۲) ممکن است پراکنش نامنظمی از فازهای حاوی فلزات درون کلنی مرجان ها موجود باشد(به عنوان مثال قرار گیری زوگزانتله در سمتی که روبروی نور باشد). با در نظر گرفتن اولین دلیل ممکن، مشاهده می شود که مرجان ها ترکیبات کلسیم و مواد آلی محلول درون یک کلنی را به سمت مناطقی که بیشترین میزان رشد را دارا می باشند مانند نوک شاخه انتقال می دهند (Taylor,1977).
همچنین تفاوت های کیفی در ماتریکس آلی به علاوه تفاوت در غذا و خصوصیات تغذیه و فرم های رشد کلنی (St. John, 1974) می تواند در تشخیص تفاوت های ما بین و درون هر گروه حائز اهمیت باشد.
البته غنی سازی فلزات درون اسکلت گونه های مرجان تنها به اشکال رشدشان مربوط نمی باشد(Jayaraju et al, 2009).
سطوح بالای آلوده کننده ها در مرجان ها حاکی از آن است که جذب افزایش یافته ممکن است توسط آشفتگی های اضافی اکوسیستم تحت تاثیر قرار گیرد. اینگونه به نظر می رسد که تراکم آلوده کننده ها در مجموع با آشفتگی و استرس های اضافی اکوسیستم ممکن است دارای اثر هم نیروزادی بر جذب فلزات باشد(Scott, 1990).
تاکنون آلودگی عناصر نادر در رسوبات محیط زیست آبی به دلیل صنعتی شدن مناطق، توسط محققان جهان گزارش شده است(Al-Masri et al., ۲۰۰۲ and Coker et al., ۱۹۹۵). ساختار شیمیایی رسوبات بستگی به میزان عناصر موجود در آب، نرخ رسوب گذاری عناصر از آب به رسوب، شرایط فیزیکی و شیمیایی عناصر و همچنین ویژگی های آب از نظر pH، قلیائیت و غلظت اکسیژن دارد. در حقیقت هر فلزی در pH و قلیائیت مختلف، نرخ رسوب گذاری متفاوتی را نشان می دهد.
اما بر اساس نتایج حاصل از تحقیق کنونی و مقایسه با مطالعات صورت گرفته توسط Singah (2001) و Morrison و همکارانش (۲۰۰۱) رسوبات نزدیک به منابع اصلی آلودگی تمایل به تجمع غلظت های بیشتری از فلزات سنگین را دارند. همچنین این مطالعان نشان می دهد که غلظت این فلزات سنگین با افزایش فاصله از سواحل بطور تدریجی کاهش می یابد.
مطابق با یافته های مطالعات Singah در سال ۲۰۰۱ غلظت های پایین مشاهده شده فلزات در نمونه های با خصوصیات بیشتر شنی به نسبت نمونه های حاوی گل به این دلیل است که ذرات با اندازه رس دارای خصوصیات جذبی بیشتری می باشد. هر چند، تفاوت در داده ها بعلت تفاوت در مکان های مطالعه شده و همچنین واقعیتی است که آبسنگ ها جریان های اقیانوسی مداومی را دریافت می دارند.
در مطالعه ای که Mokhtar و همکاران در سال ۲۰۰۱ بر روی غلظت عناصر کادمیوم، کروم، منگنز، نیکل، سرب و روی در باند های نمونه های مرجان Porites lutea جمع آوری شده از آب های Pulau Payar, Langkawi انجام دادند نتایج حاکی از آن بود که بین غلظت سرب و کادمیوم ارتباط معنی دار بالایی وجود داشت۰٫۰۱)<(p. در این مطالعه آنالیز فلزات در مرجان ها با بهره گرفتن از اسپکتروفتومتری جذب اتمی (AAS) و اندازه گیری همان فلزات (بجز Cd) در نمونه های رسوب با بهره گرفتن از اسپکتروفتومتری فلورسانس X-ray (XRF) انجام شد(Mokhtar et al, 2001).
داده های به دست آمده از این مطالعه حاکی از آن بود که سطوح فلزات در مرجان های آب های Langkawi پایین بود و انعکاس دهنده محیط تمیز پارک دریایی Pulau Payar بود.
در تحقیقی که توسط Karbassi و همکاران در سال ۲۰۰۵ بر روی منبع عناصر نادر(مس، روی، سرب، نیکل، کروم و منگنز) در رسوبات خلیج فارس انجام دادند نتایجی که به دست آمد بدین صورت بود که غلظت بالای عناصر مس، سرب، کروم، منگنز و نیکل در اعماق cm26-8 یافت شد بسیاری از مطالعات محیطی ژئوشیمیایی حاکی از گزارش غلظت های بالایی از عناصر کمیاب در لایه های سطحی نسبت به لایه های عمیق تر است(Bellucci et al., 2003 and Bertolotto et al., 2003) که این امر به علت گسترش صنایع و سایر فعالیت های انسانی است. غلظت فلزات به دست آمده در این تحقیق به این صورت به دست آمد:
سرب (۴۰%) < روی (۱۸%) < آهن (۴/۲%) < نیکل (۰۳/۰)
Ali و همکاران در سال ۲۰۱۱ غلظت هفت فلز سنگین( مس، روی، سرب، کادمیوم، نیکل، کبالت و آهن) را در آب دریا، رسوبات، بافت اسکلتی و بافت نرم مرجان های آبسنگ ساز (Octocorallia : Alcyonacea) در هفت سایت آبسنگی در دریای سرخ جنوبی را اندازه گرفتند. سطوح بالای فلزات در آب دریا، رسوبات و مرجان های جمع آوری شده نشان دهنده افزایش آلودگی محیطی در نتیجه ی وارد شدن آلوده کننده های طبیعی و انسانی در این سایت ها بود. گرچه اثرات فلزات سنگین بر روی آبسنگ های مرجانی از اثرات سایر استرس های ممکن جدا نیست، اما درصد بالایی از مرگ و میر مرجان ها با افزایش غلظت فلزات سنگین ارتباط معنی دار بالایی دارد.
همه ی فلزات گزارش شده در تحقیق حاضر تماماً جز سازنده طبیعی نفت، فاضلاب های شهری و صنعتی، آب های زائد از منابع گوناگون، فرسایش رسوبات، ریزش های اتمسفری آلوده کننده های صنعتی، رنگ های ضد زنگ بر روی بدنه ساختار ها و قایق های دریایی، انتقال گردو غبار حاوی فلزات از کوه ها به دریا توسط وزش باد هستند. (Fallon et al., 2002).
در این مطالعه غلظت های بالای فلزات سرب و کادمیوم در رسوبات سایت های مورد مطالعه بیانگر استرس های ناشی از فعالیت های انسانی است(Ali et al., 2011). جذب فلزات کادمیوم و روی درون مرجان ها می تواند در نتیجه جذب ذرات ریز توسط بافت مرجان ها و یا جذب از طریق تغذیه باشد(Al-Rousan et al., 2007).
افزایش شوری در آب دریا می تواند باعث افزایش جذب کادمیوم شود (Ramos et al. 2004).
Al-Rousan و همکاران در سال ۲۰۰۷ به بررسی غلظت ۶ فلز سنگین (کادمیوم، مس، آهن، منگنز، سرب و روی) در نمونه های اسکلتی مرجان های خانواده Porties با بهره گرفتن از دستگاه جذب اتمی شعله(FAAS) در خلیج Jordanian در Aqaba پرداختند. این مطالعه به منظور بررسی تعیین آلاینده ها و اثر بر روی تغییرات زیست محیطی انجام شد. نتایج این مطالعه مرجان های خانواده Porties را به علت تمایل بسیار زیاد جهت تجمع زیستی فلزات سنگین در بافت اسکلتی خود و همچنین توانایی بکار گیری به عنوان ابزار شاخص پایش و ثبت آلودگی زیست محیطی (شاخص آلودگی) در خلیج Aqaba پیشنهاد می کند. نتایج این تحقیق غلظت های بالایی از آهن، کادمیوم و سرب را در مقایسه با سایر فلزات نشان داد.
Jayaraju و همکاران در سال ۲۰۰۹ به بررسی غلظت فلزات سنگین از جمله نیکل، کادمیوم، آهن، سرب و روی در بافت اسکلتی ۳ گونه از مرجان ها از جمله Porites در خلیج Bengal در هند پرداختند. نتایج آزمایش نشان دهنده غلظت بالای سرب، نیکل و کادمیوم در اسکلت بود. منطقه مورد مطالعه اساساً درجه وسیعی از آلودگی فلزات (طبیعی و انسانی) در نتیجه افزایش آلوده کننده های محیطی مانند تخلیه فاضلاب ها، استفاده از مواد شیمیایی آبزی پروری و کودها و فرسایش بالای خاک را نشان می دهد غلظت عناصر نادر ضروری مانند مس، روی، منگنز و آهن و عناصر غیر نادر سمی مانند کادمیوم به مقدار بسیار زیادی درون گونه های مرجان وجود دارد.
آبسنگ های مرجانی در مناطق آسیایی غلظت های بالایی از فلزات سنگین را نسبت به سایر بخش های جهان نشان می دهند.
غلظت های فلزات در این مطالعه به ترتیب Fe>Pb>Cd>Zn<Ni بود (Jayaraju et al, 2009).
Madkour و A.Dar در سال ۲۰۰۷ به بررسی و اندازه گیری فلزات سنگین آهن، منگنز، روی، مس، سرب، نیکل و کادمیوم در آب دریا و آبسنگ های مرجانی در سواحل و مناطق جذر و مدی منطقه کشتی سازی در نزدیکی بندرگاه Hurghada پرداختند. غلظت های بالایی از این فلزات در رسوبات و مرجان هایی که در نزدیکی تخلیه زباله در سواحل بود ثبت شد.
Reichelt-Brushett و McOris در سال ۲۰۰۳ به بررسی غلظت عناصر نادر در بافت نرم و بافت اسکلتی مرجان ها پرداختند. عناصر مورد بررسی در این آزمایش فلزات آلومینیوم، آهن، آرسنیک، منگنز، نیکل، مس، روی، کادمیوم و سرب بود. نتایج این تحقیق حاکی از این است تجمع اکثر فلزات در زوگزانتله نسبت به بافت مرجان ها بیشتراست. اسکلت مرجان ها غلظت های کمتری از فلزات را نسبت به زوگزانتله، بافت نرم و گامت ها دارا هستند. پیشنهاد شده است که زوگزانتله همزیست ممکن است که نقش مهمی در تجمع و تنظیم عناصر نادر داشته باشد. بعلاوه توسعه گامت ها و تولید موکوس ممکن است در تجمع و یا فقدان فلزات در مرجان ها نقش داشته باشد. هر چند ارتباط بین غلظت فلزات در محیط اطراف مرجان ها و ترکیب شدن این فلزات درون اسکلت مرجان ها به خوبی شناخته نشده است.
تقریباً تمامی مرجان هایی که در شرایط خوبی بسر می برند از جمعیت های انسانی جدا هستند(Done, 1999).
استرس های ناشی از آلودگی عناصر نادر آبسنگ های مرجانی را به حد آستانه هل می دهد (Jayaraju et al, 2009).
اما بر اساس این مطالعات بخش عمده ای از نیکل و کادمیوم در فاز انسان ساخت قرار گرفته است(کرباسی، ۱۳۶۷).
تشخیص ورودی فلزات به درون آب های ساحلی از هر منبعی، به دلیل وجود منابع غیر متمرکز بسیاری که در تخلیه مداوم فلزات به درون دریا مشارکت دارند، دشوار می باشد. بنابراین سعی شده است تمامی منابع بالقوه و فعالیت های انجام شده در طول سواحل را که ممکن است تاثیری بر میزان فلزات وارد شده به اکوسیستم ایستگاه های مورد مطالعه داشته باشند مرور و بررسی شوند. منابع طبیعی و انسانی فلزات سنگین ممکن است موارد زیر را شامل شود: انتقال مواد خشکی به درون خلیج، ورود آب های زمینی، رسوب گذاری ایجاد شده توسط پر کردن خطوط ساحلی، لایروبی و ساخت و ساز ساحل، فعالیت های کشاورزی، افزایش ترافیک های شهری، تخلیه و نشت و پراکنش نفت، تخلیه و پساب های صنعتی (کودها، صنایع پلاستیک سازی)، فاضلاب کشتی ها، تخلیه زباله (رنگ، تایر اتومبیل، رنگ های آنتی فولینگ^[۷۸] و مواد گالوانیزه) و باربری محصولات معدنی، همچنین توسعه صنعت توریسم در جزیره قشم می تواند از طریق لنگر قایق ها، به گل نشستن قایق ها و… به عنوان منبع آلودگی در نظر گرفته شود (Pilcher and Al-Moghrabi, 2000; Abu-Hilal and Al-Najjar, 2004; Al-Horani et al., 2006).

دراین قسمت به تفصیل به بحث و مطالعه در مورد فلزات سنگین موجود در مطالعه موردی و وقایع حضور آنها در منطقه پرداخته می شود.
۴-۳- عناصر نیکل و کادمیوم در مرجان های خلیج فارس
۴-۳-۱- عناصر نادر در اسکلت کربنات کلسیمی مرجان ها
غلظت عناصر نادر در اسکلت لایه آراگونیتی مرجان ها منعکس کننده تمرکز این عناصر در آبهای سطحی دریاها می باشد، بنابراین دربر دارنده یک رکورد از شیمی سطحی دریا در یک پریود زمانی مشخص می باشد(Delaney et al., 1993). جایگزینی شبکه ای عناصر نادر در اسکلت کربناته مرجانهای Scleractinian بخصوص عنصر کادمیوم یک ردیاب شیمیایی حساس برای تغییرات تمرکز این عناصر در اثر عوامل طبیعی یا فعالیت های انسانی در بخشهای سطحی آب دریا می باشد(Shen et al. 1987. Shen and Boyle, 1988).
کاربرد فلزات سنگین درون اسکلت مرجان ها توسط جایگزینی کلسیم با فلزات یا پیوستگی با ذرات مواد آلی درون منافذ اسکلت آنها به طور گسترده ای مطالعه شده است (Howard and Brown,
۱۹۸۴).
۴-۳-۲- ورود عناصر نادر به کانیهای کربناته اسکلتی
کانیهایی که توسط موجودات زنده نهشته می گردند هرگز مطلقاً خالص نبوده و شامل مقادیر ناچیزی از یون های خارجی می باشند. این یون ها ممکن است به صورت جایگزینی عنصر نادر بجای Ca⁺⁺ در شبکه بلور، جذب شده بر روی سطوح بلور، وارد شده به داخل ماتریکس ارگانیکی و یا وارد شده به عنوان یک کانی مجزا در کانی کربناته مورد نظر حضورر یابند(Dedd and Stanton, 1990).
بر اساس نظر Veizerدر سال ۱۹۸۳ محتمل ترین راه ورود عناصر نادر به شبکه کانی کربناته جایگزینی این عناصر به جای Ca²⁺ در شبکه بلوری کانی می باشد.
تمرکز عناصر نادر در بخش اسکلتی یک موجود زنده تابعی از شیمی فیزیک فرایند تشکیل اسکلت، متغیرهای محیطی، فیزیولوژی ارگانیسم و فرآیندهای دیاژنتیک^[۷۹] می باشد.
بطور کلی نسبت کاتیون عنصر نادر Ca⁺⁺ در اسکلت کربناته متناسب با همین نسبت در آبی می باشد که اسکلت موجود در آن شکل گرفته است البته در این مورد میزان ضریب پراکندگی عنصر در کربنات کلسیم(کلسیت یا آراگونیت) عامل اصلی کنترل کننده میزان تمرکز عنصر نادر در فاز جامد می باشد. که این عامل خود به پارامترهای متعدد دیگری نظیر درجه حرارت، فشار و خصوصیات شیمیایی عنصر مورد نظر بستگی دارد.
در شرایط تعادل ورود یک عنصر نادر Me به داخل کربنات با رابطه زیر توضیح داده می شود:
_{Crystal = D}
که در اینجا D ضریب پراکندگی بین تمرکز Me و Ca در فازهای جامد و مایع می باشد. مفهوم ضریب پراکندگی بطور خاص در مطالعات عناصر نادر در نهشته های غیرارگانیکی به کار می رود. کلسیت و آراگونیک تشکیل شده به طریق بیولوژیکی از نظر عناصر نادر دارای تمرکز مشابه با کانی های کربناته تشکیل شده از طریق غیرارگانیک نمی باشند. این مطلب بدین معنی است که ضرایب پراکندگی برای کانی های کربناته از منشاء بیوژنیک(ضریب پراکندگی بیولوژیک) ممکن است با نهشته های غیرارگانیک متفاوت باشد دلیل این موضوع بخوبی شناخته نشده است ولی این موضوع در ارتباط با فیزیولوژی فرایند تشکیل اسکلت کربناته موجودات می باشد(Dedd and Stanton, 1990).
اهمیت ضریب پراکندگی در مطالعات زیست محیطی عمدتاً به این دلیل است که اگر نسبت کاتیون عنصر نادر به Ca در اسکلت موجود اندازه گرفته شود می توان نسبت را در آبی که موجود در آن رشد کرده است محاسبه نمود. نسبت در آب به شرایط محیطی بستگی دارد.
براساس مطالعات (Shen and Boyle, 1998) میزان ضریب پراکندگی مرجان ها برای عنصر کادمیوم به ترتیب ۱ عنوان شده است. اختلاف در این اعداد برای عناصر مختلف در حقیقت ناشی از تفاوت خصوصیات شیمیایی این دو عنصر و توانایی آنها برای جایگزینی در شبکه کربنات کلسیمی مرجان ها می باشد.
بطور کلی جایگزین شبکه ای عناصر واسطه به فاکتورهای متنوعی بستگی دارد:
انطباق اندازه یون جایگزین شونده با یون Ca⁺⁺
عدد کوردیناسیون
بار الکتریکی عنصر جایگزین شونده و مشابه بودن بارهای الکتریکی عنصر با یون Ca²⁺
گونه های شیمیایی عنصر مورد نظر
در بین عناصر مورد مطالعه در این کار تحقیقی Cd مناسبترین شرایط را برای جایگزینی به جای Ca⁺⁺ در شبکه آراگونیتی اسکلت مرجانها دارد.
براساس تطابق بار یونی، تطابق شعاع ها در عدد کوردیناسیون^[۸۰] مورد نظر عملاً کادمیوم دارای مناسب ترین شرایط برای جایگزینی در شبکه کربنات کلسیم می باشد. از بین عناصر وانادیوم و نیکل علیرغم بار یونی مشابه Ni²⁺ به Ca²⁺ به دلیل عدم وجود حالت کوردیناسیون هشت برای نیکل ظاهرا جایگزینی عنصر وانادیوم در شبکه آراگونتیک با سهولت بیشتری صورت می گیرد.
شکل۴-۱ : الگوهای تغذیه مرجان (Howard & Brown, 1984)
بطور کلی می توان گفت که میزان D به نحوی تحت تاثیر کلیه عوامل فوق الذکر می باشد. بر این اساس هر چه مقدار D به یک نزدیکتر باشد نسبت در آب با این نسبت در اسکلت تشابه بیشتری دارد و بالطبع عناصری که دارای ضریب پراکندگی کوچکتر از یک می باشند تمرکز کمتری در کانی اسکلتی تشکیل شده به محیط تشکیل خود دارند.

بر همین اساس، هنگام تقیّه نیز وقتی مکلّف بین دو وظیفه حفظ جان و انجام دادن احکام یا ابراز معتقدات سرگردان شود، عقل او را به انجام وظیفه مهم‌تر راه‌نمایی می کند.
۴- سیره متشرعه
یکی از ادلّه مشروعیّت تقیّه سیره متشرعه در طول تاریخ است… که همواره به تقیّه عمل کرده‌اند. و به یقین این سیره کاشف از ارشاد و راهنمایی ائمه ♣ و دستورات ایشان بوده، است. و در غیر این صورت، سیره‌ای در میان متشرعه محقق نمی‌شد.
مشروعیّت تقیّه از نظر علمای امامیّه و اهل سنّت
هر چند تقیّه شیوه‌ای عقلایی و فراگیر است و هیچ عاقلی با جواز آن برای حفظ جان، مخالف نیست. اما در موجبات، اهداف، موارد و احکام آن میان علمای شیعه و سنّی اختلاف است.

الف) مشروعیّت تقیّه از نظر علمای امامیّه
مشروعیّت تقیّه ( در شرایط خاص) از دیدگاه علمای امامیّه اجماعی است. که در این‌جا دیدگاه چند تن از علما در رابطه با مشروعیّت تقیّه را نقل می‌کنیم.
۱- شیخ صدوق ◙ ( متوفای ۳۸۱ه) می نویسد:
التقیّه فریضه واجبه علینا فی دوله الظالمین، فمن ترکها فقد خالف دین الامامیّه و فارقه^[۱۱۰]
تقیّه یکی از تکالیف است که در زمان حکومت ظالمان واجب است. بنابراین اگر کسی تقیّه را ترک کند، با مذهب شیعه مخالفت کرده و از آن بیرون است.
و در اعتقادات می‌نویسد:
اعتقادنا فی التقیّه انّما واجبه، من‌ترکها کان بمنزله من ترک الصلاه^[۱۱۱]
به نظر ما تقیّه واجب است، کسی که آن را ترک نماید مانند کسی است که نماز را ترک کرده است.
و در ادامه می‌نویسد:
و التقیّه واجبه لایجوز رفعها الی ان یخرج القائم ☻ - فمن ترکها قبل خروجه فقد خرج عن دین الله و دین الامامیّه و خالف الله و رسوله و الائمه ♣ ^[۱۱۲]
تقیّه واجب است و این حکم تا زمان خروج امام زمان ☻ ادامه دارد. بنابراین اگر کسی آن را قبل از خروج ترک نماید، از دین خداوند و دین امامیّه بیرون رفته است و با خدا و رسول او و امامان مخالفت کرده است.
۲- شیخ طوسی ◙ ( متوفای ۴۶۰ھ) درباره تقیّه می‌نویسد:
و التقیّه – عندنا- واجبه عند الخوف علی النفس و قدروی رخصه فی جواز الافصاح بالحق عندها
ما شیعیان تقیّه را زمانی واجب می‌دانیم که شخص، احتمال خطر بر جان خویش را بدهد. ولی در بین اهل‌سنّت، جواز تقیّه نکردن در چنین شرایطی نیز وارد شده است.
حسن بصری روایت کرده است که مسیلمه کذّاب دو نفر از یاران رسول خدا ☺ را گرفته و به یکی از آن‌ها گفت: آیا شهادت می‌دهی که محمد رسول خدا است؟ پاسخ داد: آری سپس پرسید آیا شهادت می‌دهی که من نیز رسول خدایم؟ پاسخ داد آری. او را آزاد کرد.
و سپس دیگری را فرا خواند و به او گفت: آیا شهادت می‌دهی که محمد فرستاده خدا است؟ پاسخ داد: آری، سپس پرسید آیا شهادت می‌دهی که من نیز فرستاده خدایم؟ آن شخص پاسخ داد که من نمی‌شنوم! مسیلمه این سوال را سه بار تکرار کرد و همان جواب شنید: به همین سبب گردن او را زدند.
این خبر به رسول خدا ☺ رسید، فرمود: کسی که کشته شده، در راه راستگویی و تقوای خویش کشته شده، و فضیلت شهادت را برده، گوارایش باد.
اما دیگری آن‌چه را خداوند به او اجازه داده است. قبول نمود: به همین سبب عقوبتی بر وی نیست.
این روایت ( که از اهل سنّت آمده است) چنین می‌رساند که تقیّه جائز است و گفتن حق بهتر!
وظاهر اخبارنا یدل علی انّها واجبه و خلافها خطأ^[۱۱۳]
اما روایات ما دلالت دارند که تقیّه واجب است و مخالفت با آن اشتباه است.
۳- امام خمینی ◙، در مبحث تقیّه در نخستین گام تقیّه را در حوزه سیاست، تقسیم‌بندی، نموده و گویا برای امام مهم‌ترین مسأله در باب تقیّه، اقسام تقیّه است. لذا اوّلین بحث خود را به اقسام تقیّه اختصاص می‌دهد. امام از چهار زاویه به تقسیم تقیّه می‌پردازد. ۱- تقیسم تقیّه به حسب ذات تقیّه۲- تقسیم تقیّه به حسب کسانی که تقیّه می‌کنند.(المتّقی) ۳- تقیّه بر حسب کسانی که از آنان تقیّه می‌شود (المتّقی منه) ۴- تقسیم بر حسب چیزهایی که تقیّه در آن‌ها صورت می‌گیرد. ( المتّقی فیه) و در هر مورد فروعات زیادی را مطرح می‌کند که در مباحث آتی به بعضی از آن‌ها اشاره می‌شود.^[۱۱۴]
امام راحل ◙ در بخشی از این فروعات می‌نویسد: و منها: ما تکون واجبه لنفسها، و هی ما تکون مقابله للإذاعه، فتکون بمعنی التحفظ عن افشاء المذهب و عن افشاء سرّ اهل‌بیت ♣ . فیظهر من کثیر من الروایات: انَّ التقیّه التی بالغ الائمه ♣ فی شأنها، هی هذه التقیّه فنفس اخفاء الحقّ فی دوله الباطل واجب، و تکون المصلحه فیه جهات سیاسیه دینیّه، و لولا التقیّه لصار المذهب فی معرض الزوال و الانقراض.
حضرت امام بعد از آنکه تقیّه بحسب ذات آن به خوفی و مداراتی تقسیم می‌کند می‌نویسد: و الخوف قد یکون لاجل توقع الضرر علی نفس المتقی، او عرضه، او ماله، او ما یتعلّق به و قد یکون لاجل توقعه عی غیره من اخوانه المؤمنین. و ثالثهً لاجل توقعه علی حوزه الاسلام، بان یخاف شنات کلمه المسلمین بترکها، و خاف ضرر علی حوزه الاسلام لاجل تفریق کلمتهم.. الی غیر ذلک.
و المراد بالتقیّه مداراهً، ان یکون المطلوب فیها نفس شمل الکلمه و وحدتها، بتحبیب المخالفین و جرّ مودّتهم، من غیر خوف ضرر…^[۱۱۵]
ب) تقیّه از دیدگاه علمای اهل سنّت
آنچه از کلمات علمای اهل سنّت استفاده می‌شود. این است که آن‌ها نیز همانند پیروان اهل بیت ♣ به مشروعیّت تقیّه اذعان دارند و در هنگام ضرورت از آن استفاده کرده‌اند، البته برخی چون نخواسته‌اند که اعتقاد شیعیان را در مشروعیّت تقیّه تایید کنند. با ترفندی کاملا ماهرانه اسم آن را عوض و به جای تقیّه گاهی از کلمه « اکراه » و گاهی «مدارا با مردم» استفاده کرده‌اند. ^[۱۱۶]
بی تردید «اکراه» و مدارا با مردم، همان تقیّه‌ای است که پیروان اهل بیت ♣ به آن اعتقاد دارند. جهت آشنایی بیش‌تر دیدگاه چند تن از علمای اهل سنّت ذکر می‌گردد.
۱- ابوحیّان اندلسی می‌نویسد:
و قال قتاده : اذا کان الکفّار غالبین، او یکون المؤمنون فی قوم کفّار فیخافونهم،فلهم ان یخالفوهم و یداروهم دفعا لشرّ ،وقلبهم مطمئن بالایمان.^[۱۱۷]
قتاده گفته است: وقتی که کفّار بر مسلمانان پیروز شوند یا مؤمنان در بین گروهی کافر باشند، و بترسند. می‌توانند با آنان هم پیمان شده و مدارا نمایند تا شرشان را از خویش دور کنند به شرطی که قلبشان با ایمان محکم شده باشد.
۲- ابو محمد انصاری می‌نویسد:
علی بن حوشب عن محکول^[۱۱۸] قال: ذلّ من لا تقیّه له.^[۱۱۹]
از محکول روایت شده است که او گفته است: کسی که تقیّه نداشته باشد ذلیل می‌شود.
۳- ابن بطال در شرح صحیح بخاری می‌نویسد:
اجمع العلماء علی ان من اکره علی الکفر حتّی خشی علی نفسه القتل انه لا اثم علیه ِان کفر و قلبه مطمئن بالایمان، و لا تبین منه زوجته، و لا یحکم علیه بحکم الکفر.^[۱۲۰]
علماء اجماع دارند که اگر کسی وادار به کفر شود. تا حدی که بر جان خویش بترسد. اگر (ظاهرا) کافر شود. ولی قلب وی با ایمان محکم شده باشد. گناهی بر او نیست و همسرش (به سبب ارتداد) از او جدا نمی‌شود و نمی‌توان حکم کفر را بر او جاری کرد.
۳- ابن کثیر دمشقی در ذیل آیه اکراه می‌نویسد:
اتفق العلماء علی انّ المکره علی الکفر یجوز له ان یوالی ابقاء لمهجته^[۱۲۱]
علما اجماع دارند که شخص مجبور به کفر می‌تواند برای حفظ جان خویش با ایشان دوستی نماید.
۴- فخر رازی در تفسیر کبیر خود می‌نویسد:
انّ التقیّه انّما یکون اذا کان الرّجل فی قوم کفّار، و یخاف منهم علی نفسه و ماله…^[۱۲۲]
تقیّه زمانی است که شخص در بین قومی کافر باشد و از ایشان بر جان و مال خویش بترسد.
جمع‌بندی

۱:۳۳:۰۸

۱:۳۲:۵۸

۱:۳۳:۵۰

۱:۳۲:۳۵

۲۴

۱:۴۱:۰۷

۱:۴۱:۱۵

۱:۴۵:۰۹

۱:۳۶:۵۶

۳۰

۲:۱۸:۰۷

۲:۱۷:۰۸

۲:۱۹:۳۷

۲:۱۷:۳۷

۳۶

شکل ‏۴‑۹: تاثیر تعداد Map Task های مختلف بر زمان پردازش در روش دوم

• تحلیل:

تعداد Map Taskهایی که هر ماشین می تواند بطور همزمان اجرا کند تاثیر بسیار زیادی بر سرعت اجرای برنامه ها دارد. لذا در هر آزمایش تعداد متفاوتی Map Task را اجرا کردیم که با افزایش تعداد Map Taskهای کلاستر، ابتدا زمان پردازش کاهش یافته اما بعد از مقدار خاصی، این زمان شروع به افزایش می‌کند. افزایش زمان پردازش به دلیل افزایش فشار و سربار بوده که نشان می دهد نباید از مقدار خاصی تعداد Map Taskها افزایش دهیم. نتایج فوق نشان می دهد با افزایش تعدا Map Taskها، زمان پردازش بصورت یک سهمی (معادله درجه دو) دارای مینیمم تغییر می‌کند. بنابراین افزایش یا کاهش غیرمنطقی این پارامتر، زمان پردازش را افزایش خواهد داد. لذا برای افزایش سرعت پردازش باید این تعداد را طوری انتخاب کرد تا زمان پردازش تا حد امکان نزدیک به مینیمم نمودار باشد. در شرایط این مساله این مقدار برابر با ۲ عدد Map Task به ازای هر هسته پردازنده می‌باشد. بنابراین انتخاب مقدار مناسب برای این پارامتر، تاثیر بسیاری بر سرعت پردازش دارد و سرعت پردازش در مطالعه موردی این پژوهش ۱٫۶ برابر افزایش یافت

سناریو پنجم: بررسی تاثیر تعداد تکرار تصاویر بر زمان پردازش

• شرح سناریو:

در پردازش توزیع شده براساس مدل برنامه نویسی نگاشت‌کاهش، کلاستری از ماشین‌ها را داریم که داده ها روی این ماشین‌ها توزیع شده اند. به دلایلی همچون قابلیت اطمینان، افزایش سرعت و … ما نیاز داریم که داده ها را بصورت تکراری روی کلاستر ذخیره کنیم.
ذخیره تکراری داده ها روی کلاستر باعث افزایش حجم داده روی دیسک می شود اما همانطور که پیشتر بیان شد مزایای بسیاری نیز دارد. یکی دیگر از مزایای این روش، کاهش ترافیک شبکه هنگام پردازش داده‌هاست. بطوریکه هر ماشین سعی می کند داده های روی خودش را پردازش کند و اگر ماشینی به هر دلیلی نتواند داده ای را پردازش کند، این وظیفه به ماشینی که کپی دیگری از آن داده را دارد، محول می شود. لذا انتقال داده ها روی شبکه به شدت کاهش می یابد.
همانطور که در ابتدای این بخش بیان شد، یکی دیگر از مزایای ذخیره تکراری داده ها روی کلاستر این است که در صورتی که به هر دلیلی یکی از ماشین‌ها از چرخه پردازش خارج شود داده‌های ما از بین نمی رود. چون کپی های دیگری از داده در ماشین های دیگر کلاستر وجود دارد. بنابراین ناگزیر به ذخیره سازی تکراری داده ها روی کلاستر هستیم. اما اینکه تعداد تکرار به چه اندازه باشد پارامتر مهم دیگری است که در این سناریو به بررسی آن می‌پردازیم.
در بررسی این پارامتر نیز از کلاستر استفاده می‌کنیم. علاوه‌براین در بررسی این پارامتر، از نتیجه‌ی بررسی پارامتر قبل نیز استفاده کرده و در بررسی این پارامتر برنامه را روی تصاویر با حجم MB6 اجرا و نتایج را بررسی کرده ایم. در اینصورت می توان نتایج این بررسی را در کنار نتایج بررسی قبلی قرار داده و با هم مقایسه کرد. همچنین حجم کل تصاویر ۵۰ گیگابایت و تعداد تصاویر برابر با ۸۶۵۵ عدد می‌باشد.
با توجه به اینکه در کلاستر مورد استفاده، شش ماشین پردازشگر داریم و ماشین هفتم وظیفه مدیریت و کنترل پردازش ها را بر عهده دارد، لذا تعداد تکرار مورد بررسی در این سناریو از یک تا شش می باشد. در حالت یک، داده ها فقط یکبار در کلاستر ذخیره شده اند و در حالت شش، یک کپی از کل داده‌ی مورد بررسی در هر یک از ماشین‌ها ذخیره شده است.

• مشاهدات:

همانند سناریوی قبل، هر یک از تست‌ها شش بار اجرا شده است که نتایج آن در بر حسب دقیقه نشان داده شده است. ستون آخر حاوی میانگین تمامی اجراهاست که در بررسی ها مورد استفاده قرار گرفته است.
جدول ‏۴‑۹: نتایج بررسی پارامتر تعداد تکرار

حجم هر تصویر

حجم داده

تعداد تکرار

اجرای اول

اجرای دوم

شکل۴-۹٫دیاگرام پراکنش مربوط طراحی شغل و عملکرد شغلی
شکل ۴-۱۰٫ نمودار هیسوگرام مربوط به بررسی مفروضه نرمال بودن عبارت خطا

چکیده:

پژوهش حاضر با هدف بررسی رابطه بین طراحی شغل و عملکرد کارکنان دانشگاه آزاد اسلامی واحد ساوه صورت گرفت. این پژوهش از نظر هدف کاربردی و از نظر شیوه اجرا جزء پژوهشهای توصیفی از نوع همبستگی بود. جهت رسیدن به این هدف، از بین جامعه کارکنان دانشگاه آزاد اسلامی واحد ساوه، گروه نمونهای به تعداد ۱۲۵ نفر به روش نمونهگیری تصادفی ساده انتخاب و پرسشنامه های عملکرد شغلی صالحی(۱۳۸۲) (پایایی ۸۷/۰ در این پژوهش) و پرسشنامه طراحی شغل محقق ساخته(پایایی شرح شغل،۷۳/۰ و احراز شغل۸۶/۰) بر روی آنها به اجرا درآمد. نتایج نشان داد که بین طراحی شغل(شرایط احراز شغلی و شرح شغلی) با عملکرد شغلی کارکنان رابطه مثبت و معنی داری وجود داشت، به این صورت که با افزایش توجه به طراحی شغلی به میزان عملکرد شغلی کارکنان نیز افزوده شد. با این وجود نتایج رگرسیون چندمتغیره نشان داد که شرایط احراز شغل با ۲/۱۹ درصد بالاترین نقش را در واریانس عملکرد شغلی کارکنان بر عهده دارد و این رقم در خصوص شرح شغل به ۴/۷ درصد کاهش یافت.

کلیدوازگان: طراحی شغل، شرح شغل، شرایط احراز شغل ، عملکرد شغلی

فصل اول
کلیات پژوهش

۱-۱٫ مقدمه

هر سازمانی دارای هدفهای خاصی است و به منظور نیل به اهداف، سازمان دارای وظایف و مسئولیت هایی است که این وظایف ومسئولیتها باید میان کارکنان سازمان تقسیم شود تا با انجام آنها اهداف سازمان محقق گردد. شغل کوچکترین بخش وظایفومسئولیتهای سازمان است که از نظر سازماندهی مورد استفاده قرار میگیرد و به کارکنان محول می شود. به این نحو، اثر و اهمیت مشاغل یک سازمان در نیل به هدفهای آن سازمان مشخص می شود و بدین جهت تجزیه شغل در سازمان از اهمیت ویژه ای برخوردار است.
اصولاً اداره امور استخدامی و تحقق هدفهای پرسنلی مستلزم تحقیق، مطالعه و شناسایی انواع مشاغل یک سازمان و تهیه شرح شغل و شرایط احراز مشاغل آن سازمان است که از طریق کاربرد روش های تجزیه شغل و طبقه بندی مشاغل صورت می پذیرد. در واقع شغل سنگ اول و مبنای کار ادارات کارگزینی است، و تجزیه شغل بهترین نقطه شروع برای شناسایی دقیق و صحیح یک سازمان و اعمال اصول و وظایف مدیریت امور کارکنان به شمار می رود. لذا باید در بدو امر مشاغل یک سازمان به خوبی شناخته شوند. مشاغل حکم آجرها و مصالح یک بنا را دارد که سازمان نامیده می شود (کاظمی۱۳۸۰؛۴۸).

از سوی دیگر شغل و شاغل دو روی یک سکه و لازم و ملزوم یکدیگرند و هر کدام بدون دیگری مفهوم ندارد. هر تحلیلی از پیوند میان شغل و شاغل در هر شغلی نشان می دهد که مسائل بهره وری و کیفیت زندگی کاری تا اندازه ای برخاسته از شیوه طراحی شغل ها است. طراحی شغل بر پایه خصوصیاتی که ویژه و یگانه هر سازمان و کارکنان آن است به فراهم آوردن مجموعه ای از مقصودها، ویژگیهای کار و وظیفه هایی در آن فضای معین و معلوم سازمانی می انجامد. طراحی شغل نوعی کار همراه با آفرینش است.
تحلیل شغل فرایند تعریف و تثبیت جنبه های گوناگونی از شغل است که مقصودها، ویژگیهای کار، وظیفه های کار، رفتار، مهارتها و توانایی های بایسته را در فضای معلوم و معین سازمانی در بر می گیرد. تحلیل شغل نوعی کار همراه با پژوهش است. تحلیل شغل اغلب به دو موضوع اصلی می انجامد: یکی شرح شغل و دیگری شرایط احراز شغل که هر دو به عنوان مبنایی مهم در طراحی شغل می باشند (دولان و شولر ۱۳۷۹؛۸۵).

۱-۲٫ بیان مسئله

امروزه منابع انسانی به عنوان ارزشمندترین سرچشمه خلاقیت در سازمانها بشمار می روند و والاترین جایگاه را در امر توسعه دارند. موفقیت سازمانهای امروزی در تحقق بخشیدن به اهدافشان در گرو نیروی انسانی کارا و کارآمدی می باشد که در این سازمانها وجود دارد.
نیروی انسانی در سازمان برای آنکه بتواند به بهترین نحو ممکن وظایف خود را انجام دهد می بایست از شغل خود ونیز وظایف محوله و حوزه فعالیت و آزادی عمل خود رضایت کامل را داشته باشد و تنها در صورت حصول این رضایت است که عملکرد کارکنان در سازمان رشد قابل توجهی چه به لحاظ کیفی و چه به لحاظ کمی خواهد داشت.
از این رو طراحی شغل در سازمان متأثر از موارد زیادی می باشد و همچنین بر موارد بسیار زیادی نیز تأثیرمی گذارد و در واقع با آنها ارتباط دارد که از این جمله عملکرد کارکنان است. طراحی شغل از جمله مواردی می باشد که همواره ارتباط تنگاتنگ و موثری با نیروی انسانی سازمان دارد و در واقع شغل هر فرد اولین مقوله ای است که فرد در سازمان با آن ارتباط دارد. از همین رو سازگاری میان شاغل و شغل از مهمترین و کلیدی ترین مواردی می باشد که همواره می بایست در سازمانها مورد توجه قرار گیرد. هماهنگی میان شاغل و شغل بایستی با جزئیات بیشتر مورد ملاحظه قرار گیرد. نیروی انسانی توانایی ها و خواسته های شخصی دارد و شغل از شرایطی برخوردار است که می توان آن را بر حسب توانایی های مورد نیاز و ویژگیهای شغل توضیح داد(حاجی کریمی، رنگریز ۱۳۷۹؛۶۸).
طراحی شغل ازجمله موارد کاربرد نتایج تجزیه و تحلیل شغل می باشد که عبارت است از تلفیق و ترکیب اجزای لازم و با معنی شغل با ویژگیهای شاغلین برای ایجاد پست های سازمانی آنچنان که آن پست ها بتوانند انتظارات کارکنان و مدیریت را فراهم آورند.(ابطحی ۱۳۸۱؛۵۰)
شرح شغل و شرایط احراز شغل از جمله مؤلفه های حاصل از تجزیه و تحلیل شغل می باشند که در طراحی شغل مورد استفاده قرار می گیرند. در واقع ابزار و اجزا طراحی شغل، شرح شغل و شرایط احراز می باشد( سعادت ۱۳۷۵؛۳۸). شرح شغل عبارت است از یک فهرست جامع و بیان واقع از کیفیت وظایف و مسئولیت های یک شغل به نحوی که ویژگیهای شغل در آن مشخص می شود. در شرح شغل روشن می شود که شاغل آن چه وظایفی را با چه اختیارات و امکانات در ارتباط با چه مسائلی و زیر نظر چه کسی باید انجام دهد( کاظمی ۱۳۸۰؛۵۹). شرایط احراز شغل نیز شرح حداقل شرایطی است که متصدی شغل باید دارا باشد تا بتواند با موفقیت از عهده کار برآید.( سعادت ،۱۳۷۵؛۴۰)
شرح شغل و شرایط احراز هر یک دارای شاخص ها و اجزا تشکیل دهنده (مؤلفه های) متفاوتی می باشند. نظر به اینکه استانداردی مشخص و ثابت در رابطه با اجزاء تشکیل دهنده شرح شغل و شرایط احراز وجود ندارد و نویسندگان مختلف به زعم خود شاخصهای متفاوتی را برای آنها در نظر گرفته اند، در این پژوهش نیز مؤلفه های مورد نظر از تلفیق و ترکیب شاخصهای عنوان شده توسط اندیشمندان مختلف و آنهایی که ارتباط بیشتری با عملکرد دارند انتخاب گردیده اند.
همچنین جهت سنجش عملکرد کارکنان و عملیاتی کردن آن از مدل هرسی و گلداسمیت تحت عنوان الگوی اچیو^[۱] که شامل هفت متغیر ۱) توانایی ۲) وضوح (درک نقش) ۳) کمک (حمایت سازمان) ۴)انگیزه(تمایل) ۵) ارزیابی ( آموزش و بازخورد عملکرد) ۶) اعتبار و۷) محیط استفاده می شود.
هر چند موارد بسیار زیاد دیگری در سازمان وجود دارد که بر عملکرد کارکنان تأثیر می گذارد ولی آنچه که در این پژوهش مد نظر محقق است رابطه ای است که طراحی شغل با عملکرد کارکنان دارد و در واقع سؤال اساسی تحقیق عبارت است از اینکه:
آیا بین طراحی مناسب شغل و عملکرد کارکنان رابطه معنی داری وجود دارد؟ اگر رابطه ای وجود دارد، این رابطه چگونه و به چه میزان است؟
امید است که انجام این تحقیق باعث شود که اهمیت موضوع طراحی شغل بیش از پیش برای مسؤلان سازمان هویدا گردد و موجبات توجه لازم و کافی را به این موضوع فراهم نماید.
۱-۳٫ اهمیت تحقیق
برای باز گو کردن اهمیت هر تحقیق باید به فوائد و آثاری که آن تحقیق می تواند در سازمان مربوطه و همچنین در روشن کردن سئوالات اصلی پژوهش داشته باشد توجه کرد.
منابع انسانی مهمترین منبع در هر سازمان محسوب می شود و همچنین هر سازمان دارای یکسری اهداف بلند مدت و کوتاه مدت می باشد که در راستای تحقق آنها پاره ای وظایف و فعالیت ها در سازمان انجام می پذیرد. از طرف دیگر انسانها دارای نیازهای مختلفی هستند که عدم برآورده ساختن هر یک از آنها از سوی سازمان بر حسب اهمیتی که آن نیاز برای شخص خاص دارد می تواند موجب نارضایتی فرد گردد و در پی آن نیز کارایی و اثربخشی فرد در سازمان کاهش می یابد که این در واقع همان کاهش بهره وری است. شغل افراد در سازمان یکی از مواردی می باشد که می تواند پاسخگوی برخی از نیازهای آنها باشد و چنانچه مشاغل در سازمان بدرستی طراحی نشوند بگونه ای که نتواند پاسخگوی این نیازها باشد آنگاه باعث بروز پاره ای از نارضایتی ها می شود که متعاقباً بر روی عملکرد کارکنان تأثیر منفی خواهد گذاشت.
یکی از ملاحظات اساسی در طراحی شغل هماهنگی نیاز سازمان با نیازهای فردی و گروهی نیروی انسانی است و در واقع هدف طراحی شغل وحدت بین شاغل و شغل می باشد. و چنانچه این طراحی شغل با دقت و وسواس لازم صورت بگیرد بگونه ای که بتواند این وحدت را حاکم نماید آنگاه می تواند منجر به افزایش رضایت کارکنان شود که این امر نیز می تواند منجر به افزایش بهره وری نیروی انسانی گردد.
از سوی دیگر طراحی شغل موجب می شود که نحوه انجام دادن وظایف از حیث تقدم، تأخر، زمانبندی، اهمیت و اختیار و… ساماندهی شود و بر اساس قاعده به نظم درآید و در غیر اینصورت هر شخصی کار خود را بدون توجه به دیگران و مهمتر از همه بدون توجه به اهداف سازمان انجام می دهد (حاجی کریمی، رنگریز ۱۳۷۹؛۶۸).
بنابراین با توجه به این مطالب که هر سازمان می بایست به نیروی انسانی خود توجه کافی مبذول داشته باشد و نیز به ساختار دهی مشاغل خود نیز به حد کافی توجه نماید لذا طراحی شغل تنها موردی است که می تواند این دو موضوع را بطور همزمان مورد توجه قرار دهد و از این طریق بر عملکرد کارکنان در سازمان تأثیر بگذارد.
این پژوهش کوششی است در بیان رابطه ای که بین طراحی شغل و عملکرد کارکنان وجود دارد و ممکن است ضرورت طراح شغل و طراحی مجدد شغل را در سازمان نشان دهد.
نکته دیگری که می بایست بدان اشاره نمود این است که موضوع طراحی شغل علی رغم اینکه موضوع تازه ای در ادبیات مدیریت و ساختار نیست ولی متأسفانه در کشور ما به اندازه کافی به این موضوع پرداخته نشده است و در این زمینه آنطور که شایسته است تحقیق بعمل نیامده است. مع هذا امید است که با انجام این تحقیق گامی هر چند بسیار کوچک در جهت توجه به این موضوع برداشته شود و بر دانش موجود در این زمینه قدری افزوده شود.
۱-۴٫ اهداف پژوهش
الف)هدف کلی
هدف اساسی پژوهش حاضر تبیین رابطه بین طراحی شغل و عملکرد کارکنان و تأثیری است که اجزای تشکیل دهنده طراحی شغل بر روی عملکرد کارکنان می گذارد و همچنین بررسی نوع رابطه می باشد.
ب) اهداف جزئی
- مشخص نمودن رابطه بین شرح شغل در عملکرد کارکنان در دانشگاه آزاد اسلامی واحد ساوه
- مشخص نمودن رابطه بین شرایط احراز شغل در عملکرد کارکنان در دانشگاه آزاد اسلامی واحد ساوه
۱-۵٫ فرضیه های پژوهش
الف) فرضیه اصلی:
بین طراحی شغل(شرح شغلی و شرایط احراز شغل) با عملکرد شغلی کارکنان رابطه وجود دارد.
ب) فرضیه های فرعی
فرضیه اول: بین شرح شغلی و عملکرد شغلی کارکنان رابطه مثبت وجود دارد.
فرضیه دوم: بین شرایط احراز شغلی و عملکرد شغلی کارکنان رابطه مثبت وجود دارد.
۱-۶٫ قلمرو تحقیق
قلمرو مکانی:
قلمرو مکانی این تحقیق دانشگاه آزاد اسلامی واحد ساوه می باشد.
قلمرو موضوعی:
قلمرو موضوعی پژوهش محدود به بررسی رابطه بین طراحی شغل و عملکرد کارکنان می باشد.
قلمرو زمانی:

البته فرایند تشکیل هویت، فرایندی مادام العمر است و جوانان برای کسب آمادگی برای این توانمندی مراحل زیر را پشت سر می گذارند:

روابط اولیه فرد یا افراد مراقبت کننده در دوره کودکی، روابط اولیه با همسالان در دوره نوجوانی، و در نهایت ورود به دوران بزرگسالی که در حالت بهینه ، افراد در آن توانایی برقراری روابط صمیمی درازمدت همراه با اعتماد متقابل را کسب می کنند و از سلامت و بهزیستی شخصی حمایت و آن را تقویت می کنند (دانشپور، ۱۳۸۶).
دستاوردها و فضایلی که فرد در مراحل پیشین کسب کرده ،‌در تحکیم بنای هویت سالم نقش دارند. همانند سازی و هویت یابی سالم نوجوان از میزان توفیق او در کودکی در نیل به امید و اعتماد، اراده و خودگردانی ، هدفمندی وابتکار عمل، و صلاحیت و پشتکار متاثر است (رفیعی، ۱۳۸۱).
ریچ و سیگل^[۱۷۷](۲۰۰۲) دریافتند که دلبستگی ایمن با رشد بالای ایگو مرتبط است.
هوگ و برگیوس^[۱۷۸](۲۰۰۲) بیان کردند که افراد با هویت کسب شده سطوح بالاتری از دلبستگی ایمن را نشان دادند(برنان^[۱۷۹] ، ۱۹۹۸).
تحقیق زیرمن^[۱۸۰](۲۰۰۲) نشان داد که دلبستگی ایمن ارتباط مثبت با هویت موفق دارد ، در حالی که دلبستگی نا ایمن با هویت مغشوش ارتباط دارد.
آرمسدن و گرینبرگ(۱۹۹۸) در پژوهشی که انجام دادند به این نتیجه رسیدند که کیفیت دلبستگی به والدین و همسالان با سلامت روانی نوجوانان ، شکل گیری هویت ، کنار آمدن با بحران های مختلف و رضایت از زندگی ارتباط معنا دار دارد.
نتایج تحقیق نگهبان سلامی(۱۳۸۴) نشان داد که بین دلبستگی ایمن با سبک هویت هنجاری و تعهد هویت رابطه مثبت معنادار و بین دلبستگی ایمن با سبک هویت سردرگم/اجتنابی رابطه منفی معنادار وجود دارد. همچنین بین دلبستگی ناایمن با سبک هویت اطلاعاتی و تعهد هویت رابطه منفی معنادار و دلبستگی نا ایمن با سبک هویت هنجاری و سردرگم رابطه مثبت معنادار وجود دارد.
هویت و سلامت روان
نوجوانی زمانی مناسب برای شکل دهی هویت (احساس و مفهومی از خود) است که تاریخچه و گذشته فرد و توانمندی های مورد نیاز برای سلامت روانشناختی در بزرگسالی را در هم می آمیزد.
به اعتقاد اریکسون اگر فرایند هویت یابی نوجوان مختل شود، او دچار آشفتگی هویت یا آشفتگی نقش اجتماعی^[۱۸۱] خود خواهد شد که به اعتقاد اریکسون می تواند موجب بزهکاری^[۱۸۲] ، اختلال درهویت جنسی^[۱۸۳] ، وحملات روان پریشانه گردد (رفیعی ، ۱۳۸۱).
به اعتقاد گلسر افراد با هویت ناموفق دچار تنهایی و بی کسی تا آخرین درجه آن می شوند، درحالی که افراد موفق به شکل سازنده به مبارزه ادامه می دهند و موفقیت های یکدیگر را تقویت می کنند. افراد ناموفق در زندگی روزمره مشکلات متعددی دارند و در برخورد با واقعیت های زندگی دچار مسائلی می شوند که برایشان نگران کننده، اضطراب آور، بی محتوا و افسردگی آور است (شفیع آبادی ، ۱۳۸۷).
بسیاری از اختلالات نوجوانی را می توان در سردرگمی هویت یافت که خطر آن سردرگمی نقش است. اریکسون معتقد است که بزهکاری ، اختلالات هویتی مربوط به جنسیت، و دوره های پسیکوتیک مرزی، ممکن است از این سردرگمی ناشی شوند . سردرگمی نقش ممکن است خود را در رفتارهای نابهنجاری نظیر فرار از خانه، اعمال مجرمانه، ویسکوز، آشکار نشان دهد و مشکلات درهویت جنسی ونقش جنسی ممکن است دراین دوره ظاهر شود (کاپلان ،۲۰۰۳).
به نظر اریکسون ، هویت نشان نشاط روانی است و هویت در مقابل سردرگمی نشانه یک شخصیت سالم در نوجوانان است (میلانی فر، ۱۳۷۰).
مارسیا نیز بیان کرد که بین هویت و سلامت روانی ارتباط وجود دارد. وی مطرح می کند که پایگاه هویت موفق، سالمترین پایگاه است چون شخص توانایی خوبی برای سازگاری با محیط دارد ( ادبی، ۱۳۷۹) .
مطالعات مارسیا نشان داده که افراد با هویت کسب شده، فعالیت های شناختی و عملکردی شان درموقعیت استرس خوب است و نسبت به دیگر نوع هویت ها، در مواقع استرس عقلانی و منطقی تر عمل می کنند ( کروگر، ۱۹۹۶).
برزونسکی(۲۰۰۳) در یک مطالعه روی نقش تعهد در ارتباط بین سبک های هویت و متغیرهای سلامت شخصی بیان کرد که تعهد به طور مستقیم با متغیرهای مربوط به سلامت در ارتباط است.
پاشا و همکاران (۱۳۸۲) در تحقیق خود روی رابطه بین پایگاه های هویت و بهداشت روانی جوانان نتیجه گرفتند که افرادی که از پایگاه هویت موفق بر خوردارند از سلامت روانی بیشتری نیز برخوردارند.
شیخ روحانی(۱۳۷۸) در تحقیق خود با عنوان بررسی رابطه وضعیت هویت و اضطراب نتیجه گرفت که اضطراب در پایگاه های فاقد تعهد (دیررس و سردرگم) به طور معنا داری بالاتر از میانگین اضطراب در پایگاه های دارای تعهد (موفق/زودرس) است .
ادبی(۱۳۷۹) در بررسی رابطه پایگاه هویت و سلامت روان در اوایل نوجوانی به این نتیجه رسید که افراد با هویت مغشوش و دیررس نسبت به افراد با هویت مؤفق و زودرس از سلامت روانی کمتری برخوردارند .
آزمایش مقایسه ای جورجنسون^[۱۸۴] (۲۰۰۹) روی افراد با اختلال شخصیت مرزی و افراد سالم نشان داد که بیشتر از نصف(۵۹%) بیماران با اختلال مرزی دارای هویت اجتنابی/ سردرگم بودند در حالی که این میزان در افراد سالم ۱۲% بود .
تحقیق برزونسکی (۲۰۰۷) در ارتباط بین فرایندهای شناختی و سبک های پردازش هویت نشان داد که افراد با سبک هویت اطلاعاتی ، مسائل و اطلاعات را به صورت عقلانی پردازش می کنند .
غضنفری (۱۳۸۲) دریافت که سبک های هویت اطلاعاتی و هنجاری و تعهد با سلامت روانی ؛ افسردگی ، اضطراب ، اختلال در عملکرد اجتماعی و نشانه های جسمانی رابطه معنی دار دارند که شدت رابطه برای سبک هنجاری بیشتر است. سبک هویت سردرگم/ اجتنابی با سلامت روانی و مقیاس های فرعی آن رابطه منفی دارد .
نتایج پژوهش سعادتی شامیر (۱۳۸۳) بیانگر وجود رابطه معنی دار مثبت بین سبک های هویت با سلامت عمومی است. بین سبک هویت اطلاعاتی و هنجاری با افسردگی ، اضطراب ، علائم جسمانی و عملکرد اجتماعی همبستگی معنی دار منفی و بین سبک هویت سردرگم/ اجتنابی با افسردگی ، اضطراب ، علائم جسمانی واختلال در عملکرد اجتماعی وابستگی معنی دار مثبت وجود دارد .
ولیراس^[۱۸۵] و باسما^[۱۸۶] (۲۰۰۵) دریافتند که ارتباط منفی معنی دار بین سلامت روان شناختی و هویت اجتنابی/ سردرگم وجود دارد .
هویت و پیشرفت تحصیلی
متاسفانه پژوهشی چندانی که ارتباط هویت و پیشرفت تحصیلی را مورد بررسی قرار داده باشد ، به دست نیامد .
طبق تحقیقات انجام شده توسط فارسی نژاد و همکاران(۱۳۸۳) روی دانشجویان، نتایج نشان داد که سبک هویت اطلاعاتی اثر مستقیم مثبت بر پیشرفت تحصیلی دارد در حالی که هویت سردرگم/ اجتنابی اثر منفی بر پیشرفت تحصیلی دارد .
یافته های جاکوبسا^[۱۸۷] و دمبو^[۱۸۸] (۲۰۰۴) نشان داد که دانش آموزان با سبک هویت اطلاعاتی نسبت به دیگر سبک های هویت تمایل بیشتری به پیشرفت مهارت های مطالعه دارند و از خودکارآمدی تحصیلی بالاتری برخوردارند .
دلبستگی و پیشرفت تحصیلی
متاسفانه پژوهشی که به طور مستقیم ارتباط دلبستگی و پیشرفت تحصیلی را مورد بررسی قرار داده باشد ، به دست نیامد ولی برخی از پژوهش ها به طور غیر مستقیم به بیان تایید کیفیت دلبستگی بر پیشرفت تحصیلی پرداخته اند. طبق تحقیقات انجام شده نوزادان و کودکان ۱۲ تا ۱۸ ماهه دلبسته ایمن ، حساس تر و کنجکاو تر از کودکان دلبسته نا ایمن هستند و نوزادانی که به عنوان دلبسته ایمن شناخته شده اند،سه تا پنج سال بعد و حتی در سن ورود به مدرسه ، اعتماد به نفس بیشتری از خود نشان داده و در حل مسائل مشتاقانه تر عمل می کنند.
همچنین معلوم شده اگر عوامل هوش و طبقه اجتماعی که بر پیشرفت تحصیلی موثرند کنترل شوند، کودکان دلبسته ایمن در سنین نوجوانی در مدرسه عملکرد بهتری دارند و بیشتر متکی به خود هستند (جاکوبسن ، ۱۹۹۷). همینطور نوجوان دلبسته ایمن، مهارت های ذهنی بیشتری دارند و از مهارت هایشان در حل مسائل بهتر استفاده می کنند (لبسکی ، گارداکو و هرنسایر،۱۹۸۴به نقل از حقیقی، ۱۳۸۱). بنابراین، کودکان دلبسته ایمن، احتمالاً پیشرفت تحصیلی بیشتری نسبت به کودکان دلبسته نا ایمن دارند.
جمع بندی
در بخش اول فصل به موضوع هویت و سبک های هویت پرداخته شد و از هویت به عنوان یک مفهوم درونی و ذهنی که هر فرد از خود به عنوان یک شخص دارد و در واقع خود اساسی و مستمر اوست که دلبستگی به والدین نیز در شکل گیری آن مؤثرند یاد گردید.دیدگاه نظریه پردازان مختلف بحث شد. در ادامه، نظریه، انواع سبک های هویت و تعهد هویت از دیدگاه برزونسکی که یکی از پرکارترین افراد در زمینه سبک های هویت است مورد بررسی قرار گرفت. نقش عوامل متعدد فردی و بین فردی در هویت ، ارزیابی هویت و انواع دیگر آن از دیگر مطالبی بود که بحث گردید.
در بخش دوم این فصل دلبستگی به عنوان نوعی عشق به والدین و کودک و یک پیوند عاطفی میان مادر و کودک که از دوران کودکی شکل می گیرد و در سلامت روان و شکل گیری هویت فرد در سال های آتی تأثیری شگرفت دارد، مورد بحث قرار گرفت. درباره دیدگاه رویکرد های مختلف به سبک دلبستگی بحث شد. از بالبی به عنوان یکی از پرکارترین افراد در حوزه دلبستگی نام برده شد و به بررسی نظام، روش و مفاهیم اساسی نظام او که شامل رفتار غریزی، مفهوم دلبستگی و انواع روش هایی که برای ارزیابی آن در کودکان و بزرگسالان وجود دارد را مورد بحث قرار دادیم .دلبستگی در نوجوانی و همچنین چگونگی آن در بزرگسالی و عوامل تأثیرگذار بر ایمنی دلبستگی را مطرح نمودیم و سپس ثبات دلبستگی و جنبه های تحولی آن، همچنین اختلالات دلبستگی را مورد بحث قرار داده شد.
در بخش سوم فصل مطالبی در رابطه با سلامت روان و تاریخچه واهمیت آن در زندگی افراد آورده شد. دیدگاه نظریه پردازان مختلف درباره سلامت روان بحث شد و در آخر خصوصیات افراد سالم ارائه شد.
در بخش آخر فصل به طور مجزا به ارائه پیشبینه تجربی و تحقیقاتی که در زمینه دلبستگی و سبک های هویت و پژوهش های مربوط به ارتباط این دو با سلامت روان و پیشرفت تحصیلی بود، پرداخته شد.
با توجه به مبانی نظری و پیشینه تجربی پژوهش مطرح شده به نظر می رسد که بین سبک های دلبستگی با سلامت روان رابطه وجود دارد و شاید بتوان سبک های هویت و میزان تعهد هویت نوجوانان را با توجه به سبک دلبستگی آنها پیش بینی کرد.
فصل سوم
روش پژوهش
در این فصل ابتدا طرح پژوهش، جامعه آماری تحقیق ، نمونه و روش نمونه گیری آن شرح داده شده است و سپس توضیحات لازم درباره ابزارهای مورد استفاده ، اعتبار ابزارها و نحوه اجرا و نمره گذاری آنها ارائه گردیده است و در انتها روش های آماری مورد استفاده در تحلیل داده ها آورده شده است.
طرح تحقیق
از آنجا که این پژوهش به شناخت و فهم بهتر تأثیر کیفیت سبک دلبستگی و سبک هویت نوجوانان بر سلامت روان و پیشرفت تحصیلی می انجامد و اطلاعات و یافته های جدیدی بر دانش موجود در این زمینه افزوده می شود، در زمره پژوهش های بنیادی است و از سوی دیگر به دلیل اینکه می توان از نتایج آن در زمینه تعلیم و تربیت استفاده کرد به نوعی پژوهش کاربردی محسوب می شود.
طرح پژوهش توصیفی و از نوع همبستگی است که هدف آن پی بردن به تغییرات متغیرهای ملاک مانند سلامت روانی و پیشرفت تحصیلی بر اساس متغیرهای پیش بین مانند سبک های هویت و سبک های دلبستگی است.
جامعه آماری ، نمونه و روش نمونه گیری
جامعه آماری :
جامعه آماری پژوهش حاضر متشکل است از کلیه دانش آموزان پیش دانشگاهی دختر مدارس دولتی شهر قزوین ، که در کلیه گرایش های انسانی ، تجربی و ریاضی فیزیک در سال تحصیلی ۸۸ – ۸۷ مشغول تحصیل هستند . ۱۶۳۲N =
نمونه تحقیق :
حجم نمونه با توجه به جمعیت آماری و جدول کرجسی و مورگان^[۱۸۹] (۱۹۷۰) برابر با ۳۲۲ به دست آمد که با احتساب افت احتمالی، حجم نمونه به ۳۵۵ افزایش یافت ، درنهایت با کسر پرسشنامه های ناقص ، نمونه آماری به حجم ۳۴۳ کاهش یافت.
روش نمونه گیری :
در این پژوهش از روش نمونه گیری خوشه ای چند مرحله ای استفاده شده ، بدین صورت که ابتدا چهار مدرسه به صورت تصادفی از منطقه یک ( پگاه ، فاطمیه ، ریحانه ، حجاب ) و چهار مدرسه از منطقه دو ( فجر، صدیقه کبری ، شهید بهشتی ، توحید ) انتخاب شدند، آنگاه حجم نمونه در هر منطقه و هر مدرسه به تناسب تعداد کل آنها نسبت به کل جامعه مشخص شد. در نهایت از هر مدرسه چند کلاس به صورت تصادفی انتخاب شد و دانش آموزان به پرسشنامه ها پاسخ دادند.