• تغییر شکل و دگرگونی^[۱۱۲]

• خلق موجودات خیالی و وهمی ^[۱۱۳]

• اغراق

در مستند های انیمیشنی، سه کاربرد متفاوت برای انیمیشن وجود دارد. یا تصاویر به نحو مشخصی ساخته ذهن سوژه است ( فیلم هایی که تکنیک سوژه تصویرگر دارند مانند: ربوده شدگان ساخته پل وستر) یا تصاویر نشان دهنده تصورات و درونیات سوژه اند ولی توسط ذهن و دست کارگردان ساخته شده اند، (مانند: نجات یافتگان اثر شیلا سوفیان) و یا واقعیت سینمایی را به نحوی نقاشانه بازسازی می کنند ( روتوسکوپی مانند: صدای مادرش(تصویر ۸) ، موشن کپچر و بازسازی واقعیت در نرم افزارهای سه بعدی مانند انیمیشن رایان(تصویر۹)). (قائم مقامی ۸۴)

تصویر شماره ۸-۲ انیمیشن صدای مادرش
تصویر شماره۹-۲ انیمیشن رایان
فصل سوم: روش شناسی تحقیق
مقدمه
دراین فصل، روش پژوهشی به کار گرفته شده در این تحقیق اعم از رویکرد و استراتژی پژوهش، نحوه گردآوری داده ها، و همچنین روش های تجزیه و تحلیل مورد استفاده، ارائه خواهد شد.
روش تحقیق
در این پژوهش برای گردآوری اطلاعات و بررسی موضوع مورد پژوهش، از روش کتابخانه ای و با رویکرد توصیفی-تحلیلی، استفاده خواهد شد. همچنین برای تکمیل اطلاعات مورد نیاز در این راستا، سایت های معتبر مربوطه نیز مرور خواهند شد.
فصل چهارم: موردکاوی
غریبه ای به شهر می آید^[۱۱۴](تصویر ۱۰و ۱۱)
ژاکلین گاس^[۱۱۵] نویسنده و کارگردان انیمیشن مستند تجربی^[۱۱۶] غریبه ای به شهر می آید می باشد. وی با بهره گرفتن از تصاویر آشنای یکی از بازی های رایانه ای معروف، تغییر ساختار معرفت شناختی زندگی معاصر را با شیوه ای انتزاعی و شاعرانه، به تصویر می کشد.
او از ۶ نفر از مهاجرین به کشور آمریکا درباره شرایط و تجربه شان به صورت ناشناس مصاحبه نموده است. با کنار هم قرار دادن تصاویر انیمیشنی یکی از بازی های اینترنتی محبوب و شناخته شده به نام دنیای جنگ افزار^[۱۱۷] و استفاده از صدای ضبط شده مصاحبه شوندگان، تجربیات آنان را به تصویر کشیده است.کارگردان انیمیشن، از محدودیت های محیط این بازی، در راستای نشان دادن آزادی های فردی و کنترل های جامعه بر افراد استفاده نموده است. وی از چندین شیوه انیمیشنی متفاوت، در این فیلم استفاده می کند که نه تنها تصاویر گرافیکی بازی دنیای جنگ افزار، بلکه تصاویر مختلف مانند ویدئو های آموزشی دفتر امنیت داخلی آمریکا^[۱۱۸]را نیز، شامل می شوند.
در ساخت این انیمیشن، گاس از تکنیک ماشینیما^[۱۱۹] استفاده می کند که بیشتر در ساخت بازی های رایانه ای کاربرد دارد. تکنیک ماشینیما ترکیبی ست از کلمه های ,cinema machine, animation. منظور از آن شاخه ای از پویانمایی ست که در آن با بهره گرفتن از نرم افزارهای ویژه تولید بازی های کامپیوتری به روشی ساده تر و در زمانی بسیار کوتاه می توان فیلمی پویانمایی شده را تولید کرد.هدف او از استفاده ازین تکنیک نمایش این مفهوم بوده است که اعمال و رفتارهای انسان امروزی، بیشتر تحت تاثیر تکنولوژی و مفاهیم ایدئولوژیکی است که جامعه ارائه می دهد. از بسیاری از نظرها، محدودیت های فضای بازی که به عنوان زمینه و فضای اصلی رخدادها در نظر گرفته شده است و ارائه خلاقانه هنرمند، استفاده از این تکنیک را ضروری نموده است.
تصویر شماره ۱۰-۴ انیمیشن غریبه ای به شهر می آید
انیمیشن غریبه ای به شهر می آید، با صدای زنی آغاز می شود که می پرسد: این مصاحبه به صورت ناشناس است، درست است؟ و در ادامه ما تنوع زیادی از رنگ های روشن، موجودات شاخدار، غول های عضلانی، جانواران تخیلی، شوالیه ها و کوتوله ها را می بینیم. این موجودات عجیب، نماینده مهاجرینی هستند که گاس از آنها مصاحبه گرفته است و برای پنهان نمودن هویت واقعیشان از این شخصیت های تخیلی استفاده نموده است.
مصاحبه ها برای استفاده در انیمیشن، کوتاه شده اند و سوالات و پاسخ های مصاحبه شوندگان بسیار موجز و مختصر می باشد و در عین حال تجربیات شخصی و احساسات افراد را به خوبی نمایش می دهد. به هر صورت، کاراکترهای ناشناخته و عجیب انیمیشن، تاثیر و گیرایی صحبت ها و صداهای افراد را بیشتر می نمایند.
در طول انیمیشن، مصاحبه شوندگان با طنز، اضطراب و گمانه زنی های تخیلی، درباره شرایط و نحوه ورودشان به آمریکا، صحبت می کنند. داستان هایی که بیان می کنند اکثرا درباره نگهبانان مرزی، آزمایش های گوناگون پزشکی، پرسنل امنیتی، چهره نگاری و انگشت نگاری های گوناگون است. با اینکه اکثرا داستان ها با حالتی طنز گونه بیان می شوند، اما اضطراب افراد در یادآوری وبیان اتفاقات بسیار واضح است.
در غریبه ای به شهر می آید، گاس بر این عقیده است که، مرزهایی که کشورهای مختلف برای خود قائل هستند، مانند محیط یک بازی رایانه ای، کاملا لفظی و غیر واقعی هستند. به طور خلاصه، وی تلاش دارد تا این نکته را در طی فیلم نشان دهد که فرایند ورود و شناسایی مهاجرین، فقط در بدو ورود آنها است و کنترل ادعا شده بر روی مرزها و افراد جامعه و مهاجرین وجود ندارد.
برخلاف آنچه انیمیشن را ابزاری جهت تصویر سازی به شیوه ساده می انگارد، غریبه ای به شهر می آید، انیمیشن دیجیتال را به طرز ماهرانه و پیچیده ای اساس کار خود قرار می دهد.
تصویر شماره ۱۱- ۴ انیمیشن غریبه ای به شهر می آید
زیبایی شناسی انیمیشن مستند غریبه ای به شهر می آید
همانگونه که اشاره شد گاس در این انیمیشن به نمایش مشکلات عده ای از مهاجرین غیر قانونی به کشور آمریکا می پردازد. این مهاجران همیشه میان نیستی و هستی معلق اند. همیشه در حال تعدیل، تخریب و تجدید هویت اند و به دور از تفکرات کارگردان مستقلا یک فرایند اجتماعی را طی می کنند. کارگردان با تکنیک ماشینیما به خلق اثرش می پردازد، که این موجب می شود تا در خلق اثر و بیان دغدغه های این مهاجران دستخوش دردسرهای اجرای فنی یک انیمیشن نشود. هریک از شخصیت های این انیمیشن، دقیقا شبیه به واقعیت یک بازیگر و یک انسان نیستند، چرا که کارگردان طبق اصولی متناقض برخی از جزییات غیرقابل مشاهده در دنیلی واقعی را نشان می دهد و برخی دیگر از آنها را حذف می نماید. گاس خودش را به جای بیننده می گذارد تا به کلیتی قابل قبول از دید یک بیننده دست یابد.کلیتی که برای نشان دادن زیر و بم و لایه های پنهان شخصیت های انیمیشن، بسیار ضروری است.
وی در طراحی صحنه ها و فضا، از رنگ های گرم و تخت بیشتر استفاده نموده است. صحنه های رنگارنگ و موجودات خیالی بیننده را از لحاظ بصری بیشتر درگیر انیمیشن می کند. تا جایی که از یکنواختی و کسالتی که ممکن است در طول یک فیلم مستند برای تماشاگر ایجاد شود، بخوبی جلوگیری نموده است. با این وجود، چنین به نظر می رسد که مقصود اولیه کارگردان بیان معضلاتی است که پناهندگان در بدو گذر از مرز کشور آمریکا با آنها مواجه می شوند که در این مسیر بکارگیری رنگ های گرم و برانگیزاننده، قدری با هدف اصلی کارگردان منافات دارد. چرا که بدیهی است که، بیننده در هر شرایطی تحت تاثیر محیط رنگین اثر هرچند اندک قرار خواهد گرفت. چه بسا که کارگردان می توانست، جهت دستیابی به آنچه دغدغه خود می پنداشت، از رنگ هایی سردتر و یا تیره تر که هم خوانی بیشتری را با مضمون فیلم دارد، استفاده نماید. این نکته در تمام طول این انیمیشن، به چشم می اید.
تکنیک این انیمیشن ترکیبی از تکنیک های دو بعدی و سه بعدی است. از آنجائیکه کارگردان در بسیاری از صحنه ها از تصاویر و شخصیت های آماده بازی استفاده نموده است و این بازی به صورت سه بعدی ساخته شده است، لذا در صحنه هایی که توسط کارگردان پویا نمایی شده اند از تکنیک دوبعدی در کنار صحنه های سه بعدی بازی، استفاده شده است. این موضوع باعث می شود که، تصاویر تنوع چشمگیری داشته باشند.
در طول انیمیشن در وقفه هایی که میان صحبت های مصاحبه شوندگان ایجاد می شود، اطلاعاتی در مورد سیستم بازرسی و بررسی مهاجران در ادارات مربوط، به بیننده ارائه می شود. علارغم اینکه این اطلاعات به صورت کاملا بی طرفانه و مستند گونه ارائه می شود، اما با توضیح سختی ها و مشکلات قانونی مربوط به ورود مهاجرین، خود تاکیدی بر این روند فرساینده محسوب می شود. روندی که تاثیرات روحی و روانی بسیار تخریب کننده ای بر این دسته از مهاجران نهاده است.
همانطور که پیشتر بدان اشاره شد، این انیمیشن توسط تکنیک ماشینیما و با بهره گرفتن از محیط و شخصیت های بازی کامپیوتری مشهور دنیای جنگ افزار تولید شده است. استفاده از محیط و شخصیت های این بازی کامپیوتری با مقصود کارگردان در نمایش درگیری ها و مشکلات مهاجرین غیر قانونی همخوانی بسیاری دارد. چرا که این بازی در اصل، در یک فضای جنگی طراحی شده است و جرئیات لازم برای تصویر چنین محیطی را دارا است. همچنین تنوع شخصیت های بازی، کارگردان را در پردازش سناریو و اجرای شایسته انیمیشن یاری می نماید. با این وجود با توجه به شهرت و پرطرفدار بودن این بازی در سراسر دنیا احتمالا بسیاری از بینندگان این انیمیشن، با نوعی پیش داوری و حس از پیش موجود به تماشای این انیمیشن می نشینند و این مهم توانایی کارگردان را در ارائه جلوه های جدیدی از شخصیت ها و انطباق آنها با مضامین اصلی سناریو محدود ساخته است.
شخصیت های انیمیشن در بیان مشکلاتشان دستخوش نوعی هیجان که ممکن است به علت ترس یا اضطراب در یادآوری مشکلاتشان باشد هستند. از سوی دیگر دکوپاژ انیمیشن با نوعی یکنواختی حرکت دوربین همراه است. بدین صورت که تنوع نماها و زاویه دوربین بسیار کم است. این ضعف در دکوپاژ فیلم باعث ایجاد نوعی تناقض در انیمیشن شده است. زیرا هیجان و اضطرابی را که در صحبت های افراد حاضر در فیلم موج می زند به خوبی نمایش نمی دهد. همچنین ریتم و ضرب آهنگ فیلم بسیار کند و یکنواخت است. در نتیجه هیجانات و خشم و اندوه این مهاجرین را به خوبی بازتاب نمی دهد.
به طور کلی می توان اینگونه نتیجه گرفت که انیمیشن غریبه ای به شهر می آید، فاقد آندسته از عناصر زیبایی شناسی است که می توانستند مقصود کارگردان را بخوبی به بیننده انتقال دهند. بدین ترتیب چنین بر می آید که بیننده، چندان احساسات و مصائب درون و پیرامون این دسته از مهاجران را به خوبی ادراک ننماید.
پرنده ماه^[۱۲۰](تصاویر ۱۲-۱۳)
انیمیشن کوتاه پرنده ماه محصول سال ۱۹۵۹ می باشد. این اثر به کارگردانی جان هابلی^[۱۲۱]و همسرش فیت هابلی^[۱۲۲]کارگردانان انیمیشن مشهور آمریکایی از نمونه های برجسته سبک انیمیشن مستند محسوب می شود که جایزه اسکار انیمیشن کوتاه را نیز به خود اختصاص داد. این انیمیشن توسط بابی کنون^[۱۲۳]انیماتور برجسته و صاحب نام آمریکایی و اد اسمیت^[۱۲۴]با تکنیک نقاشی روی کاغذ متحرک سازی شده است.
جان هابلی کارگردان انیمیشن نویسنده و تهیه کننده آمریکایی در سال ۱۹۱۴ و در ایالت ویسکانزین^[۱۲۵] متولد شده است. وی در سال ۱۹۳۵ به عنوان طراح فضا سازی در کمپانی مشهور دیزنی مشغول به کار گردید. در مدت فعالیتش در دیزنی در ساخت انیمیشن های کلاسیکی مانند سپیدبرفی و هفت کوتوله^[۱۲۶]، پینوکیو، دامبو^[۱۲۷] و انیمیشن فانتزی^[۱۲۸]محصول ۱۹۴۰ همکاری داشت.
در سال ۱۹۳۹ ذهنیت وی در مورد فیلم های انیمیشنی با تماشای انیمیشن روسی افسانه تزار دوراندا^[۱۲۹] ساخته شده توسط ایوان ایوانف- وانو^[۱۳۰]دستخوش تغییر گردید. فضای متفاوت و سبک مجزای انیمیشن های روسی او را به شدت تحت تاثیر قرار داد. وی در سال ۱۹۴۱ از کمپانی دیزنی جدا شده و در کمپانی یو پی ای^[۱۳۱]که به تولید انیمیشن های مدرن و متفاوت با آثار کلاسیک رایج مشهور بود به عنوان کارگردان مشغول به فعالیت گردید. در سال ۱۹۴۹ شخصیت آقای ماگو^[۱۳۲]را طراحی کرده و سری اول این انیمیشن را کارگردانی نمود.
سبک طراحی انیمیشن متاثر از شیوه هنری اکسپرسیونیسم است و شخصیت ها و فضای اثر از چند لایه مختلف و جداگانه تشکیل شده اند که بر روی هم قرار داده شده اند. تمام شخصیت های فیلم با جوهر مشکی طراحی و دورگیری شده اند و رنگ آمیزی آنها با مداد شمعی صورت گرفته است.شباهت زیاد نحوه طراحی با نقاشی کودکان، هماهنگی زیبایی با صدای کودکان و تخیلاتشان ایجاد می کند.
تصویر شماره ۱۲-۴ انیمیشن پرنده ماه
هابلی ها برای نخستین بار، از صدای واقعی در آثارشان استفاده نمودند. در این اثر آنها از صدای پسرانشان مارک و ری استفاده کرده اند. به این صورت که شب هنگام مخفیانه و بدون آگاهی کودکان صدای آنها را در حین پرداختن به رویاهایشان و صحبت کردن در مورد تخیلاتشان ضبط نموده و با توجه به صحبت های کودکان به ساخت و متحرک سازی تخیلاتشان در این انیمیشن پرداخته اند.
در این فیلم دو پسربچه را می بینیم که از پنجره اتاق خوابشان بالا رفته و به جستجوی پرنده ماه می پردازند و تلاش می کنند که آن را در دام اندازند. در صورتی که پرنده در تمام فیلم آنها را تعقیب کرده و با زیرکی از دام آنها فرار می کند. شخصیت و ویژگی های این دو کودک به خوبی نشان داده شده است و بسیاری از دیالوگ هاجالب و خنده آور می باشد. به گونه ای که جدای از تصویر سازی خلاقانه فیلم دیالوگ ها به تنهایی ویژگی نمایشی و توصیفی بسیارقدرتمندی دارند.
این انیمیشن در دسته بندی انیمیشن های ذهنی بیل نیکولز قرار می گیرد. به این معنی که انیمیشن حوادثی را که از طریق صدای راوی فیلم روایت می شود، تصویر می کند. به بیانی دیگر، انیماتور افکار و ذهنیت شخصیت های فیلم را، بر مبنای صدای واقعی ضبط شده آنها، متحرک سازی می کند. این اثر مثالی بسیار توانمند از انیمیشن های مستندی است که بر مبنای صدای واقعی ساخته می شوند و تمام ویژگی های این سبک از انیمیشن را دارا است.
زیبایی شناسی انیمیشن پرنده ماه( تصویر)
در این اثر در می یابیم که، سادگی تصاویر و طراحی ها، هماهنگی بسیاری با موضوع انیمیشن دارد. فضای کودکانه اثر به طور چشمگیری با صدای کودکان و تخیلاتشان هم جنس و هم سنخ می باشد و این هماهنگی، مخاطب را با فیلم همراه می سازد. همچنین سادگی فضا و استفاده از رنگ های کم و عموما سرد باعث می شود که بیشتر تمرکز بیننده بر روی صدای کودکان باشد و تصاویر نقش مکمل را در اثر ایفا کنند.حرکات کودکان در فیلم دارای انعطاف و نرمی بسیار است و به صورتی کاملا مشابه حالات و رفتارهای کودکانه را همانند سازی می نماید. این ویژگی در متحرک سازی اثر بیننده را با خود به درون فضای ذهنی کودکان می برد.
این انیمیشن داستان دو کودک خردسال است که در رویا پردازی شبانه خود، به جستجوی پرنده ای خیالی به نام پرنده ماه می روند. شایان ذکر است که این داستان مسیری را طی می کند که در دنیای بزرگسالان نشدنی است.
همانگونه که اشاره شد، این انیمیشن به شیوه نقاشی بر روی کاغذ اجرا شده است. استفاده از پاستل و مداد شمعی باعث ایجاد بافتی ویژه بر روی کاغذ می شود. این بافت در تمام صحنه های انیمیشن به چشم می خورد و علاوه بر اینکه زیبایی خاصی به فضای اثر می بخشد، یادآور نقاشی های کودکان با بهره گرفتن از همین ابزارهای متداول در بین کودکان، به بیننده است. این همانند سازی فضای اثر با نقاشی های کودکان، بیننده را هرچه بیشتر به ژرفای رویا و تخیل کودکانه غالب در انیمیشن، سوق می دهد.
تمام حوادث انیمیشن در فضایی اتفاق می افتد که شبیه به هیچ کجای دیگر نیست. به زبانی دیگر، فضای انیمیشن یادآور هیچ فضای واقعی ای در ذهن بیننده نیست. این ویژگی نشانگر رویاهای کودکان است. رویاهایی که از واقعیت دور و با معیار های حقیقی قابل انطباق نیستند. شبیه سازی رویاهای کودکان با فضای تخت و دو بعدی اثر تکمیل تر می شود. فضا کاملا ساده و هماهنگ با موضوع انیمیشن ترسیم شده است. حتی کاراکتر کودکان تخت و دوبعدی و بدون هیچگونه جزیاتی نمایش داده می شود. این شیوه نمایش فضا و شخصیت ها را می توان به عنوان تاکید کارگردان انیمیشن بر سادگی و بی آلایش بودن ذهن کودکان در نظر گرفت. پرهیز از نمایش جزئیات، کلی گویی و تخیلات دور از هرگونه پیچیدگی و منطق کودکان را به بیننده یادآوری می کند و خلوص کودکانه و رویاهای ناب کودکان را نشان می دهد. در این انیمیشن نقش تخیل و رویا بسیار واضح و پررنگ است. در نمایش فضا همچنین، از بازی های نور و سایه پرهیز شده است. به گونه ای که تمام جزئیات صحنه و شخصیت ها یکپارچگی و یک رنگی قابل توجهی را ارائه می دهند. می توان اینگونه برداشت کرد که با این شیوه این نکته به ذهن متبادر می شود که، کودکان و تخیلات و رویاهایشان از یکدیگر جدا نیستند. بلکه این دست رویاها، بخش مهمی از زندگی کودکان را در برمی گیرد که قابل حذف یا تغییر و تبدیل نیست.
پیوستگی نماها و زاویه دیدها، مسیر منطقی را طی نمی کند. به صورتی که صحنه های انیمیشن همانند رویاهایی که در خواب می بینیم پیوستگی و انسجام منطقی زمانی و مکانی ندارد. مکان های اثر در ناکجا آباد است. به طوری که می تواند نشانگر ضعف دانشی و تجربه کودک از فضاهایی به غیر از خانه خود، نشأت گرفته باشد. دوربین اکثرا در صحنه های مختلف ثابت است و یا حرکت های طولی و عرضی بسیار ملایمی دارد. این نکته باعث می شود که که انیمیشن لطافت و نرمش دنیای کودکان را به طور موفق تری نمایش دهد.
هابلی ها از هرگونه دست کاری و تغییر صدای ضبط شده کودکان می پرهیزند. این دست نخوردگی و بکر بودن صدا، تفکر و ذات اصیل کودک را نمایش می دهد. همچنین باعث می شود که بر جنبه مستند انیمیشن افزوده شود.