۹۷۸/۳

خطا ۶۰

۳۱%

ضریب تغییرات (درصد)

^٭٭- معنی‌دار در سطح احتمال ۱%
مقایسه میانگین نمودار ۲-۴ نشان داد که بین اکسین‌های مختلف بهترین نتیجه از اکسین‌های مصنوعی ۲,۴-D و NAA به‌دست آمد. در این دو هم غلظت ۱ میلی‌گرم کافی است و به غلظت‌های بالاتر احتیاج نیست و در تیمار‌های مؤثر نیز تیمار روشنایی کالوس‌زایی را کاهش داد.
اسمتا و همکاران^[۲۸۱] (۲۰۰۷) گزارش دادند که کالوس از برگ‌های باز نشده رأس ساقه نخل خرما در غلظت‌های مختلف ۲۰- ۵ میلی‌گرم در لیتر NAA مشاهده شده است. اما غلظت ۱۵ میلی‌گرم در لیتر NAA برای شروع کالوس‌زایی بهینه بوده است. همچنین استفاده ازIAA و IBAدر شروع کالوس‌زایی ریز‌نمونه برگ و همچنین تشکیل کالوس مؤثر نبوده است. غلظت نسبتاً بالای NAA در کالوس‌زایی نخل روغنی موفقیت آمیز بوده است (ودواله و همکاران^[۲۸۲]، ۱۹۹۷). بر طبق مطالعه ترم‌زی و همکاران (۲۰۱۴) تفاوت معنی‌داری بین غلظت‌های مختلف NAA بر روی وزن‌تر پیش‌جنین‌های کشت شده وجود دارد اما تفاوت معنی‌داری بین غلظت‌های مختلف بر روی کالوس‌زایی وجود ندارد.

با وجودی که از نظر کالوس‌زایی بین نور و تاریکی فرقی وجود نداشت ولی برگ‌هایی که در تاریکی قرار داشتند به همان رنگ سبز کم رنگ باقی ماندند (تصویر ۱-۴ الف) ولی برگ‌های که در نور قرار داشتند رنگ آنها به رنگ سبز تیره تبدیل شد. این تغییرات رنگی یک روز بعد از کشت قابل ملاحظه بود. برگ‌های که در نور قرار داشتند به دلیل تحریک ترشحات فنلی قهوه‌ای شدند. اما برگ‌های که در تاریکی قرار گرفته بودند این مطلب صدق نمی‌کرد (تصاویر۲-۴ ب). برگ‌های که در تاریکی قرار گرفته بود کالوس‌های به صورت تورم در لبه ‌خارجی تشکیل شد (تصاویر۲-۴ ج و د). در برگ‌های قرار گرفته در معرض نور در رگبرگ وسط کالوس مشاهده شد، طی چند هفته بعد این کالوس‌ها تولید شده قهوه‌ای و به صورت سوخته در آمدند (تصاویر۲-۴ ه). بنابراین برای تولید کالوس از ریز‌نمونه برگی استعمران استفاده از ۱ میلی‌گرم در لیتر اکسین مصنوعی ۲,۴-D و NAA بدون نور مؤثر‌تر است.
نمودار ۲-۴ مقایسه میانگین تأثیر تنظیم‌کننده‌های رشدی ۲,۴-D،IAA ، IBA و NAA بر جنین‌زایی سوماتیکی بر روی ریز نمونه برگ رقم استعمران. بار‌های ستون‌ها نشان‌دهنده خطای استاندارد (Estandard Error) می‌باشد.
پیش تیمار آنتی‌اکسیدانت (آسکوربیک اسید و سیتریک اسید با نسبت ۷۵:۷۵ میلی‌گرم در لیتر) به مدت ۲۴ ساعت در دمای C˚۲۵، که قبل از مرحله استریل‌کردن ریزنمونه‌های برگ خرما استفاده شد، بر روی میزان قهوه‌ای شدن مؤثر بود. با این وجود اثر آن طی واکشت‌های بعدی کاهش یافت. به همین دلیل جهت کاهش ترکیبات فنلی، زغال فعال از میزان ۱ گرم در لیتر در واکشت اول به ۲ گرم و در واکشت سوم به ۳ گرم در لیتر افزایش یافت اما دیگر ترکیبات محیط کشت ثابت‌ ماندند (عثمانی، ۲۰۰۹). استفاده از پیش‌تیمار آنتی اکسیدانت شامل آسکوربیک اسید و سیتریک اسید در مراحل مختلف از کشت، در بیشتر پژوهش‌های صورت گرفته است (حسین و همکاران^[۲۸۳]، ۱۹۹۵؛ حجازی و همکاران^[۲۸۴]، ۲۰۱۰؛ عثمانی و همکاران ۲۰۰۹).

الف
ه
ج
ب
د
تصویر ۲-۴ الف- رنگ سبز متمایل به زرد برگ‌های قرار گرفته در تاریکی، ب- قهوه‌ای شدن برگ‌های قرار گرفته در نور، ج و د- تشکیل کالوس در لبه خرجی برگ‌ها، ه- قهوه‌ای شدن کاوس‌های تولید شده در برگ‌های قرار گرفته در معرض نور
۳-۴ آزمایش سوم: بررسی تأثیر تیمارهای تنظیم‌کننده‌های رشد ۲,۴-D، TDZ و BAP جنین‌زایی سوماتیکی ریز نمونه بساک خرما در محیط MS
بعد از ۲ هفته در محیط کشت بر روی بساک‌های کشت شده نقاط سفید رنگی ظاهر شدند که به احتمال زیاد محل تجمع توده‌های کالوسی حاصل از تکثیر میکروسپور‌ها است‌ (تصویر ۳-۴ الف). بساک‌هایی که روی محیط کشت جامد قرار داشتند به علت ترشح ترکیبات فنلی نسبت به بساک‌های کشت شده در محیط کشت مایع سیاه‌تر شدند. بعد از سه هفته در ترکیب تیماری ۲ شامل ۲,۴-D و TDZ به میزان ۵ میلی‌گرم در لیتر، اندام‌های شاخی شکل از بساک خارج شدند (تصویر ۳- ۴ ب). در ترکیبات تیماری دیگر نیز این نقاط مشاهده شدند ولی تا ۱۲۰ روز بعد از کشت پیشرفتی نداشتند. در انتهای بساک‌های که به طور کامل از پایه بساک‌ها جدا نشده بودند بعد از ۲ ماه کالوس تولید شد (تصویر ۳- ۴ ج) که احتمالاً منشأ مادری داشت و از نظر سطوح پلوئیدی با بافت بساک متفاوت است.

الف
ب
ج ا
تصویر ۳- ۴ الف- نقاط سفید رنگ بر روی بساک، ج- اندام‌زایی بر روی بساک، ب- تولید کالوس در انتهای بساک‌ها
۴-۴ آزمایش چهارم: بررسی تأثیر تیمارهای تنظیم‌کننده‌های رشد ۲,۴-D، TDZ و BAP جنین‌زایی سوماتیکی ریزنمونه بساک در محیط کشت Y₃ مایع
بعد از ۱۰ روز در بساک‌های که بدون پیش تیمار سرمایی کشت شده بودند نقاط سفید رنگی مشاهده شد و بعد از یک ماه این نقاط واضح‌تر گردیدند (تصویر ۴-۴ الف). در بساک‌های که در یک روز بعد از اعمال تیمار سرمایی کشت شدند این مدت ظاهر شدن نقاط سفید به ۱۲ روز افزایش یافت. به طوری که در یک ماه بعد تمام ریز‌‌نمونه‌های کشت شده در ترکیبات تیماری مختلف نقاط سفید رنگ مشخص شد اما در ترکیبات تیماری که در روز پنج‌ام کشت شده بودند همه به سفید گچی تبدیل شده‌اند (تصویر ۴- ۴ ب). از طرفی در ترکیب تیماری ۷ شامل ۵ میلی‌گرم در لیتر۲,۴-D و ۲ میلی‌گرم در لیتر TDZو ترکیب تیماری ۱۳ شامل ۱۰ میلی‌گرم در لیتر ۲,۴-D و ۲ میلی‌گرم در لیتر TDZ ظهور این نقاط زود‌تر اتفاق افتاد. در ۲ ماه بعد از کشت در ترکیب تیماری ۱۲ شامل ۵ میلی‌گرم در لیتر۲,۴-D ، ۲ میلی‌گرم در لیتر BAP و ۴ میلی‌گرم در لیتر TDZ، ترکیب تیماری ۳ شامل۱۰ میلی‌گرم در لیتر۲,۴-D و ۵ میلی‌گرم در لیتر TDZ، ترکیب تیماری ۹ شامل ۵ میلی‌گرم در لیتر۲,۴-D ، ۲ میلی‌گرم در لیتر BAP و ۴ میلی‌گرم در لیتر TDZ، ترکیب تیماری ۱۸ شامل ۱۰ میلی‌گرم در لیتر۲,۴-D ، ۲ میلی‌گرم در لیتر BAP و ۴ میلی‌گرم در لیتر TDZ، ترکیب تیماری ۱۵ شامل ۱۰ میلی‌گرم در لیتر۲,۴-D ، ۲ میلی‌گرم در لیتر BAP و ۲ میلی‌گرم در لیتر TDZ و ترکیب تیماری ۶ شامل ۱۰ میلی‌گرم در لیتر۲,۴-D و ۱۰ میلی‌گرم در لیتر TDZ این نقاط سفید رنگ به صورت متورم و برجسته در آمده‌اند که به احتمال زیاد محل تجمع میکروسپور‌هاست (تصویر ۴-۴ ج و د).

الف
ب
ه
و
د
ج
تصویر ۴-۴ الف- ظهورنقاط سفید رنگ برروی بساک، ب- ظهور رنگ سفید گچی در بساک‌های کشت شده در روز پنج‌ام، ج و د- ظهور نقاط برجسته و متورم در بساک‌ها، ه- تغییر رنگ‌ محیط‌های کشت در بساک‌های کاشته شده در روز‌های متفاوت، و- انتقال بساک‌ها به محیط کشت نیمه جامد.
نکته‌ی قابل توجه رنگ محیط‌های کشت است، با این که همه‌ی ترکیبات تیماری در یک روز واکشت شدند اما رنگ محیط کشت‌های که بساک‌ها در روز‌های بلافاصله بعد از برداشت و یک روز بعد از برداشت در آنها کشت شده بودند تیره‌تر بود که به احتمال زیاد ناشی از ترکیبات فنلی است. بنابراین احتمالاً پیش تیمار سرمایی در کاهش ترکیبات فنلی مؤثر بوده است (تصویر ۴-۴ ه). بعد از ۲ ماه‌ همه‌ی ترکیبات تیماری به محیط کشت نیمه جامد (۶ گرم در لیتر آگار) انتقال یافته‌‌اند (تصویر ۴-۴ و).
آندروژنسیس تنها در تعداد معدودی در گونه‌های چوبی موفقیت‌آمیز بوده است (پیکسا و همکاران، ۲۰۰۴). تاکنون نر‌زایی در نخل خرما گزارش نگردیده است و تنها مطالعات کمی بر روی کشت بساک نارگیل انجام گرفته است. به‌‌‌‌ طوری‌که کور^[۲۸۵] (۱۹۸۱) تشکیل کالوس در کشت بساک نارگیل را با فراوانی کم مشاهده کرده است. در حالی‌که یار^[۲۸۶] (۱۹۸۱) تعداد زیادی سلول پیش‌جنین که از کشت بساک نارگیل مشتق شده بودند به‌دست آورده بود. مان‌فرت^[۲۸۷] (۱۹۸۵) تعداد کمی جنین مشتق شده از بساک را به‌دست آورد که نوک ریشه و برگ‌های اولیه در آنها تشکیل شده بود، اما این ساختارها به نهال توسعه پیدا نکردند.
۵-۴ آزمایش پنجم: بررسی میزان غلظت ساکارز بر کشت بساک خرما
از ۴ غلظت مختلف (۳۰ -۶۰ -۹۰ -۱۲۰ گرم‌ در لیتر)، در غلظت ۹۰ گرم در لیتر ساکارز در محیط مایع Y₃ ظهور نقاط سفید رنگ زودتر اتفاق افتاد که با نتایج به‌دست آمده توسط پرارا (۲۰۰۸) روی نارگیل مطابقت دارد. ورمندی و ناوارو (۱۹۹۶) گزارش دادند که گرسنگی کالوس‌های دانه‌دار نقش مهمی بر روی جنین‌زایی‌ آنها دارد. آنها دریافتند بهترین شرایط برای توسعه جنین‌های سوماتیکی در کشت کالوس در محیط مایع با یک دوره ۲ هفته‌ای گرسنگی و سپس ۳ درصد ساکارز بوده است. همچنین کوزیدنی و همکاران(۲۰۰۳) گزارش دادند که استفاده از سطوح بالای ساکارز برای جنین‌زایی دانه‌ی گرده در بسیاری از گیاهان مؤثر بوده است.
۶-۴ آزمایش ششم: بررسی تأثیر غلظت‌های مختلف کلشی‌سین بر روی کشت بساک
با توجه به اینکه در غلظت‌های ۱۰۰ میلی‌گرم در لیتر و ۱۰۰۰ میلی‌گرم در لیتر از کلشی‌سین هیچ گونه کالوسی تولید نشد، تجزیه واریانس با بهره گرفتن از دو غلظت ۲۵۰ میلی‌گرم در لیتر و ۵۰۰ میلی‌گرم در لیتر از کلشی‌سین انجام شد (جدول ۳-۴). که نشان داد بین سطوح مختلف کلشی‌سین و نیز مدت زمان‌های مختلف قرار‌گیری بساک‌ها در معرض کلشی‌سین تفاوت معنی‌داری وجود دارد (P≤۰٫۰۱)، همچنین اثرات متقابل مورد بررسی معنی‌دار بودند. با توجه به معنی‌دار بودن اثر متقابل مقایسه میانگین فقط بر روی ترکیبات تیماری صورت پذیرفت.
مقایسه میانگین‌ها (نمودار ۳-۴) نشان داد بهترین ترکیب تیماری ترکیب ۵۰۰ میلی‌گرم در لیتر کلشی‌سین به مدت زمان ۱۲ ساعت بود (تصویر ۵-۴ الف). همچنین در ترکیب تیماری ۵۰۰ میلی‌گرم در لیتر از کلشی‌سین و مدت زمان ۳۶ ساعت جنین‌زایی مستقیم محدودی رخ داد ( تصویر ۵-۴ ب). با افزایش کلشی‌سین به ۱۰۰۰ میلی‌گرم در لیتر میزان کالوس‌زایی شدیداً کاهش یافته است که احتمالاً به دلیل اثرات سمی کلشی‌سین می‌باشد. همچنین در غلظت ۱۰۰ میلی‌گرم در لیتر کلشی‌سین کالوس‌زایی رخ نداد که نشان دهنده این است که خاصیت القاء‌کنندگی آن در این غلظت بسیار کم بود. تاکنون گزارشی از کشت میکروسپور یا بساک نخل خرما منتشر نشده بود.
در کشت بساک ذرت، غلظت ۱۰۰ میلی‌‌گرم در لیتر کلشی‌سین و مدت زمان ۳ روز بیشترین جنین‌های سوماتیکی را تولید کرده است (پورمحمدی و همکاران^[۲۸۸]، ۲۰۰۷). در کلزا بالاترین میزان باززایی در غلظت کم کلشی‌سین (۱۲۵ و ۲۵۰ میلی‌گرم در لیتر) به مدت ۱۲ و ۲۴ ساعت به دست آمده است (پورمحمدی و همکاران، ۲۰۱۲).
جدول۳-۴ تجزیه واریانس تأثیر کلشی‌سین و مدت زمان بر روی کالوس زایی در کشت بساک خرما

: انرژی دوترون های فرودی

• • توان توقف^[۳۶]:

با بهره گرفتن از کد srim^[37] توان توقف دوترون ها در هدف گرافیت بدست می آید. داده های بدست آمده از کد srim را دربازه ۰.۵-۳MeV روی نمودار برده و تابع متناسب با داده‌ها را بدست می‌آوریم. شکل (۴-۱) نمودار توان توقف دوترون ها در هدف گرافیت را نشان می‌دهد.
تابع متناسب با داده‌های توان توقف برابر است با:
(۴-۳)
شکل(۴-۱) : توان توقف دوترون ها در گرافیت

• • سطح مقطع واکنش^۱۲C(d,n)¹³N

داده های سطح مقطع واکنش ^۱۲C(d,n)¹³N در پایگاه داده های EXFOR^[38]موجود است. شکل (۴-۲) سطح مقطع واکنش را نشان می‌دهد.
داده های موجود را در بازه ۰.۵-۳MeV در نظر میگیریم ومعادله متناسب با داده ها را بدست می‌آوریم. معادله متناسب با داده های سطح مقطع برابر است با:
(۴-۴)

شکل (۴-۲) : سطح مقطع واکنش^۱۲C(d,n)¹³Nگرفته شده از EXFOR [23]
رابطه های (۴-۲)، (۴-۳)، (۴-۴) را در رابطه (۴-۱) جایگذاری کرده ودر بازه ۰.۵-۲.۵ MeV نرخ واکنش را بدست می آوریم. شکل (۴-۳) نشان دهنده داده‌های بدست آمده برای نرخ واکنش می باشد.

شکل(۴-۳): نرخ واکنش،thick target yield
همان طور که در شکل مشخص است داده ها را برروی نمودار برده وتابعی متناسب با آن قرار داده ایم. معادله متناسب با داده های تیک تارگت،نرخ واکنش،برابر است با :
(۴-۵)
۴-۱-۲ محاسبه تعداد هسته های نیتروژن ۱۳
با استفاده ازمعادله (۴-۵) می‌توان تعداد هسته های N ^۱۳ تولید شده درگرافیت را محاسبه کرد. معادله (۴-۶) رابطه بین نرخ واکنش و تعداد هسته های نیتروژن ۱۳ را نشان می‌‌‌دهد.
تعداد هسته های نیتروژن۱۳ برابراست با: [۱۵]
(۴-۶)
توزیع طیف دوترون از تابع نمایی پیروی می‌‌کند به طوری که:[۱۵]
(۴-۷)
که در آن ، تعداد دوترون ها، E انرژی دوترون ها وn توان می‌باشد. که مقدار n از۲ تا ۹ گزارش شده است.
جدول (۴-۱) مقدار n درتابع نمایی متناسب با توزیع انرژی دوترون در مراجع مختلف را نشان می‌دهد.[۲۶]

۳-۴: آماده سازی زمین و عملیات زراعی:
به منظور آماده سازی زمین، پس از اینکه رطوبت آن به حد مطلوبی رسید و گاورو شد با گاوآهن برگرداندار شخم زده شد. نمونه ی خاک از مزرعه تهیه و بر اساس نتیجه ی آزمایش خاک کودهای نیتروژن و فسفر به ترتیب به مقدار ۲۰۰ و ۱۵۰ کیلو گرم در هکتار از منابع اوره و سوپر فسفات تریبل در اختیار گیاهان قرار گرفت. کود فسفر در زمان کاشت به طور کامل به زمین داده شد و یک سوم کود نیتروژن به صورت پایه و مابقی به صورت سرک که یک سوم آن در زمان مرحله ی روزت گیاه و یک سوم ما بقی آن در زمان شروع غوزه دهی به زمین داده شد. به منظور اعمال زئولیت و کود پایه مورد نیاز در وسط جوی ها شیاری به عمق ۱۵ سانتی متر ایجاد گردید و کود پایه و زئولیت در کف آن اعمال شد. فاصله­ی بین ردیف های کاشت ۶۰ سانتی متر و برای حصول تراکم ۴۰ بوته در متر مربع فاصله ی روی ردیف ۸ سانتی متر در نظر گرفته شد (روی هر پشته دو ردیف گیاه کاشته شد). هر کرت شامل ۴ خط کشت به طول ۶ متر بود. فاصله دو تکرار از یکدیگر ۳ متر در نظر گرفته شد.

نحوه­ اعمال تنش (حجم آب مصرفی بر حسب متر مکعب) با بهره گرفتن از فرمول زیر محاسبه گردید:
۶۰÷{(دبی آب ورودی)÷ (ارتفاع تبخیر از تشتک× حجم تشتک تبخیر× راندمان آبیاری× مساحت کرت× ضریب گیاهی× ۱۰۰۰}
در این فرمول برای جایگذاری اعداد تشتک تبخیر که از نوع کلاس A بود از آمارهای روزانه­ی ایستگاه هواشناسی اراک استفاده گردید. دبی آب ورودی سیفون ها محاسبه شد و ضریب گیاهی (ضریب گیاهی گلرنگ ۱/۱) از جدول کتاب نیاز آبی گیاهان در ایران به دست آمد (علیزاده و کمالی، ۱۳۸۶). سپس با توجه به اعداد حاصل شده و میزان اعمال تنش، اقدام به آبیاری ۱۰۰، ۸۵ و ۷۰ درصد نیاز آبی گیاهان گردید.
۳-۵: اندازه گیری صفات:
۳-۵-۱: عملکرد و اجزاء عملکرد:
۳-۵-۱-۱: ارتفاع گیاه
بدین منظور با بهره گرفتن از متر و قرار دادن آن از سطح خاک تا انتهای بلندترین ساقه محاسبه گردید و تعداد ۱۰ نمونه از هر کرت محاسبه و با میانگین این نمونه ها اندازه ی ارتفاع کل بوته ها بدست آمد.
۳-۵-۱-۲: ارتفاع اولین شاخه ی فرعی گیاه از سطح خاک:
با وارد شدن ماشین آلات مدرن برداشت، صفت ارتفاع اولین شاخه ی فرعی از سطح خاک برای برداشت مکانیزه حائز اهمیت می باشد. بدین منظور با بهره گرفتن از متر و قرار دادن آن از سطح خاک تا انتهای اولین ساقه از سطح خاک به تعداد ۱۰ نمونه از هر کرت محاسبه و با میانگین این نمونه ها ارتفاع اولین شاخه ی فرعی از سطح خاک برای کل بوته ها بدست آمد.
۳-۵-۱-۳: قطر ساقه در قسمت تحتانی آن:
با بهره گرفتن از کولیس قطر ساقه تعداد ۱۰ نمونه از بوته های برداشت شده از سطح خاک اندازه گیری شد و با معدل گیری آن ها قطر ساقه ی بوته ها محاسبه گردید.
۳-۵-۱-۴: تعدا شاخه ی فرعی:
بدین منظور پس از برداشت ۲ متر مربع از هر ردیف ۱۰ بوته مشخص و تعداد شاخه های فرعی آن ها شمرده و میانگین آن ها مبنای محاسبه گردید.
۳-۵-۱-۵: تعداد غوزه ی نابارور در هر بوته:
به غوزه ای نابارور گفته می شود که اندام های زایشی در آن تشکیل نشده باشند و یا اینکه دارای اندام های
زایشی هست ولی به دلیل عدم تلقیح آمادگی و عدم انتقال اسمیلات، دانه ای در غوزه تشکیل نمی شود. جهت محاسبه ی صفات فوق پس از برداشت ۲ متر مربع از هر کرت و انتخاب ۱۰ بوته مشخص و شمارش صفات مورد نظر و تعیین میانگین آن ها انجام شد.
۳-۵-۱-۶: قطر غوزه:
با بهره گرفتن از کولیس قطر غوزه­ی تعداد ۱۰ نمونه از بوته های برداشت شده اندازه گیری شد و با معدل گیری آن ها قطر غوزه­ی بوته ها محاسبه گردید.
۳-۵-۱-۷: تعداد غوزه در بوته و تعدا دانه در غوزه:
بدین منظور پس از برداشت ۲ متر مربع از هر کرت ۱۰ بوته مشخص و تعداد غوزه های آن ها شمرده و میانگین آن ها مبنای محاسبه گردید و سپس ۱۰ غوزه به طور تصادفی انتخاب و پس از جدا کردن دانه ها ی آن ها تعدا کل دانه ها شمرده شده و با تقسیم بر ۱۰ تعداد دانه در غوزه محاسبه گردید.
۳-۵-۱-۸: عملکرد دانه:
پس از برداشت و توزین کل بوته های برداشت شده از ۲ متر مربع از هر کرت با قرار دادن کل غوزه ها درون گونی با کوبیدن آن ها، با بهره گرفتن از غربال دستی بوجاری و کاه گیری دانه ها صورت پذیرفت و کل دانه­ های برداشت شده توزین شدند و به عملکرد در هکتار تعمیم داده شده و سپس این دانه ها درون پاکت های شماره دار جهت اندازه گیری های بعدی قرار داده شدند.
۳-۵-۱-۹: وزن هزار دانه:
بدین منظور تعداد ۱۰۰۰ بذر با ترازوی دقیق توزین و وزن هزار دانه­ی هر کرت به دست آمد.
۳-۵-۱-۱۰: وزن هزار دانه­ی غوزه های اصلی و غوزه های فرعی:
پس از رسیدگی کامل از ابتدا و انتهای هر کرت یک متر حذف گردید و از دو ردیف میانی پس از حذف اثرات حاشیه ای ( ردیف اول و چهارم به عنوان حاشیه منظور گردید) ۲ متر مربع از تمامی بوته ها غوزه های اصلی و غوزه های فرعی آن­ها به صورت جداگانه جدا شده و دانه های درون غوزه های اصلی و غوزه های فرعی به صورت جداگانه توزین شدند و سپس به عملکرد در هکتار تعمیم داده شد.
۳-۵-۱-۱۱: عملکرد بیولوژیک:
پس از رسیدگی کامل از ابتدا و انتهای هر کرت یک متر حذف گردید و ار دو ردیف میانی پس از حذف اثرات حاشیه ای ( ردیف اول و چهارم به عنوان حاشیه منظور گردید) ۲ متر مربع تمامی بوته ها کف بر شدند و به منظور خشک شدن کل نمونه ها در آون به مدت ۴۸ ساعت تحت دمای ۷۵ درجه ی سانتی گراد نگهداری شدند. عملکرد ماده ی خشک به صورت گرم بر متر مربع گزارش گردید.
۳-۵-۱-۱۲: عملکرد بیولوژیک غوزه های اصلی و غوزه های فرعی:
پس از رسیدگی کامل از ابتدا و انتهای هر کرت یک متر حذف گردید و ار دو ردیف میانی پس از حذف اثرات حاشیه ای ( ردیف اول و چهارم به عنوان حاشیه منظور گردید) ۲ متر مربع تمامی بوته ها غوزه های اصلی و غوزه های فرعی آن­ها به صورت جداگانه برداشت و به منظور خشک شدن نمونه ها در آون به مدت ۴۸ ساعت تحت دمای ۷۵ درجه ی سانتی گراد نگهداری شدند. عملکرد ماده ی خشک به صورت گرم بر متر مربع گزارش گردید.
۳-۵-۱-۱۳: شاخص برداشت بوته:
از تقسیم عملکرد دانه به عملکرد بیوماس(عملکرد بیولوژیک)و ضرب در عدد ۱۰۰ شاخص برداشت محاسبه گردید.
۳-۵-۱-۱۴: شاخص برداشت غوزه های اصلی و غوزه های فرعی:
از تقسیم عملکرد دانه­ی غوزه ها به عملکرد بیوماس(عملکرد بیولوژیک) آن ها و ضرب در عدد ۱۰۰ شاخص برداشت محاسبه گردید.
۳-۵-۲: شاخص های رشد:
۳-۵-۲-۱: شاخص سطح برگ (LAI):
برای محاسبه ی شاخص سطح برگ در زمان گل دهی در حالی که تمامی برگ های گیاه سبز می باشند، تمامی برگ های ۱۰ گیاه از هر کرت را جدا کرده و توسط کاغذ شطرنجی اندازه گیری و نتیجه به صورت میانگین ثبت گردید. شاخص سطح برگ به عنوان مجموع مساحت یک طرف برگ گیاهان در واحد سطح زمین تعریف می شود. این شاخص برای پهن برگان مناسب است (نادری درباغشاهی و همکاران، ۱۳۸۳). برای محاسبه­ی این شاخص از فرمول زیر استفاده می شود.
LAI={(LA₁+LA₂)÷۲}×{(۱÷GA)}
۳-۵-۲-۲: سرعت رشد محصول (CGR ):

آزمون فریدمن نشان می‎دهد که تفاوت معناداری بین تاثیرگذاری ابزار‎های تبلیغات اینترنتی گردشگری ایران وجود دارد و میانگین رتبه‎ها نشان می‎دهد که در این میان، بنر‎ها بیشترین تاثیر را دارا می‎باشند و بعد از آن با فاصله‎ی کمی، متن‎ها تبلیغاتی قرار می‎گیرند. تبلیغات ویدئویی نیز در رتبه سوم قرار می‎گیرد. رایانامه و پاپ‎اوت نیز دارای کمترین تاثیرگذاری بر گردشگران می‎باشند و در رتبه‎ی ۴ و ۵ قرار می‎گیرند.
فصل پنجم
بحث و نتیجه‎گیری
مقدمه
همواره یکی از روش‎های بسیار مهم ترفیع فعالیت‎های تجاری، تبلیغات بوده است. امروزه، اهمیت تبلیغات دوچندان شده‎است چرا که عرضه کنندگان با بهره گرفتن از رسانه‎های مختلف و جدید می‎توانند محصولات و خدمات خود را به مشتریان بالقوه خویش معرفی کنند و آن‎ها را به خرید یا استفاده ترغیب کنند. در این میان، کسی برنده است که با برنامه ریزی مناسب به سمت هدف خویش حرکت کند و همواره کار خود را ارزیابی کند تا بتواند نقاط مثبت کار خود را تقویت و نقاط ضعف خود را بهبود دهد و روز به روز بهتر و کارامدتر عمل کند. ارزیابی تبلیغات، جزء موضوعات بسیار مهمی است که تعیین می‎کند چقدر توانسته ایم در تبلیغات خود، که هر ساله مبالغ هنگفتی برای آن صرف می‎کنیم، موفق هستیم. کدام بخش از تبلیغات ما به هدر می‎رود و کدام بخش را باید تقویت کنیم تا به صدای خود را به گوش مشتریان بالقوه برسانیم. متاسفانه، کشور ما در زمینه تبلیغات همواره ضعیف عمل کرده و کمتر به فکر ارزیابی آن، کشف نقاط ضعف و بهبود آن‎ها پرداخته است. این حالت را به خوبی می‎توان در زمینه گردشگری ملاحظه کرد. این حالت با وجود این موضوع اتفاق می‎افتد که بخش اعظم گردشگری و سفر را در اغلب اوقات جزو طبقه‎ی محصولاتی معرفی می‎کنند که کشش پذیری تقاضای آن بسیار زیاد است و از این رو با تبلیغات برنامه ریزی‎شده و مناسب می‎توان افراد بیشتری را ترغیب به خرید یا استفاده کرد.

اینترنت، یکی از گزینه‎های بسیار مناسبی است تا با بهره گرفتن از آن، ایران را به عنوان کشوری که دارای جاذبه‎های بسیاری در زمینه گردشگری است، به جهانیان بشناسانیم و بدین وسیله بستر ارتقای فرهنگی و اقتصادی کشور خویش را فراهم سازیم. ما معتقدیم اینترنت بهترین رسانه برای معرفی ایران به سایر جهانیان است تا با کمک آن گردشگران بیشتری را به کشور جذب کنیم. هر چند این امر مستلزم برنامه ریزی صحیح و ارزیابی مداوم آن است. از این رو، در این پژوهش به ارزیابی تبلیغات اینترنتی پرداختیم.
در این فصل، به عنوان آخرین فصل پژوهش حاضر، علاوه بر جمع‎بندی یافته‎های تحقیق به صورت اجمالی، پیشنهاداتی نیز در جهت ارتقای تبلیغات اینترنتی گردشگری ارائه می‎شود. همچنین به اختصار به محدودیت‎های تحقیق پرداخته و در پایان پیشنهاداتی برای پژوهش‎های آتی ارائه می‎شود.
۵-۱- جمع‎بندی یافته‎های تحقیق
ویژگی‎های جمعیت شناختی
نمونه گروه پاسخ دهندگان این تحقیق شامل دیدار کنندگانی از ۱۲ کشور اروپایی بودند و از لحاظ سنی، طبقه ۵۸-۴۸ از بیشترین فراوانی برخوردار بودند که از این میان ۵۸ درصدشان را دیدار کنندگان مرد و مابقی (۴۲%) را دیدار کنندگان زن تشکیل دادند. بیشترین تعداد دیدار کنندگان به ترتیب از کشور‎های اسپانیا (۳/۱۷%)، سوییس (۷/۱۴%)، ایتالیا (۳/۱۱%)، آلمان (۳/۱۱%) و سوئد (۷/۱۰%) بودند. این گروه از گردشگران دارای تحصیلات نسبتا بالایی بودند، بدین ترتیب که بیش از ۵۰ در صد از آن‎ها دارای مدرک کارشناسی ارشد یا بالاتر و ۷/۳۲% از آن‎ها دارای مدرک کارشناسی بودند. همچنین لازم به ذکر است که اکثر گردشگران (۹۳%)، اولین دیدار خود را از ایران تجربه می‎کردند و تنها ۷% از آن‎ها بیش از یک بار به ایران سفر کرده بودند.
تاثیر ابزار‎های تبلیغات اینترنتی بر گردشگران
پژوهش پیش رو، تاثیر تبلیغات اینترنتی را در جذب گردشگران اروپایی ورودی به ایران مورد بررسی قرار داده است. بدین منظور از میان دسته بندی‎های مختلف روش‎های تبلیغات اینترنتی، یک دسته‎بندی نسبتا جامع انتخاب شد که از لحاظ شیوه‎ای که تبلیغات معمولا دیده می‎شوند، طبقه‎بندی‎شده بود. این روش‎ها یا ابزار‎ها عبارتند از بنر‎های تبلیغاتی، پنجره‎های پاپ‎اوت، تبلیغات متنی، تبلیغات ویدئویی و تبلیغات ایمیل. همچنین مدلی انتخابی در این پژوهش، مدل معروف لاویج و استاینر است که مورد قبول محققان حوزه‎ی تبلیغات می‎باشد. طبق این مدل، تبلیغات در مخاطب طی سه مرحله تاثیر می‎گذارد. مرحله اول، مرحله شناختی است که خود شامل دو متغیر آگاهی و دانش است. مرحله دوم، مرحله عاطفی یا احساسی است و شامل دو متغیر دوست داشتن و ترجیح است. مرحله سوم یا آخر نیز مرحله رفتاری است که شامل دو متغیر متقاعد شدن و خرید (در این جا دیدار) می‎باشد. به منظور بررسی تاثیر تبلیغات اینترنتی، تاثیر ابزار‎های انتخاب‎شده از تبلیغات اینترنتی (مشتمل بر ۵ ابزار) را بر هر متغیر مدل (که کلا مشتمل بر ۶ متعیر است) به صورت جداگانه بررسی نموده و در نهایت مجموع نتایج آن‎ها را به عنوان تاثیر تبلیغات به صورت کلی در نظر گرفته ایم. و در آخر نیز به اولویت‎بندی ابزار‎های تبلیغات اینترنتی پرداختیم.
۵-۲- فرضیات پژوهش
۵-۲-۱- فرضیه‎های اصلی پژوهش
تبلیغات اینترنتی در جذب گردشگران اروپایی مؤثر می‎باشد.
اهمیت حداقل دو ابزار اینترنتی یکسان نیست.
از آن جایی که باید ۵ ابزار تبلیغات اینترنتی را برای ۶ متغیر مدل بررسی کنیم، فرضیه‎های اصلی مدل را جزیی تر کردیم که در زیر به آن‎ها می‎پردازیم و در آخر، در مورد فرضیات اصلی پژوهش بحث خواهیم کرد.
۵-۲-۲- فرضیه‎های فرعی پژوهش
فرضیه فرعی اول
۱-۱ ابزار‎های تبلیغات اینترنتی بر آگاهی گردشگران اروپایی مؤثر می‎باشد.
۱-۲ اهمیت حداقل دو ابزار اینترنتی، از نظر متغیر آگاهی، یکسان نیست.
نتایج حاصل از آزمون t استیودنت تک نمونه‎ای با فاصله اطمینان ۹۵% حاکی از آن است که هیچ کدام از ابزار‎های تبلیغات اینترنتی بر آگاهی گردشگران اروپایی به کشور تاثیر ندارد؛ میانگین تمام این ابزار‎ها پایین تر از ۳ می‎باشد و از این رو، این فرض مورد تایید قرار نمی‎گیرد. این امر به احتمال زیاد به دلیل ضعف تبلیغات گردشگری ایران در ایجاد آگاهی گردشگران بالقوه اروپایی در مورد ایران از طریق رسانه‎ی نوین اینترنت می‎باشد.
همچنین، فرض دوم در مورد یکسان نبودن اهمیت حداقل دو ابزار اینترنتی، تایید می‎شود؛ به عبارتی، اهمیت ابزار‎های اینترنتی یکسان نیست و بنابر این می‎توان آن‎ها را به ترتیب اولویت بیان کرد که برای متغیر آگاهی به این ترتیب می‎باشد: ۱٫ بنر‎های تبلیغاتی؛ ۲٫ تبلیغات ویدئویی؛ ۳٫ تبلیغات متنی؛ ۴٫ تبلیغات رایانامه؛ ۵٫ تبلیغات پاپ‎اوت.
فرضیه فرعی دوم
۲-۱ ابزار‎های تبلیغات اینترنتی بر دانش گردشگران اروپایی مؤثر می‎باشد.
۲-۲ اهمیت حداقل دو ابزار اینترنتی، از نظر متغیر دانش، یکسان نیست.
نتایج حاصل از آزمون t استیودنت تک نمونه‎ای با فاصله اطمینان ۹۵% حاکی از آن است که هیچ کدام از ابزار‎های تبلیغات اینترنتی بر دانش گردشگران اروپایی به کشور تاثیر ندارد؛ میانگین تمام این ابزار‎ها پایین تر از ۳ می‎باشد و از این رو، این فرض مورد تایید قرار نمی‎گیرد. این امر به احتمال زیاد به دلیل ضعف تبلیغات گردشگری ایران در افزایش اطلاعات گردشگران بالقوه اروپایی در مورد ایران از طریق رسانه‎ی نوین اینترنت می‎باشد.
همچنین، فرض دوم در مورد یکسان نبودن اهمیت حداقل دو ابزار اینترنتی، تایید می‎شود؛ به عبارتی، اهمیت ابزار‎های اینترنتی یکسان نیست و بنابر این می‎توان آن‎ها را به ترتیب اولویت بیان کرد که برای متغیر دانش به این ترتیب می‎باشد: ۱٫ تبلیغات متنی؛ ۲٫ تبلیغات رایانامه؛ ۳٫ بنر‎های تبلیغاتی؛ ۴٫ تبلیغات پاپ‎اوت؛ ۵٫ تبلیغات ویدئویی.
فرضیه فرعی سوم
۳-۱ ابزار‎های تبلیغات اینترنتی بر علاقه گردشگران اروپایی مؤثر می‎باشد.
۳-۲ اهمیت حداقل دو ابزار اینترنتی، از نظر متغیر علاقه، یکسان نیست.
نتایج حاصل از آزمون t استیودنت تک نمونه‎ای با فاصله اطمینان ۹۵% حاکی از آن است که هیچ کدام از ابزار‎های تبلیغات اینترنتی بر علاقه گردشگران اروپایی به کشور تاثیر ندارد؛ میانگین تمام این ابزار‎ها پایین تر از ۳ می‎باشد و از این رو، این فرض مورد تایید قرار نمی‎گیرد. این امر به احتمال زیاد به دلیل ضعف تبلیغات گردشگری ایران در جلب توجه گردشگران بالقوه اروپایی در مورد ایران از طریق رسانه‎ی نوین اینترنت می‎باشد.
همچنین، فرض دوم در مورد یکسان نبودن اهمیت حداقل دو ابزار اینترنتی، تایید می‎شود؛ به عبارتی، اهمیت ابزار‎های اینترنتی یکسان نیست و بنابر این می‎توان آن‎ها را به ترتیب اولویت بیان کرد که برای متغیر علاقه به این ترتیب می‎باشد: ۱٫ بنر‎های تبلیغاتی؛ ۲٫ تبلیغات ویدئویی؛ ۳٫ تبلیغات رایانامه؛ ۴٫ تبلیغات متنی؛ ۵٫ تبلیغات پاپ‎اوت.
فرضیه فرعی چهارم
۴-۱ ابزار‎های تبلیغات اینترنتی بر ترجیح دادن ایران نسبت به سایر مقاصد، توسط (از نظر) گردشگران اروپایی، مؤثر می‎باشد.
۴-۲ اهمیت حداقل دو ابزار اینترنتی، از نظر متغیر ترجیح، یکسان نیست.
نتایج حاصل از آزمون t استیودنت تک نمونه‎ای با فاصله اطمینان ۹۵% حاکی از آن است که هیچ کدام از ابزار‎های تبلیغات اینترنتی بر ترجیح ایران از نظر گردشگران اروپایی به کشور نسبت به سایر مقاصد، تاثیر ندارد؛ میانگین تمام این ابزار‎ها پایین تر از ۳ می‎باشد و از این رو، این فرض مورد تایید قرار نمی‎گیرد. این امر به احتمال زیاد به دلیل ضعف تبلیغات گردشگری ایران در متمایز نشان دادن ایران برای گردشگران بالقوه اروپایی از طریق رسانه‎ی نوین اینترنت می‎باشد.
همچنین، فرض دوم در مورد یکسان نبودن اهمیت حداقل دو ابزار اینترنتی، تایید می‎شود؛ به عبارتی، اهمیت ابزار‎های اینترنتی یکسان نیست و بنابر این می‎توان آن‎ها را به ترتیب اولویت بیان کرد که برای متغیر ترجیح به این ترتیب می‎باشد: ۱٫ بنر‎های تبلیغاتی؛ ۲٫ تبلیغات رایانامه؛ ۳٫ تبلیغات متنی؛ ۴٫ تبلیغات ویدئویی؛ ۵٫ تبلیغات پاپ‎اوت.
فرضیه فرعی پنجم
۵-۱ ابزار‎های تبلیغات اینترنتی بر متقاعد کردن گردشگران اروپایی به دیدار از ایران مؤثر می‎باشد.
۵-۲ اهمیت حداقل دو ابزار اینترنتی، از نظر متغیر متقاعد شدن، یکسان نیست.
نتایج حاصل از آزمون t استیودنت تک نمونه‎ای با فاصله اطمینان ۹۵% حاکی از آن است که هیچ کدام از ابزار‎های تبلیغات اینترنتی بر متقاعد کردن گردشگران اروپایی به کشور در انتخاب ایران به عنوان مقصد گردشگری خویش، تاثیر ندارد؛ میانگین تمام این ابزار‎ها پایین تر از ۳ می‎باشد و از این رو، این فرض مورد تایید قرار نمی‎گیرد. این امر به احتمال زیاد به دلیل ضعف تبلیغات گردشگری ایران در مجاب کردن گردشگران بالقوه اروپایی در انتخاب ایران به عنوان مقصد گردشگری خویش از طریق رسانه‎ی نوین اینترنت می‎باشد.
همچنین، فرض دوم در مورد یکسان نبودن اهمیت حداقل دو ابزار اینترنتی، تایید می‎شود؛ به عبارتی، اهمیت ابزار‎های اینترنتی یکسان نیست و بنابر این می‎توان آن‎ها را به ترتیب اولویت بیان کرد که برای متغیر متقاعد شدن به این ترتیب می‎باشد: ۱٫ تبلیغات ویدئویی؛ ۲٫ تبلیغات متنی؛ ۳٫ بنر‎های تبلیغاتی؛ ۴٫ تبلیغات رایانامه؛ ۵٫ تبلیغات پاپ‎اوت.
فرضیه فرعی ششم

پ) انتقاد و اعتراض علیه نظام آفرینش و آفریدگار آن در چهار مثنوی عطار به طور کل بیش از ۴۵ حکایت به نوعی به نزاع با خداوند برخاسته اند.
البته به تعبیرعطار مجوز این نوع رابطه ازسوی خدا داده شده به گونه ا ی که می سراید:

دسته ای ازآفریدگاری خداوند و هدف آفرینش انتقاد می کنند؛عده ای بر بنده پروری خداوند خرده می گیرند ،تعدادی نیزکه از درک راز آفرینش درمی ماندند؛ سخنانی گستاخانه بر زبان می راندند. عده‌ای هم خدا را مسؤول گرفتاری و رنج خود می دانند ونسبت به آفریدگاربدبین هستند.
علی رغم زبان تند وتیز دیوانگان؛ آنها بسیار محبوب هستند. دراین باره ابوبکر واسطی می گوید: ]بدین مجانین برچشم حقارت منگرید که ایشان را خلیقتان انبیاء گفتند (عطار، تذکره الاولیا، ص۷۳۲).
سخن ابوبکر واسطی بسیار قابل تامل است، و چنان به نظر می رسد که صاحبنظران بی شماری براین باور بوده اند که عقلاء مجانین افرادی معمولی نبودند بلکه حقیقتا نظرکردگان مخصوص الهی اند.

سخن آنها بسیار دلنشین است و طنزشیرین و گاه تمثیلی زیبا ودلکش؛ اثرگذاری گفتارشان را دو چندان می کند؛ ابن جوزی در عقدالفرید می نویسد (این مجانین چنان سخنان نادرواستواربرزبان می رانند که کسی به مانندآنها نشنیده است. ). (ابن جوزی؛ ۱۳۵۲: ۱۳۳)
وی شعرهایی زیبا ازمجانین ] خردمندان دیوانه رفتار[ نقل کرده است که این گفته درشمارآنهاست .شعرای مجانین مجنون ترین وشاعرترین مردمند،شعرشان سرشاراز معانی بکرو ظرایف ادبی است وگاهی با درهم ریختن قواعد شعری به ابتکارهای زیبا وبدیعی دست می زنند.
باید دانست که حکمت دیوانگان حکمتی است الهی و توحیدی و دیوانه اساساً یک موحد است وهمه‌ی مسایل را با توجه به نسبت انسان با حق تعالی درنظر می گیرد ،دیوانه هرچه را که بخواهد ازخدا خواهد چون درهمه این عالم جزخدا هیچ کس منشاء اثرنیست همه چیز از اوست وبازگشت همه به سوی اوست.
۴-۶- تاریخچه گستاخی به درگاه حق
درمقابله با سختی های موجود درحیات بشر معمولا شاهد دونوع برخورد متفاوت هستیم. عده ای با اتکا به صبر ورضایت، سرتسلیم به درگاه الهی فرودمی آورند وهرگز شکوه نمی کنند؛ با حال آن که عده ای با اظهارات تندوتلخ احساس نارضایتی خویش را آشکار می نمایند .قدیمی ترین فردمسلمانی که به این کار دست زده ،رئیس فرقه ی جهمیه یعنی جهم بن صفوان است. البته این نسبت چندان سندیت ندارد؛ پس ازاو چندین تن دیگر ازجمله ابن جوزی،ابن راوندی ،ابوالعلاء معّری به این موضوع اشاره کرده اند. اینان اغلب به عدالت مبهم الهی، رواج ظلم و ستم ،یاری نرساندن خدا به مظلومان اعتراض دارند. گاه اینان گستاخی را از حد می برند وتوصیه می کنند: ازتوبه دست کشید که مایه ی تنگی معیشت است ؛ حساب عقلاء مجانین با این گستاخان جداست ؛زیرا آنها از سر عشق وانس خاص با خدا گستاخانه سخن می گویند (شاعری چون عطار می تواند انگیزه ی دیگری نیزدر بهره برداری ازشخصیت دیوانگان داشته باشد. او را ازسرنوشت عرفای قبل ازخود مثل حسین بن منصور حلاج وعین الفضاء همدانی عبرت گرفته وشکیات خود را برزبان دیوانگان جاری ساخت تا متهم نباشد (پورجوادی؛ ۱۳۶۶ : ۶۷).
علت عنوان متناقض نمایی که برای عقلای مجانین انتخاب کرده اند؛ رفتاروگفتاربسیار متفاوت ازظاهر ژولیده آن هاست .اینان گاه با تلخ کامی سخن می گفتند وگاه بسیار شیرین سخن و خوش رفتار بودند. دربند اسباب و علل نبودند چرا که خرد آدمی را در فهم بسیاری از معانی ناتوان می دیدند. آنها درخرابه ها وویرانه ها وگورستان ها می گشتند، از این رو آنان را دیوانه می پنداشتند . (رک. تنوخی؛ ۱۳۶۳ :۱۱۰).
حکایت منسوب به دیوانگان از مباحث مهم فولکلوربه شمار می رود: زیرا فولکلور تجلی حالات روانی بشر در مسایل گوناگون از جمله آداب و روابط اجتماعی است.
ابوالقاسم حسن نیشابوری درکتاب «عقلای» مجانین خود می نویسد:
«جنون» درلغت به معنی پوشیدگی است . (دهخدا : ۱۳۲۵ ؛ ذیل جنون
عرب می گوید: (جن الشی ء یجن جنوناً) یعنی پوشیده شد و اجنه غیره یعنی پوشاند آن را و پنهان ساخت. جنان به معنی قلب نیزبه جهت پوشیدگی آن است. جنه به دومعنی به کارمی رود. جن و دیوانگی –مجنون یعنی کسی که عقل و خردش پوشیده است .ازجمله کلمات مترادف با مجنون به اسامی زیر می توان اشاره کرد. احمق، اخرق ، مرقعان،مخبل ،اولق،هلباجه، هجاجه، مدله، واله و… (نیشابوری: ۱۳۶۶ ؛ ۷۳)
۴-۷- تعریف عاقل - نادان – دیوانه
بنای این رساله برآن است که سه تیپ شخصیتی عاقل، نادان ودیوانه درحکایات طنز آمیز سه مثنوی اسرارنامه ، مصیبت نامه ومنطق الطیر بررسی شود. پس لازم است که از هرکدام تعریفی جداگانه ارائه دهم.
(عاقل، صفتی است که انسان با آن ازسایرحیوانات متمایز می شود ،البته همه ی افرادیکسان از عقل برخوردارنیستند، عقل دربعضی کامل ترو دربعضی دیگر ناقص تراست کسانی که به لحاظ عقل از دیگران کامل ترند عاقل نامیده می‌شوند و کسانی که عقل ناقص داشته باشند دیوانه ، احمق ونظایرآنها) (نصرا… پورجوادی ؛ ۱۳۷۴ : ۸)
باید دانست که همه ی دیوانگان اهل سیرو سلوک نبوده است وبه عنوان صوفی شناخته نشده اند، برخی ازآنها از جمله مشایخ بزرگی صوفی بوده است مانند شبلی وابن عربی که درمرحله ای از سلوک خود بر اثر زهد مفرط به دیوانگی می رسیدند. ولی ازآن حال عبور می کردند وبرخی چون محمد معشوق طوسی ولقمان سرخسی که رهایی از تکلیف را ازخدا خواستارشدند وخداوند در استجابت ، جنون را نصیب آنها کرد. درمقدمه ابن خلدون درباره این عقلاء مجانین آمده است:
(اخبار شگفتی درباره ی مغیباتی که برای آنها دست می دهد نقل می کنند؛ چه آن گروه به هیچ چیز مقید نیستند و ا زا ین رو دراین باره بی هیچ تکلفی سخن می گویند واز شگفتی هایی خبرمی دهند و چه بسا که فقیهان منکر مقامات ایشان باشند،چه آنان را ازتکالیف ساقط می یابند ومعتقدند ولایت جز با عبادت میسر نمی شوند). (ابن خلدون ؛ ۱۳۵۲: ۲۳)
ابن خلدون همچنین برای این باوراست که نفوس ناطقه ی عقلای مجانین مانند دیوانگان (معمولی)معدوم نشده وتباهی وفساد بدان راه نیافته است بلکه ا یشان آن عقلی را که تکلیف بدان وابستگی دارد از دست داده اند؛دیوانگی آنها به سبب فساد مزاج وآشفتگی ذهن وگرسنگی نیست؛ چون آنها به انجام همه ی فعالیت های طبیعی وجسمی خودمی پردازند،فقط عقلشان به خواست حق درپرده پوشیده است. والبته این حجاب، حجاب عزت الهی است.
دیوانه ی عطار ذاتاً گسسته ازمردم وبرون از متن جامعه است و مرتبه ی این دیوانه، مرتبه ی روح وجان آدمی است که ورای عقل است .اماهمین دیوانه را عطار هر ازچندی به میان مردم می آورد و آن هنگامی که او می خواهدجامعه را ازخواب بیدار کند وبه مردم اندرز دهد وفرعون صفتان را تنبیه کند پیام او پیامی است ازعالم جان در گوش روح مردم غفلت زده ا ی که دربندعقل گرفتار آمده اند.
ازجمله اندرزهای دیوانگان می توان به این دیدگاه اشاره کرد که این عالم وجودی سایه وار وناپایدار دارد ونسبت به ذلت پاکی الهی ناپایداراست .
همچنین از مهمترین درس هایی که دیوانگان به مردم می دهند درس آزادگی است. آزادگی از نظرعارفی چون عطار نفی تعینات وتعلقات مادی ودنیوی است و آزاده کسی است که نه غم گذشته را می خورد نه غم آینده را.
فصل پنجم
حکایات ظنز آمیز سه مثنوی
(۱- مصیبت نامه، ۲- منطق الطیر، ۳- اسرارنامه)
۵-۱مصیبت نامه/ حکایات
طنز حکایت ۰/ ۱۱[ در نکوهش نفس اماره و تربیت آن]
شخصی به نام « اصمعی» در راه می‌گذشت؛ که کنّاس را مشغول کار کردن دید که با خود چنین سخن می‌گفت: ای نفس ارزشمند من. بدان که نو را با این کار فعلی از امورات پست رها ساختیم.
هم مدام تو را عزیز نگه داشتم و هم تو را میان مردم خوش نام کردم. اصمعی به او گفت: تو این حرف را نزن. این سخن را در حق نفس بیچاره ات نگو. آخر سر و کار تو با نجاست‌هاست.
کناس گفت: کار من خوارتر از خدمت به درگاه چون تویی نیست. حتی اگر چاره‌ای جز؛سر بریدن نداشته باشم بهتر است از اینکه گردن منت؛ پیش چون تویی دراز کنم.
حکایت ششم از مقاله دوم ۶/ ۲ ص۱۷۹ [گستاخی با حق]
مردی بزرگوار و بخشنده از دیوانه ای پرسید که‌ آرزوی تو چیست؟ گفت: ده روز است که گرسنه ام، دلم غذای ده نفر آدم را می‌خواهد، مرد به او گفت: خوش حال باش که برایت می‌خواهم نان و بریان و حلوا بیاورم گفت :