه های صورت گرفته با جمعیت هدف از روش نمونه گیری گلوله­برفی استفاده کرده است. ­یکی از رویکردهای متداول در نمونه گیری متوالی یا متواتر، نمونه گیری گلوله برفی است. این نوع نمونه گیری یک روش غیراحتمالی است که حالت انتخاب تصادفی نیز دارد. این روش زمانی مناسب است که اعضای یک گروه یا جامعه به راحتی قابل مشخص شدن نباشند در این روش پژوهشگر ابتدا افرادی را شناسایی می­ کند و پس از دریافت اطلاعات از آنها می­خواهد که فرد یا افراد دیگری را به وی معرفی کنند(ببی^[۱۸۰]، ۱۳۸۴). استفاده از روش اشباع داده در پژوهش­های کیفی به عنوان استاندارد طلایی پایان­نمونه گیری در نظر گرفته می­ شود این پژوهش در طی مصاحبۀ با ۳۰ نفر از زنان سرپرست خانوار تهران به اشباع نظری رسیده است.
اما در بخش کمی از نمونه گیری در دسترس استفاده شده است این نوع نمونه گیری غیر احتمالی رایج است که باید آن را با احتیاط و فقط برای مقاصد خاص به کار برد. احتمال معرف بودن نمونه در این تکنیک کمتر از هر تکنیک دیگری است. در این شیوه با هر کسی که مایل به پاسخگویی است مصاحبه می­ شود. این نوع نمونه گیری برای آزمون­های مقدماتی پرسشنامه یا تحقیقات اکتشافی برای اطلاع از دیدگاه­ های مختلف و طبقه ­بندی انواع آنها استفاده می­ شود ولی نمی­ توان با آن مدعی معرف بودن چیزی جز خود نمونه بود(دواس، ۱۳۹۲: ۸۵-۸۶). در بخش کمی این پژوهش، برای انتخاب نمونه مورد نظر به یکی از مراکز حمایت کننده از زنان سرپرست خانوار مراجعه شد^[۱۸۱] علت انتخاب این مرکز مراجعه زنان سرپرست خانوار از تمام نقاط تهران به آنجا بود است. از آنجا که لیستی از جمعیت هدف در اختیار پژوهشگر قرار داده نشد بنابراین از روش نمونه گیری در دسترس استفاده شد و برای اینکه انتخاب نمونه به صورت تصادفی باشد به مدت سه ماه در روزهای متفاوت هفته به این مرکز مراجعه و پرسشنامه ­ها در اختیار پاسخگویان قرار داده شد. اما حجم نمونه بخش کمی با مراجعه به کتاب دواس انتخاب شد. در این زمینه دواس می­گوید در جمعیتی که اکثر افراد یا فقط معدودی از افراد به گونه خاصی به پرسش پاسخ می­ دهند حجم نمونه کوچکتر خواهد بود. فی­المثال در جمعیتی که در آن ۵۰ درصد مایل به انتخاب حزب کارگر و ۵۰ درصد بقیه مایل به انتخاب حزب دیگرند مستلزم نمونه بزرگتری است تا در جایی که ۸۰ درصد(یا فقط ۲۰ درصد) مایل به انتخاب حزب کارگرند(دواس، ۱۳۹۲: ۷۹). در نتیجه پژوهش حاضر نیز با توجه به عدم در اختیار داشتن لیستی از جمعیت هدف در مرحله پیش آزمون با ۳۰ پرسشنامه شاخص متغیر اصلی، شادمانی را ساخته و به دو گروه شاد و ناشاد تقسیم نموده است. بر اساس فراوانی گرفته شده از این شاخص میزان ناشاد بودن جامعه آماری ۸۰ درصد بوده است و بر این اساس حجم ۱۸۰ نمونه در این تحقیق انتخاب شد.
۳-۱-۴. واحد تحلیل
در هر تحقیقی واحد تحلیل می ­تواند خرد، میانه و کلان در نظر گرفته شود. با توجه به موضوع پژوهش حاضر و فرضیه ­های آن، به بررسی متغیرهایی پرداخته­ایم که در سطح خرد مطرح می­باشند، بنابراین واحد تحلیل در این تحقیق فرد است.
۳-۱-۵. روش جمع­آوری اطلاعات
یکی از بخش­های اساسی هر کار پژوهشی را مرحله جمع­آوری اطلاعات تشکیل می­دهد و اطلاعات برای افراد مهم­ترین منبع تصمیم ­گیری می­باشد. چناچه کار جمع­آوری اطلاعات به شکل منظم و صحیح صورت پذیرد کار تجزیه، تحلیل و نتیجه ­گیری از داده ­ها با سرعت و دقت خوبی انجام خواهد شد. برای جمع­آوری اطلاعات در کارهای پژوهشی روش­های مختلفی را مورد استفاده قرار می­ دهند. مهم­ترین ابزارهای جمع­آوری داده ­ها مشاهده، مصاحبه و پرسشنامه می­باشد که از طریق این ابزارها اطلاعات تفصیلی(کمی و کیفی) مناسبی در اختیار پژوهشگران قرار می­گیرد(موسوی و مرادی، ۱۳۸۴: ۴). در پژوهش حاضر از دو تکنیک اطلاعات مصاحبه و پرسشنامه استفاده شده است. در این پژوهش ابتدا در مرحلۀ اکتشافی از مصاحبۀ نیمه ساختاریافته استفاده شده است. مصاحبه نیمه ساختار یافته مصاحبه­ای است که در آن سؤالات مصاحبه از قبل مشخص می­ شود و از تمام پاسخ ­دهندگان، پرسش­های مشابه پرسیده می­ شود؛ اما آن­ها آزادند که پاسخ خود را به هر طریقی که می­خواهند پاسخ دهند. البته در راهنمای مصاحبه جزئیات مصاحبه، شیوه بیان و ترتیب آن­ها ذکر نمی­ شود. این موارد در طی فرایند مصاحبه تعیین می شوند (دلاور، ۱۳۸۳: ۱۵۷- ۱۵۸؛ ببی، ۱۳۸۴: ۶۰۰). اما جمع­آوری اطلاعات در پژوهش­هایی با روش پیمایش غالباً پرسشنامه می­باشد که پژوهش حاضر نیز از این امر مستثنی نبوده است. در واقع پرسشنامه تکنیک بسیار ساختمندی برای گردآوری داده­هاست که در آن از هر پاسخگویی مجموعه یکسانی از پرسش­ها پرسیده می­ شود. به همین دلیل پرسشنامه شیوه بس کارآمدی برای تشکیل ماتریس متغیر بر حسب مورد برای نمونه­ها بزرگ فراهم می ­آورد(دواس، ۱۳۹۲: ۸۷).