۵-۳-۱٫ مقایسه مدل سؤال اول و سؤال دوم ۱۰۲
۵-۳-۲٫ مقایسه مدل سؤال سوم و سؤال چهارم ۱۰۴
۵-۴٫ پیشنهادهای تحقیق ۱۰۵
۵-۴-۱٫ پیشنهادات کاربردی ۱۰۶
۵-۴-۲٫ پیشنهادات تحقیقات آتی ۱۰۶
۵-۵٫ محدودیتهای پژوهش ۱۰۶
منابع فارسی ۱۰۷
منابع انگلیسی ۱۱۰
فهرست نمودارها
عنوان صفحه
نمودار ۳-۱٫ مدل شبکه پرسپترون چند لایه ۷۷
نمودار ۳-۲٫ گام به گام مراحل انجام تحقیق ۸۳
نمودار ۴-۱٫ پیش بینی قیمت واقعی و پیش بینی شده ۹۷
نمودار ۴-۲٫ ضریب همبستگی شبکه عصبی ۹۸
فهرست جداول
عنوان صفحه
جدول ۲-۱ خلاصه نتیجه تحقیقات خارجی گذشته ۶۷
جدول ۲-۲ خلاصه نتاج تحقیقات گذشته خارجی ۷۱
جدول ۳-۱ الگوریتم مدل شبکه عصبی پیش‌خور ۷۷
جدول ۳-۲ معیارهای پیش بینی ۷۹
جدول ۳-۳ شبه کد کلونی زنبور عسل ۸۰
جدول ۴-۱ نام شرکتهای نمونه(یافته­های محقق) ۸۶
جدول ۴-۲ محاسبه معیار جذر میانگین مجذور خطا با تعداد مختلف نرون برای داده‌های ترکیبی(یافته­های محقق) ۸۷

جدول ۴-۳ شبکه عصبی مدل اول آزمایشی با متغیرهای ترکیبی(یافته­های محقق) ۸۸
جدول ۴-۴ شبکه عصبی مدل اول کل داده‌ها با متغیرهای ترکیبی(یافته­های محقق) ۸۹
جدول ۴-۵ محاسبه معیار جذر میانگین مجذور خطا با تعداد مختلف نرون برای داده‌های فنی (یافته­های محقق) ۹۰
جدول ۴-۶ شبکه عصبی مدل دوم داده‌های آزمایشی با متغیرهای فنی (یافته­های محقق) ۹۱
جدول ۴-۷ شبکه عصبی مدل دوم کل داده‌ها با متغیرهای فنی (یافته­های محقق) ۹۲
جدول ۴-۸ شبکه عصبی مدل سوم داده‌های آزمایشی با متغیرهای ترکیبی و اقتصادی (یافته­های محقق)
جدول ۴-۹ شبکه عصبی مدل سوم کل داده‌ها با متغیرهای ترکیبی و اقتصادی (یافته­های محقق) ۹۵
جدول ۴-۱۱ سطوح تنظیم پارامتر (یافته­های محقق) ۹۵
جدول ۴-۱۲ سناریو آزمایشی عاملی کامل (یافته­های محقق) ۹۶
جدول ۴-۱۳ شبکه عصبی کلونی زنبورعسل کل داده‌ها با متغیرهای ترکیبی (یافته­های محقق) ۹۷
جدول ۵-۱ مقایسه نتایج سؤال اول و دوم ۱۰۳
جدول ۵-۲ مقایسه مدل سوم و چهارم ۱۰۴
چکیده­
با توجه به تأثیر بازار بورس در تأمین مالی و توسعه کشور، یافتن روشی مناسب برای پیش‌بینی بازار سهام اهمیت بسیار دارد. در بورس اوراق بهادار حساسیت‌های زیادی نسبت به روند قیمت وجود دارد، این باعث شده تا تحولات مربوط به چنین پدیده‌ی مورد تحلیل منظم قرار گیرد. در سال‌های اخیر مدل‌های متفاوتی شبکه عصبی جهت پیش‌بینی قیمت سهام صورت گرفته است. برای آزمون سؤال‌های تحقیق از داده ­های مربوط به ۱۰ شرکت شیمیایی پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تهران به‌عنوان نمونه­ آماری و برای دوره­ زمانی ۱۳۹۳-۱۳۸۷ به روش شبکه عصبی با داده ­های ترکیبی شاخص بازار و مدل شبکه عصبی مبتنی بر کلونی زنبورعسل مورد تجزیه‌وتحلیل و مقایسه قرارگرفته است.
هدف این تحقیق که از بعد هدف از نوع کاربردی و از بعد روش توصیفی ست، پیش‌بینی قیمت سهام و ارائه یک مدل پویا و با خطای کمتر است، با متغیرهای ترکیبی تجزیه‌وتحلیل فنی و بنیادی و اقتصادی از شاخص بازار به روش شبکه عصبی در شرکت­های شیمیایی پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تهران است. نتایج این پژوهش نشان داده است، با داده ترکیبی متغیرهای تجزیه‌وتحلیل بنیادی بیشتر، ما آموزش بهتری را خواهیم داشت و نتایج بهتری را به دست می‌آوریم و خطای پیش‌بینی مینیمم می‌شود. همچنین استفاده از کلونی زنبورعسل به‌عنوان یک روش انتخاب ویژگی پوشش‌دهنده نقش مهمی در افزایش دقت و سرعت در اجرای تکنیک پیش‌بینی، حذف داده‌های غیر مرتبط و افزایش قابلیت فهم‌پذیری ایفا نمود و همچنین در مقایسه با شبکه عصبی با دادهای ترکیبی، کلونی زنبورعسل به‌عنوان یک روش پوشش‌دهنده در ترکیب با شبکه عصبی دقت پیش‌بینی بالاتری از خود نشان داد.
واژگان کلیدی: پیش‌بینی قیمت سهام، شبکه عصبی، دادهای ترکیبی، کلونی زنبورعسل
فصل اول:
کلیات تحقیق
مقدمه
رشد بورس اوراق بهادار تهران در سالهای­اخیر منجر به انجام تحقیقات تجربی مفیدی در رشته‌ مالی و حسابداری شده است. در این تحقیق، نیز برای کمک به پیشبرد ادبیات رشته حسابداری به بررسی عوامل تأثیرگذار ناشناخته ‌بر تغییرات قیمت سهام که همواره دلیلی برای روی آوردن به پیش‌بینی قیمت سهام شرکت‌هاست پرداخته می‌شود. امروزه مدیران مالی ترجیح می‌دهند مکانیزمی در اختیار داشته باشند که بتواند آن‌ها را در امور تصمیم‌گیری‌شان یاری نماید به همین دلیل توجه به روش‌های پیش‌بینی بسیار موردتوجه قرارگرفته است.
ازاین‌رو متخصصان بازار سرمایه، سالیان متمادی به مطالعه بازار و شناسایی الگوهای مختلف برای پیش‌بینی پرداخته‌اند که برای این امر ترکیبی از تشخیص الگو و تجربه‌ی مبتنی بر مشاهده روابط علّت و معلول را بکار بسته‌اند. همچنین برنامه‌های نرم‌افزاری بسیاری نیز وجود دارند که به این تصمیم‌گیری کمک می‌کند به‌عنوان موتور پیش‌بینی مورداستفاده قرار می‌گیرند. بااین‌وجود در روندهای مالی، اغلب شرایطی به وجود می‌آید که قوانین را به هم می‌ریزد پیش‌بینی را توسط روش‌های مذکور دشوار می‌سازد (آذر، افسر، ۱۳۸۵).
به این منظور پیش‌بینی قیمت سهام^[۱] را می‌توان مهم‌ترین مسئله دانست که سرمایه‌گذاران با آن مواجه هستند به‌طورکلی پیش‌بینی قیمت سهام با توجه به زمان محل و حجم سرمایه‌گذاری و عوامل و سایر متغیرهای مؤثر انجام می‌پذیرد در این راستا ابزار مختلفی ازجمله: روش‌های بنیادین، روش‌های تکنیکال، سری زمانی اریما^[۲] به کار گرفته‌شده‌اند؛ اما امروزه شبکه‌های عصبی‌های عصبی^[۳] و فازی توانسته‌اند از پیچیدگی‌های سری زمانی قیمت سهام را تجزیه‌وتحلیل نموده و طبق تحقیقات انجام‌شده برتری مدل‌های شبکه عصبی بر دیگر مدل‌ها اثبات‌شده است برخی تحقیقات به نتیجه مشترک رسیده‌اند که شبکه عصبی برای پیش‌بینی قیمت سهام دارای عملکرد بهتری نسبت به مدل‌های سنتی است (گالدون^[۴]، ۲۰۰۸) عده‌ای از محققان نیز بر این عقیده هستند که شبکه عصبی نتایج بهتری را نسبت به روش‌های اداری مانند رگرسیون و آنالیز ممیزی در پیش‌بینی قیمت سهام نشان می‌دهند (فن می لیو^[۵]، ۲۰۰۹).
نتایج تحقیق می‌تواند برای گروه‌های مختلف ازجمله مدیران و سهامداران مفید واقع شود. این پایان‌نامه به‌طورکلی از پنج فصل تشکیل‌شده است. در این فصل که کلیات تحقیق نام دارد به بیان مسئله‌ی تحقیق و ضرورت انجام آن می‌پردازد. سپس، مطالبی در خصوص اهداف، سؤالات و قلمرو تحقیق ارائه می‌شود. در پایان نیز، روش انجام تحقیق و تعریف واژه‌های اصلی تحقیق ارائه‌شده است.

۲-۲-۳-۲ انتخاب نهایی تامین کنندگان
این مرحله در کانون توجه نویسندگان و پژوهشگران در امر ارزیابی و انتخاب تامین کنندگان هست.
دی بوئر مدل‌های این بخش را از سه طریق دسته‌بندی کرده است[۱۰]:
۱)مدل‌های تک عاملی یا بسته‌ای در مقابل مدل‌های چندعاملی
۲)مدل‌های شامل موجودی مواد خریداری‌شده و مدل‌های آن
۳)تکنیک‌های بکار گرفته‌شده در مدل‌ها
مدل‌های تک عاملی مدل‌هایی هستند که برای هر محصول یا ماده اولیه یک مدل انتخاب ارائه می‌دهند و وابستگی اثرات متقابل میان مدیریت خرید محصولات گوناگون را نادیده می‌گیرند اما مدل‌های چندعاملی روابط و اثرات متقابل میان محصولات (یا بسته محصولات) را در نظر می‌گیرند.

به‌طوری‌که یک تامین کننده ممکن است تخفیف‌های زیادی را برای حجم بالای خرید محصولات بدون توجه به ترکیب آن‌ها ارائه دهد. یا هزینه سفارش از طریق ادغام سفارش‌های خرید می‌تواند کاهش یابد.
بیشتر مدل‌های ارائه‌شده در بحث انتخاب تامین کنندگان مدیریت موجودی مواد خریداری‌شده را موردتوجه قرار نداده‌اند . اما به‌سادگی نمی‌توان از اثرات متقابل سیاست‌های خرید و مدیریت موجودی چشم‌پوشی کرد.
به‌طور مثال اگر برای یک محصول نیاز به سفارش‌های خرید متفاوت باشد یک تامین کننده باقیمت پایه بالا ولی هزینه سفارش پایین مناسب‌تر از یک تامین کننده باقیمت پایه پایین و هزینه سفارش بالا هست
۲-۲-۳-۲ تکنیک‌های انتخاب نهایی تامین کنندگان
۲-۲-۳-۲-۱ مدل‌های وزن دهی خطی
در مدل‌های وزن دهی خطی، به هر یک از معیارها یک وزن داده می‌شود که وزن هر معیار نشان‌دهنده اهمیت آن معیار هست . در مرحله بعد هر یک از تامین کنندگان نسبت به هر یک از معیارها وزن می‌گیرند. سپس وزن معیارها در وزن ضرب شده و بعد این وزن‌ها ترکیب می‌روند و وزن نهایی تامین کنندگان به دست می‌آیند.گراندو^[۱۵] و سیانی^[۱۶] یک مدل غیر جبرانی وزن دهی ارائه دادند. مدل آن‌ها وزن محلی تامین کنندگان را در غالب یک وزن نهایی ترکیب می‌کرد.اما مدل مزبور برای اجرا در موارد واقعی با اشکال همراه بود . لذا گریگوری^[۱۷] برای رفع اشکال فوق پیشنهاد داد که سفارش‌های خرید را باید بین دو تامین کننده‌ای که دارای بیشترین وزن باشد تقسیم کرد.
بسیاری از مقالات به بحث در مورد عدم اطمینان درزمینه وزن دهی پرداخته‌اند سوکوپ^[۱۸] یک مدل مبتنی بر شبیه‌سازی برای در نظر گرفتن عدم اطمینان درزمینه وزن دهی ارائه کرده است.برخی دیگر از مقالات نیز به‌طور اختصاصی به بحث درباره عدم دقت و درستی مکانیزم های وزن دهی پرداخته‌اند.
باربارا^[۱۹] در سال ۱۹۹۷و ناریشمان^[۲۰] ۱۹۸۳،[۱۴] ماسل^[۲۱] ۲۰۰۰، با به‌کارگیری مدل تحلیل سلسله مراتبی به وزن دهی تامین کنندگان پرداخته‌اند.
همچنین سارکیس^[۲۲] در سال ۲۰۰۰، مدل تحلیل شبکه‌ای را درزمینه وزن دهی تامین کنندگان بکار گرفته است.
۲-۲-۳-۲-۲ مدل‌های مبتنی بر هزینه کل مالکیت:
این مدل‌ها درصدد شناسایی کلی هزینه‌های کمی مربوط به انتخاب تامین کنندگان در چرخه حیات مواد خریداری‌شده می‌باشند .الرام^[۲۳] هزینه‌ها را در قالب سه دسته زیر طبقه‌بندی کرد:
۱)قبل از قرارداد خرید
۲)حین قرارداد خرید
۳)بعد از قرارداد خرید
از مدل‌های این دسته می‌توان به مدل اسمیلک^[۲۴] اشاره کرد.اسمیلک.با ترکیب هزینه کل و یک سیستم رتبه‌بندی برای معیارهایی همچون هزینه تحویل و کیفیت یک مدل برای رتبه‌بندی و انتخاب تامین کنندگان ارائه داد.
۲-۲-۳-۲-۳ مدل برنامه‌ریزی ریاضی
مدل‌های برنامه‌ریزی ریاضی با فرموله کردن شرایط تصمیم در قالب یک تابع هدف که باید اکسترمم گردد به همراه قیود مساله، مدل‌های عینی‌تری نسبت به روش‌های وزن دهی خطی می‌باشند.مدل‌های برنامه‌ریزی ریاضی، بیشتر عوامل و فاکتورهای کمی را در نظر می‌گیرند. نکته اساسی در مدل‌های ارائه‌شده در این زمینه، این است که در تمامی این مدل‌ها شرایط از قبل تعیین‌شده‌ای برای فاکتورهایی همچون قیمت و سطوح کیفیت، خدمات و … تعیین می‌شود.به‌طور مثال در کارهای سادریان^[۲۵] ۱۹۹۴،و قدسی پور ۱۹۹۸[۱۵] سطح مطلوب برای کیفیت و تقاضا تعیین‌شده است.
کارنت^[۲۶] با به‌کارگیری برنامه‌ریزی چندهدفه یک مدل تصمیم‌یار درزمینه تصمیمات مربوط به خرید ارائه داد و همچنین وبر نیز با ارائه یک مدل تحلیل پوششی داده‌ها به ارزیابی و انتخاب تامین کنندگان پرداخته است.
وبر در سال ۲۰۰۰وکارپاک^[۲۷] در سال ۹۹ نیز با ارائه یک مدل برنامه‌ریزی آرمانی هزینه‌های انتخاب تامین کنندگان را مینیمم و کیفیت خدمات و محصول را در انتخاب محصول بیشینه کردند دگراو^[۲۸] نیز مدیریت موجودی کالا و تصمیمات مربوط به خرید و اثرات متقابل آن‌ها را در قالب یک مدل برنامه‌ریزی ریاضی در نظر گرفت.
۲-۲-۳-۲-۴ مدل‌های آماری:
مدل‌های آماری برای پرداختن به تصادفی بودن و عدم اطمینان مربوط به متغییرهای تصمیم در فرایند انتخاب تامین کنندگان به وجود آمده‌اند،بسیاری از موارد در انتخاب تامین کنندگان نظیر تقاضای محصول متغیرهای تصادفی هستند و مقدار دقیق آن‌ها مشخص نیست[۱۰].
۲-۳- کاربرد منطق فازی در ارزیابی و انتخاب تامین کنندگان:
پیشینه تحقیق درزمینه به‌کارگیری منطق فازی در ارزیابی و انتخاب تامین کنندگان غنی هست و عمده پژوهش‌های انجام‌گرفته درزمینه به‌کارگیری تکنیک‌های تصمیم‌گیری چند معیاره و تصمیم‌گیری چندهدفه در بستر فازی می‌باشند، که مهم‌ترین این تکنیک‌ها می‌توان به مواردی همچون تحلیل سلسله مراتبی فازی، تکنیک تاپسیس فازی و تکنیک برنامه‌ریزی فازی آرمانی اشاره کرد.
از عمده‌ترین این پژوهش­ها که در این تحقیق مورداستفاده قرار گرفته‌اند می‌توان موارد زیر را ذکر کرد.
۲-۳-۱ قدسی­پور و ابراین با طراحی یک مدل برنامه‌ریزی چندهدفه خطی فازی به ارزیابی و انتخاب تامین کنندگان پرداخته‌اند.آن‌ها با در نظر گرفتن اهدافی همچون کمینه کردن قیمت.،زمان تاخیر، و بیشینه‌سازی کیفیت و خدمات پس از تحویل و در نظر گرفتن محدودیت‌هایی همچون مقدار تقاضا و ظرفیت هر تامین کننده، مقدار خرید از هر تامین کننده را به دست آورده‌اند.[۱۶]
۲-۳-۲ فلیکس^[۲۹] و کومار^[۳۰] با طراحی یک ساختار سلسله مراتبی فازی، به ارزیابی و انتخاب تامین کنندگان در محیط بین‌المللی پرداختند. آن‌ها با افزودن عواملی همچون ریسک ارز، ریسک سیاسی، تعرفه‌های گمرکی و … به همراه فاکتورهایی همچون قیمت، کیفیت، خدمات و روابط، به ارزیابی تامین کنندگان خارجی سازمان پرداخته‌اند. روش فازی مورداستفاده در این تحقیق، روش تحلیل توسعه‌ای چانگ هست[۱۷].
۲-۳-۳- وی جون^[۳۱] و زیمینگ^[۳۲] نیز با طراحی یک مدل دومرحله‌ای، به ارزیابی و انتخاب تامین کنندگان با در نظر گرفتن نرخ تخفیف پرداخته‌اند. در این روش ابتدا با بهره گرفتن از روش تحلیل سلسله مراتبی، مطلوبیت نهایی هر تامین کننده به دست می‌آید. سپس در مرحله بعد، با بهره گرفتن از یک مدل برنامه‌ریزی خطی فازی، سبد خرید بهینه شرکت به دست می‌آید. چن و دیگران نیز با طراحی یک مدل تصمیم‌گیری چند معیاره فازی و با بهره گرفتن از روش تاپسیس فازی، به ارزیابی و رتبه‌بندی تامین کنندگان پرداخته‌اند. عمید و دیگران با بهره گرفتن از روش برنامه‌ریزی خطی چندهدفه، یک مدل فازی برای انتخاب تامین کنندگان ارائه دادند.[۱۸]
۲-۳-۴-چن^[۳۳] و چینگ^[۳۴] در سال ۲۰۰۶ نیز با طراحی یک مدل تصمیم‌گیری چند معیاره فازی با بهره گرفتن از تکنیک تاپسیس فازی به ارزیابی و رتبه‌بندی تامین کنندگان پرداخته‌اند[۱۹].
۲-۳-۱- منطق فازی^[۳۵]:
پیچیدگی تحلیل رفتارهای اجتماعی، طبیعی و انسانی همواره ریشه در طبیعت ناسازگار مفاهیمی چون ذهنی و عینی، دقت و عدم دقت، سادگی و پیچیدگی، اطمینان و عدم اطمینان دارد. تلاش برای تحلیل پیچیدگی، عدم اطمینان، عدم دقت و ذهنی بودن سیستم‌های اجتماعی همواره منجر به راه‌ حل ‌های رضایت‌بخش شده است.اگرچه در شرایط عدم اطمینان و تصادفی بودن، مدل‌های ریاضی و تصادفی با موقعیت در شبیه‌سازی رفتارهای انسانی و اجتماعی به کار گرفته می‌روند، اما این مدل‌ها قادر به تشریح واقعیت به‌طور کامل نیستند.
در مواجهه با ناهنجاری‌ها و پیچیدگی سیستم‌های انسانی و اجتماعی،سیستم‌های جاری بسیار غیر منعطف و ساده رفتار می‌کنند دانش ریاضیات معمولی قادر به تشریح رفتار انسانی نمی‌باشد.به‌عبارت‌دیگر یک مدل مناسب اجرایی مبتنی بر دانش ریاضیات جاری برای تشریح تبدیل و کنترل سیستم‌های انسانی و اجتماعی وجود ندارد.
در حقیقت مواجهه با سیستم‌های انسانی، مدل‌های ریاضی با شرایطی روبرو می‌روند که دقیق نمی‌باشند. به‌عبارت‌دیگر، این موقعیت‌ها فازی می‌باشند. بسیاری از واژه‌ها نظیر توسعه، مطلوبیت، بهینه‌سازی و امثال آن‌ها ماهیت فازی دارند. این مفاهیم که معمول نادقیق و غیرقطعی می‌باشند، نقش مهمی در رفتارهای انسانی دارا می‌باشند.
در حال حاضر دانشمندان علوم طبیعی و اجتماعی بر این باورند که سیستم‌های اجتماعی می‌توانند به‌وسیله ریاضیات جدیدی به‌طور موثر تشریح شوند.
به‌عبارت‌دیگر، یک دانش ریاضیات جدید می‌تواند عدم دقت و ابهام را با یک روش منطقی موردتوجه قرار دهد. به همین خاطر دانش ریاضیات جدید، یعنی ریاضیات فازی به‌طور فزاینده ای موردتوجه قرارگرفته است. ]۲۰[
منطق فازی عبارت است از استدلال با مجموعه‌های فازی، مجموعه‌ای فازی توسط ماکس بلک و لطفی زاده ارائه گردید.ابتدا در سال ۱۹۳۷ ماکس بلک مقاله‌ای راجع به آنالیز منطق به نام ابهام را در مجله علم منتشر کرد. سپس در سال ۱۹۶۵ لطفی زاده مقاله‌ای تحت عنوان مجموعه‌های فازی منتشر ساخت در این مقاله او از منطق چند مقداری لولایه ویچ برای مجموعه‌ها استفاده کرد.
او نام فازی را برای این مجموعه در نظر گرفت، منطق فازی را از منطق دودویی دور سازد. او لغت فازی را انتخاب کرد تا همچون خاری در چشم علم مدرن فرورود. منطق فازی یک منطق چند ارزشی است. در این منطق به‌جای درست یا نادرست، سیاه یا سفید،صفر یا یک، سایه‌های نامحدودی از خاکستری بین سیاه‌وسفید وجود دارد.تمایز عمده منطق فازی با منطق چند ارزشی آن است که در منطق فازی حقیقت و یا حتی ذات مطالب هم می‌تواند نادقیق باشد.در منطق فازی مجاز به بیان جملاتی از قبیل “کاملا درست است” یا هستیم و حتی می‌توان از احتمال نادقیق مثل “تقریبا غیرممکن"، “به میزان"، “به‌ندرت” نیز استفاده کرد.بدین ترتیب منطق فازی نظام کاملا منعطفی را در اختیار زبان طبیعی قرار می‌دهد.
منطق فازی نظریه گسترده‌ای است که نظریه مجموعه‌های فازی، منطق فازی و غیره را در برمی‌گیرد.نظریه مجموعه‌های فازی توسط نظریه مجموعه‌های معمولی است.
منطق فازی نیز توسعه منطق دودویی است فازی بودن همان‌طور که در منطق فازی به کار می‌رود به انواع مختلف ابهام و عدم اطمینان بخصوص به ابهامات مربوط به زبان بیانی و طرز تفکر بشر اشاره دارد و با عدم اطمینان که توسط نظریه احتمال بیان می‌شود متفاوت است.
از سوی دیگر معیار سنجش کلماتی همچون زیبا یا جوان به دیدگاه شخصی فردی بستگی دارد که آن‌ها را داوری می‌کند و لذا ما نمی‌توانیم با انجام آزمون‌های بی‌پایان یک قاعده اکید برای قضاوت آن‌ها وضع کنیم. منطق فازی می‌تواند ریاضی‌وار با این ابهامات برخورد کند[۲۱].
۲-۳-۲- مقدمه‌ای بر فرایند تحلیل سلسله مراتبی فازی
فرایند تحلیل سلسله مراتبی، یکی از معروف­ترین فنون تصمیم‌گیری چند شاخصه است که توسط ساعتی معرفی‌شده است. این روش هنگامی‌که عمل تصمیم‌گیری با چند گزینه و شاخص تصمیم‌گیری روبرو است، می‌تواند مفید باشد. اگرچه افراد خبره از شایستگی‌ها و توانایی‌های ذهنی خود برای انجام مقایسات استفاده می‌نمایند، اما باید به این نکته توجه داشت که فرایند تحلیل سلسله مراتبی سنتی، امکان انعکاس سبک تفکر انسانی را به‌طور کامل ندارد. به عبارت بهتر، استفاده از مجموعه‌های فازی، سازگاری بیشتری با توضیحات زبانی و بعضاً مبهم انسانی دارد و بنابراین بهتر است که با بهره گرفتن از مجموعه‌های فازی (به‌کارگیری اعداد فازی) به‌پیش بینی بلندمدت و تصمیم‌گیری در دنیای واقعی پرداخت. در سال ۱۹۸۳ دو محقق هلندی به نام‌های لار هورن و پدریک روشی را برای فرایند تحلیل سلسله مراتبی فازی پیشنهاد نمودند که بر اساس روش حداقل مجذورات لگاریتمی بنانهاده شده بود. پیچیدگی مراحل این روش باعث شده این روش چندان مورداستفاده قرار نگیرد. در سال ۱۹۹۶ روش دیگری تحت عنوان روش تحلیل توسعه‌ای توسط چانگ ارائه گردید. اعداد مورداستفاده در این روش، اعداد مثلثی فازی هستند. مقیاس‌های فازی مورداستفاده درروش فرایند تحلیل سلسله مراتبی فازی در جدول (۳-۱) نشان داده‌شده‌اند.
یکی دیگر از روش‌های مشهور که به‌طور گسترده‌ای برای حل مسائل تصمیم‌گیری چند معیاره استفاده می‌شود، تاپسیس فازی است که برای اولین بار توسط چن و هونگ در سال ۱۹۹۲ ابداع شد[۲۲]. در این مدل وزن‌ها و ماتریس تصمیم‌گیری به‌صورت اعداد فازی تعریف می‌روند و همانند تاپسیس کلاسیک بر اساس فاصله از ایده آل مثبت و منفی رتبه‌بندی می‌کند. در تحقیقات بسیاری چون کاراکا^[۳۶] و ارتو^[۳۷] در سال ۲۰۰۷ و آسکونیس^[۳۸] و کلمنسیس^[۳۹] در سال ۲۰۱۰ از این روش بهره گرفته‌شده است.
در تحقیقات مختلف، روش ادغامی AHP و TOPSIS به این صورت است که ابتدا وزن معیارها و زیر معیارها به کمک روش AHP محاسبه می‌شود و از این وزن‌ها درروش تاپسیس به‌منظور رتبه‌بندی گزینه‌ها بهره‌گیری می‌شود در تحقیقاتی چون از این روش استفاده نموده‌اند[۲۳-۲۷]. اکثر مدل‌های تاپسیس فازی، ساختار سلسله مراتبی موجود در مسائل چند معیاره (مزیت اصلی AHP) را در نظر نمی‌گیرند.
پس از جمع‌ آوری معیارهای اصلی و فرعی و تشکیل ساختار سلسله مراتبی از معیارها، از روش تاپسیس توسعه‌یافته شده که در کتاب کهرمان [۲۸] ومقاله ونگ [۲۹]، تاپسیس سلسله مراتبی در محیط فازی نامیده شده‌اند، برای رتبه‌بندی گزینه‌ها استفاده می‌شود.
فصل سوم:روش پژوهش

نکته دیگر در نتایج حاصل از این مطالعه برابری نسبی حساسیت تشخیصی CBCT در شناسایی اجسام در نواحی مختلف است. در حالی که در دو تصویربرداری دیگر، حساسیت تشخیصی در نواحی مختلف، تفاوت بیشتری دارد. برای توجیه این یافته باید در نظر داشت که مشاهده گران ما، از بازسازی حجمی تصاویر حاصله از CBCT برای شناسایی اجسام خارجی استفاده کردند، که سبب می گردد محل جسم خارجی نقش کمتری در شناسایی اجسام خارجی داشته باشد. ولی، در تصاویر رادیوگرافی به دلیل روی هم افتادگی تصاویر^[۱۹]، محل جسم خارجی نقش مهمی در شناسایی آن ایفا می کند.

در مطالعه Aras و همکاران که از نمای لترال سفالومتریک در شناسایی اجسام خارجی استفاده کرده بود (۶)، کیفیت تصویر جسم شیشه ای واقع در سه ناحیه مختلف در مطالعه مذکور برابر ۲+ بود، ولی در مطالعه کنونی در نواحی لب، سینوس ماگزیلا و زاویه مندیبل به ترتیب برابر ۳+، ۱+ و ۲+ است. در توجیه این اختلاف جزئی می توان اشاره کرد که در مطالعه ما برای بررسی شناسایی اجسام خارجی درون بافت نرم از لب گوسفند استفاده شده است، در حالیکه در این مطالعه اجسام خارجی درون زبان گوسفند قرار داده شده بودند. از این رو، با توجه به احتمال کمتر روی هم افتادگی در مطالعه ما، کیفیت تصویر نیز یک درجه بهتر است.
در همین مطالعه از CT در شناسایی اجسام خارجی نیز استفاده شده بود، که یافته های حاصل از مطالعه ما در بررسی CBCT را در شناسایی اجسام خارجی تعبیه شده در نواحی مختلف را تأیید می کند، به جز اینکه جسم خارجی چوبی را (به ویژه در ناحیه سینوس ماگزیلا) بهتر تشخیص می داد. این تفاوت در بخش ‏۴-۱-۱ به تفصیل مورد بحث قرار گرفته است (تفاوت احتمالی دو مطالعه در دانسیته چوب، آناتومی سینوس ماگزیلا و نحوه قرارگیری جسم خارجی در سینوس).
در مطالعه ای که Lue و همکاران (۷۸) در سال ۲۰۰۸ برای شناسایی باریکه های چوبی واقع در دست سگ انجام داده اند، محققان به این نتیجه رسیدند که دقت CT در شناسایی اجسام خارجی چوبی بیشتر از اولتراسوند و آن هم بیشتر از MRI است. تفاوت اصلی این مطالعه با مطالعه ما، محل جایگذاری جسم خارجی است. آناتومی پیچیده دست و وجود استخوان های کوچک در این ناحیه، تشخیص جسم خارجی رادیولوسنت را مشکل می سازد. به علت وجود سایه آکوستیک استخوان ها، شناسایی اجسام خارجی توسط اولتراسوند دشوارتر می گردد و سبب می شود که CT بهتر از اولتراسوند بتواند اجسام خارجی چوبی را شناسایی کند.
برخلاف مطالعه قبلی، Turkcuer و همکاران (۱۷) در مطالعه ای که برای شناسایی اجسام خارجی رادیولوسنت واقع در ناحیه ران مرغ انجام دادند، به این نتیجه دست یافتند که در این ناحیه حساسیت تشخیصی اولتراسوند برای شناسایی اجسام رادیولوسنت (۹۰%)، بسیار بیشتر از رادیوگرافی معمولی (۵%) است. همانطور که می دانیم، ران مرغ از آناتومی ساده تری نسبت به دست سگ برخوردار بوده و با جابجایی پروب سونوگرافی به راحتی می توان بر سایه آکوستیک ناشی از استخوان غلبه نمود. بنابراین، اولتراسوند به راحتی می تواند این اجسام رادیولوسنت را شناسایی کند، در حالی که رادیوگرافی معمولی از شناسایی آن ها ناتوان می ماند.
در مطالعه ای مشابه که توسط Venter و همکاران (۷۷) در سال ۲۰۰۵ انجام شده است، اجسام خارجی چوبی در ناحیه ران مرغ جایگذاری و سپس توسط رادیوگرافی معمولی، CT، MRI و اولتراسوند از آن ها تصویربرداری به عمل آمده است. نتایج حاصل از این مطالعه نشان داد که CT و اولتراسوند، حساسیت تشخیصی نزدیک به هم در شناسایی باریکه های چوب در این ناحیه دارند، و در درجه بعدی MRI قرار می گیرد. در حالی که رادیوگرافی معمولی در تشخیص اجسام چوبی در این ناحیه بسیار ناکارآمد است. حساسیت تشخیصی بالای اولتراسوند نسبت به رادیوگرافی معمولی در شناسایی اجسام خارجی چوبی نتایج مطالعه Turkceur و همکاران (۱۷) را تأیید می کنند. تفاوت حساسیت تشخیصی در شناسایی چوب در مطالعه Venter و مطالعه ما در بخش ‏۴-۱-۱ توضیح داده شد.
با مقایسه نتایج حاصل از این مطالعات با مطالعه حاضر در می یابیم که محل قرارگیری جسم خارجی نقشی اساسی در قابلیت شناسایی آن توسط روش های تصویربرداری گوناگون ایفا می کند.
اندازه جسم خارجی
با توجه به نتایج مطالعه حاضر، حساسیت تشخیصی کمتر برای اجسام خارجی با اندازه کوچکتر، این فرض را که اندازه جسم خارجی بر میزان شناسایی آن تأثیرگذار است، تأیید می‌کند (حساسیت تشخیصی در شناسایی جسم بزرگتر ۸/۶۱% و جسم کوچکتر ۶/۵۵%)، هرچند این اختلاف چندان زیاد نیست. حساسیت تشخیصی بیشتر اجسام بزرگتر را می توان اینگونه توجیه کرد که جسم بزرگتر، سبب ایجاد تغییرات بیشتری در بافت های اطراف شده و در نتیجه بهتر از اجسام کوچکتر در تصاویر پرتونگاری دیده می شود.
در هردو تصویربرداری رادیوگرافی دیجیتال (نمای لترال سفالومتریک و SMV) و همینطور CBCT که در این مطالعه به کار رفته اند، حساسیت تشخیصی این روش ها در شناسایی اجسام خارجی بزرگتر بیشتر از اجسام خارجی کوچکتر است. نتیجه ای که از برابری نسبی حساسیت تشخیصی CBCT در شناسایی اجسام خارجی بزرگ و کوچک می توان گرفت، قدرت تشخیصی بسیار بالای CBCT در شناسایی اجسام با اندازه های مختلف است و این نشان می دهد که میزان قابل قبولی از اندازه جسم خارجی (علاوه بر دانسیته قابل قبول جسم) کافی است تا CBCT بتواند با کمترین ضریب خطا آن را تشخیص دهد.
در مطالعاتی که به بررسی شناسایی اجسام خارجی در اندازه های مختلف توسط روش های تصویربرداری مختلف پرداخته اند، نتایج متناقضی به دست آمده است. Trommer و همکاران به اندازه گیری حداقل اندازه لازم برای تشخیص توسط فنون تصویربرداری پرداخته و آن را تأثیرگذار می دانند (۷۹). آن ها به این نتیجه رسید که کوچکترین اندازه برای تشخیص آهن در CT، ۰۲/۰ میلی متر است. همچنین یافتند که تمایز مواد مختلف توسط CT همیشه امکان پذیر نیست، به ویژه وقتی که اندازه جسم کوچک باشد.
در حالی که در مطالعاتی تأثیر اندازه جسم خارجی در شناسایی آن توسط روش های تصویربرداری نفی می گردد. در مطالعه ای که Al-Zahrani و همکاران (۸۱) بر روی ۳۱ بیمار مشکوک به وجود جسم خارجی رادیولوسنت (باریکه های چوب) انجام دادند و توسط توموگرافی کامپیوتری و اولتراسوند از آن ها تصویربردرای به عمل آوردند، به این نتیجه دست یافتند که اندازه جسم خارجی در میزان شناسایی اجسام خارجی تأثیرگذار نیست.
نتیجه گیری
حساسیت رادیوگرافی دیجیتال در نمای لترال سفالومتریک، رادیوگرافی دیجیتال در نمای SMV و CBCT به ترتیب ۲/۶۷، ۳/۳۲ و ۶/۷۶ درصد است. هیچ یک از سه روش تصویربرداری نتوانستند به خوبی جسم خارجی چوبی را شناسایی کنند، در بین انواع جسم خارجی، سنگریزه بیشتر از بقیه توسط روش‌های تصویربرداری شناسایی شد (حساسیت ۶/۸۲ درصد). طبق نتایج حاصل از مشاهده ها، حساسیت، ویژگی و در نتیجه دقت تشخیصی CBCT

در ادعیه هرجا سخن از رحمت پروردگار است، چشم امید به بخشش و آمرزش گناهان ازسوی خداوند است و امید رهایی از عذاب دوزخ: «الهی اتراک بعد الایمان بک تعزبنی، ‌ام بعد حبی ایاک تبعد نی، ام مع رجایی لرحمتک و صفحک تحرمنی: معبودا! آیا ببینم تو را بعد از ایمان به تو عذابم کنی؟ یا بعد از اینکه دوستت دارم دورم کنی؟ یا با امید به من به مهر و چشم پوشی و گذشت تو دارم محروم سازی.»^[۳۱۸]
این بخش از دعا ضمن اینکه رحیم‌بودن خداوند را یادآوری می‌کند، بیانگر این است که بنده از او طلب عطا و نعمت می‌کند: «و اسئلوالله من فضله ان الله کان بکم رحیما و لیس من صفاتک یا سیدی ان تامر بالسئوال و تمنع العطیه و انت المَنّان بالعطیات علی اهل مملکتک: و بخواهید از فصل خدا، زیرا خدا به شما مهربان است و از شأن تو نیست ای آقای من که دستور سئوال دهی و منع عطا کنی و تو بسیار بخشنده به عطاهای اهل مملکت هستی.»^[۳۱۹]
امام در فرازی از دعای ابوحمزه ثمالی که در دنباله این بخش خواهد آمد، با توجه به رحیم‌بودن حق از او پناه می‌جوید و فریادرسی برای مشکلاتش، گشایشی در سختی‌ها، عفو و بخشش گناهان و گذشت از خطاهای بی‌شمار: «یا مفزعی عند کربتی و یا غوثی عند شدتی الیک فزعت ربک استعنت و لذت لا الوز بسواک و لا اطلب الا منک فاغثنی و فرج عنی یا من یقبل الیسیر و یعفو عن الکثیر اقبل منی الیسیر واعف عنی الکثیر انک انت الرووف الرحیم: ای پناهگاه من هنگام غم و اندوهم، و ای فریادرس من وقت شدت و سختی ام، به‌سوی تو پناه جستم و از تو کمک خواستم و به تو پناه بردم، به غیر تو پناه نمی‌برم و گشایشی را جز از تو نمی‌خواهم، پس به فریادم رس و از من (مشکلاتم را) گشایش فرما، ای آن خدایی که عمل کم را قبول فرموده و از بدی‌های زیاد عفو می‌کنی، از من عمل کم را قبول کن و از خطای زیاد بگذر، به‌راستی که تو بسیار آمرزنده و رحیمی.»^[۳۲۰]

انسان در زیر سایه رحمت الهی آمرزش گناهان را خواهان است، گناهانی که انسان را از ساحت قرب حق‌تعالی دور می‌کند و تنها رحمت خداست که می‌تواند آن گناهان را پاک کند و قلب سالک را مملو از عشق خدا کند و در سایه‌سار قرب حق قرار دهد: «الهی ظلل علی ذنوبی غمام رحمتک: خدایا بر گناهانم سایه ابر و رحمتت را بینداز.»^[۳۲۱]
۲-۶-۴٫ کریم
کریم بر وزن فعیل صفت مشبهه است، به‌معنای بزرگوار و صاحب. کریم بخشنده‌ای است که کرمش نامتناهی و نعمتش بی‌پایان است و از ریشه کرم است.
«کرم: بخشش و نعمت‌دادن، هرگاه خدای‌تعالی با این واژه وصف شود، اسمی است برای احسان و نعمت‌بخشیدن ظاهر و روشن او مثل (ان ربی عنی کریم)^[۳۲۲]»^[۳۲۳]
کریم یکی از نام‌های خداوند است و برای آن معانی مختلفی ذکر کرده‌اند: «خدا کریم است چون در ذات، صفات و افعال زیبا است و عطایش فراوان، احسانش همیشگی و کرمش واسع است، به چیزی که عطا می کند و می‌بخشد از کسی باکی ندارد ؛ توبه گناهکاران را قبول می‌کند و آنان را مأیوس نمی‌کند.»^[۳۲۴]
خداوند کریمی است که به‌طور دائم در حال رساندن خیر و نعمت به موجودات است و گناهان بندگان را می‌بخشد.
با توجه به این معانی درمی‌یابیم که فضل و بخشش خداوند آن‌قدر وسیع است که با بندگان خود متناسب با اعمالشان رفتار نمی‌کند و قدم‌هایشان را به‌سبب خطا و گناهان‌شان نمی‌لغزاند؛ بلکه آنها را هدایت می‌کند و در سایه عفو و رحمت خود قرار می‌دهد. اسماعیل صائنی کرم را این‌گونه تعریف می‌کند: «کرم عبارت است از دهش و بخششی که بدون عوض باشد یک موجودی افاضه بکند و به دیگران بهره برساند و متوقع عوض و پاداش نباشد.»^[۳۲۵]
«و لا اخبرنا بفضلک یا کریم یا رب و انت تعلم ضعفی عن قلیل من بداء الدنیا و عقوباتها.»^[۳۲۶]
۲-۶-۴-۱٫ نسبت کریم‌بودن خدا و خواسته‌ها در ادعیه
در ادعیه شیعه هرجا خداوند را با اسم کریم می‌خوانند، متناسب با آن معانی که برای او ذکرشد، طلب بخشش وگذشت می‌کنند. در بخشی از دعا که در دنباله مطلب می‌آید، امام به واسطه بخشش و کرم خداوند از او می‌خواهد متناسب با اعمالش با او رفتار نکند، بلکه با فضل و بخشش خود به اعمالش بنگرد: «الهی عاملنا بفضلک و لا تعاملنا بعدلک یا کریم: پروردگار من، با ما براساس فضل و کرمت رفتار کن نه با عدالتت ای خدای کریم.»^[۳۲۷]
در فرازی از دعای ابوحمزه ثمالی که در ادامه خواهد آمد، امید به کرم و لطف حق، چشم‌داشت به عفو و بخشش در آن موج می‌زند: «و ما انا یا سیدی و ما خطری، هبنی بفضلک سیدی و تصدق علی بعفوک و جللنی بسترک واعف عن توبیخی بکرم وجهک: من چیستم ای مولای من؟ من چه شایستگی و شأنی دارم؟ مرا به فضل و کرمت ببخش ای آقای من، و به عفوت بر من منت گذار و به لطفت بر زشتی‌ام پرده‌پوشی کن و از توبیخ و تهدیدم به ذات بزرگوارت درگذر.»^[۳۲۸]
بخشش فراوان و پناه در سایه‌سار حق از خواسته هایی است که در سایه نام کریم بر زبان می آوریم: «وامنن علیه بطولک الجزیل و الفعه تحت ظلک الظلیل یا کریم… و منت بر او بنه به بخشش فراوان خود و زیر سایه بلندت پناهش ده ای کریم…»^[۳۲۹]؛ «هذا مقام من لاذبک و استجار بکرمک: این مقام کسی است که به تو گراید و به کرم تو پناه برد.»^[۳۳۰]
و باز هم طلب عفو و آمرزش خطاها و لغزش‌ها: «سبعه رحمتک و عظیم عفوک یا حلیم و یا کریم: به وسعت رحمتت و بزرگی عفوت ای بردبار ای کریم»^[۳۳۱]؛ امید برآوردن آرزوها از جانب خدای کریم: «افتراک یا رب تخلف ظنوننا او تخیب امالنا کلا یا کریم: آیا تو را بیند ای پروردگار که بر خلاف خوش بینی ما باشی یا آروزهای ما را دور اندازی یا کریم.»^[۳۳۲]
امام شیعیان در بخشی از دعای مکارم الاخلاق که در زیر آمده است طلب اصلاح رفتار و صفات و پرورش و تربیت از خدای کریم را دارد: «و اصلحنی بکرمک و دوانی بصنعک: به کرمت اصلاحم فرما و به پرورش خودت درمانم کن.»^[۳۳۳]
۲-۶-۵٫ ستار
ستار بر وزن فعال، صفت مبالغه است و از ریشه ستر، به‌معنای بسیار پوشاننده است. از صفات بسیار مهم خالق یکتا، پرده‌پوشی گناهان بندگانش است، گناهانی که بنده در خفا و پنهانی انجام داد و نمی‌خواهد هیچ‌کس بر آنها آگاه شود. او ستارالعیوب است تا بندگان بدانند که آبرویشان را حفظ می‌کند و پرونده اعمال آنها را فاش نمی‌کند، حتی نزد ملائکه خود. پوشاندن زشتی، بدی و گناه از نعمت‌های بزرگ خداوند است که در حق بنده روا می‌دارد، خداوندی که بر تمام هستی و ملک و ملکوت احاطه دارد و هیچ عمل مخفیانه‌ای از نظرش پنهان نمی‌ماند، چنین خدایی بنده‌اش را رسوا نمی‌کند و زشتی‌های او را می‌پوشاند؛ آبرویش را حفظ می‌کند و انسان را زیبا جلوه می‎دهد، زیرا نه تنها گناهان و خطاهای عبد را، بلکه زشتی‌ها و قبایح او را نیز مستور می‌کند، اگر خداوند انسان را از این لغزش‌ها، زشتی ها، خطاها و گناهان حفظ نکند در معرض خطا و اشتباه و اعمال قبیح و لغزش قرار می‌گیرد، پس عبد در پیشگاه خداوند زمزمه می‌کند: «اللهم مولای کم من قبیح تسترکها: خدایا ای مولای من چه بسیار زشتی های انسان را که مستور کردی و پوشاندی.»^[۳۳۴]
۲-۶-۵-۱٫ نسبت ستاریت خداوند و خواسته‌ها در دعا
هرجا خداوند با این صفت خوانده شود، بنده از او می‌خواهد گناهان او را بپوشاند و زشتی‌هایش را برملا نکند و او را از خطا و لغزش نگه دارد: «ستار العیوب، غفار الذنوب، علام الغیوب، تستر الذنب بکرمک و تؤخر العقوبه بحلمک: پوشاننده عیبها، آمرزنده گناهان، دانای نهان‌ها، گناه را به بزرگواری خود می‌پوشانی و عقوبت را به بردباری‌ات به تأخیر می‌اندازی.»^[۳۳۵]
بنده خداوند را بهترین آمرزنده می‌داند و به این واقف است و اعتراف می‌کند که بهترین پوشاننده زشتی‌هایش کسی جز باری‌تعالی نیست: «اللهم لا اجد لذنوبی غافرا و لا لقبائحی ساترا: خدایا، برای گناهانم آمرزنده‌ای و برای اعمال زشتم پوشنده‌ای… .»^[۳۳۶]
در مناجات تائبین امام سجاد از خداوند درخواست پوشش زیبای الهی را می‌کند و از حق می‌خواهد که نه تنها لغزش‌ها را بپوشاند و درباره آنها مواخذه نشود، بلکه بر لغزش بنده، صفح جمیل کند و باطن و ظاهر اعمال قبیح را بپوشاند و از بین ببرد، زیرا انسان در روز قیامت به ستاریت خداوند نیازمندتر است: «و لا تعرنی من جمیل صفحک و سترک: و از لباس زیبای گذشت و چشم‌پوشی خود برهنه‌ام مکن.»^[۳۳۷]
انسان گناهکار و فراموش‌کار، مغرور لطف و کرم و پرده‌پوشی حق شده و مرتکب گناه و خطا می‌شود و چون به خود می‌آید از کرده خود پشیمان می‌شود؛ روبه درگاه حق می‌کند و می‌گوید: «ای رب جللنی بسترک واعف عن توبیخی بکرم وجهک فلو اطلع الیوم علی ذنبی غیرک ما فعلته و لو خفت تعجیل العقوبه لا اجتنبته: ای پروردگار بپوش مرا به پرده‌کشی خود و بگذر از سرزنش من به کرامت آبرویت، پس اگر امروز دیگری جز تو مطلع می‌شد از گناهم، آن را مرتکب نمی‌شدم و اگر می‌ترسیدم از تعجیل کیفر خودداری می‌کردم.»^[۳۳۸]
«یا رب خیر الساترین و احکم الحاکمین و اکرم الاکرمین ستار العیوب… ای بهترین پوشندگان و ستاران و حکم‌ کننده‌ترین حاکمان و گرامی‌ترین گرامیان پوشاننده عیوب و … .»^[۳۳۹] و پس از بازگشت به سوی حق باز هم از او درخواست پوشاندن گناهان و ستر قبایح را می‌کند و خدا را می‌خواند که: «تستر الذنب بکرمک: گناه را به کرمت می پوشانی.»^[۳۴۰]
۲-۶-۶٫ رب
«رب یعنی مالک و هر کس چیزی را مالک شود رب آن است؛ یعنی ذات مقدسی که حقیقتاً مالک تمامی موجودات است و مالکیت غیر او به‌طور مجاز و بالتبع او سبحانه است.»^[۳۴۱]
خداوند رب وپرورنده انسان و تمام موجودات است. «و همین طور در معنی صاحب چیزی می‌گویند (رب الدار رب الفرس ) و بر اساس سخن خدای‌تعالی است که: (اذکرنی عند ربک فانساه الشیطان ذکر ربه)^[۳۴۲] و (ارجع الی ربک)^[۳۴۳] و (قال معاذلله انه ربی احسن)^[۳۴۴] که گفته شده قصد و توجه‌اش از «ربی» خدای‌تعالی است و نیز گفته‌اند مقصودش ملکی است که او سرپرستی کرده است.»^[۳۴۵]
قرآن کریم در این رابطه می‌فرماید: «ربکم و رب ابائکم الاولین: خداوند، رب شما و رب اجداد شماست.»^[۳۴۶]
«الرب: در اصل به‌معنای تربیت و پرورش است؛ یعنی ایجادکردن حالتی پس از حالتی دیگر در چیزی، تا به حد نهایی و تمام و کمال آن برسد.»^[۳۴۷]
خداوند متعال رب و پرورش دهنده تمام عالم هستی است، زیرا خداوند است که ما را از هیچ و عدم به وجود آورده و تحت ربوبیت خویش تا این حد رسانده است و به نیکوترین وجه پرورانده است؛ پروردگاری که عبودیت درگاهش، نشان افتخار، و ربوبیت او مایه عزت بندگان است.
رب کلمه مبارکی است که به‌معنای مالک و صاحب اختیار است. انسان با توسل به این کلمه و اسم مقدس از رحمت حق برخوردار می‌شود و گناهانش آمرزیده می‌شود. با توجه به بعضی از آیات قرآن، آدم و حوا به هنگام توبه خدا را رب خویش خطاب کرده و از او مغفرت و آرزش و رحمت طلب کردند و عرضه داشتند: «ربنا ظلمنا انفسنا و ان لم تغفر لنا و ترحمنا لنکونن من الخاسرین: پروردگارا، ما به خود ستم ورزیدیم و اگر ما را نیامرزی و به ما رحم نکنی، هر آینه از زیان‌کاران خواهیم شد.»^[۳۴۸]؛ «رب انی لما انزلت الی من خیر فقیر: پروردگارم، من به خیری که تو بر من نازل کنی نیازمندم.»^[۳۴۹]
ربوبیت پروردگار در نظر عارفان و عاشقان درگاهش، به حدی است که جز او را رب خویش نمی‌دانند و جز بر آستان او سر فرود نمی‌آورند و عظمت و کبریایی را تنها از آن او می‌دانند و به درگاهش ندا سر می‌دهند که: «الحمدلله الذی یحلم عنی حتی کاَنّی لاذنب لی فربّی احمد شیء عندی واحقّ بحمدی: ستایش برای خدایی که به من بردباری کند تا جایی که گویا گناهی ندارم، پس پروردگار من نزد من ستوده‌ترین چیزهاست وسزاوار سپاس من است.»^[۳۵۰]
۲-۶-۶-۱ نسبت نام رب با خواسته‌ها در دعا
۲-۶-۶-۱-۱٫ اقرار به گناه و طلب مغفرت و بخشش و عفو از خدا
بندگان و سالکان حق عظمت و جلال پروردگار را به یاد می‌آورند و بر درماندگی و عجر خود معترف‌ می‌شوند. آنها با بردن این نام بر زبان خویش، به درگاه خداوند طلب عفو و گذشت می‌کنند و از او می‌خواهند که گناهانشان را ببخشد و خطاهایشان را بپوشاند: «و ما انا یا رب و ما خطری هبنی بفضلک و تصدق علی بعفوک ای رب جللنی بسترک واعف عن توبیخی: و من چه هستم پروردگارا! و چه اهمیتی دارم، ببخش مرا به فضل خودت و با صدق عفو خود بر من گذشت کن، ای پروردگار مرا به پرده‌کشی خود و بگذر از سرزنش من.»^[۳۵۱]
«ربّ اناجیک بقلب قد اوبقه جرمه ادعوک یارب راهبا راغبا راجیا خائفا اذا رأیت مولای ذنوبی فزعت… ما تکره ودک وکرمک وعدتی فی شدتی مع قله حیائی رأفتک و رحمتک: پروردگارا با دلی که جرمش هلاک کرده رازت گویم، تو را می‌خوانم؛ پروردگارا ترسان، باشوق و امیدوار هراسان ای مولای هروقت گناهم را می‌بینم در هراسم … و ذخیره من در سختی من، همان جود وکرم توست، با بی‌شرمی من همان رأفت و رحمت ومهربانی توست.»^[۳۵۲]
امام در این فراز از دعا که ذکر شد، با امید به پروردگار خویش و با زبانی که گناه کرده، خدا را می‎خواند، زیرا ایمان دارد که باخدایی سخن می‌گوید که او را آفریده و پرورشش داده و به او رئوف و مهربان است، پس او را رب خویش می‌نامد و از او یاری می‌خواهد: «انا یارب الذی لم استحیک فی الخلاء و لم اراقبک فی الملاء: ای پروردگار، منم آنکه در خلوت از تو حیا نکرد و در ملأ و آشکار رعایتت نکرد.»^[۳۵۳]
۲-۶-۶-۱-۲٫ اعتراف به فقر و عجز و ناتوانی
دعاخوان و عاشق حق پس از نام رب هر خواسته‌ای را از خداوند مسئلت می‌کند، زیرا او را ارباب و پرورش دهنده خویش می‌داند و به همه امور آگاه است و از نیازها و آرزوهایش خبر دارد، پس با تکرار نام ارباب عشق‌بازی کرده و حلاوت و شیرینی آن را در جانش احساس می‌کند، پس صمیمانه به رازونیاز می‌پردازد: «یا رب یا رب یا رب یا الهی و سیدی و مولای و مالک رقی یا من بیده ناصیتی یا علیما بضری (بفقری) و مسکنتی یا خبیرا بفقری و فاقتی: ای پروردگارم، ای پروردگارم، ای پروردگارم، ای معبود و سرور و مولایم و اربابم، ای کسی که زمامم به دست اوست، ای آگاه از پریشانی و ناتوانی‌ام، ای دانا به تهی‌دستی و ناداری‌ام.»^[۳۵۴]؛ «یارب ارحم ضعف بدنی و رقه جلدی و دقه عظمی یا من بدأ خلقی و ذکری و تربیتی و بری و تغذیتی هبنی لابتداء کرمک و سالف برک بی: ای پروردگار من برناتوانی بدنم و باریکی استخوانم رحم کن، ای کسی که آغاز کردی به آفرینش من و به یاد من و پرورش و احسان من و خوراک دادنم، به‌خاطر آغاز کرمت مرا ببخش و سابقه احسانی که به من داشتی.»^[۳۵۵]
۲-۶-۶-۱-۳٫ یادآوری آغاز احسان و پرورش و تربیت انسان.
«یا من بدء خلقی و ذکری و تربیتی و بری و تغذیتی هبنی لابتداء کرمک و سالف برک بی یا الهی و سیدی و ربی…: ای کسی که آغاز کردی به آفرینش من و به یاد من و به پرورش و احسان من و خوراک دادنم ببخشم به خاطر آغاز کرم خودت و سابقه احسانی که به من داشتی ای معبود من و ای آقای من و ای پروردگار من» ^[۳۵۶]
در این بخش از دعای کمیل، امام نخستین آفرینش انسان را از احسان خداوند می‌داند و بعد از آن هم پرورش و تربیت، خوراک و مایحتاج زندگی را هم از کرم و احسان او می‌داند و خدای خویش را مربی و آقا و ارباب صدا می‌زند و در نهایت با توجه به سابقه کرم و احسان پروردگار از او بخشش می‌طلبد.
۲-۶-۷٫ غفار، غفور و غافر
«غفور از ریشه غفر بر وزن فعال، اسم مبالغه است و معنای آن بسیار آمرزنده است. غفور یعنی کسی که آمرزش او بسیار باشد؛ یعنی به لطف و رحمت خود گناهان بنده را می‌پوشاند و آنها را می‌بخشاید و کسی را بر اسرار او آگاه نمی‌سازد.»^[۳۵۷]
غفار، غفور و غافر از یک ریشه‌اند که از این سه کلمه در قرآن یاد شده است.
خداوند غفار است، کار نیکو را آشکار می‌کند و زشتی‌ها را در دنیا می‌پوشاند و از عذاب آخرت می‌گذرد. «برخی گفته‌اند غفار کسی است که گناهان را برای همیشه می‌بخشد؛ در دنیا گناهان را می‌پوشاند و از عقوبت و عذاب در آخرت می‌گذرد.»^[۳۵۸]
از اسمای حسنای حق و صفات علیای پروردگار، غفار، غفور و غافر است که به‌معنای وجود مقدسی است که بسیار آمرزنده است و شرط آمرزش توبه و بازگشت به‌سوی حق است. خداوند در قرآن کریم می‌فرماید: «و الله غفور الرحیم: همانا خداوند آمرزنده و مهربان است.»^[۳۵۹]
کسی که از گناه خود توبه کند و از بدی‌ها و خطاهای گذشته اش بپرهیزد و پروای الهی داشته باشد، خداوند او را می‌آمرزد: «و اتقوالله ان الله غفور رحیم: از خدا پروا کنید، به‌یقین خداوند بسیار آمرزنده و مهربان است.»^[۳۶۰]

لذت
قصد خرید آنی
رفتار خرید انی
انگیختگی
واکنش پس از خرید
بخش (ب) بخش (الف)
شکل ۲۰-۲: مدل مبتنی بر یافته­های تحقیق
۳-۵ مقایسه مدل اولیه و مدل مبتنی بر یافته­های تحقیق
طبق مدل پیشنهادی ۵ فرضیه مطرح شد که بر اساس این فرضیات هیجانات خرید که شامل حس لذت و انگیختگی بوده است بر قصد خرید آنی تاثیر مثبت داشته، همچنین قصد خرید آنی بر رفتار خرید آنی تاثیر گذاشته. از طرفی ریسک ادراک شده بر رفتار خرید آنی تاثیر منفی داشته و در نهایت رفتار خرید آنی بر واکنش پس از خرید تاثیر منفی دارد.
تمامی فرضیات مطرح شده به اثبات رسید اما بر خلاف انتظار فرضیه چهارم که تاثیر منفی ریسک ادراک شده بر رفتار خرید آنی را بررسی می­کرد رد شد. با توجه به تعریف و مفهوم رفتار خرید آنی که در فصل دوم به تفصیل در مورد آن توضیح داده شد، در این نوع از خرید فرایند کامل تصمیم ­گیری شکل نگرفته و فرد بدون سنجش گزینه­ های مختلف ناگهان تصمیم به خرید می­گیرد. در نتیجه، به نظر منطقی می ­آید که در خرید آنی فرد ریسک­های موجود را در نظر نگرفته و با توجه به تاثیری که احساسات و هیجانات برتصمیم وی گذاشته وی رفتاری سنجیده از خود نشان نمی­دهد.
۴-۵ نوآوری تحقیق
این تحقیق در حیطه فعالیت خرده­فروشی­ها و به طور خاص در مورد فروشگاه­ای تخفیفی جانبو انجام شده است. با توجه به این که هر بنگاه اقتصادی در صدد افزایش فروش و سودآوری خود تلاش می­ کند، خرده­فروشی­ها هم از این امر مستثنی نیستند. امروزه انواع کالاها با قیمت­های مشابه در بازار وجود دارد که هدف اصلی بنگاه اقتصادی رابا چالش روبرو می­ کند. در نتیجه خرده­فروشی­ها به علم بازاریابی و شناخت رفتار مصرف کننده شدیدا محتاجند. همانطور که در در فصل­های قبلی بیان شد، یکی از انواع رفتار خرید، خرید آنی یا ناگهانی است که با توجه به آمار بیان شده در مورد این نوع از خرید و رابطه آن با میزان فروش خرده­فروشی­ها، جای بحثی برای پرداختن به این موضوع باقی نمی­ماند.

خرید آنی به عوامل مختلفی بستگی دارد. از آنجا که طبق بررسی­های انجام شده محقق نه تنها در تحقیقات داخلی، در تحقیقات خارجی نیز کمتر به عوامل درونی موثر بر رفتار خرید آنی پرداخته شده است. و به نظر می­رسد که تصور محققین بر این بوده که باید بیشتر به بررسی تاثیر عوامل خارجی و محیط فروشگاه بر رفتار خرید آنی پرداخت. در حالیکه در نهایت این مصرف کننده است که باید این تاثیرات را پذیرفته و خرید را انجام دهد. در نتیجه اینجاست که اهمیت عوامل داخلی تاثیر­گذار بر رفتار خرید آنی اهمیت خود را نشان می­دهد. زیرا عوامل داخلی مربوط به ویژگی­های شخصیتی افراد می­ شود. هیجانات و احساسات خرید نیز یکی از همین عوامل داخلی است که تاثیر بسیاری در تصمیم فرد دارد. در واقع، همه آن عوامل خارجی و محیط فروشگاه، در نهایت تاثیر خود را در احساسات و احوالات فرد می­ گذارد. در نتیجه اینکه خرده­فروش بداند میزان تاثیر این عوامل در تصمیم خرید آنی چقدر است و چه عواملی موجب ایجاد این احساسات و هیجانات در فرد می­ شود، کمک بزرگی برای هدف فروش بیشتر خواهد بود. این تحقیق به خرده فروشان کمک می­ کند تا بدانند چگونه هیجانات و احساسات مثبتی که منجر به خرید آنی می­ شود ایجاد شده و آیا ریسک ادراک شده می ­تواند بر عدم انجام خرید آنی تاثیر گذار باشد. همانطور که نتایج تحقیق نشان داد، هیجانات خرید موجب ایجاد قصد خرید آنی و رفتار خرید آنی شده و ریسک ادراک شده هم تاثیر منفی بر این رفتار ندارد.
۴-۵ پیشنهادها
۱-۲-۵ پیشنهادهای اجرایی مبتنی بر یافته­های پژوهش
با توجه به جدول (۷-۴) بارهای عاملی مربوط به متغیر حس لذت و انگیختگی (بالاتر از ۰٫۳) که همگی از مقدار قابل قبولی برخوردارند، و همچنین طبق جدول (۱-۷)، بر اساس همبستگی که بین هیجانات خرید (حس لذت و انگیختگی) و قصد خرید آنی وجود دارد، خرده فروشان باید به ایجاد هیجان خرید در مشتریان، که از دیدن و روبرو شدن با محصولات ناشی می­ شود، بپردازند تا از این طریق احتمال انجام خرید آنی در آنان را افزایش دهند. طبق شاخص­ های عنوان شده برای حس لذت و انگیختگی در فصل قبل، این دو حس ناشی از حس رضایت، انگیزه خرید و میزان اهمیت محصول برای فرد است که همگی هنگام مواجه فرد با محصول در وی ایجاد می­ شود. از آنجا که خرده فروشان در ویژگی­های مرتبط با محصول که زیر نظر تولید کننده است، نقشی ندارند، می­توانند با انتخاب محصولات باکیفیت و دارای ظاهر جذاب، تلاش خود را در چیدمان محصولات، جایگاه آنها در قفسه­ها و استفاده از نور که کاربرد زیادی در جذاب کردن محیط خرید دارد، افراد را به سمت خرید سوق دهند.
با توجه به جدول (۷-۴) بارهای عاملی مربوط متغیر حس لذت و انگیختگی (بالاتر از ۰٫۳) که همگی از مقدار قابل قبولی برخوردارند، و همچنین طبق جدول (۱-۷)، بر اساس همبستگی که بین هیجانات خرید (حس لذت و انگیختگی) و قصد خرید آنی وجود دارد، خرده­فروشان باید فاصله زمانی بین قصد خرید و خرید واقعی را کاهش دهند تا خرید آنی رخ دهد. خرده­فروشان می­توانند از ترفندهایی از قبیل همراهی پرسنل فروش با مشتری و کمک و اطلاع رسانی در مورد محصولات به آنها استفاده کنند؛ و یا با کاهش ریسک­های احتمالی (اگرچه این رابطه در تحقیق حاضر به اثبات نرسید) مخاطرات را برای مشتری کاهش دهند تا خرید سریع­تر صورت گیرد.
با توجه به نتایج بدست آمده که مربوط به ریسک ادراک شده است، رابطه منفی این متغیر با رفتار خرید آنی به اثبات نرسید، و این امر می ­تواند نقطه قوتی برای خرید آنی محسوب شود که خرده­فروشان می­توانند از آن استفاده کنند. در واقع چون مشتری در این نوع خرید به انواع ریسک­ها توجه نمی­کند، می­توان بسیار راحت وی را به سمت خرید سوق داد. عدم توجه به ریسک­ها یعنی عدم توجه به قیمت محصول، مشکلات هنگام استفاده از محصول، تفاوت محصول با ذهنیت فرد از آن، به خطر افتادن سلامت جسمانی فرد هنگام استفاده از محصول، تغییر نگرش دیگران نسبت به فرد به دلیل استفاده­اش از آن محصول و زمان مورد نیاز برای استفاده یا یادگیری نحوه­ استفاده از محصول است. هر یک از این موارد شش­گانه­ی ذکر شده، می ­تواند دریچه­ای برای خرده­فروش به سمت فروش باشد، آن هم در بازار رقابت امروز که همه به دنبال کاهش این ریسک­ها برای جلب توجه مشتری هستند. البته این به این معنی نیست که می­توان با نادیده گرفتن موارد ذکر شده به فروش رسید، بلکه نکته اینجاست که فرشنده در خرید آنی این مانع را در سر راه خود برای فروش محصولش کمتر حس می­ کند و می ­تواند به سایر موارد برای جلب مشتری توجه کند.
با توجه به جدول (۷-۴) بارهای عاملی مربوط متغیر واکنش پس از خرید (بالاتر از ۰٫۳) که همگی از مقدار قابل قبولی برخوردارند، و همچنین طبق جدول (۱-۷)، بر اساس همبستگی که بین رفتار خرید آنی و واکنش پس از خرید وجود دارد، خرده­فروش باید به این نکته توجه کند که نمی­ توان با جذابیت­های لحظه­ای خرید آنی را برای همیشه تضمین کرد. زیرا با واکنش منفی­ای که پس از خرید آنی در مشتری رخ می­دهد وی عملا پس از مدتی این نوع خرید را کنار می­ گذارد. خرده فروش باید کیفیت و سایر ویژگی­های محصولاتی را که احتمال می­دهد بیشتر به صورت آنی خریداری شوند را در انتخاب خود برای چیدن در قفسه فروشگاه، در نظر بگیرد تا این نوع خرید را در بلند مدت از دست ندهد.
به نظر می­رسد در خرید آنی مشتری با برخی ترفندهای بازاریابی و جذابیت هایی مانند، استفاده از نور، قیمت پایین برای محصول بی کیفیت، استفاده از فروشندگان ماهر که با تعریف مدام از محصول (که فرصت فکر کردن به مشتری را نمی­دهند تا خرید زودتر اتفاق بیافتد)، چیدمان جذاب محصول در قفسه­ها، استفاده از رایحه مطبوع در فروشگاه و … که فروشنده ایجاد کرده، دست به خرید آنی می­زند؛ و طبق یافته­های این تحقیق احتمال اینکه پس از خرید به هردلیلی از آن محصول استفاده نکند، وجود دارد؛ خرده­فروشان باید اخلاق در بازاریابی و فروش را رعایت کنند تا با فریب مشتری محصول بی­کیفیت خود را نفروشند، بلکه از این شیوه فروش برای افزایش فروش محصولات با کبفبت خود استفاده کنند.
از آنجایی که حدود ۸۰ درصد از پاسخ­هندگان جز اقشار کم درآمد بودند، و شرکت اورست مدرن پارس در حال افزایش فروشگاه­های خود است، می ­تواند با تاسیس فروشگاه­های تخفیفی جانبو در نواحی­ای که متعلق به اقشار کم درآمد است از مشتریان بیشتری برخوردار شود.
۲-۲-۵ پیشنهاد به محققین آتی
انجام این پژوهش در سایر خرده­فروشی­ها، به منظور دست­یابی به اطلاعات بیشتر در زمینه رفتار خرید آنی در خرده­فروشی­ها.
محدود کردن پژوهش در حوزه کالایی خاص و یا گروهی از محصولات، به منظور دست­یابی به نتایج دقیق­تر و عدم کلی­گویی در این زمینه.
بسط و گسترش دادن مدل پژوهش با افزودن سایر متغیرهای مستقل و یا تعدیل­گر به منظور سنجش دقیق­تر این رفتار در میان مصرف­ کنندگان.
انجام پژوهشی با موضوع “عوامل تاثیرگذار بر احساسات و هیجانات خرید مصرف­ کنندگان در خرید آنی"، به منظور کاربردی­تر کردن و بخشیدن قابلیت اجرایی بیشتر به پژوهش.
انجام پژوهشی با عنوان “مهمترین عوامل تاثیرگذار بر رفتار خرید آنی"، به منظور شناسایی کلیدی­ترین عوامل موثر بر رفتار خرید آنی.
موانع و محدودیت­های تحقیق

1. 1. عدم وجود مدل­های متنوع و سوابق کافی در این زمینه.

1. 1. به دلیل محدودیت­های زمانی و مالی که وجود دارد، امکان انجام پژوهش در تمام جوامع وجود ندارد، به همین دلیل ممکن است تعمیم­پذیری نتایج این تحقیق پایین باشد.

1. 1. عدم وجود زمان کافی.

منابع و مأخذ
منابع فارسی
آرتاخه. (۱۳۹۰، ۴ تیر). تاریخچه فروشگاه­های زنجیره­ای. دنیای اقتصاد، ص ۱۰.
آزاد، علی اصغر. )۱۳۸۸(. ارزیابی و رتبه بندی عوامل موثر بر فروش مواد غذایی در فروشگاه­های زنجیره­ای رفاه.