۱-­ ارتباطات افقی: این نوع ارتباط، معمولاً به صورت الگوهای جریان کار در یک سازمان و در میان اعضای صف و ستاد برقرار است که از نظر روانی موجب افزایش روحیه در بین اعضای سازمان می­گردد.
۲-­ ارتباطات عمودی: ارتباطات عمودی، شامل ارتباطات از بالا به پایین و از پایین به بالای احکام زنجیره­ای سازمان است .
الف) ارتباطات از بالا به پایین: ارتباطات متمایل به پایین، از مدیریت عالی شروع می­ شود و از طریق سطوح مدیریت به کارگران خط تولید و کارکنان منتهی می­ شود.
ب) ارتباطات از پایین به بالا: ارتباطات متمایل به بالا، عرضه اطلاعات به بالاترین سطح را در سطوح پایین مطرح می­نمایند. این نوع ارتباط، شامل گزارش پیشرفت، پیشنهاد­ها، توضیحات، تقاضا برای کمک و تصمیم گیری است (همو،۲۰۰۲ ،ص ۵۰۹-۵۱۱).

۳-­ ارتباطات مورب: در مقابل ارتباطات افقی (بین همردیفان) و عمودی (بین مافوق و زیر دست) ارتباطات مورب نیز وجود دارد. در ارتباطات مورب، پیام در دو سطح مختلف سلسله مراتب سازمانی یا خارج از سلسله مراتب اداری مبادله می­ شود؛ این نوع ارتباط، به منظور هماهنگی، یکی کردن و جامعیت ارتباطات افقی است.
الف
ب
ث
چ
ت
ج
پ
نمودار(۲- ۲) نشان دهنده کانال­های ارتباطی عمودی، افقی و مورب است .
منبع :(رضاییان ،۱۳۸۵،ص ۲۵۲)
۲-۲-۵-­ ارتباطات سازمانی
ارتباطات سازمانی شکلی از ارتباط میان فردی است، که در آن، ارتباط، ناظر به روابط کاری کارکنان درون یک سازمان است (بلیک ، رید و همکاران ،۱۳۷۸،ص ۴۲).
ارتباط سازمانی به عنوان یکی از حوزه ­های تخصصی ارتباطات کلامی یا گفتاری، از مباحث مهم مدیریت به شمار می­رود. این گونه ارتباط شکلی از ارتباط میان فردی است، که درآن به طور مستقیم بین دو یا چند نفر از افراد، در مجاورت فیزیکی هم، واقع می­ شود و به دلیل وجود ویژگی­های خاص خود، تشکیل دهنده حوزه تمایز و شاخص در مطالعه­ ارتباطات شده است. این شکل از ارتباط، در کنار این که با ویژگی­های ارتباط میان فردی آغاز به کار می­ کند، از تمامی حواس پنجگانه یاری گرفته و پس فرصت­های آن را فراهم می ­آورد، با این همه ویژگی­های خاصی دارد که موارد زیر از آن جمله اند:
۱-­ حدود و مرزهای ارتباط سازمانی برخلاف حوزه وسیع تر ارتباط میان فردی، با وضوح بیشتری معین بوده و نفوذ ناپذیری کمتری دارد. در یک وضعیت کلی کنش متقابل متمرکز، شخص، به دشواری می تواند از داخل یا خارج بودن خود خبر داشته باشد، اما هرکسی معمولاً از عضویت در یک سازمان به خوبی آگاه است و اگر یک فرد، کلاً از سازمانی کنارگذاشته شود دیگر نمی­تواند به عنوان یک عضو، ارتباط بر قرار نماید.
۲-­ یکی از مشخصه های ارتباط سازمانی، باز تولید سریال پیام­هاست. در این نوع باز تولید، پیام­ها از شخصی به شخص دیگر و مجدداً از آن شخص دیگر الی آخر، انتقال می­یابد، اما هرکدام از اعمال ارتباطی، غالباً به صورت جفت یا کنش متقابل دو نفری باقی می­ماند. (همان منبع ).
۲-۲-۶-­ تفاوت ارتباط سازمانی با انواع ارتباط
۱-­ ارتباط سازمانی وظیفه مداراست، سازمان­ها مجموعه­های هدف دار هستند که فعالیت آن­ها در جهت تحقق اهداف فردی و سازمانی هماهنگ شده است.
۲-­ روابط سازمانی متاثر از ساختار سازمانی است، الگوهای هماهنگی رفتار در سازمان­ها موجب ایجاد ساختارها می­ شود به گونه ای که بعضی سلسله مراتبی بوده و برخی هم این گونه نیستند. این ساختار سازمانی که موجب شده سازمان­ها به عنوان سیستم­های ساختارمند شناخته شوند بر ارتباط سازمانی اثر گذاشته و می ­تواند مانع یا موجب تسهیل ارتباط گردد.
۳-­ ارتباط سازمانی هم در مرزهای سازمانی و هم فراتر از آن اتفاق می­افتد و در واقع نوعی کارکرد فرامرزی است (میلر،کاترین ،۱۳۷۷،ص ۲۰-۲۹).
۲-۲-۷­-­ ارتباطات رسمی و غیر رسمی
ﺑﻪﻃﻮرﮐﻠﯽ، دو ﻧﻮع ﺷﺒﮑﻪ ارﺗﺒﺎﻃﯽ ﻣﯿـﺎن و درون ﺳـﺎزﻣﺎنﻫـﺎ وﺟـﻮد دارد؛ ﺷـﺒﮑﻪ رواﺑـﻂ رﺳﻤﯽ و ﻏﯿﺮ رﺳﻤﯽ. ﻋﻼوه ﺑﺮ اﯾﻦ ﺑﺮداﺷﺖ، ﺷﺒﮑﻪ رواﺑﻂ رﺳﻤﯽ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﺳـﺎﺧﺘﺎر آﮔﺎﻫﺎﻧـﻪای از ﻧﻘــﺶﻫــﺎ در ﯾــﮏ ﺳــﺎزﻣﺎن و ﯾــﺎ در ﻣﯿــﺎن ﭼﻨــﺪﯾﻦ ﺳــﺎزﻣﺎن اﺳــﺖ ﮐــﻪ ﺑــﻪ ﺻــﻮرت رسمی ﺳﺎزﻣﺎﻧﺪﻫﯽ و ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺷﺪه اﺳﺖ (سیدجوادین ،۱۳۸۳).
اما ارتباط در سازمان منحصر به این نوع ارتباطات نمی­ شود. به عبارت دیگر، این ارتباطات تا زمانی که افراد به سازمان نیامده و پست­ها اشغال نشده­اند به این ترتیب وجود دارد، اما به محض آن که افراد وارد سازمان شدند بنا به علل مختلف با یکدیگر ارتباطی برقرار می­ کنند که با ارتباطات رسمی و پیش بینی شده مطابقت ندارد(الوانی ،۱۳۸۹،ص ۱۸۹).
ﺷﺒﮑﻪ رواﺑﻂ ﻏﯿﺮ رﺳﻤﯽ ﻧﯿﺰ در دل ﺳﺎزﻣﺎن رﺳﻤﯽ ﭘﺪﯾﺪار ﺷﺪه و در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل ﺑﺮ آن اﺛﺮ ﻣﯽﮔﺬارد (رانک ،۲۰۰۸). در واﻗﻊ ﻫﺮ ﻧﻮع ﺳﺎﺧﺘﺎر رواﺑﻂ رﺳﻤﯽ ﭼﻬﺮه­ی دوﻣﯽ ﻧﯿﺰ دارد ﮐﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺷﺒﮑﻪ رواﺑﻂ ﻏﯿﺮ رﺳـﻤﯽ ﺷـﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣـﯽﺷـﻮد. ﺑﻨـﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺗﻨﻬـﺎ زﻣـﺎﻧﯽ ﻣﯽﺗﻮان ﻣﺴﺎﯾﻞ ﻣﺪﯾﺮﯾﺘﯽ ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ را ﺗﻤﺎم و ﮐﻤﺎل درک ﮐﺮد ﮐﻪ ﻋﻼوه ﺑـﺮ ﺳـﺎﺧﺘﺎر رﺳـﻤﯽ ﺳﺎزﻣﺎن، از ﻫﻨﺠﺎرﻫﺎ، ﮔﺮوهﺑﻨﺪیﻫﺎ و رواﺑﻂ ﻏﯿﺮ رﺳﻤﯽ ﻣﯿﺎن آنﻫﺎ ﻧﯿـﺰ آﮔـﺎﻫﯽ داﺷـﺖ (ماتلیس ،۲۰۰۵). دراغلب ، سازمان ها مشکلاتی که محدودیت ساختار ارتباط رسمی ایجاد می­ کند موجبات پیدایی ساختارهای ارتباطی غیر رسمی را فراهم می­سازد. مطالعه شبکه ­های ارتباطی غیر رسمی که گردش کار در سازمان به آن­ها وابسته است مورد توجه صاحب نظران علوم رفتاری است. گاهی توصیه می­ شود برای تسهیل امر ارتباط، جریان ارتباطی آزاد در سازمان­ها به وجود آید.(علاقه بند،۱۳۸۴،ص ۱۲۴).
اﮔﺮ ﭼﻪ ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻧﺸﺎن داده ﮐﻪ ﺳـﺎزﻣﺎن ﻏﯿـﺮ رﺳـﻤﯽ ﻣﺤـﺪودﯾﺖﻫـﺎﯾﯽ از ﻟﺤـﺎظ ﺑﺎزده ﺳﺎزﻣﺎن ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯽآورد(کرت ،۱۹۶۳)، اﻣﺎ ﺷﻮاﻫﺪی ﻫﻢ ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ آن اﺳﺖ ﮐـﻪ ﺳـﺎزﻣﺎن ﻏﯿـﺮ رﺳﻤﯽ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻧﯿﺮوی ﺳﺎزﻧﺪهای ﺑﺮای ﮔﺮدش ﮐﺎر ﺳﺎزﻣﺎن و وﺳﯿﻠﻪای ﺑﺮای ﺗﻐﯿﯿـﺮ ﺑﺎﺷـﺪ؛ از اﯾﻦ رو ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺪﯾﺮان از ﻣﯿﺰان ﺗﺄﺛﯿﺮ ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎ و ﺷﺒﮑﻪ رواﺑﻂ ﻏﯿﺮ رﺳﻤﯽ ﺑﺮ ﻓﻌﺎﻟﯿـﺖ ﻋﻤﻠﮑﺮد ﺳﺎﺧﺘﺎر رواﺑﻂ رﺳﻤﯽ ﻣﯿﺎن ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ، ﻣﻮﺟﺐ ﺑﻬـﺮهﺑـﺮداری ﺻـﺤﯿﺢ و ﻣﻨﺎﺳـﺐ از آنﻫﺎ ﺷﺪه و ﺑﻪ اﯾﻦ وﺳﯿﻠﻪ ﺑﻪ رﺷﺪ و ﺗﮑﺎﻣﻞ ﺳـﺎﺧﺘﺎر رواﺑـﻂ رﺳـﻤﯽ و در ﻧﻬﺎﯾـﺖ ﺑـﻪ اﻓـﺰاﯾﺶ ﺑﻬﺮه وری ﻫﺮ ﯾﮏ از ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ ﮐﻤﮏ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ(کرت ،۱۹۶۳).
ارتباطات رسمی: برخی از کانال­های ارتباطی، مجاری ارتباطی هستند که به طور رسمی به وسیله مدیران و دیگر افراد ذی نفع طراحی و اجرا می­شوند. چنین کانال­هایی برای ایجاد جریان­های اطلاعاتی به سمت پایین، افقی و بالا طراحی شده ­اند. وجود این کانال­ها برای مرتب کردن و هماهنگی فعالیت­های افراد در پست­های مختلف آن ساختار ضروری است .
ارتباطات غیر رسمی: بسیاری از افراد سازمان، ارتباطات خودرا تنها به کانال­های رسمی تعیین شده محدود نمی­کنند بلکه بیش تر از آنچه که در کانال­های رسمی مقرر شده تمایل به برقراری ارتباط با همکارانشان دارند. چنین تمایلاتی که منجر به ظهور کانال­های ارتباطی مختلفی می­ شود کانال­های ارتباطی غیر رسمی نامیده می­شوند.
این کانال­ها در سازمان به انگیزه­ های مختلفی نظیر ارضای نیازهای شخصی مثل نیاز به رابطه با دیگران،رفع یکنواختی کار و کسب اطلاعات مرتبط با کار مورد استفاده قرار می­گیرند. (فرهنگی و همکاران ،ص۵۷-۵۹ ) .
روابطی که در درون سازمان شکل می­گیرد، یقیناً به روابطی که رسماً به وسیله ساختار سازمان تجویز و به وسیله نمودار سازمان ترسیم شده، محدود نیست. مدیران همواره تشخیص می­ دهند که در کنار سازمان رسمی، سازمانی غیر رسمی نیز وجود دارد. سازمان غیر رسمی الگوی روابطی پدید می ­آورد که در هیچ نموداری منعکس نیست (علاقه بند،۱۳۸۹،ص ۱۱۳).
۲-۲-۷-۱-­ الگوی ارتباطات رسمی و غیر رسمی در سازمان
فرایند سیستم­های رسمی ایجاد شده، دارای عواملی است که در ارتباط بین افراد به کار گرفته می­ شود و در شبکه ارتباطات نیز به کار می ­آید. برخی نظریه پردازان ^[۱۵]چهار عامل عمده برای اثر بخشی ارتباطات سازمانی ذکر کرده ­اند که عبارتند از:
۱٫کانال­های رسمی ارتباطات که به دو دلیل مهم هستند:
الف) در برگیرنده فواصل رشد و توسعه
ب) جلوگیری از پخش اطلاعات بین سطوح مختلف سازمان .
۲٫ترکیب قدرت سازمانی که برکارایی ارتباطات تاثیر می­ گذارد.
۳٫تخصص کاری که در گروه ­های مختلف، ارتباطات را تسهیل می­ کند.
۴٫تملک اطلاعات، به این مفهوم که افراد بر مجموع اطلاعات و دانش­های شغلی شان حق تصرف دارند.
شبکه ارتباطات، معمولاً به منظور نگهداری اطلاعات اضافی مدیران و حفظ موقعیت و وضعیت آنها ایجاد شده است .
در نمودار زیر شش نوع شبکه ارتباطی نشان داده شده است .
ه
د
ج
ب
الف