جدول(۳-۴): مقادیر ترجیحات برای مقایسات زوجی ۴۲

جدول(۳-۵): شاخص ناسازگاری ماتریس تصادفی ۴۴
جدول شماره ۴-۱ معیارها و زیر معیارهای موردبررسی در پژوهش ۴۷
جدول شماره ۴-۲ ویژگی معیارهای مؤثر در مکان‌یابی ایستگاه‌های آتش‌نشانی ۴۷
جدول۴-۳ وزن دهی به معیارها با بهره گرفتن از روش مقایسه دوتایی ۴۹
جدول۴-۴ معیار و زیر معیارهای موردبررسی به همراه وزن‌ نهایی آن‌ها ۵۰
جدول ‏۴-۵ نوع تابع فازی جهت استانداردسازی نقشه‌های معیار در منطق فازی ۶۰
فهرست شکل‌ها
عنوان صفحه
شکل(۳-۱) تصویر نقشه موقعیت محدوده منطقه یک شهری بندرعباس ۲۵
شکل (۳-۲) نقشه کاربری اراضی منطقه یک شهری بندرعباس ۲۷
شکل ۴-۱- نمودار محاسبه وزن‌ها در نرم‌افزار Expert Choice 42
شکل۴-۲- نقشه نزدیکی به مراکز صنعتی ۴۵
شکل ۴-۳- نقشه تراکم جمعیتی منطقه یک ۴۶
شکل ۴-۴- نقشه نزدیکی به مراکز اداری ۴۷
شکل ۴-۵- نقشه نزدیکی به مراکز آموزشی ۴۸
شکل ۴-۶- نقشه نزدیکی به مراکز درمانی ۴۹
شکل۴-۷- نقشه نزدیکی به مراکز تجاری ۵۰
شکل ۴-۸- نقشه نزدیکی به شبکه ارتباطی اصلی ۵۱
شکل ۴-۹- نقشه شعاع عملکرد ایستگاه‌های آتش‌نشانی ۵۲
شکل ۴-۱۰- نقشه محدودیت استقرار ایستگاه آتش‌نشانی ۵۳
شکل ۴-۱۱- نقشه فازی نزدیکی به مراکز آموزشی جهت استقرار ایستگاه آتش‌نشانی ۵۵
شکل۴-۱۲- نقشه فازی نزدیکی به مراکز اداری جهت استقرار ایستگاه آتش‌نشانی ۵۵
شکل ۴-۱۳- نقشه فازی نزدیکی به مراکز صنعتی جهت استقرار ایستگاه آتش‌نشانی ۵۶
شکل ۴-۱۴- نقشه فازی نزدیکی به مراکز درمانی جهت استقرار ایستگاه آتش‌نشانی ۵۶
شکل ۴-۱۶- نقشه فازی نزدیکی به مراکز تجاری جهت استقرار ایستگاه آتش‌نشانی ۵۷
شکل ۴-۱۷- نقشه فازی نزدیکی به معابر اصلی جهت استقرار ایستگاه آتش‌نشانی ۵۸
شکل ۴-۱۸- نقشه فازی شعاع عملکرد ایستگاه آتش‌نشانی ۵۸
شکل ۴-۱۹- نقشه عملگر ضرب فازی ۵۹
شکل ۴-۲۰- نقشه عملگر گامای فازی ۶۰
شکل ۴-۲۱- نقشه تلفیق لایه‌های فازی با مدل AHP 61
شکل ۴-۲۲- نقشه مکان‌های پیشنهادی جهت احداث ایستگاه آتش‌نشانی جدید ۶۲
شکل ۴-۲۳- نقشه مکانمندی مناطق پیشنهادی جهت احداث ایستگاه آتش‌نشانی جدید ۶۳
فصل اول
کلیات تحقیق
مقدمه
فرایند برنامه‌ریزی، تلاشی است برای ایجاد چارچوبی مناسب که طی آن برنامه‌ریز بتواند برای رسیدن به راه‌حل بهینه اقدام کند (لی^[۱]، ۱۹۷۳). استقرار هر عنصر شهری در موقعیت فضایی-کالبدی خاصی از سطح شهر، تابع اصول، قواعد و سازوکارهای خاصی است که در صورت رعایت شدن به موفقیت و کارایی عملکردی آن عنصر در همان مکان مشخص، خواهد انجامید و در غیر این صورت چه‌بسا مشکلاتی بروز کند (شهابیان، ۱۳۷۶). توزیع بهینه‌ کاربری‌ها و مراکز خدماتی مسئله‌ای است که اغلب اوقات برنامه‌ریزان با آن سروکار دارند. چراکه به دلیل رشد پرشتاب جمعیت و کالبد شهرها، مشکلاتی مانند کمبود و عدم توزیع فضایی مناسب کاربری‌ها به وجود آمده است (احدنژاد^[۲]، ۱۳۸۶). از میان کاربری‌ها و خدمات موجود در شهر، توزیع و مکان‌یابی بهینه‌ی ایستگاه‌های آتش‌نشانی به دلیل اهمیت و توجه روزافزون به امر ایمنی در شهرها و ارائه تمهیداتی درزمینهٔ پیشگیری و مقابله با آتش‌سوزی و حادثه از اهمیت قابل‌توجهی برخوردار است. بدون تردید در میان کلیه روش‌های موجود برای پیشگیری و کاهش تلفات و خسارات ناشی از آتش‌سوزی‌ها در مناطق شهری، برنامه‌ریزی شهری از طریق وضع استانداردها و ضوابط و مقررات مربوطه می‌تواند سهم قابل‌توجهی در کاهش خسارات جانی، مالی و تأمین ایمنی برای شهروندان در بلند‌مدت داشته باشد، این امر در شهرهای ایران‌که اکثراً دارای بافتی فشرده و متراکم با شبکه‌های دسترسی نامناسب هستند حساسیت بیشتری را در استانداردها و ضوابط می‌طلبد تا در مواقع اضطراری و وقوع حوادث در این بافت‌ها، عملیات امدادرسانی به‌موقع انجام گیرد (پور اسکندری، ۱۳۸۰). سیاست کلی ایجاد ایستگاه‌های آتش‌نشانی در ایران سیاستی بدون برنامه‌ خاص و مدون بوده است. به‌گونه‌ای که برای ایجاد هر ایستگاه در محدوده‌های شهری مهم‌ترین اصل، خالی بودن زمین، بدون مالک بودن آن و یا عوامل دیگری است که به‌موجب آن‌ها بایستی زمین ارزشی نداشته باشد که این امر بر مکان‌یابی ایستگاه‌های آتش‌نشانی در سطح شهرها تأثیرگذار بوده است (ایمانی جاجرمی، ۱۳۷۵).
بیان مسئله
امروزه تراکم بیش از حد جمعیت در شهر و روند رو به رشد آن‌ها ازلحاظ کالبدی موجب تقاضا و توجه روزافزون به مسئله توسعه شهری گردیده است. تقاضا برای توسعه شهری از مهم‌ترین مشکلات و موانع فراروی بشر در آینده است؛ بنابراین برای حل این مشکلات و موانع، سیستم ایمنی شهر نیز در همین جهت باید توسعه یابد تا بتواند پوشش کافی را بر کل سطح شهر داشته باشند. درواقع ایمنی شهر، مجموعه تمهیداتی است که جهت جلوگیری از بروز یا کاهش خسارات ناشی از عوارض نامساعد جانی و مالی، حوادث طبیعی و غیرطبیعی نظیر سیل، آتش‌سوزی، زلزله، تصادفات رانندگی و … صورت می‌گیرد (ایزری^[۳]، ۲۰۰۷).
کاربری ایستگاه‌های آتش‌نشانی یکی از انواع کاربری‌های اساسی در شهرهاست که مکان‌یابی بهینه‌ی آن، ایمنی و رفاه شهروندان را به دنبال خواهد داشت. توجه صرف به ساخت و استقرار ایستگاه‌های آتش‌نشانی ازنظر کمّی و عدم توجه به کاربری‌های مجاور و سایر عوامل مهم در مکان‌یابی آن‌ها موجب کاهش کارایی ایستگاه ازنظر امدادرسانی به‌موقع می‌گردد. علاوه بر موضوعات ذکرشده در رابطه با کمبود ایستگاه‌های آتش‌نشانی، مکان‌یابی نادرست و عدم ‌هماهنگی با بافت و سیمای شهری از مسائل و موضوعات مشترک بسیاری از شهرهای ایران محسوب می‌گردد. ازاین‌رو مهم‌ترین مشکل در جهت خدمات‌رسانی ایستگاه‌های آتش‌نشانی منطقه یک شهر بندرعباس، عدم توزیع نامناسب ایستگاه‌ها و محدود بودن شعاع عملکردی ایستگاه‌های موجود می‌باشد؛ بنابراین توزیع کمّی و کیفی ایستگاه‌ها به‌طور علمی و تخصصی، موردبررسی قرار می‌گیرد. استفاده از روش‌های سنتی برنامه‌ریزی ایستگاه‌های آتش‌نشانی برای خدمات‌رسانی، به معنای هدر رفتن کاغذ و زمان می‌باشد؛ اما امروزه، استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی به‌عنوان ابزاری در جهت ایجاد بانک اطلاعاتی مناسب و کارآمد عمل می‌کند (هاورتون^[۴]، ۲۰۰۶).
انتخاب محل ایستگاه‌های آتش‌نشانی به معیارهای متعددی از قبیل شبکه ترافیک، نزدیکی به تراکم‌های جمعیتی، نزدیکی به معابر اصلی، نزدیکی به مراکز تجاری، آموزشی، اداری، درمانی و غیره نیاز دارد. در مدل فرایند تحلیل سلسله‌مراتبی جهت وزن‌دهی به معیارها از روش مقایسه زوجی استفاده میشود. بدینصورت که تصمیمگیرندگان معیارها و زیرمعیارهای هر پارامتر را فقط به‌صورت دوبه‌دو مقایسه میکنند و نیازی به وزن‌دهی همزمان تمامی معیارها وجود ندارد. در این روش همه پارامترها به‌صورت یکجا باهم مقایسه نشده و معیارها دوبه‌دو باهم مقایسه میشوند درنتیجه وزن دهی با دقت بیشتری انجام میگیرد. بعلاوه این معیارها می‌بایست به‌صورت مکانیزه و در قالب نقشه‌های یکپارچه و بانک اطلاعاتی متصل به نقشه انجام پذیرد. لذا به یک ابزار قدرتمند برای آماده‌سازی و آنالیز داده‌ها نیاز است که مهمترین و مناسب‌ترین آن‌ها سامانه اطلاعات جغرافیایی (GIS) می‌باشد. تاکنون اولویت‌های مکانی بر مبنای مدل برای استقرار ایستگاه‌های آتش‌نشانی در منطقه یک شهری بندرعباس مشخص نشده است؛ بنابراین قابلیت سیستم اطلاعات جغرافیایی و روش‌های تصمیم‌گیری چندمعیاره در مدیریت اطلاعات مکانی و ایجاد بستر مناسب برای تصمیم‌گیری، باعث گشته که در عملیاتی نظیر اولویت مکانی ایستگاه‌های آتش‌نشانی توجه بسیاری را به خود جلب کند. این مطالعه در نظر دارد نمونه عملی کاربرد این ابزار را برای تعیین مکان‌های مناسب ایستگاه‌های آتش‌نشانی با توجه به نیاز مردم منطقه یک شهری بندرعباس ارائه نماید؛ بنابراین سؤال‌های اصلی تحقیق حاضر به‌صورت ذیل است:
سؤال‌های تحقیق:
آیا تعداد ایستگاه‌های آتش‌نشانی در منطقه یک شهری بندرعباس کافی است؟
آیا ایستگاه‌های آتش‌نشانی موجود در منطقه یک شهری بندرعباس، طبق استانداردهای شهری صورت گرفته است؟
اهمیت و ضرورت تحقیق
از میان کاربری‌ها و خدمات موجود در شهر، توزیع و مکان‌یابی بهینه‌ی ایستگاه‌های آتش‌نشانی به دلیل اهمیت و توجه روزافزون به امر ایمنی در شهرها و ارائه تمهیداتی درزمینه پیشگیری و مقابله با آتش‌سوزی و حادثه از اهمیت قابل‌توجهی برخوردار است. بدون تردید در میان کلیه روش‌های موجود برای پیشگیری و کاهش تلفات و خسارات ناشی از آتش‌سوزی‌ها در مناطق شهری، برنامه‌ریزی شهری از طریق وضع استانداردها و ضوابط و مقررات مربوطه می‌تواند سهم قابل‌توجهی در کاهش خسارات جانی و مالی و تأمین ایمنی برای شهروندان در بلندمدت داشته باشد. این امر در شهرهای ایرآن‌که اکثراً دارای بافتی فشرده و متراکم با شبکه‌های دسترسی نامناسب هستند حساسیت بیشتری را در استانداردها و ضوابط می‌طلبد تا در مواقع اضطراری و وقوع حوادث در این بافت‌ها، عملیات امدادرسانی به‌موقع انجام گیرد (پور اسکندری، ۱۳۸۰). ایستگاه‌های آتش‌نشانی به‌عنوان مکانی جهت استقرار و انتظار خودروهای آتش‌نشانی و امداد، ازجمله مراکز مهم و حیاتی خدمات‌رسانی در شهرها هستند که نقش مهمی در تأمین ایمنی و آسایش شهروندان و توسعه اقتصادی شهرها ایفا می‌نمایند. بدیهی است خدمات‌رسانی به‌موقع و مطمئن توسط ایستگاه‌های آتش‌نشانی بیش از هر چیز مستلزم استقرار آن‌ها در مکان‌های مناسب است که بتوانند در اسرع وقت و بدون مواجه‌شدن با موانع و محدودیت‌های محیط شهری از یک ‌طرف و با ایجاد حداقل آثار منفی بر روی زندگی ساکنان شهر از طرف دیگر به محل حادثه رسیده و اقدامات اطفاء و یا امداد را به انجام برسانند (سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور، ۱۳۸۳). بدین ترتیب در این تحقیق به‌منظور حل مسئله‌ی کمبود ایستگاه‌های آتش‌نشانی و تعیین بهترین مکان برای احداث ایستگاه‌های جدید از ابزار GIS استفاده می‌گردد، چراکه امروزه مسائل شهری باعث شده است متغیرهای متعددی در مکان‌گزینی‌ کاربری‌ها تأثیرگذار باشد که امکان تحلیل آن‌ها به روش‌های سنتی نظیر روی هم‌گذاری دستی نقشه‌ها به دلیل حجم زیاد داده‌ها امکان‌پذیر نیست؛ بنابراین استفاده از ابزار توانمندی چون سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) در مکان‌یابی کاربری‌ها در شهر ضروری می‌باشد (نظری عدلی و کوهساری، ۱۳۸۶). ازاین‌رو تحلیل مکان مناسب و شناسایی تعداد ایستگاه‌های آتش‌نشانی موردنیاز در شهر بسیار مهم است؛ بنابراین سامانه‌های اطلاعات جغرافیایی توانایی جمع‌ آوری، ذخیره‌سازی و مدیریت داده‌های مکانی رادارند و می‌توانند در مرحله آگاهی به تصمیم‌گیرنده کمک فراوانی کنند. نتایج حاصل از تصمیم‌‌گیری‌های مکانی را می‌توان از طریق پردازش و تحلیل داده‌ها در سامانه اطلاعات جغرافیایی به دست آورده و اولویت‌های تصمیم‌گیری را مشخص نمود.
فرضیه‌های تحقیق
تعداد ایستگاه‌های آتش‌نشانی در سطح منطقه یک شهری بندرعباس کافی نیست.
مکان یابی ایستگاه‌های آتش‌نشانی موجود در منطقه یک شهری بندرعباس، طبق استانداردهای شهری انجام نگرفته است.
اهداف اساسی تحقیق
مکان‌گزینی ایستگاه‌های آتش‌نشانی با بهره گرفتن از الگوریتم فازی و روش AHP، تلفیق الگوریتم‌های فازی و AHP
شناسایی اولویت‌های مکانی برای استقرار ایستگاه‌های آتش‌نشانی
فصل دوم
مبانی نظری تحقیق
پیشینه تحقیق
پرهیزگار (۱۳۷۶) به بررسی و مکان‌یابی مراکز آتش‌نشانی شهر تبریز پرداخته است. در این تحقیق در تعیین میزان و مکان خدمات علاوه بر شاخص‌های کیفی، از روش‌های ریاضی نیز استفاده‌شده است.
پرهیزگار (۱۳۷۶) ضمن مطالعه روش‌ها و الگوهای مکان گزینی مانند مکان مرکزی، مدل تاکسونومی عددی، مدل لاری و مدل‌های تصادفی، بامطالعه موردی در مکان‌یابی مراکز آتش‌نشانی شهر تبریز، توانایی GIS را نسبت به سایر مد‌ل‌ها اثبات کرد.