اسهال ، یبوست
احساس عدم تخلیه کامل روده
مشاهده خون (قرمز روشن یا خیلی تیره) در مدفوع
باریک شدن بیش از حد معمول مدفوع
کاهش وزن بدن ، بدون علت مشخص
احساس خستگی مداوم
تهوع و استفراغ
ناراحتی های عمومی شکم (احساس پری شکم ، درد ، پیچش شکم و شکم نفاخ)
در اغلب موارد ، این علائم ناشی از سرطان نمی باشند. سایر بیماری ها نیز این نشانه ها را ایجاد می کنند. بایستی در صورت وجود این علائم ، جهت تشخیص و درمان هر چه سریعتر به پزشک مراجعه نمود.
۱-۴-۵- غربالگری : غربالگری سرطانی قبل از بروز علائم و نشانه های بیماری ، به پزشک در شناسایی پولیپ ها یا سرطان اولیه کمک می کند. شناسایی و خارج نمودن پولیپ ها ، از بروز سرطان کولورکتال پیشگیری می کند. هم چنین در صورت شناسایی بیماری در مراحل اولیه ، درمان خیلی موثرتر می باشد.
برای شناسایی سرطان و پولیپ در مراحل اولیه بایستی :

افراد ۵۰ سال و به بالا ، غربالگری شوند.
افرادی که احتمال بروز بیماری در آن ها بیشتر است ، با پزشک خود در مورد انجام آزمایشات غربالگری قبل از ۵۰ سالگی ، نوع آزمایشات و فواید و مضرات هر کدام از آزمایشات صحبت نمایند.
از آزمایشات غربالگری زیر برای تشخیص سرطان ، پولیپ ها و سایر موارد غیرطبیعی کولون و رکتوم استفاده می شود :
وجود خون مخفی در مدفوع : اغلب اوقات سرطان ها یا پولیپ ها دچار خون ریزی می شوند و این آزمایش قادر به شناسایی کمترین مقادیر خون در مدفوع می باشد.
سیگموئیدوسکپی : پزشک با سیگموئیدوسکپ (لوله ای که در انتهای آن منبع نوری قرار دارد) داخل رکتوم و قسمت تحتانی کولون را بررسی می کند و در صورت وجود پولیپ ، آن ها را خارج می کند. به خارج کردن پولیپ ، پولیپکتومی گفته می شود.
کولونوسکپی : پزشک با بهره گرفتن از کولونوسکپ (لوله ای که در انتهای آن منبع نوری قرار دارد) داخل کولون و رکتوم را بررسی نموده و در صورت وجود پولیپ ، آن ها را خارج می کند.
تنقیه با محلول باریم : پس از تنقیه بیمار با محلول باریم ، هوا داخل رکتوم پمپ شده و توسط اشعه ی ایکس از کولون و رکتوم ، عکس برداری های متعدد انجام می شود. توسط باریم و هوا ، پولیپ ها در عکس برداری مشخص می شوند.
معاینه انگشتی رکتوم : معاینه ی رکتوم یکی از روش های معمول معاینه بدنی است. پزشک پس از پوشیدن دستکش و مالیدن ژل ، با داخل کردن انگشت داخل رکتوم نواحی غیرطبیعی موجود در قسمت های تحتانی رکتوم را بررسی می کند.
۱-۴-۶- روش های درمانی برای سرطان کولورکتال :
اساسا انتخاب نوع درمان به محل تومور در رکتوم و کولون و مرحله ی بیماری بستگی دارد. برای درمان سرطان کولورکتال از جراحی ، رادیوتراپی (پرتو درمانی) ، شیمی درمانی و یا ترکیبی از این درمان ها استفاده می شود.
درمان سرطان به صورت درمان موضعی یا درمان سیستمیک است.
درمان موضعی : جراحی و پرتو درمانی جزء درمان های موضعی هستند. در جراحی ، تومور خارج شده و پرتو درمانی ، سلول های سرطان را نابود می کند. در صورت انتشار سرطان کولورکتال به سایر قسمت های بدن ، از درمان موضعی برای کنترل بیماری در آن مناطق خاص ، استفاده می شود.
درمان سیستمیک : شیمی درمانی و درمان بیولوژیکی از روش های درمانی سیستمیک هستند و برای کنترل سرطان ، دارو وارد جریان خون می شود.
بروز عوارض جانبی به علت تاثیر درمان روی سلول ها و بافت های سالم ، شایع است. عوارض جانبی به نوع ، وسعت و درمان بستگی داشته و در تمام افراد یکسان نمی باشد.
۱-۴-۶-۱- جراحی : رایج ترین روش درمانی برای درمان سرطان کولورکتال ، جراحی است.
در این روش جراحی برای خارج نمودن تومور و قسمتی از نواحی سالم کولون و رکتوم ، روی شکم برش بزرگی ایجاد می کند. ممکن است گره های لنفاوی مجاور نیز خارج شود. جراح پس از خارج کردن قسمتی از کولون و رکتوم ، قسمت های سالم را دوباره به هم متصل می کند. در برخی موارد ، اتصال مجدد امکان پذیر نیست. در چنین مواردی ، راه جدیدی برای خروج مواد دفعی از بدن ایجاد می گردد. در دیواره شکم شکافی ایجاد گردیده (استوما) و انتهای فوقانی روده به استوما ، وصل می گردد. به ایجاد استوما ، کولوستومی گفته می شود. یک کیسه برای جمع آوری مواد دفعی به استوما وصل می شود و با بهره گرفتن از چسب خاصی ، کیسه در محل ثابت می گردد.
در بیشتر افراد ، استوما موقتی بود و تنها تا زمان ترمیم رکتوم و کولون پس از جراحی ، لازم است. پس از ترمیم ، جراح مجددا قسمت های روده را به هم وصل می کند و استوما را می بندد. در این روش ممکن است تحریک پوستی در اطراف استوما ایجاد شود ، ممکن است در چند روز اول بعد از جراحی ، فرد احساس ناراحتی کند. برای کنترل درد ، دارو کمک کننده است.
در روش جراحی ، احساس ضعف و خستگی شایع است. در برخی موارد جراحی موجب یبوست و اسهال می شود.
۱-۴-۶-۲- شیمی درمانی : شیمی درمانی استفاده از داروهای ضدسرطان برای از بین بردن سلول های سرطانی است. داروهای شیمی درمانی وارد گردش خون شده و بر سلول های سرطانی تمام بدن اثر می کنند.
داروهای ضدسرطانی ، معمولا از طریق وریدی تجویز می شوند ولی در برخی موارد ، خوراکی نیز داده می شوند. عوارض جانبی به نوع و مقدار دارو بستگی دارد. این داروها به سلول های سالمی که قدرت تقسیم بالایی دارند ، آسیب می رسانند.
سلول های خونی : این سلول ها با عفونت مقابله نموده و به لخته شدن خون کمک می کند ، همچنین اکسیژن را به تمام بافت های بدن حمل می کنند. ممکن است به علت تاثیر دارو روی سلول های خونی ، عفونت و خون ریزی های خود به خودی و کبودی ، احساس ضعف و خستگی ایجاد شود.
سلول های ریشه مو : شیمی درمانی موجب ریزش مو می شود. باید دانست که موها مجددا رشد می کنند ولی ممکن است از نظر بافت و رنگ متفاوت باشند.
سلول های دستگاه گوارش : شیمی درمانی موجب کاهش اشتها ، تهوع و استفراغ ، اسهال و زخم های دهان و لب ها می شود. شیمی درمانی ممکن است موجب قرمزی پاها ، دردناک شدن و کنده شدن پوست کف دست و قسمت های تحتانی پا شود.
۱-۴-۶-۳- درمان بیولوژیکی : برخی از مبتلایان به سرطان کولورکتال انتشار یافته ، نوعی درمان بیولوژیکی به نام آنتی بادی مونوکلونال دریافت می کنند آنتی بادی های مونوکلونال به سلول های سرطانی کولورکتال می پیوندند و رشد و انتشار آنها را مهار می کنند. ممکن است فرد همزمان شیمی درمانی را نیز دریافت کند. آنتی بادی های مونوکلونال از طریق وریدی تجویز می شوند. درمان بیولوژیکی نیز مانند شیمی درمانی باعث عوارض جانبی می شود. عوارض جانبی در درمان بیولوژیک ، عمدتا به نوع آنتی بادی مونوکلونال مورد استفاده بستگی دارد. عوارض جانبی عبارتند از : کهیر ، تب ، درد شکم ، استفراغ ، اسهال ، نوسانات فشار خون ، خون ریزی و اختلالات تنفسی.
عوارض جانبی معمولا بعد از درمان اول خفیف تر می شود.
۱-۴-۶-۲- پرتو درمانی (درمان با اشعه) : در این روش از اشعه های پرانرژی جهت از بین بردن سلول های سرطانی استفاده می شود. پرتو درمانی تنها در ناحیه تحت درمان ، بر سلول های سرطانی تاثیر می گذارد.
پزشکان از انواع پرتو درمانی برای درمان سرطان استفاده می کنند. اغلب افراد دو نوع رادیو تراپی دریافت می کنند :
پرتو درمانی خارجی : در آن اشعه از یک دستگاه خارج می شود ، شایعترین نوع دستگاه که برای پرتو درمانی استفاده می شود تسهیل کننده ی خطی است. طول درمان معمولا ۵ روز در هفته برای چند هفته است.
پرتو درمانی داخلی : اشعه از یک ماده رادیواکتیو که در لوله های باریک قرار داده شده و مستقیما در نزدیک تومور گذاشته می شود خارج می شود ، بیمار در بیمارستان می ماند و ماده رادیواکتیو کاشته شده برای روزها در محل باقی می ماند ، معمولا قبل از خروج بیمار ماده خارج می شود.
پرتو درمانی حین جراحی : در برخی موارد ، پرتو درمانی خارجی در طول جراحی داده می شود. عوارض جانبی پرتو درمانی به مقدار اشعه و محل درمان بستگی دارد. پرتو درمانی به شکم و لگن ممکن است موجب بروز تهوع ، استفراغ ، اسهال ، مدفوع خونی ، دل پیچه ، اختلالات ادراری مانند عدم توانایی در توقف جریان ادرار از مثانه شود. پوست محل درمان ممکن است قرمز ، خشک و حساس شود. ممکن است به خصوص در هفته های آخر درمان ، فرد احساس خستگی کند. در طی پرتو درمانی استراحت خیلی مهم است ، اما پزشکان معمولا به بیماران توصیه می کنند که سعی کنند فعال باقی بمانند. عوارض جانبی بعد از خاتمه درمان از بین می رود.
۱-۲ پروتئین CD166 :
CD166 که مولکول چسبندگی سلول لوکوسیت فعال شده (ALCAM^[14]) نیز نامیده می شود شاخص سلول های بنیادی سرطان کولورکتال می باشد. این شاخص توسط تومورهای تهاجمی ظاهر می شود. گرچه وجود CD166 در سطح سلول تومور با کوتاه شدن میزان بقاء ارتباط دارد ، اما اطلاعات اندکی درباره نقش و ظاهر شدن آن در مخاط طبیعی روده موجود است. این پروتئین در سطح خارجی سلول های سرطانی در سرطان کولورکتال وجود دارد و با سرطانی شدن سلول ها میزان بیان آن خیلی زیاد می شود و CD166 دارای دو نوع دومین خارج سلولی است که دمین C و دمین V نامیده می شوند و تعداد دمین های C و V آن ها به ترتیب ۳ و ۲ عدد است.میزان این پروتئین با بدخیم شدن تومور افزایش می یابد. )اولریچ والده و همکاران،۲۰۱۰؛ بوون و هکاران ،۱۹۹۵ ؛ بوون وهمکاران۱۹۹۶)
این پروتئین دارای ۵۶۳ آمینواسید می باشد. همچنین این پروتئین به عنوان یک آنتی ژن مطرح می باشد که موجب القای تولید آنتی بادی در موش ایمونیزه شده با سلول های سرطانی روده بزرگ انسانی می شود. پروتئین CD166 به عنوان یکی از مارکرهای مولکولی جهت هدف های درمانی بیماران مبتلا به سرطان کولورکتال مطرح می باشد. (بوون و همکاران،۱۹۹۹)
ارتباط پروتئین CD166 با تحریک رشد توموری و متاستاز موجب شد این پروتئین به عنوان یک مارکر جهت روش های درمانی در مقابله با سرطان کولورکتال پیشنهاد شود.

۲-۱-۶-۲ملت
ملت به گروهی از انسانهای دارای فرهنگ، ریشه نژادی مشترک و زبان واحد اطلاق می گردد که دارای حکومتی واحد هستند یا قصدی برای خلق چنین حکومتی دارند.

تعریف دیگری ملت به گروهی از مردم گفته می شود که به دلایلی خود را متعلق به یکدیگر و وابسته به هم می دانند این دلایل ممکن است ملموس و عینی باشد ماننند زبان و فرهنگ ، دین ، آداب و رسوم اجتماعی ، سرزمین مشترک ، تاریخ مشترک و عامل نژادی و یا مانند جهان بینی مشترک ، غیر ملموس و ذهنی باشد.(میر حیدر، ۱۳۸۵: ۱۲۴)
۳-۱-۶-۲حکومت
مردمی که در یک سرزمین زندگی می‌کنند به نوعی نظام اداری نیازمندند تا بتوانند نقشهای مورد نظر خود را ایفا کنند. هیچ دولتی بدون سازمان سیاسی نمی‌تواند موجودیت پیدا کند.( (www.ngdir.ir
۴-۱-۶-۲حاکمیت
مهمترین وجه تمایز دولت از سایر واحدهای سیاسی حاکمیت است. حاکمیت در مفهوم خارجی آن به قدرت مطلقه دولت و این که هیچ دولت و این که هیچ قدرتی را برتر نمی‌شناسد اشاره دارد به بیان دیگر، استقلال و آزاد بودن از نظارت مستقیم یک قدرت خارجی، ذاتی دولت است.
حاکمیت قدرت ناشی از آزادی و استقلال یک دولت مستقل است. دولت های مستقل می توانند با اعمال حق حاکمیت ، روابط خارجی و امور داخلی خود را بر وفق تمایلات خود تنظیم نمایند. همچنین به معنای قدرت عالیه تصمیم گیری و اجرای تصمیمات در اختیار دولت است و هیچ نهاد اجتماعی دیگری از آن برخوردار نیست. .( روشن و فرهادیان ، ۱۳۸۵: ۸۷)
۷-۲مفاهیم پایدار در جغرافیای سیاسی
همانطور که بیان شدکشور موضوع اصلی بحث در جغرافیای سیاسی است و مبحث محوری در آن شمرده می شود.در اینجا،برای دسترسی آسان به مفاهیم جغرافیایی-سیاسی در اصطلاحات “سرزمین یا بوم""مرز"و"ناحیه” “شهر” هر یک به طور جداگانه بررسی میشود.(مجتهدزاده:۳۰:۱۳۸۶)
۱-۷-۲بوم“
”بوم“ واژه‌اى است کهن در زبان فارسى که از یک‌سو با مفهوم ”میهن“ برابر است و از سوى دیگر با مفهوم اروپائى ”سرزمین“ نزدیکى پیدا مى‌کند. اگرچه واژه ‌”بوم“ در فرهنگ جغرافیائى سیاسى فارسى‌ زبان کنونى مورد بررسى نیست و جائى در مباحث علمى ندارد، مى‌تواند همراه با مفهوم ”مرز“ وارد این فرهنگ شود و جایگزینى پویا در فارسى براى واژه territory باشد؛ آنگونه که در فرهنگ جغرافیاى سیاسى باختر زمین آمده است.
به هرحال، ما در اینجا با مفهوم ”سرزمین“ سر و کار داریم آنگونه که مفهوم ”territory“ در فرهنگ جغرافیاى سیاسى اروپائى مورد بحث است. سرزمین را مى‌توان چهره افقى یا فیزیکى کشور تعریف کرد؛ مفهومى جغرافیائى که با توجه به مفهوم حکومت، جنبه‌اى سیاسى پیدا مى‌کند و با توجه به آن مفهوم و مفهوم ”ملت“ پدیده سیاسى - جغرافیائى ”کشور“ را واقعیت مى‌بخشد. از میان جغرافیدانان سیاسى باختر زمین، پرفسور ژان ایونا گاتمن توانسته است کارآترین و رساترین تعریف را، تا این تاریخ، از سرزمین یا ”بوم“ در رابطه با ”حاکمیت“ حکومت ارائه دهد. وى در مقاله‌‌اى تحت عنوان ”گذران تکاملى مفهوم سرزمین“ در حالى‌که بر این نکته تائید دارد که مفهوم سرزمین در روزگاران ما همچنان دستخوش دگرگونى بنیادین و پر اهمیتى است مى‌گوید^۱:سرزمین هم مفهومى سیاسى است و هم جغرافیائی، چراکه چهره جغرافیائى زمین هم جلوه‌گاه جدائى‌هاى سیاسى است و هم از راه جریانى سیاسى سازمان مى‌یابد.( .(www.aftabir.com
۱-۷-۲مرز
در رابطه با تعریف مرز و سرحد، طبقه بندی انواع مرزها و کارکردهای مرز و سایر مباحث مرتبط با مرز، تلاش هایی از سوی جغرافیدانان سیاسی و برخی دیگر از کارشناسان رشته های مرتبط صورت گرفته است؛ از جمله می توان به فعالیت هایی که توسط دانشمندانی مانند هارتشورن، هولدیچ، جونز و کریستف اشاره کرد که به تعریف اصطلاحات مرز، سرحد و طبقه بندی انواع مرز پرداخته اند (زرقانی،۱۷:۱۳۸۶). برخی از تعاریف اشاره شده ی مرز، از سوی دانشمندان مختلف عبارت است از: خط جدا کننده ی یک واحد از واحد دیگر را مرز گویند. خطوط مرزی، خطوط اعتباری و قراردادی هستند که به مننظور تحدید یک واحد بر روی زمین مشخص می شوند(میرحیدر،۱۶۱:۱۳۸۶). مرزهای فضاهای انسانی توسط فعالیت های اجتماعی تعریف می شوند و بسته به نوع ماهیت فعالیت اجتماعی از انواع دقیق تا انواع نامشخص تغییر می نمایند(میرحیدر،۷:۱۳۸۶).مرز حد فاصل دو کشور یا منطقه ای که صلاحیت سرزمینی بر روی آن پایان می یابد (آقابخشی،افشاری راد،۵۷:۱۳۷۹) . خط پیرامونی که بخش پایانی گستره ی فعالیت یک ملت را مشخص می سازد و جنبه ای سیاسی پیدا می کند که مرز خوانده می شود (مجتهدزاده،۴:۱۳۸۶). ریچارد مویر می گوید: “مرزها تا حدودی مانند چیزی خطی توصیف شده اند. در حقیقت مرزها در جایی به وجود می آیند که فصل مشترک های عمودی میان حاکمیت های کشوری از سطح زمین می گذرد . و همچنین پیتر تیلور می گوید: مرز مفهومی از درون به بیرون است و خط مشخصی است که جدایی را نشان می دهد. (زرقانی،۱۸:۱۳۸۶).
۳-۷-۲ناحیه
ناحیه به جایی گفته می شود که از وحدت و تجانس ویژه ای برخوردار بوده و این وحدت ممکن است طبیعی باشد و یا توسط انسان ایجاد گردد «گریفت تیلر»(شکوئی، ۱۳۸۲: ۵۸).جغرافیای ناحیه ای تفاوتها و شباهتهای میان دو بخش از محیط انسانی را مورد مطالعه قرار می دهد و در تکاپوی یافتن پاسخی به دلایل این گونه تفاوتها از راه مطالعه مجموعه عواملی است که آن ناحیه را از دیگر نواحی متمایز می سازد. در این مطالعات بررسی اوضاع و شرایط محیطی ناحیه بسیار کوچکی چون یک روستای کوچک یا یک شهر می تواند مورد توجه قرار گیرد که چنین مطالعه ای را میکروجیوگرافی گویند. مطالعه نواحی گسترده، مانند منطقه خلیج فارس، جنبه ماکرودیویژن به خود می گیرد. جغرافیدانان ناحیه ای مطالعه بخشهای درونی ماکرودیویژنها را براساس مطالعه ویژگیهای فرهنگی کوچک درونی آنها پیگیری می کنند. این مطالعات ممکن است شامل تقسیم یک ماکرودیویژن به چند ناحیه برخوردار از ویژگیهای فرهنگی جدا از هم باشد؛ برای مثال عواملی چون زبان، کشاورزی، چهره جغرافیایی زمین مورد نظر یا شیوه خاص زندگی اقتصادی ساکنان آن یا آمیخته ای از همه این موارد برای تشخیص تفاوت میان هر یک از این نواحی یا نواحی دیگر، موضوع مورد مطالعه خواهند بود.یک ناحیه در جغرافیا، هنگامی قابل تشخیص است و از یک شخصیت یکپارچه و متمایز از دیگر نواحی جغرافیایی برخوردار است که عوامل پیوند دهنده اجزاء آن به خوبی آشکار و قابل شناسایی باشد. این عوامل پیوند دهنده ممکن است عوامل جغرافیایی یا فیزیکی باشد، مانند واقع شدن در محیط جغرافیایی ویژه ای که از محیطهای دیگر جدا و متمایز باشد یا واقع شدن در محیط اقتصادی ویژه ای که ساکنانش را به دلیل مشغله خاصی یکپارچه سازد، یا اینکه ممکن است عوامل فرهنگی و معنوی باشد که محیط جغرافیایی- سیاسی ویژه ای را پدید آورد. در مورد نخست، معمولا این گونه ناحیه ها به گونه استان، شهرستان، بخش و برزن تقسیم می شود و جغرافیای سیاسی کشور را شکل می دهد. در مورد دوم، معمولا این گونه ناحیه ها به گونه حوزه های انتخاباتی جدا از هم درمی آید و جغرافیای انتخاباتی کشور را واقعیت می بخشد. حدود نواحی جغرافیایی- سیاسی درون کشوری اغلب از ترسیم روی نقشه های تقسیمات کشوری فراتر نمی رود و به نسبت گستره شخصیت ناحیه ای ساکنان به گونه «شهر» یا «روستا» خودنمایی دارد یا به گونه تقسیمات کشوری : «استان»، «شهرستان»، «شهر»، «بخش»، «برزن» یا واحدهای کوچک تر تعیین و روی نقشه ترسیم می شود. گاه حدود این نواحی کاملا ذهنی است و چون از سوی حکومت به رسمیت شناخته نمی شود، روی نقشه جغرافیایی نیز ترسیم نمی گردد.
بدین ترتیب، ناحیه در جغرافیا ممکن است به کوچکی یک «محله» باشد یا به بزرگی یک «منطقه»، بی آنکه اندازه یا گستره جغرافیایی در پویایی سیاسی آن اثری داشته باشد(مجتهد زاده، ۱۳۸۶: ۵۷).ناحیه بندی سرزمینی ریشه و سابقه در تمدن های کهنی مثل یونان باستان، روم و ایران باستان دارد. در بیشتر کشورهای دنیا به دلیل تفویض برخی از وظایف اداری – سیاسی حکومت ها در سطح کشورها از طرف مسئولین سیاسی به مردم و نیز تمایل ساکنان نواحی مختلف یک سرزمین برای دخالت و همکاری در امور مربوط به خود در سطح کشور موضوع ناحیه بندی سیاسی از اهمیت ویژه ای برخوردار است(احمدی پور و دیگران، ۱۳۸۹: ۴۶).
فرهنگ و عامل انسانی اساس شکل گیری ناحیه در جغرافیا هستند. از این رو، در دولت های قدیمی، نواحی فرهنگی، ناهمسانی زبانی، مذهبی و نژادی وجود دارد. وجود چنین نواحی فرهنگی در این دولت و حتی دولت های جدیدتر موضوعی شایع و متداول است. به هنگام سقوط دیگر سازمان های سیاسی، فضای مرزهای دولت در پیرامون مرکز یا مراکز ناحیه ای قدرت رشد کردند و گسترش یافتند. در جریان این تحول مرز دولت با موزاییک سخت سازه های قومی متفاوت همپوشی یافت که پیامد آن تشکیل دولت های چند قومیتی و چند ناحیه ای بوده است. برای نمونه کشور روسیه با وجود فروپاشی شوروی هم اکنون دارای ۳۸ اقلیت ملی، ۱۶ جمهوری خودمختار، ۵ منطقه خود مختار و ۱۰ ناحیه خود مختار است(غروی، ۱۳۷۳: ۱۱۷).
۳-۷-۲شهر
شهر محلی است با حدود قانونی که در محدوده جغرافیایی بخش واقع شده و از نظر بافت - اجتماعی ، اشتغال و سایر عوامل دارای سیمائی با ویژگیهای خاص خود بوده بطوری که اکثریت ساکنان دائمی آن در مشاغل کسب ، تجارت ، صنعت ، کشاورزی ، خدمات و فعالیتهای اداری اشتغال داشته و در زمینه خدمات شهری از خود کفائی نسبی برخوردار و کانون مبادلات اجتماعی ، اقتصادی ، فرهنگی و سیاسی حوزه جذب و نفوذ پیرامون خود بوده و حداقل دارای ده هزار نفر جمعیت باشد.(کرمزادگان،۵۷:۱۳۹۰)
۸-۲مفهوم سازماندهی سیاسی فضای جغرافیایی
مفهوم توامان دیگری که با موضو ع جغرافیای سیاسی در ارتباط است و در واقع از مهمترین موضوعات درجغرافیای سیاسی مفهوم سازماندهی سیاسی فضا است.نواحی سیاسی از ارکان سازماندهی سیاسی فضا محسوب شده که از یکسو تعیین مرز و از سوی دیگر تعیین مرکزیت دو موضوع مهم تقسیم بندی فضا است و به عبارت دیگر مرکزیت ، مجاورت و مرزهای واحد اداری – سیاسی سه مولفه اصلی در تقسیم بندی سیاسی فضا(تقسیمات کشوری) بشمار می آید.(عاملی، ۱۳۸۲:۲) بدین جهت دولتها نسبت به تقسیم فضای سرزمین خود جدیت خاصی دارند. البته سطح اختیارات و قدرت تصمیم گیری و کارکرد سیاسی واحدهای تقسیماتی درون کشوری تا حد زیادی تابع نوع دولت و سیستم سیاسی سطح ملی می باشد بعبارتی دولت اعم از اینکه بسیط ، فدرال و یا ناحیه ای باشد نوع سازماندهی سیاسی فضا متفاوتی خواهد داشت (هوشیار، ۱۳۷۹:۱۱)
سازماندهی سیاسی فضا اگر مهمترین موضوع دولتهای مدرن نباشد بدون تردید یکی از حساس‌ترین و مهمترین موضوعات آنها می‌باشدکه عوامل سیاسی ، اجتماعی، تاریخ و فرهنگ یک جامعه را به کمک می طلبد. سازماندهی سیاسی فضا تقسیم بندی یک پهنه سرزمینی براساس عوامل و محدوده های همگن اجتماعی، محیطی ، اقتصادی ، سیاسی و اداری به منظور اداره و مدیریت بهینه سرزمین و بهره برداری مطلوب و منطقی از منابع در راستای برقراری توسعه پایدار و به منظور ایفای نقش سیاسی می‌باشد.
انتخاب یک نظام تقسیمات کشوری متشکل از زیر مجموعه ها و تقسیم کارکرد های اداری مربوط به آن چیزی نیست که به سادگی به مصلحت اداری مربوط شود. آنچه که در اینجا اهمیت دارد پیوند های عاطفی و سیاسی میان مردم و مکان است. (مویر ، ۱۳۷۹:۲۵۱) به واقع می توان گفت که سازماندهی سیاسی فضا تقسیم بندی سطح یک سرزمین به واحدهای متمایز سیاسی بر اساس معیارها و ملاکهای معین می باشد که فضای درون کشوری به تقسیم پهنه سرزمین ملی مبتنی بر ملاکهای معین می‌پردازد. این موضوع از مسائل مهمی است که یک کشور در حال رشد باید برای انجام برنامه‌ریزی‌های اقتصادی ، اجتماعی و اداره بهتر سرزمین و بهره برداری بیشتر به آن توجه کند و تا زمانیکه سازماندهی صحیح و مناسبی نداشته باشیم بازده هرگونه برنامه ریزی در سطح ملی ، منطقه‌ای و محلی ناچیز و احتمالا مغشوش خواهد بود. کارکردهای سیاسی و غیر سیاسی نواحی سیاسی ایجاب می‌کند که به منظور بهینه سازی و ارتقا سطح کارکردهای آن در چهارچوب کلیت دولت ملی سازمان و ساختار مناسب نواحی سیاسی ترتیب داده شود تا این واحدها بصورت مجموعه‌ای هماهنگ در جهت اهداف محلی و ملی دولت و نظام سیاسی به وظایف خود عمل کند .
سازماندهی سیاسی فضا با وجود تاثیر پذیری از نوع رژیم سیاسی ، شکل حکومت و مناسبات درونی قدرت در جامعه و دولت مقوله‌ای فنی و پیچیده است که جمعیت و پراکنش جغرافیایی آن ، مساحت کشور و تنوع فضایی آن ، ثروت اقتصادی و میزان تعادل و توازن منطقه‌ای آن و تهدیدها و جهت های درونی و بیرونی آن در شمار زیرساختهای آن بوده و هست.
در سازماندهی سیاسی فضا آنچه در گذشته مورد نظر بوده تکیه بر شاخصهای طبیعی ثابت و شاخصهای فرهنگی عمومی (زبان ، مذهب ، نژاد و قومیت ) نسبتا ثابت بوده است اما امروزه در سازماندهی سیاسی فضا با ترکیب شاخص های مختلف سعی می‌شود نواحی از همگنی نسبی طبیعی و انسانی برخوردار باشند (احمدی پور،۱۳۹۰:۷۳ - ۶۹)
به عبارتی مردم ساکن در محدوده یک کشور ، قلمرو نظام سیاسی و حکومت آن سرزمین را تشکیل می دهند در درون واحدهای سیاسی در سطح کشور مستقل به منظور تسهیل در اداره امور و ایجاد حداکثر کارایی در خدمت رسانی و با توجه به ضروریات سیاسی ، تاریخی ، فرهنگی و وابستگی های عاطفی منطقه ای تقسیماتی صورت می گیرد که به نام تقسیمات اداری – سیاسی کشوری خوانده می شود. دولت ها به دلیل اهمیت سازماندهی سیاسی فضا در توسعه کشورهای خود نسبت به تقسیم فضای درونی سرزمین خود به شکل مناسب و بهینه جدیت خاصی دارند. معمولا این تقسیم بندی مبتنی بر نزدیکی های قومی ، نژادی ، مذهبی ، تاریخی ، اوضاع طبیعی و غیره می باشد. تقسیمات اداری بسته به شرایط اجتماعی ، فرهنگی و نوع حکومت هر کشور ، با اسامی و اختیارات متفاوت تعیین می شود. حال آنکه هر یک از واحد های بدست آمده از تقسیم کل کشور می تواند از درجه سیاسی خاصی برخوردار باشد(استان ، شهرستان، بخش و دهستان) حتی ممکن است دو یا سه واحد طبیعی تشکیل یک واحد سیاسی بدهند و بر عکس.(احمدی پور، ۱۳۸۸ : ۴)
در ارتباط به مولفه ها و عوامل مرتبط با سازماندهی سیاسی فضا موضوع حاکمیت ، کشور ، سرزمین، ملت ، دولت ،استان ، شهرستان ، بخش ، شهر ، دهستان و روستا قابل شناسایی بوده که درقالب شکل زیرنشان داده شده است.
شکل۱-۲:مولفه ها و عوامل مرتبط با سازماندهی سیاسی فضا
ترسیم:نگارنده
۹-۲نقش عوامل جغرافیایی در روابط بین‏الملل
تأثیر عوامل جغرافیایی و اقلیمی بر رفتارهای سیاسی، گرایشی است قدیمی که ریشه در تاریخ بشر دارد؛ مثلاً، به اعتقاد ارسطو، مردم و محیط آن‏ها جدایی‏ناپذیرند و مردم همواره از شرایط جغرافیایی تأثیر می‏پذیرفته‏اند. ژان بُدن می‏گفت: شرایط جغرافیایی بر روحیات ملّی و سیاست خارجی کشورها تأثیر می‏گذارد. اما این گرایش از دهه ۱۹۶۰ م. با تأکید بیش‏تر بر نقش عوامل جغرافیایی بر رفتارهای سیاسی مجددا با قوّت و قدرت ظهور پیدا کرد و هم‏اکنون در روابط بین‏الملل (در حوزه نظری و عملی)، عواملی مانند جغرافیا، توزیع منابع، توسعه و فن‏آوری از اهمیت و نقش فوق‏العاده‏ای برخوردار است، به نحوی که بدون توجه به آن‏ها شناسایی کامل محیط بین‏المللی ممکن نیست. از اواخر قرن ۱۹، تأثیر رشد جمعیت بر کمبود منابع، نقش کمبود منابع در منازعات آینده، و جغرافیا و تأثیر فن‏آوری بر منابع و جغرافیا، محور نوشته‏ها در این زمینه بوده که عمدتا دو گروه «آرمان‏گرایان» و «واقع‏گرایان» در روابط بین‏الملل، انسان را در ارتباط با عوامل جغرافیایی و زیست محیطی ـ به مفهوم وسیع آن ـ به گونه‏ای که فرهنگ انسانی و ویژگی‏های آن را شامل است، مورد توجه قرار داده ‏اند(دوئرتی،۱۳۷۲ :۱۰۶).
۱۰-۲جغرافیا و ژئوپلیتیک
مفهوم ژئوپلیتیک بیانگر حیطه‌ای از بررسی جغرافیایی است که عامل فضا را در شناخت چگونگی شکل‌گیری روابط بین‌الملل مهم تلقی می‌کند. کاربرد فعلی این واژه نباید با واژه ژئوپلیتیک آلمان که شکل خاصی از جبر محیطی بود که برای مشروعیت دادن به اعمال دولت به کار رفت اشتباه گردد. واژه اخیر ابتدا در سال ۱۹۱۶ به وسیله ردولف کیلن دانشمند علوم سیاسی سوئدی به کار رفت و سپس توسط کارل هاوس هوفر جغرافی‌دان آلمانی که طرفدار بخشی از افکار فردریک راتزل بود مورد استفاده قرار گرفت و راتزل تحت تأثیر مفهوم هگلی دولت یعنی وجود یک روح واحد در جامعه قرار گرفته با جمع آن با افکار دیگر، دولت را ارگانیزمی می‌دانست که افراد تابع آنند و نیاز جدی به فضای حیاتی و توسعه سرزمینی دارد. این افکار توسط رهبران حزب نازی به ویژه رودلف هس در طرح‌های گسترش سرزمینی مورد بهره‌برداری قرار گرفت. سوءاستفاده از این ایده‌ها در اهداف سیاسی، به دانش ژئوپلیتیک ضربه زد و باعث شد نسبت به هرامری که شباهتی با آن داشته باشد حساسیت ایجاد شود.(عزتی،۶:۱۳۸۲)
در عین حال، همان‌طور که پیت در سال ۱۹۸۹ نوشت اصطلاح ژئوپلتیک که پس از جنگ دوم با بدنامی رها شده بود، در اواخر دهه ۱۹۷۰ و دهه ۱۹۸۰ احیا شد.) مویر،۳۶۸:۱۳۷۹) و تعدادی از دانشمندان به بیان و شرح آن پرداختند.
یکی از نویسندگان دو مفهوم جغرافیای سیاسی و ژئوپلتیک را به این صورت تعریف کرده است: “جغرافیای سیاسی اثر تصمیم‌گیری‌های سیاسی انسان را روی چهره و اشکال جغرافیایی مربوط به محیط انسانی هم چون حکومت، مرز، مهاجرت، ارتباطات، توزیع، نقل و انتقال و غیره مطالعه می‌کند، در حالی که ژئوپلتیک به مطالعه اثر عوامل جغرافیایی روی سیاست‌های دگرگون شونده جهانی می‌پردازد"(مجتهدزاده،۶۲:۱۳۸۶ (اما دقیق‌تر آن است که بگوییم جغرافیای سیاسی با رابطه متقابل جغرافیا و سیاست سر و کار دارد.و به این‌ترتیب، مفهوم ژئوپلتیک که به نقش عمده عامل فضا در شکل‌گیری روابط بین‌الملل معتقد است، جزئی از دانش و علم جغرافیای سیاسی محسوب می‌شود.
در این رابطه سائول.بی.کوهن در کتابش “جغرافیا و سیاست در جهان تقسیم شده” همین مفهوم را بیان داشته و عصاره ژئوپلتیک را مطالعه روابطی می‌داند که میان سیاست بین‌المللی، قدرت و مشخصات جغرافیایی برقرار می‌شود(عزتی،۶:۱۳۸۲)
در دهه‌ های پایانی قرن ۲۰ دوباره ژئوپلتیک احیا و برداشت‌های مختلفی همراه با پژوهش‌های بی‌شمار تجربی برای بیان نظم ژئوپلتیک جهانی به صحنه آمد که از آن میان سه مورد می‌توان برجسته شود:
۱٫ دیدگاه روابط مبتنی بر قدرت که به ویژگی سلسله مراتبی دولت‌ها در درون نظم جهانی تأکید می‌کند. متغیر اصلی در اینجا توان یک کشور در تأثیر یا تغییر رفتار دیگران در مسیر مورد تقاضای خود است. دانشمندان علوم سیاسی از دیرباز این روابط مبتنی بر قدرت را با واژه موازنه جهانی و فرموله کردن روابط بین‌المللی پس از جنگ دوم جهانی در مدل‌های دو قطبی (پایان دهه ۱۹۴۰ و دهه ۱۹۵۰)، دو قطبی سست (پایان دهه ۱۹۵۰ و دهه ۱۹۶۰) و چند قطبی (دهه‌ های ۱۹۷۰ و ۱۹۸۰) مورد توجه قرار داده‌اند، کوهن با مشاهده ظهور سه قدرت جدید جهانی یعنی ژاپن، چین و اروپای غربی و ظهور تعدادی قدرت منطقه‌ای، در سال ۱۹۸۲ نوشت که جهان به سوی یک سیستم سلسله مراتبی در حال حرکت است. کوهن مناطقی مانند آسیای جنوب شرقی و خاور میانه را به دلیل اهمیت ژئواستراتژیک جهانی آنها و گرفتار آمدن میان دو حوزه نفوذ دو ابرقدرت و ویژگی‌های فرهنگی و منطقه‌ای‌شان بی‌ثبات تصویر می‌کرد و به آنها نام کمربندهای شکننده می‌داد. به نظر او هر گاه یکی از رقبا در منطقه‌ای از رقیب عقب می‌افتاد برای اعمال نفوذ در منطقه‌ای دیگر از جهان دست به کار می‌شد.
کوهن در ۱۹۹۰ به نقش قدرت‌های درجه دوم که آنها را کشورهای دروازه‌ای می‌خواند معتقد شد. به نظر او دو عرصه در بالاترین سطح ژئواستراتژیک وجود دارد. یکی عرصه دریایی یعنی اروپای غربی، آفریقا و قاره آمریکا و دیگری عرصه قاره‌ای یعنی اتحاد شوروی و چین. اکثر قدرت‌های درجه دوم فوق در درون این عرصه‌ها محصور هستند، اما سه منطقه هم در خارج آنها هست یعنی جنوب آسیا و کمربند شکننده‌ خاورمیانه که عرصه رقابت‌اند و منطقه دروازه‌ای و نوظهور اروپای مرکزی و شرقی که منطقه‌ای حائل بوده و می‌تواند تماس و تعامل میان دو عرصه را تسهیل کند. او در راستای منافع ملی آمریکا چیزی می‌نوشت و امید می‌داد که فروپاشی اتحاد شوروی به ترسیم نقشه‌ای جدید و با ثبات‌تر از جهان خواهد انجامید.
۲٫ دیدگاه دوم بر توسعه قدرت بر مبنای ایدئولوژی دولت استوار است. به عنوان مثال، آمریکا با بیان رسالت قاره ای خود برای توسعه دموکراسی نفوذش را در قرن ۱۹ در قاره آمریکا گسترش داد. این کشور در قرن ۲۰ نیز با بیان رسالت خود در مبارزه با کمونیزم قدرت جهانی خود را افزایش داد. روسیه تزاری نیز با بیان رسالت خود در تنظیم جامعه آینده بشری، به توسعه اراضی یا مداخله در جهان سوسیالیست می‌پرداخت.
۳٫ دیدگاه اقتصاد سیاسی، که روی اینکه چه کسی، چه چیزی، کجا و چگونه به دست می‌آورد تأکید می‌کند. در اینجا فرض اکید بر این است که برای درک خوب و کامل ژئوپلتیک باید دینامیک‌های اقتصاد جهانی را در نظر گرفت. امانوئل والرشتاین در ۱۹۸۴ با ملاحظه رابطه میان روندهای تجمع ثروت، رقابت بر سر منابع و سیاست خارجی به عنوان بخشی از سیستم جهانی منفرد به هم وابسته که در آن کاپیتالیزم شکل دهی ویژگی‌ها و نظم سلسله مراتبی دولت‌ها را دیکته می‌کند به این فرض کمک کرده است. چنین سیستم جهانی، آمریکا را به سوی ایفای یک نقش مرکزی ژئواستراتژیک و اقتصادی برده است. در این تحلیل، در تعیین روابط بین دولت‌ها، نیروهای اقتصادی تعیین کننده‌اند و به روندهای سیاسی و فرهنگی نقشی عمده تعلق نمی‌گیرد.(مویر،۲۸۰:۱۳۷۹)
جدا از این سه دیدگاه، با فروپاشی اتحاد شوروی و سپس به قدرت رسیدن نو محافظه‌کاران در آمریکا، این کشور برای سلطه بلامنازع بر مناطق حیاتی جهان در تکاپو افتاده و با مستمسک قرار دادن حملات ۲۰ شهریور (۱۱سپتامبر) در این راستا نبردهایی را تحت عنوان “مبارزه با تروریسم” سازمان داده است.
به طور کلی محتوا، قلمرو و موضوعات مورد بحث در علم جغرافیای سیاسی را می‌توان در چند مورد زیر بیان داشت:

هنگامی که بانکها با ناتوانی در بازپرداخت دیون و مشکلات نقدینگی مواجه هستند برای مدیریت کردن ریسک نقدینگی میتوانند شفافیت صورتهای مالی را بهبود بخشند. او مدلی را ارائه کرد که براساس آن هنگامی که برای تامین مالی، عدم تقارن اطلاعاتی نیز موجب بروز اصطکاک و حساسیت میشود. بانکها میتوانند با افزایش شفافیت و کاهش عدم تقارن اطلاعاتی، تامین مالی خود را راحتتر کنند.

 

۲۰۰۷

 

راتنوسکی

 

به بررسی تاثیر شفافیت سود در مدیریت ریسک بانک

 

۴

 

 

 

شرکت هایی که دارای صورت های مالی غیر شفاف هستند، بیشتر در معرض ریسک سقوط سهام قرار می گیرند.

 

۲۰۰۹

 

هوتن
و
همکاران

 

بررسی رابطه بین عدم شفافیت گزارشگری مالی و ریسک سقوط قیمت سهام

 

۵

 

 

 

میزان استقلال اعضای هیئت مدیره به طور مثبت و معناداری با شفافیت گزارشگری مالی مرتبط است

 

۲۰۰۹

 

نوروین
و
هوسین

 

بررسی تاثیر ساختار مالکیت خانوادگی و ترکیب هیئت مدیره بر شفافیت سود

 

۶

 

 

 

در شرایط وجود عدم تقارن اطلاعاتی، توانایی محافظه کاری برای کاهش ریسک سقوط آتی قیمت سهام بیشتر است.

 

۲۰۱۰

 

کیم
و
زهانگ

 

بررسی رابطه بین محافظه کاری حسابداری و ریسک سقوط قیمت سهام

 

۷

 

 

 

عدم شفافیت سود و حساسیت جریانات نقدی عملیاتی منجر به افشاء نکردن اخبار بد می شود و ریسک سقوط قیمت سهام ار افزایش می دهد.

 

۲۰۱۲

 

چنگ
و
همکاران

 

بررسی رابطه بین عدم شفافیت سود، جریانات نقدی و ریسک کاهش قیمت سهام

 

۸

 

 

 

رابطه منفی بین صدور پیش بینی سود مدیریت و میزان متعدد خطر شرکت (ریسک ویژه، نوسانات بازده سهام، بتا، و پیشنهاد گسترش) و پیش بینی سود دقیق تر برای کاهش ریسک شرکت وجود دارد. در نهایت، پیش بینی سود مدیریت بر ارزش شرکت، نه تنها از طریق کاهش ریسک شرکت، بلکه از طریق تغییر ادراک سرمایه گذاران در مورد آینده جریان پول نقد تاثیر می گذارد. نتایج قوییا ارزیابی حساسیت مختلف را تایید می کند. به طور کلی، آزادسازی پیش بینی سود مدیریت با کیفیت بالا با مزایای مهم بازار سرمایه در ارتباط است.

 

۲۰۱۳

 

فاستر و همکاران

 

اثر افشای داوطلبانه در خطر شرکت و ارزش شرکت: شواهد پیش بینی سود مدیریت

 

۹

 

 

 

ارتباط بین متغیرها در مدل پیش بینی ریسک اعتباری محسوب می شوند و بیشترین کارایی برای پیش بینی ریسک اعتباری به ترتیب مربوط به شبکه های عصبی و مدل لجستیک می باشد.

 

۱۳۸۴

 

فلاح شمسی و تهرانی

 

طراحی و تبیین مدل ریسک اعتباری در نطام بانکی کشور

 

۱۰

 

 

۳- خواب تجلیات خداوند:
این قسم از مشاهدات دارای نکاتی است که نیاز به توضیح بیشتری دارد. از نظر عرفای شیعه، رؤیت خداوند در خواب و بیداری محال است و همچنین رؤیت خداوند در دنیا و آخرت قابل قبول نیست. زیرا این امر با آیات مختلفی از قرآن در تعارض است: « لَن تَرَانِی^[۱۶۹]»، « لاَّ تُدْرِکُهُ الأَبْصَارُ وَهُوَ یُدْرِکُ الأَبْصَارَ»^[۱۷۰] و « لَیْسَ کَمِثْلِهِ شَیْءٌ»^[۱۷۱] علاوه بر قرآن، ادله عقلی و نقلی دیگر هم این مطلب را تأیید میکند. اما شیعه میپذیرد که رؤیت تجلیات و مظاهر الهی برای انسان امری ممکن است. هم در دنیا و هم آخرت و هم خواب و هم بیداری برای انسان طالب لقاء خداوند مشاهدهی مظاهر او ممکن است و این مطلب با عقل و نقل تأیید شده است. چون نیازمند جسم بودن خدا و در زمان و مکان بودن او نمیباشد و هیچ نقص و محدودیتی هم برای خداوند نمیآید. آیات قرآن هم این مطلب را تأیید میکند. « أَیْنَمَا تُوَلُّواْ فَثَمَّ وَجْهُ اللّهِ»^[۱۷۲] « فَلَمَّا تَجَلَّى رَبُّهُ لِلْجَبَلِ جَعَلَهُ دَکًّا»^[۱۷۳] « مَن کَانَ یَرْجُو لِقَاءَ اللَّهِ فَإِنَّ أَجَلَ اللَّهِ لَآتٍ»^[۱۷۴] و «الظَّاهِرُ وَالْبَاطِنُ»^[۱۷۵].

اما نظر اهل سنت در این باره مختلف است. اشاعره معتقدند که رؤیت خدا با چشم ظاهری در دنیا^[۱۷۶] محال است، اما رؤیت خداوند در آخرت امری ممکن است و بلکه اتفاق هم میافتد، ایشان به تعدادی روایات و آیات استناد میکنند. که از نظر شیعه غیر قابل پذیرش است. اما اشاعره معتقد است که با قلب و در مقام فناء میتوان خداوند را در دنیا هم دید. اما این دیدن حسی نیست. اشاعره برای تأیید حرف خود به مکاشفات ومنامات عرفای خویش هم استناد میکنند. مثل اینکه ابراهیم بن ادهم از خداوندخواست که به او سکینه قلب قبل از لقاء پروردگار عطا کند، پس در خواب دید که در برابر خدا ایستاد، و خداوند به او میگوید آیا حیا نمیکنی که از من میخواهی که قبل از لقاء من سکینهی قلب میخواهی؟^[۱۷۷]
معتزله معتقدند که رؤیت خدا ممکن نیست و رؤیت خداوند از لوازم جسم بودن خداست که امری محال است. ایشان عقل و نقل را مؤید خود میدانند و به آنها استناد میکنند.^[۱۷۸]
محتوای کشف عارف
یکی از مسائل مهم پیرامون تجربهی دینی و مکاشفات عرفانی این است که محتوای این تجارب چه چیزی است؟ آیا محتوای آنها ادراکی شناختی است یا عاطفی و احساسی؟ آیا امور طبیعی در آنها دیده میشود یا امور غیر طبیعی؟ آیا محتوای کشف عارف زبانی است و در آن کلام رد و بدل میشود یا غیر زبانی است؟ محتوای کشف موافق با عقل و نقل است، یا با آنها در تضاد ومخالفت است. و بسیاری سؤالهای دیگر که در اینجا مطرح میشود. ما به مناسبت بحث به برخی موارد اشاره میکنیم هر چند گستردگی آنها بسیار فراتر از آن است که آنرا در چارچوبهای خاص قرار دهیم:
۱- انواع علوم بشری:
ابن عربی در باب ۴۶۳ فتوحات مکیه، کشف قطب دوازدهم را شامل همهی علوم طبیعی و غیر طبیعی میداند. وی میگوید: «این چنین عارفی دارای دو قوه علمی و عملی است. وی به خاطر ذوق عرفانی خود در هر علمی اعّم از منطقی ریاضی، طبیعی، الهی سررشته دارد. او تمام این علوم را از خدا گرفته است.»^[۱۷۹]
همانطور که ملاحظه میشود، چنین عارفی دارای چه علومی است و قدرت باطنی او تا چه حدی است. ابن عربی همهی اینها را محصول کشف و مشاهده میداند. همهی علوم بشری برای این عارف علوم الهی است چون از طریق خداوند ادراک شده است. امّا این مطلب امر غریبی نیست. زیرا براساس مبانی عرفانی و فلسفی همهی علوم از کانال عقل فعال به انسان میرسد، و تعلیم و تعلم‌های ما فقط نقش معدّ و کمک کنندگی را دارد. همانطور که احساس و لمس کردن حسی، فقط معدی برای درک حقایق است. و همهی علوم و معارف توسط آنچه در لسان دینی فرشتهای به نام جبرئیل نامیده میشود به بشر داده می‌شود.
بنابراین عارف که طی مراحل و منازل مختلف خود را هر چه بیشتر به عقل فعال نزدیک میکند، می‌تواند با افزایش تجرد نفس خود به درجهی بالاتری از علوم و معارف الهی دست پیدا کند.
ابن عربی در این رابطه میگوید: «هر انسانی دارای دو مبداء الهی است یکی از عالم جبروت و دیگری از عالم ملکوت. اوّلی به او علم و نور و دیگری به او عمل استمداد می‌کند.» همانگونه که خداوند می‌فرماید: «و جاءت کل نفس معها سائق و شهید»^[۱۸۰]
استاد جوادی آملی، از این علوم به علم لدنی، کشفی، ذوقی تعبیر مینماید^[۱۸۱] ابن عربی کتاب مشهور خود به نام «فتوحات مکیه» را نیز حاصل یک مکاشفه^[۱۸۲] میداند. آشنایان با این کتاب میدانند که این کتاب سراسر حکمت و علوم نظری و عملی است و به عنوان اوج قله عرفان شناخته میشود.
۲- رؤیت پیامبران و ملائک:
ابن عربی در مقاطع مختلفی از کتابش به رؤیت پیامبران و ملائک و سخن گفتن با آنها اشاره نموده است. این مطلب نشان دهندی اوج مقام عارف است. پیامبر فرمود که شیطان به صورت من نمیتواند درآید، چه خواب یا بیداری اگر مرا دیدید بدانید که رؤیای شما صادق است.
وی در مقدمهی کتاب خود میگوید: وقتی میخواستم نوشتن این کتاب را شروع کنم پیامبر را در عالم مثال مکاشفهی قلبی نمودم در حالیکه جمیع انبیاء هم آنجا حاضر بودند و امت او حاضر بودند و ملائکه به دور او میگردیدند. من با پیامبر صحبت نمودم و بسیاری از حقایق برای من آشکار گردید.^[۱۸۳]
اینکه انسانی بتواند پیامبر و ملائک را مشاهده کند، خبر از مقامی عظیم میدهد. زیرا انسان با بالاترین مخلوقات ارتباط پیدا کرده و به مقامی والا نائل گردیده است. اما این فقط یکی از مکاشفات اوست و او در مقامهای دیگری نیز پیامبران را ملاقات نموده است. این مکاشفه در مکه واقع شده و پیامبر اسلام با او صحبت نموده، وملائکه و دیگرانی حضور داشتهاند. اما او در کتاب خصوص الحکم فص هودیه به یک مکاشفهی دیگر استناد میکند. وی میگوید در قرطبه که از شهرهای مغرب (مراکش) است مکاشفهای نموده است که ارواح پیامبران را در آن مشاهده نموده است. در آن مکاشفه جز حضرت هود علیه السلام کسی با او صحبت ننموده است. و به وی گفته است که دارای مقام خاتم ولایت محمدیه است این مکاشفه نشانگر جلالت شأن این بزرگوار است.^[۱۸۴]
۳- مشاهدهی سر قدر:
سر قدر از اسرار عرفاء است و علمی است که هر کس را آگاهی بدان نیست. و محتوای آن به گفته‌ی ابن عربی آن است که هر مخلوقی به آن راهی که خداوند نشان او داده است میرود و بندگان همیشه در طریق خدا حرکت میکنند « قُلْ کُلٌّ یَعْمَلُ عَلَى شَاکِلَتِهِ»^[۱۸۵]. و دریافتن حقیقت این معنا برای هر کسی میسر نیست. در برخی مکاشفات عرفاء به سر قدر اگاه میشوند اما همهی آنها در یک سطح نیستند. برخی سر قدر را به صورت اجمال میداند و برخی آنرا به صورت تفصیل درمی‌یابند. و آنکه آنرا تفصیلا دانست مقامش بسیار والاتر از گروه اول است^[۱۸۶]. این مقام وقتی روی میدهد که پرده از اعیان ثابتهی همه برای انسان کنار رود، و انسان اعیان ثابته را به تمامی ببینید و بداند. دانستن سر قدر در مکاشفه صورت میگیرد.
۴- کشف باطن انسانها:
یکی از کسانی که مکاشفهی ایشان در اسلام مورد تأیید قرار گرفته، مکاشفهی حارثه بن زید^[۱۸۷] است، پیامبر اسلام بعد از نماز صبح این جوان را در مسجد دید. پیامبر پرسید «کیف اصحبت» چگونه صبح کردی، جوان گفت ای پیامبر صبح کردم در حالیکه یقین دارم. وقتی پیامبر از علامت یقین او پرسید جواب داد: یقین من باعث حزن من شده و شب تا صبح بیدارم و…. من عرش خدا را میبینیم ومحشر و حساب و کتاب را میبینیم و مردم محشور شدهاند تا محاسبه شوند. گویی به اهل بهشت نگاه میکنم در حالی که در بهشت متنعماند و اهل دوزخ را میبینیم در حالی که معذباند، من صدای ناله آتش را میشنوم که در گوشم طنین انداز است.^[۱۸۸] این نشان دهندهی یک مکاشفه والاست که مورد تأیید پیامبر قرار گرفت و حقائق عالم برای او مکشوف شد.
۵- حالات عاطفی:
در میان احوال عرفاء حالات مختلفی گزارش شده است. برای مثال حارثه که نام او گذشت،^[۱۸۹] دارای چنین حالاتی بوده است: چرت زدن و خواب آلودگی، در حال افتادن، رنگ زرد، جسم نحیف و لاغر، چشمهای گود افتاده، ناراحت، شب زنده دار …. همهی این حالات نشان دهندهی سنگین و سخت بودن مشاهدهی اوست به طوری که او را بیتاب نموده است. امام صادق دلیل حالات پیامبر را نیز سنگینی وحی پیام دانسته است. گفتیم که «اوتو» سه حالت کشش، هیبت و تعلق را مهمترین حالات عرفانی ومیدانست. اما همانطورکه جناب استاد قائمی نیا متذکر شده است این حالات بیشتر در تجارب مینوی وجود دارد. و در تجارب عرفانی اسلامی بیشتر حالت سکون، آرامش و وقار دیده میشود. پس بین تجارب در حالات وارده تفاوتهایی وجود^[۱۹۰] دارد.
۶- امور ماوراء عقل:
عرفاء کثیراً در گفتارها و نوشته های خود به امور ماوراء عقل اشاره میکنند. آنها مراتبی از مکاشفات خود را فوق عقل میدانند و معتقدند که برخی از آنها جایی برای قدم گذاردن عقل نیست. برای مثال ابن عربی در آغاز مقدمهی کتاب فتوحات خود از علمی به نام علم الاسرار نام میبرد که از جمله مکاشفات عرفاء است ولکن ماوراء عقل و به اصطلاح خود او «العلم الذی فوق طور العقل و هو علم نفث روح القدس فی الروع» است.^[۱۹۱] یکی از دلایل اینکه عقل در این امور راه ندارد به گفتهی وی آن است که عقل فقط دربارهی خدا علوم^[۱۹۲] سلبی را درک میکند و از درک ایجابی خداوند ناتوان است.
۷- مشاهده ارواح مجرده و انسانهای برزخی:
ابن عربی در کتاب خود به مواردی از تکلم خود با ارواح مجرد صحبت میکند، گاهی کلام او چنان است که در بیداری هم این اتفاق برای او افتاده است. چنین مواردی در کلام عرفای دیگر نیز به چشم میخورد. ما به این مورد بیشتر اشاره خواهیم نمود.
۸- رؤیت و تکلم با خدا:
تکلم عارف با خدا بخش مهمی از آثار عرفاء را به خود اختصاص داده است. اما تعابیر عرفاء در این باره مختلف است. در برخی از آنها از واژهی دیدن و صحبت کردن استفاده شده است و در برخی دیگر از تعبیر خداوند به من فهماند یا به من القاء نمود. هر کدام از این تعابیر نمایانگر نوعی ارتباط با عالم قدس است. اگر چنین اموری اثبات شود، بالاترین مرتبهی تجربهی دینی و مواجهه با امر قدسی صورت گرفته است.
۹- خبر دادن از آینده: در کلام عرفاء خبرهای گستردهای نسبت به آینده دیده میشود. مثلا نساج، روز و ساعت وفات خود را هشت روز زودتر خبر داد، یا اینکه با یزید بسطامی چند خبر از آینده را پیش از وقوعش خبر داد، از جمله اینکه نگذاشت شاگردش به مسافرت برود و گفت من بزودی خواهم مرد و تو باید بر من نماز بگذاری، حلاج هم در ضمن چند خبر گفت، به زودی به دار کشیده خواهد شد.^[۱۹۳] خواندن افکار دیگران هم از این جمله است. ایشان این اخبار را بر گرفته از اعیان ثابتهی انسانها می‌دانستند.
مهمترین نکاتی که از موارد فوق میتوان نتیجه گرفت از این قرارند:
۱- هستهی اصلی این تجارب شناختی ادراکی هست و امور عاطفی و احساسی در درجهی دوم و به تبع امور شناختی وجود دارد.
۲- علوم بشری و لدنی از مهمترین محتویات این تجارب به شمار میرود.
۳- مفاد این تجارب اموری معقولاند و با عقل در تضاد نیستند، البته اموری در آنها وجود دارد که وراء عقل و مافوق عقل است که عقل را بدون راهنمایی شرع، راهی به آن نیست.
۴- در برخی از این تجارب رؤیت وجود دارد و در برخی کلام و لفظ رد و بدل میشود. برخی علم شهودی است و برخی علم حصولی.
۵- محتوای این تجارب نسبت به افراد مختلف متفاوت است یعنی انسانها در مراتب مقامات مختلف به محتوای مختلفی دست پیدا میکنند.
۶- برخی تجارب عرفانی با تجارب وحیانی دارای مشابهاتهای زیادی است اگر چه در برخی موارد تفاوتهایی دیده میشود.
۷- به نظر میرسد که محتوای علمی این تجارب دو گونه است: اول علوم و معارف عادی بشری که با کسب و تعلیم برای همه قابل دستیابی است. دوم علوم و معارفی که فقط از طریق مکاشفه قابل تحصیل است.
عرفاء و تکلم بشر با خداوند
در کتب عرفاء به نمونههایی از مواجههی بشر با خداوند برمیخوریم که در مرحلهی اول بعید به نظر میرسد. عرفاء گاهی از رؤیت خداوند و گاهی از تکلم با وی صحبت میکنند. کلام این بزرگان نشان دهندهی نوعی مواجههی مستقیم با خداوند در دنیا نیز هست. و لذا ما به برخی از این موارد اشاره میکنیم.
در تحریر القواعد آمده است که انسان در قیامت با وجه الله روبرو میشود. مراد از وجه الشیء حقیقت شئ است. یعنی شما با مظاهر خدا روبرو میشوید آنرا خواهید دید. اما این امر فقط در آخرت نیست. خداوند متعال در قرآن میفرماید « فَأَیْنَمَا تُوَلُّواْ فَثَمَّ وَجْهُ »^[۱۹۴]. آنهایی که اهل توحید ناب باشند در همین دنیا هم میتوانند آن را مشاهده نمایند. نه تنها او را بلکه بهشت و جهنم و دوزخ را خواهد دید.^[۱۹۵]
ابن عربی نیز در فصوص به این نکته اشاره میکند ومیگوید خداوند به بندگان خود گوشزد می‌کند که از غفلت خارج شوند و بدانند در دنیا نیز میتواند او را مشاهده کنند. زیرا وجه خدا در تمام موجودات متجلی است و اگر انسان عین ربط بودن موجودات با خداوند را بداند، میفهمد که خداوند در همه جا هست و او را مشاهده میکند. انسان نباید منتظر مرگ بماند که در قیامت « إِلَى رَبِّهَا نَاظِرَهٌ »^[۱۹۶] شود. بلکه اگر اسماء خدا را در موجودات مشاهده نماید به کمال مطلوب خواهد رسید.^[۱۹۷]
این فقط حداقلی از ارتباط بشر با خداست. برخی از کلمات ایشان پا را فراتر گذارده و از تکلم عرفاء با خداوند صحبت میکند. تکلم زبانی کاملترین نوع تجربه دینی و مکاشفه است و وجود چنین رابطهای عجیب به نظر میرسد. عبارات فتوحات در این رابطه مختلف است گاهی از واژهی قول و گفتار استفاده میکند گاهی حدیث مع الله و گاهی واژهی تعلیم استفاده میکند که هر کدام حوزهی خاص را نشان میدهد. ما در اینجا به ذکر چند مورد میپردازیم:
۱- تکلم با یزید بسطامی با خداوند:
«و لما عمت رحمه الله با یزید البسطامی و لم یر للکون فیها اثرا یزیل عنها حکم العموم قال للحق: لو علم الناس منک ما اعلم ما عبدوک، و قال له الحق تعالی: یا ابا یزید لو علم الناس منک ما اعلم لرجموک»^[۱۹۸]. همانطور که در این عبارت مشاهده میکنید ابن عربی ازتکلم مستقیم بشر با خداوند صحبت میکند و آنرا برای غیر انبیاء نیز امری عادی میداند. هر چند ابن عربی به کیفیت این مکالمه اشاره نمی‌کند و ماهیت آنرا به صورت دقیق بررسی نمینماید با وجود این، چنین داستانهایی در کتابهای او به کرات دیده میشود. سخن ابن عربی از دو جنبه دارای اهمیت است: اول به عنوان عارفی مسلمان که ادعا دارد با عالم غیب میتوان چنین ارتباطی برقرار نمود. دوم: از آن حیث که ابن عربی یکی از مفسران قرآن کریم به شمار میرود و بسیاری از مفسران قرآن و علمای اسلامی به کلام او استناد میکنند، و لذا نوع نگرش او در تفسیر قرآن بسیار اثر گذار است.
۲- سخن گفتن عارفی با خدا:
مورد دومی که در اینجا ذکر میشود مربوط به حال عارفی است که قصد جهاد داشته اما موفق نشده است. بعد از خداوند دلیل این امر را میپرسد و خداوند حکمت این عدم توفیق را به او بیان میکند: در باب ۴۴۵ فتوحات آمده:
«یکی از عرفا از خداوند توفیق جهاد می‌خواست امّا خداوند او را موفّق نمی‌گرداند، و لذا وی بسیار ناراحت بود. خداوند چون ناراحتی او را می‌دانست به روشی که عارف از خدا علم دریافت می‌کرد به او فهماند که اگر تو به جهاد بروی اسیر و مسیحی خواهی شد و کافر می‌میری. عارف وقتی اینرا دانست خداوند را برای این امر شکر نمود.»^[۱۹۹]
در این داستان دو عبارت وجود دارد که قابل ملاحظه است: «ممن له حدیث مع الله» و «اعلمه الله من طریقه التی کان یأخذ العلم عن الله بها». که دلالت بر نوعی ارتباط میان عارف و خدا میکند، هر چند این دو جلمه صراحت مکالمهی ابا یزید را ندارد. اما ما را به این نتیجه میرساند که بشر میتواند با خداوند ارتباط داشته باشد، که نوعی تجربهی دینی به حساب میآید.
تکلم بشر با ارواح و انسانهای برزخی
بخش مهمی از مکاشفات و تجارب دینی در عرفان اسلامی به تجربهی ارواح برزخی اشاره دارد. همانطور که پیش از این اشاره کردیم، خیال یکی از قوای انسانی است و میتواند حقایق مجرد را لباس محسوس بپوشاند. در عالم خیال سه موجود وجود دارند: فرشته، جن، ارواح انسانی. علاوه بر این سه تجلی خداوند نیز در این عالم^[۲۰۰] وجود دارد. باز شناختن این امور از یکدیگر امری مهم است که نیازمند تبحر و معیار متقن است تا انسان به بیراهه نرود. در این میان شناختن تجسد خیالی از تجسد جسمی از یکدیگر بسیار مشکل است.
چیتیک در کتب خود عوالم خیال و مسأله اختلاف ادیان به مواردی از مشاهدهی انسانهای برزخی اشاره میکند. اما این موارد دارای خواص متمایزی هستند. برخی در خواب و برخی در بیداری اتفاق افتادهاند. برخی برای دیگران هم قابل درک بوده و برخی فقط برای سالک ممکن بوده است.
۱- اولین مورد در خواب اتفاق افتاده است ابن عربی گوید عدهای رادیدم که با آنها طواف میکنم، یکی از آنها شعری میخواند که برخی از آنرا در خاطر دارم. آن انسان هزاران سال قبل از من زندگی میکرده است. یکی از آنها خود را از اجداد من خواند و بعد فهمیدم که از نسل حضرت آدم علیه السلام نبوده است.^[۲۰۱]
۲- دومین موردی را که ذکر میکند مشاهدهی روح انسانی متجسد در بیداری بود. این مورد بسیار گرانقدرتر از مورد پیش است، زیرا نشان میدهد که میتوان انسانهای از دنیا رفته را در دنیا و عالم بیداری با جسم برزخی مشاهده نمود. خلاصهی داستان این است که مردی میان سال را در موقع نوشتن دیدم خداوند به من دستور داد مطالبی را به او بیاموزم که در بهشت هم درجهی من قرار گیرد من با او صحبت کردم و از او دربارهی مشکلش سؤال کردم، و بین ما صحبتهایی رد و بدل شد. و آن مرد از من تشکر نمود.

۷/۰

 

۳/۰

 

۲/۰

 

۶/۰

 

۷/۰

 

۳/۰

 

۰

 

۰

 

۰

 

۰

 

۲/۰

 

۲/۰

 

۰

 

۱/۰

 

 

 

 

 

درصد کل ترکیب های شناسایی شده

 

 

 

۸/۹۷

 

۹/۹۴

 

۱/۹۷

 

۳/۹۶

 

۷/۹۶

 

۵/۹۷

 

/۹۷

 

۲/۹۲

 

۲/۹۶

 

۵/۹۳

 

۹/۹۳

 

۴/۹۶

 

۱/۹۸

 

۴/۸۹

 

۵/۹۶

 

۹۶

 

 

 

۴-۲۵. ترکیبات اسانس جمعیت های مختلف بومادران زاگرسی در ۱۶ منطقه از ایران
فصل پنجم
بحث و پیشنهادات
۵-۱. بحث
مقایسه نتایج حاصل از این تحقیق که برای اولین بار بر روی نمونه کاشته شده انجام گرفت با تحقیقات پیشین نشان دهنده تفاوتها و شباهتهایی است. بازده اسانس نمونه ها از ۱۳/۰ درصد تا ۲۰/۱ درصد متغیر بود. بیشترین مقدار بازده اسانس مربوط به جمعیت استان آذربایجان غربی، شهرستان پیرانشهر (۲۰/۱درصد) و کمترین مقدار بازده اسانس مربوط به جمعیت استان اردبیل، شهرستان مشگین شهر۲ (۱۳/۰درصد) می باشد. جمعیت استان گیلان شهرستان تالش (۹۰/۰درصد) و استان کردستان شهرستان بانه۱ (۸۱/۰درصد) و شهرستان بانه۲ (۷۳/۰درصد) دارای میزان اسانس بالایی بودند. بازده اسانس اندامهای مختلف بومادران زاگرسی جمعیت استان آذربایجان شرقی،شهرستان تبریز بین ۷۷/۰ درصد تا ۱۱/۰ درصد بدست آمد. بیشترین بازده اسانس ابتدا مربوط به برگ (۷۷/۰درصد) و سپس گل (۶۷/۰درصد) و کمترین مقدار بازده اسانس مربوط به ساقه (۱۱/۰ درصد) می باشد و بازده اسانس سرشاخه گلدار نیز ۶۰/۰ درصد بود.

در تحقیقی که روی گونه بومادران زاگرسی جمع آوری شده از باغ گیاهشناسی ملی ایران، بازده اسانس گلهای بومادران زاگرسی ۲/۰ درصد بدست آمد(۷۴).
و در تحقیق دیگری میانگین بازده اسانس گلهای بومادران زاگرسی جمع اوری شده از ۳زیستگاه مختلف در استان اردبیل ۵۳/۰ درصد بدست آمد(۸۱).
نتایج حاصله تنوع فیتوشیمیایی بالایی را در میزان اسانس و نوع ترکیب های تشکیل دهنده ی نمونه های مناطق مختلف کشور را نشان داد. ترکیب اصلی در اکثر نمونه ها ۸،۱- سینئول بود که دامنه تغییرات آن از ۲ درصد تا ۵/۷۳ درصد متغیر بود. کمترین مقدار ۸،۱- سینئول (۰/۲درصد) در جمعیت استان کردستان شهرستان بانه۱ مشاهده گردید و بیشترین مقدار ۸،۱- سینئول (۵/۷۳درصد) در جمعیت استان اردبیل شهرستان مشگین شهر۲ مشاهده گردید و در بسیاری از جمعیتهای دیگر نیز مقدار ۸،۱- سینئول قابل توجه بود. به عنوان مثال در جمعیت آذربایجان شرقی-مراغه مقدار آن ۱/۶۰ درصد و در جمعیت اردبیل-مشگین شهر۱ ۵/۵۵ درصد بود و در سایر جمعیتها نیز ۸،۱- سینئول به مقدار زیادی مشاهده گردید. و سایر ترکیب های اصلی که در نمونه ها مشاهده شد شامل سنتولیناالکل، بورنئول و سیس-کریزانتنیل استات بود.
دامنه تغییرات بورنئول نیز از ۰/۶ درصد تا ۴/۲۰ درصد بود که کمترین مقدار بورنئول (۰/۶درصد) مربوط به جمعیت استان آذربایجان شرقی شهرستان مراغه و بیشترین مقدار آن (۴/۲۰) مربوط به جمعیت استان آذربایجان شرقی شهرستان تبریز بود. و در جمعیت استان کردستان شهرستان بانه۱ مقدار بورنئول (۷/۱۷درصد) قابل ملاحظه بود.
دامنه تغییرات سیس-کریزانتنیل استات از ۰درصد تا ۳/۱۴ درصد بود. که جمعیت های استان اردبیل-مشگین شهر۲ و استان کردستان-مریوان و استان یزد فاقد این ترکیب بودند و بیشترین مقدار سیس-کریزانتنیل استات(۳/۱۴درصد) در جمعیت استان آذربایجان غربی شهرستان سردشت مشاهده گردید.
براساس نتایج حاصل جمعیت استان اردبیل شهرستان مشگین شهر۲ به لحاظ غنی بودن از ۸،۱- سینئول (۵/۷۳درصد) قابل توجه بود. جمعیت استان کردستان-بانه۱ غنی از سنتولیناالکل(۰/۳۵درصد) و جمعیت استان آذربایجان شرقی-تبریز غنی از بورنئول (۴/۲۰درصد) بود.
مقدار نریل استات در ساقه های جمعیت استان آذربایجان شرقی-تبریز (۳/۵۸درصد) و مقدار بورنئول (۳/۱۹درصد) در گل های این جمعیت قابل توجه بود. همچنین سرشاخه گلدار جمعیت استان کردستان-بانه۲ بالاترین مقدار آلفا-پینن(۶/۶درصد) و بالاترین مقدار بتا-پینن (۶/۴درصد) و جمعیت استان آذربایجان غربی-سردشت بالاترین مقدار کامفر (۰/۸درصد) و جمعیت استان کردستان-بانه۱ بالاترین مقدار بورنیل استات (۳/۹درصد) و جمعیت استان کردستان شهرستان مریوان بالاترین مقدار جرماکرنD (4/6درصد) را داشتند.
ترکیب های تشکیل دهنده اسانس بومادران زاگرسی تنوع فیتوشیمیایی زیادی نشان می دهد. طی تحقیقی ترکیبات عمده اسانس گل بومادران زاگرسی به شرح زیر بود: لیمونن(۲۶.۷%) ، کارواکرول(۹.۲۶%) ، ۸،۱- سینئول( ۸.۶۶%) ، جرماکرن D (5.62%) (74).
و در تحقیق دیگری اسانس گلهای بومادران زاگرسی (A. filipendula)، در مرحله گلدهی کامل از ۳ زیستگاه مختلف در استان اردبیل به طور عمده دارای سنتولینا الکل (۴۷-۴۳%)، بورنئول (۱/۹-۹/۳%)، ۸،۱-سینئول (۸/۴-۱/۴%) و بورنیل استات (۸%) بوده است (۸۱).
ترکیبهای اصلی بسیاری از گونه های بومادران ۸،۱-سینئول و بورنئول گزارش شده اند که ترکیب ۸،۱-سینئول استفاده دارویی فراوانی دارد (۹۲).
نتایج حاصل از این پژوهش تفاوت قابل ملاحظه‌ای نسبت به گزارش‌های قبلی در خصوص کمیت و کیفیت اسانس بومادران زاگرسی نشان داد. به‌طوری‌که تیپ‌های شیمیایی جدیدی از این گیاه دارویی شناسایی شد که می‌تواند برای کاشت و بدست آوردن ترکیب‌های شیمیایی مذکور و استفاده در برنامه‌های اصلاحی مورد استفاده قرار گیرد، ازاین موارد می‌توان به جمعیت استان اردبیل شهرستان مشکین‌شهر۲ غنی از ۸،۱-سینئول (۵/۷۳ درصد) و جمعیت استان آذربایجان شرقی شهرستان تبریز غنی از بورنئول (۴/۲۰ درصد) و جمعیت استان آذربایجان غربی شهرستان سردشت دارای بالاترین مقدار سیس-کریزانتنیل استات (۳/۱۴ درصد) اشاره کرد. از هر کدام از این نمونه‌ها برای استحصال ترکیب‌های شیمیایی مذکور می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد. به علاوه توصیه‌های دارویی می‌تواند با توجه به ترکیب‌های شیمیایی و خواص دارویی هر جمعیت، توده ویا نمونه شیمیایی صورت گیرد تا اولاً داروی مورد استفاده بیشترین تاثیر را داشته باشد، ثانیا مصرف کننده نیز با علاقه واطمینان خاطر بیشتری، داروی گیاهی را مصرف نماید. در این صورت می‌توان انتظار داشت کشت و صنعت گیاهان دارویی باموفقیت روبرو شود.
۵-۲. نتیجه‌گیری کلی

 

 

• جمعیت‌های مختلف بومادران زاگرسی (A. filipendula) از تنوع فیتو شیمیایی بالایی برخوردار بودند.

 

 

 

• بازده اسانس جمعیت‌های مختلف از ۱۳/۰ درصد (جمعیت مشگین‌شهر۲ از استان اردبیل) تا ۲۰/۱ درصد (جمعیت پیرانشهر از استان آذربایجان غربی) بر حسب وزن خشک متغیر بود.