رضایت الکترونیکی عبارت است از میزان رضایت مشتری از پشتیبانی برای دریافت و ارسال سفارش های کالا یا خدمات، خدمات پس از فروش، بهای کالا یا خدمات، کیفیت مطالب وب سایت، سرعت وب سایت، قابلیت اعتماد به وب سایت، سهولت استفاده از وب سایت و امنیت. رضایتمندی الکترونیکی به معنای خرسندی یک مشتری با توجه به تجربه پیشین خریدش از یک بنگاه الکترونیکی نسبت به رقبا در هنگام خرید است.

بائر و گرتر در سال ۲۰۰۲ با تحقیق بر روی کاراکترهای موجود در اینترنت، عوامل تعیین کننده رضایت الکترونیکی را این گونه تعریف می کنند:
«میزان دسترسی به اطلاعات، ساختار ارتباطی، فردی کردن، یکپارچگی اطلاعات و مبادلات» (نگهداری، ۱۳۸۸).
۲-۲۵ خدمات الکترونیک و رضایت مشتری
استفاده از فناوری های الکترونیکی در انجام امور بازرگانی پیشینه ای نسبتاً طولانی دارد. در حقیقت نیاز به تجارت الکترونیکی از تقاضای بخش های خصوصی و عمومی برای استفاده از فناوری اطلاعات ناشی می شود، تقاضایی که به منظور کسب رضایت مشتری و هماهنگی مؤثر درون سازمانی ایجاد شده است. میتوان گفت این نوع تجارت، از حدود سال ۱۹۶۵ آغاز شد. زمانی که مصرف کنندگان توانستند پول خود را از طریق ماشین های خودپرداز (ATM) دریافت کرده و خریدهای خود را با کارت های اعتباری انجام دهند. پیش از توسعه فناوری های مبتنی بر اینترنت در سال های آغازین دهه ۹۰، شرکت های بزرگ دست به ایجاد شبکه های کامپیوتری با ارتباطات مشخص، محدود و استاندارد شده برای مبادلۀ اطلاعات تجاری میان یکدیگر زدند. این روش، مبادله الکترونیکی داده ها (EDI) نامیده شد.
در آن سال ها، لفظ تجارت الکترونیکی مترادف با مبادله الکترونیکی داده ها بود، اما بعدها با ایجاد و توسعه اینترنت و شبکه جهان گستری از ارتباطات، باعث خلق فرصت های زیادی برای توسعه و پیشرفت زیرساخت ها و کاربردهای تجارت الکترونیک شد که تعریف آن را به مراتب گسترش داد.
امروزه با رشد فزاینده توسعه جهانی تجارت الکترونیکی، کسب و کارها هر روز بیشتر و بیشتر سعی می نمایند با بهره گرفتن از تجارت الکترونیکی با مشتریان تعامل برقرار کرده و مزیت های رقابتی خویش را به دست آورند. بنابراین، رقابت میان فروشندگان برخط لحظه به لحظه شدیدتر شده و این واقعیت منجر به آگاهی بیشتر مشتریان در هنگام جست و جوی کالاها و خدمات، از قیمت های بهینه می شود (افخمی و تقوی فر، ۱۳۸۶).
در عصر حاضر نظر مشتری پایه ای برای سنجش فرآیندها و شیوه ای برای توانمندسازی مجموعه افراد درگیر در ارائه پیشنهادهای مورد علاقه بازار، مشتریان را جذب کند بلکه باید بتواند آنها را راضی نگه دارد. تجارت الکترونیکی بیمه نه تنها موجب افزایش شفافیت عملکرد و بهبود خدمات در زمینه فروش می شود بلکه امکانات دیگری را نیز برای مشتریان به شرح زیر، فراهم می کند:
- خدمات مداوم (۲۴ ساعته)
- اطلاعات جامع درباره مقایسه قیمت ها و محصولات
- شفافیت و سرعت بالا در زمینه ارزیابی خسارت
- پاسخگویی سریع
- کاهش موانع ملی (فلاحتی، ۱۳۸۲).
۲-۲۶ مشکلات پیاده سازی بیمه الکترونیکی در ایران
طی بررسی‌های به عمل آمده در کشورمان به دلیل عدم وجود زیرساخت‌های ارتباطی و مخابراتی مناسب، در بخش بانکداری الکترونیکی و بیمه الکترونیکی، بسیار عقب‌تر از سایر کشورهای دنیا هستیم هرچند که با توجه به ساختار خدمات بانکی، در حوزه بانکداری الکترونیکی اقدامات قابل توجهی در مقایسه با صنعت بیمه انجام شده است.
در حال حاضر چند مشکل اساسی در پیاده‌سازی IT در صنعت بیمه وجود دارد. نخستین مشکل این است که شرکت‌های بیمه به صورت جزیره‌ای برای خود برنامه تدوین کرده‌اند و یک طرح جامع در این زمینه برای کل صنعت بیمه وجود ندارد.
مشکل دیگر آن است که در ایران مؤسساتی که بتوانند برای شرکت‌های بیمه برنامه IT ارائه داده و در زمینه بیمه متخصص باشند وجود ندارد. از سوی دیگر اکثر شرکت‌های بیمه از توانمندی‌ها و قابلیت‌های فنی کافی در زمینه IT برخوردار نیستند بنابراین اولین قدم آن است که یک سند راهبردی که در آن چشم‌اندازها، استراتژی‌ها و برنامه‌های توسعه IT صنعت بیمه در آن دیده شود، ترسیم شود. هم زمان با بسترسازی فرهنگی برای استفاده از IT در صنعت بیمه باید بسترهای قانونی نیز فراهم شود علاوه بر اصلاحات در سایر قوانین به نظر می‌رسد برخی از قوانین بیمه‌ای نیز باید اصلاح شود مثلا در مواد دو و سه قانون بیمه آمده است که سند بیمه باید کتبی باشد بنابراین بیمه‌نامه الکترونیکی در آن پیش‌بینی نشده است.
از مشکلات اساسی دیگر در فروش الکترونیکی بیمه، استاندارد کردن بیمه‌نامه‌هاست. در برخی از رشته‌های بیمه مانند عمر، درمان و مستمری، بیمه‌نامه‌ها استانداردپذیرند. اما در برخی دیگر از رشته‌های بیمه این کار با مشکلاتی روبه‌رو است. بنابراین در این زمینه ابتدا باید اطلاع‌رسانی و یا همان بسترسازی فرهنگی انجام شود. به این معنی که مردم با این‌گونه بیمه‌نامه‌ها آشنا شده و به خرید بیمه‌نامه الکترونیکی عادت کنند. در این روند ماهیت بازاریابی تغییر می‌کند. علاوه بر آن، کارکرد نمایندگی بیمه به مدیریت اطلاعات تغییر یافته و با امکاناتی الکترونیکی، اطلاعات بیمه‌ای نیز توسط وب‌سایت‌ها ساده‌تر عرضه می‌شود.
قدم بعدی فروش بیمه‌نامه‌های ساده به مردم است به این ترتیب که مشخصات بیمه‌نامه‌ها از طریق وب سایت در اختیار مردم قرار گرفته و آن‌ها با مقایسه نرخ شرکت‌های مختلف بیمه، یکی را انتخاب کرده و برای خرید بیمه‌نامه به آن شرکت مراجعه می‌کنند.
فروش برخی از بیمه‌نامه‌ها از طریق شبکه اینترنت به سادگی امکان‌پذیر نیست. جمع‌ آوری اطلاعات از بیمه‌گذار در صدور بیمه‌نامه نقش اساسی دارد، زیرا براساس این اطلاعات ریسک ارزیابی می‌شود. ریسک‌ها استاندارد نیستند، حتی پروژه‌های مهندسی نیز در هیچ کجای دنیا ریسک یکسان ندارند در حالی که نرخ بیمه‌نامه براساس ریسک تعیین می‌شود. افزون بر این، هر بیمه‌گذار دارای اطلاعات محرمانه‌ای است و بیمه‌گر نیز موظف است این اطلاعات را حفظ کند. با این وجود فروش الکترونیکی بیمه، هزینه‌ها را کاهش می‌دهد، رقابت را بیش‌تر می‌کند، میزان تقاضا را بالا می‌برد، بیمه‌نامه‌ها را استاندارد ساخته و از سوی دیگر نظارت را نیز آسان‌تر می‌کند.
نظارت باید به طور جدی صورت بگیرد زیرا ممکن است کلاهبرداری و پولشویی در فروش الکترونیکی توسعه پیدا کند در این زمینه باید از فعالیت فروشندگان فاقد هویت جلوگیری کند.
بنابراین با توجه به این‌که در برنامه تحول صنعت بیمه که اخیراً توسط رییس‌جمهوری ابلاغ شده، توسعه بیمه‌های الکترونیکی جزو برنامه‌های توسعه خدمات بیمه‌ای اعلام شده است، لازم است بسترسازی برای پیاده‌کردن بیمه الکترونیکی در رئوس برنامه‌های مسوولان صنعت بیمه قرار گیرد (حبیبی، مجید، ۱۳۹۴).
بخش سوم: بررسی دیدگاه ها و نظرات صاحبنظران
۲-۲۷ مقدمه
در رابطه با مفهوم رضایت مندی مشتری تعاریف مختلفی از سوی نظریه پردازان بازاریابی ارائه شده است. کاتلر، رضایتمندی مشتری را به عنوان درجه ای که عملکرد واقعی یک شرکت انتظارات مشتری را برآورده کند، تعریف می‌کند. به نظر کاتلر اگر عملکرد شرکت انتظارات مشتری را برآورده کند، مشتری احساس رضایت و در غیر این صورت احساس نارضایتی می کند (دیواندری و دلخواه، ۱۳۸۴).
۲-۲۸ دیدگاه نظریه پردازان
جمال و ناصر رضایتمندی مشتری را به عنوان احساس یا نگرش یک مشتری نسبت به یک محصول یا خدمت بعد از استفاده از آن تعریف می کنند.
این دو پژوهشگر بیان می کنند، رضایتمندی مشتری نتیجه اصلی فعالیت بازاریاب است که به عنوان ارتباطی بین مراحل مختلف رفتار خرید مصرف کننده عمل می کند. برای مثال اگر مشتریان به وسیله خدمات خاصی رضایت‌مند شوند، به احتمال زیاد خرید خود را تکرار خواهند کرد. مشتریان رضایت‌مند همچنین احتمالاً با دیگران درباره تجارب خود صحبت می کنند که در نتیجه در تبلیغات دهان به دهان (شفاهی ـ کلامی) مثبت درگیر می شوند. در مقابل مشتریان ناراضی احتمالاً ارتباط خود را با شرکت قطع می کنند و در تبلیغات دهان به دهان منفی درگیر می شوند. به علاوه رفتارهایی از قبیل تکرار خرید و تبلیغات دهان به دهان مستقیماً بقا و سودآوری یک شرکت را تحت تأثیر قرار می دهند. (Jamal & Naser,2012).
نوشته‌های مربوط به روابط بین رضایت مشتری، سلیقه مشتری و سود دهی بیان می کنند که رضایت مشتری روی سلیقه مشتری اثر می‌گذارد و همین تأثیر به نوبه خود روی سود دهی اثر می‌گذارد.
طرفداران این تئوری، پژوهشگرانی چون آندرسون و فورنل (۱۹۹۴)، گامسون (۱۹۹۳)، اسکلت و دیگران (۱۹۹۵)، شنیدلر و باون (۱۹۹۵)، استورباکا و دیگران (۱۹۹۴) و زیتامل و دیگران (۱۹۹۰) هستند. این محققان رابطه بین رضایت، سلیقه و سوددهی را توضیح می دهند.
بررسیهای آماری ناشی از این ارتباطات توسط نلسون و دیگران (۱۹۹۲) معرفی شد، آنها رابطه بین رضایت مشتری و سود دهی را در بیمارستانها مورد بررسی قرار دادند و راست و زاهووریک (۱۹۹۱)، رابطه بین رضایت مشتری و حفظ مشتری را در نظام خرده بانکداری بررسی کردند.
بلانچارد و گالووی معتقدند: «رضایت مشتری در نتیجه ادراک مشتری طی یک معامله یا رابطه ارزشی است به طوری که قیمت مساوی است با نسبت کیفیت خدمات انجام شده به قیمت و هزینه‌های مشتری». (Hallowell, 1996)
تعریف رضایت مشتری مورد قبول بسیاری از صاحب‌نظران، این‌گونه است: رضایت مشتری یک نتیجه است که از مقایسه پیش از خرید مشتری از عملکرد مورد انتظار با عملکرد واقعی ادراک شده و هزینه پرداخت می شود به دست می آید.” (Beerli & etal, 2014).
بخش چهارم: پیشینۀ پژوهش
۲-۲۹ پژوهش های فارسی
۲-۲۹-۱ موضوع پژوهش ۱:
افخمی و ترابی (۱۳۹۰) در مقاله ای تحت عنوان “تاثیر ابعاد کیفیت خدمات الکترونیکی بر رضایت مشتریان در تجارت الکترونیکی B2C (موردکاوی: بیمه اینترنتی ایران و البرز)” بر اساس روش دلفی، مدلی مشتمل بر شش بعد مربوط به کیفیت خدمات الکترونیکی طراحی شده است تا تأثیر این ابعاد بر رضایت مشتریان شرکتهای بیمه (ایران و البرز) بررسی شود، سپس از طریق پیمایش بر خط، یک پژوهش کمی صورت پذیرفته است. برای بررسی پایائی اعتبار در این پژوهش از تحلیل عاملی استفاده شده است و با بهره گرفتن از رویکرد معادلات ساختار یافته، آزمون فرضیه ها انجام پذیرفته است. در نهایت نتایج نشان داد که ابعاد سهولت استفاده، کیفیت اطلاعاتی و اطمینان بر رضایت مشتریان تاثیر معنی دار دارد.
۲-۲۹-۲ موضوع پژوهش ۲:
نیاکان لاهیجی (۱۳۹۰) عوامل مؤثر بر رضایت مشتریان در بیمه های زندگی را بررسی کرد. این مقاله تلاش شد تا عوامل مؤثر بر رضایت مشتریان بیمه های زندگی را شناسایی شود. برای سنجش رضایت مشتریان مدلی پیشنهاد شد تا بر آن اساس رضایت مشتریان و استفاده کنندگان از خدمات سنجیده شود و همچنین تعین شود که مشتریان از کدام جنبه از عملکرد سازمان رضایت دارند .نتایج اصلی به دست آمده حاکی از آن است که دو عامل پاسخ گویی و تکریم، بر رضایت مشتریان تأثیر دارد.
۲-۲۹-۳ موضوع پژوهش ۳:
ساعی (۱۳۸۹) عوامل مؤثر بر رضایت مندی بیمه شدگان اصلی، از حمایت ها وخدمات بیمه ای و درمانی تأمین اجتماعی شهرستان خرم آباد را بررسی کردشعب بیمه ای و مراکز درمانی، با ارائه خدماتی از قبیل؛ بیمه بازنشستگی، غرامت بیماری، بیمه بیکاری، کمک وسایل پزشکی، کمک هزینه ازدواج و خدمات درمانی، نقش مهمی در ایجاد رضایت خاطر بیمه شدگان برعهده دارند . نتایج نشان می دهد که افرادی که از بیمه اختیاری استفاده می کنند نسبت به افرادی که از بیمه اجباری استفاده می کنند، رضایت بالاتری دارند.
۲-۲۹-۴ موضوع پژوهش ۴:
تقوا و همکاران (۱۳۸۶) در مقاله ای تحت عنوان “تاثیر وب سایت بر رضایت مشتریان در تجارت الکترونیکی (مورد مطالعه: بیمه ملت و ایران)” به تاثیرات کیفیت وب سایت بر رفتار مشتریان شرکت های بیمه ای که به صورت آن لاین به فروش بیمه نامه می پردازند پرداخته است. در ادبیات موضوع نشان می دهد که بین کیفیت و رضایت مشتریان ارتباط وجود دارد. بدین منظور مدلی مشتمل بر شش بعد مربوط به کیفیت وب سایت طراحی شده تا تأثیر این ابعاد بر رضایت مشتریان مورد سنجش و ارزیابی قرار گیرد. علاوه بر این شش بعد، ابعاد سهولت خدمات الکترونیکی، رضایت از روش پرداخت و اطمینان به این مدل افزوده شده سپس از طریق پیمایش آن لاین، پژوهش کمی صورت و با بهره گرفتن از مدل یابی معادلات ساختاریافته آزمون فرضیه ها انجام شده است. نتایج تحلیلی حاکی از تأثیر ابعاد سهولت استفاده، کیفیت اطلاعاتی، اطمینان و سهولت خدمات الکترونیکی بر رضایت مشتریان است.
۲-۲۹-۵ موضوع پژوهش ۵:
متقی ثابت، محمود و دکتر امیرخانی، امیرحسین (۱۳۸۹) در مقاله ای تحت عنوان “بررسی موانع توسعه بیمه های الکترونیک در شرکت سهامی بیمه آسیا"، به بررسی موانع و راهکارهای پیاده سازی بیمه الکترونیک در شرکت بیمه آسیا پرداخته اند. برای تحلیل از آزمون های علامت (دوجمله ای)، همبستگی پیرسون، تحلیل واریانس فریدمن و روش رگرسیون خطی استفاده شده است. در نتیجه، تمامی عوامل یاد شده به عنوان موانع پیاده سازی و توسعه بیمه الکترونیک در بیمه آسیا تأیید شده و طبق آزمون رگرسیون خطی ترتیب اهمیت و تأثیرگذاری عوامل اصلی براساس بتا به ترتیب ماهیتی، رفتاری، زمینه ای و در نهایت ساختاری طبقه بندی شده است.
۲-۲۹-۶ موضوع پژوهش ۶:
راد قصبه، محمد و دکتر گنجی نیا، حسین (۱۳۸۹) در مقاله ای تحت عنوان “تأثیر بیمۀ الکترونیک در رضایتمندی مشتریان صنعت بیمه"، به بررسی رشد و توسعه فناوری ارتباطات و اطلاعات و پدیده تجارت الکترونیکی پرداخته و این عامل را بهترین فرصت برای صنایع مختلف ازجمله، صنعت بیمه و مشارکت آن در بازارهای جهانی می دانند.
بنابراین این پژوهش بیان می دارد که یکی از مهم ترین بخش های خدماتی کشور استفاده از روش ها و فناوری های به روز دنیا برای بهبود بازار بیمه و رضایت افراد در استفاده از خدمات بیمه ای و تشویق نمودن آنها به سمت محصولات بیمه ای، است. بنابراین کاربرد اینترنت و ارائه خدمات الکترونیکی می تواند تأثیر زیادی روی این صنعت داشته باشد زیرا شرکت های بیمه می توانند از اینترنت به عنوان یک کانال توزیع استفاده نمایند.
۲-۲۹-۷ موضوع پژوهش ۷:
نجفی، موسی و دکتر محمد پورزرندی، محمد ابراهیم (۱۳۹۱) در مقاله ای تحت عنوان “بررسی تأثیر کیفیت خدمات بانکداری الکترونیکی بر رضایتمندی مشتریان"، به بررسی نقش رضایت مشتری بر روی حفظ مشتریان و در نتیجه بر سودآوری و موفقیت سازمان ها در عرصه رقابت می پردازد.
در این پژوهش با بهره گرفتن از آزمون دوجمله ای، فرضیه های تحقیق مورد ارزیابی قرار گرفت و با بهره گرفتن از آزمون همبستگی رابطه ابعاد کیفیت خدمات بانکداری الکترونیک و رضایتمندی مشتریان مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.
۲-۳۰ پژوهش های انگلیسی
۲-۳۰-۱ موضوع پژوهش ۱: