۰۱/۰>p ** ،۰۵/۰>p *
نتایج ارائه شده در جدول شمارۀ ۴-۱۸ نشان میدهد تفاوت معناداری از نظر آماری بین میانگین نمرات پیشآزمون و پسآزمون تغییر کلی طرز رفتار کودکان آزمودنیها بر اساس ارزیابی والدین ۰۱/۰ =p-value (05/0>p) و معلم ۰۰۰۱/۰ p-value=(01/0>p)، کل ۰۰۴/۰=p-value (01/0>p) وجود دارد و فرض صفر در این زمینه رد میشود. بررسی میانگینهای ارائه شده در جدول ۴-۱۸ نشان میدهد که بعد از دورهی کتابدرمانی، میانگین نمرات رفتارهای درونیسازی آزمودنیها به طور معناداری از نظر آماری کاهش یافته است.
فصل ۵
نتیجهگیری
و
پیشنهادهای پژوهش
۵-۱. مقدمه
در این فصل، ابتدا خلاصهای از مسأله، روش و یافته های پژوهش که به تفصیل در فصلهای مختلف ارائه شده، ارائه میگردد. سپس نتایج پژوهش حاضر مورد تحلیل قرار میگیرد. در ادامه، بحث و نتیجهگیری کلی ارائه خواهد شد. در پایان، پیشنهادهای برخاسته از پژوهش و پیشنهادهایی برای پژوهشهای آینده در این حوزه مطرح میشود.

۵-۲. خلاصه پژوهش
کتابدرمانی در واقع روشی برای درمان اختلالات شخصیتی، احساسی و اجتماعی درمیان کودکان و نوجوانان است. متخصصان رشد و پرورش کودکان، بارها، کتاب درمانی را برای مواردی که کودکان در فشارهای روحی مانند بستری بودن در بیمارستان، از دست دادن دوست و جدایی والدین،‌ یا در شرایط جنگ و رخدادهای طبیعی همچون سیل و زلزله قرار میگیرند، توصیه کرده‌اند. ادبیات ممکن است کودکان را در درک عواطف خود، همذات‌پنداری با شخصیت‌هایی که احساساتی مشابه را تجربه می‌کنند، و نیز کسب بینشی نوین نسبت به چگونگی برخورد دیگران با همان مشکلات، یاری رساند. کتاب ممکن است نقشی همچون آینه را برای کودکان بازی کند؛ به این معنا که بازتاب‌‌ ویژگی‌های ظاهری، روابط، احساسات و اندیشه‌های آن‌ها در پیرامونشان باشد. کتاب نیز ممکن است چون پنجره‌ای رو به جهان باشد که کودکان را به نگاه فراتری از خود و پیرامون‌شان دعوت کند تا با شخصیت‌ها و شرایط پیوند برقرار نمایند. در این میان کودکان ناشنوا، به دلیل نداشتن و یا کمبود شنوایی میتوانند رابطه عمیقتری با کتاب برقرار سازند و مشکلات خود را از طریق همانندسازی با شخصیتهای داستان حل کنند.
حال مشخص نیست فرایند کتابدرمانی بر کاهش ناهنجاریهای رفتاری کودکان ناشنوای مقطع ابتدایی دبستان استثنایی وصال بیرجند از جمله اضطراب/افسردگی، گوشهگیری/افسردگی، شکایات جسمانی، مشکلات اجتماعی، مشکلات تفکر، مشکلات توجه، رفتارهای قانونشکنی و پرخاشگرانه و سایر مشکلات، از دیدگاه والدین و معلم این دانشآموزان تأثیر دارد؟ آیا فرایند کتابدرمانی بر نشانگانهای درونیسازی شده و نشانگانهای برونیسازی شده این کودکان از دیدگاه والدین و معلم آنها تأثیر دارد؟ آیا فرایند کتابدرمانی بر تغییر کلی طرز رفتار این کودکان از دیدگاه والدین و معلم آنها تأثیر دارد؟ این پژوهش براساس تست آشنباخ در پی پاسخگویی به چنین سؤالهایی بود.
پژوهش حاضر، به روش تجربی انجام شده و از نوع کاربردی است. ابزار گردآوری که در این پژوهش برای داده ها به کار رفته، پرسشنامه رفتاری کودکان از دیدگاه والدین و معلم پیش از فرایند کتابدرمانی و پس از آن بود. نتایج با بهره گرفتن از آمار توصیفی و استنباطی به کمک نرمافزار آماری SPSS تحلیل شد.
ابتدا نتایج حاصل از مقایسهی پیشآزمون و پسآزمون هریک از آزمودنیها ارائه شده و سپس آزمون فرضیه های پژوهش نخست به طور خلاصه به شرح زیر ارائه میشود، آنگاه در بخش بعدی تحلیل و از آنها نتیجهگیری به عمل خواهد آمد.
۵-۳. نتایج هریک از آزمودنیها در پیشآزمون و پسآزمون
۵-۳-۱. نتایج آزمودنی شمارهی۱ براساس سیاههی رفتاری کودک تکمیل شده توسط والدین
با توجه به نمراتی که این آزمودنی از سیاههی رفتاری والدین از پیشآزمون و پسآزمون کسب کرد، در ناهنجاریهایی همچون اضطراب/افسردگی، گوشهگیری/افسردگی، مشکلات اجتماعی، مشکلات تفکر، مشکلات توجه، رفتارهای قانونشکنی و پرخاشگرانه، مشکلات درونیسازی و
برونیسازی شده، نمرات وی در پسآزمون در مقایسه با پیشآزمون کاهش یافت و در ناهنجاری شکایات جسمانی نمره پسآزمون در مقایسه با پیشآزمون تغییر نکرد.
۵-۳-۲. نتایج آزمودنی شماره ۱ براساس فرم گزارش معلم
با توجه به نمراتی که این آزمودنی از فرم گزارش معلم از پیشآزمون و پسآزمون کسب کرد، در ناهنجاریهایی همچون اضطراب/افسردگی، گوشهگیری/افسردگی، شکایات جسمانی، مشکلات اجتماعی، مشکلات تفکر، رفتار پرخاشگرانه، مشکلات درونیسازی و برونی سازی شده نمرات او در پسآزمون در مقایسه با پیشآزمون کاهش یافت و در ناهنجاریهایی همچون مشکلات توجه و رفتار قانونشکنی نمره پسآزمون در مقایسه با پیشآزمون تغییر نکرد.
۵-۳-۳. نتایج آزمودنی شمارهی۲ براساس سیاههی رفتاری کودک تکمیل شده توسط والدین
با توجه به نمراتی که این آزمودنی از سیاههی رفتاری والدین از پیشآزمون و پسآزمون کسب کرد، در ناهنجاریهایی همچون اضطراب/افسردگی، گوشهگیری/افسردگی، مشکلات اجتماعی، مشکلات تفکر، رفتار قانونشکنی و مشکلات برونیسازی شده نمرات وی در پسآزمون در مقایسه با پیشآزمون کاهش یافت و در ناهنجاریهایی همچون شکایات جسمانی، مشکلات توجه، رفتار پرخاشگرانه، مشکلات درونیسازی شده نمره پسآزمون در مقایسه با پیشآزمون تغییر نکرد.
۵-۳-۴. نتایج آزمودنی شماره ۲ براساس فرم گزارش معلم
با توجه به نمراتی که این آزمودنی از فرم گزارش معلم از پیشآزمون و پسآزمون کسب کرده، در ناهنجاریهایی همچون اضطراب/افسردگی، مشکلات اجتماعی، مشکلات توجه، رفتارهای قانونشکنی و پرخاشگرانه، مشکلات درونیسازی شده نمرات او در پسآزمون در مقایسه با پیشآزمون کاهش یافت و در ناهنجاریهایی همچون گوشهگیری/افسردگی، شکایات جسمانی، مشکلات تفکر و مشکلات
درونیسازی شده نمرات پسآزمون در مقایسه با پیشآزمون تغییر نکرد.
۵-۳-۵. نتایج آزمودنی شماره ۳ براساس سیاههی رفتاری کودک تکمیل شده توسط والدین
با توجه به نمراتی که این آزمودنی از سیاههی رفتاری والدین از پیشآزمون و پسآزمون کسب کرد، در ناهنجاریهایی همچون اضطراب/افسردگی، گوشهگیری/افسردگی، مشکلات اجتماعی، شکایات جسمانی، مشکلات توجه، رفتارهای قانونشکنی و پرخاشگرانه، مشکلات درونیسازی شده و مشکلات برونیسازی شده نمرات او در پسآزمون در مقایسه با پیشآزمون کاهش یافت و در ناهنجاری مشکلات تفکر نمره پسآزمون در مقایسه با پیشآزمون تغییر نکرد.
۵-۳-۶. نتایج آزمودنی شماره ۳ براساس فرم گزارش معلم
با توجه به نمراتی که این آزمودنی از فرم گزارش معلم از پیشآزمون و پسآزمون کسب کرد، در ناهنجاریهایی همچون اضطراب/افسردگی، گوشهگیری/افسردگی، مشکلات اجتماعی، مشکلات تفکر، مشکلات توجه، رفتارهای قانونشکنی و پرخاشگرانه، مشکلات درونیسازی شده و مشکلات برونیسازی شده نمرات او در پسآزمون در مقایسه با پیشآزمون کاهش یافت و در ناهنجاریهایی همچون شکایات جسمانی، مشکلات تفکر نمرات پسآزمون در مقایسه با پیشآزمون تغییر نکرد.
۵-۳-۷. نتایج آزمودنی شماره ۴ براساس سیاههی رفتاری کودک تکمیل شده توسط والدین
با توجه به نمراتی که این آزمودنی از سیاههی رفتاری والدین از پیشآزمون و پسآزمون کسب کرد، در ناهنجاریهایی همچون اضطراب/افسردگی، گوشهگیری/افسردگی، مشکلات اجتماعی، مشکلات توجه، رفتارهای قانونشکنی و پرخاشگرانه، مشکلات درونیسازی شده و مشکلات برونیسازی شده نمرات آزمودنی در پسآزمون در مقایسه با پیشآزمون کاهش یافت و در ناهنجاریهایی همچون شکایات جسمانی، مشکلات تفکر نمرات پسآزمون در مقایسه با پیشآزمون تغییر نکرد.
۵-۳-۸. نتایج آزمودنی شماره ۴ براساس فرم گزارش معلم
با توجه به نمراتی که این آزمودنی ۸ از فرم گزارش معلم از پیشآزمون و پسآزمون کسب کرد، در ناهنجاریهایی همچون اضطراب/افسردگی، شکایات جسمانی، مشکلات اجتماعی، مشکلات تفکر، مشکلات توجه، رفتارهای قانونشکنی و پرخاشگرانه، مشکلات درونیسازی شده و مشکلات برونیسازی شده نمرات وی در پسآزمون در مقایسه با پیشآزمون کاهش یافت و در ناهنجاریهایی همچون گوشهگیری/افسردگی، شکایات جسمانی نمرات پسآزمون در مقایسه با پیشآزمون تغییر نکرد.
۵-۳-۹. نتایج آزمودنی شماره ۵ براساس سیاههی رفتاری کودک تکمیل شده توسط والدین
با توجه به نمراتی که این آزمودنی از سیاههی رفتاری والدین از پیشآزمون و پسآزمون کسب کرد، در ناهنجاریهایی همچون اضطراب/افسردگی، گوشهگیری/افسردگی، مشکلات اجتماعی ، مشکلات توجه، رفتارهای قانونشکنی و پرخاشگرانه، مشکلات درونیسازی شده و مشکلات برونیسازی شده نمرات وی در پسآزمون در مقایسه با پیشآزمون کاهش یافت و در ناهنجاریهایی همچون شکایات جسمانی، مشکلات تفکر نمرات پسآزمون در مقایسه با پیشآزمون تغییر نکرد.
۵-۳-۱۰. نتایج آزمودنی شماره ۵ براساس فرم گزارش معلم
با توجه به نمراتی که این آزمودنی از فرم گزارش معلم از پیشآزمون و پسآزمون کسب کرد، در ناهنجاریهایی همچون اضطراب/افسردگی، گوشهگیری/افسردگی، شکایات جسمانی، مشکلات اجتماعی، مشکلات توجه، رفتارهای قانونشکنی و پرخاشگرانه، مشکلات درونیسازی شده و مشکلات برونیسازی شده نمرات او در پسآزمون در مقایسه با پیشآزمون کاهش یافت و در ناهنجاری مشکلات تفکر نمره پسآزمون در مقایسه با پیشآزمون تغییر نکرد.
۵-۳-۱۱. نتایج آزمودنی شماره ۶ براساس سیاههی رفتاری کودک تکمیل شده توسط والدین
با توجه به نمراتی که این آزمودنی از سیاههی رفتاری والدین از پیشآزمون و پسآزمون کسب کرد، در ناهنجاریهایی همچون اضطراب/افسردگی، مشکلات تفکر، رفتار پرخاشگرانه، مشکلات درونیسازی شده، مشکلات برونیسازی شده نمرات او در پسآزمون در مقایسه با پیشآزمون کاهش یافت و در ناهنجاریهایی همچون گوشهگیری/افسردگی، شکایات جسمانی، مشکلات اجتماعی، مشکلات توجه، رفتار قانونشکنی نمرات پسآزمون در مقایسه با پیشآزمون تغییر نکرد.
۵-۳-۱۲. نتایج آزمودنی شماره ۶ براساس فرم گزارش معلم
با توجه به نمراتی که این آزمودنی از فرم گزارش معلم از پیشآزمون و پسآزمون کسب کرده است، ترسیم شده است. در ناهنجاریهایی همچون اضطراب/افسردگی، گوشهگیری/افسردگی، شکایات جسمانی، مشکلات اجتماعی، مشکلات توجه، رفتارپرخاشگرانه، مشکلات درونیسازی شده و مشکلات برونیسازی شده نمرات آزمودنی در پسآزمون در مقایسه با پیشآزمون کاهش یافت و در ناهنجاریهایی همچون مشکلات تفکر، رفتار قانونشکنی نمرات پسآزمون در مقایسه با پیشآزمون تغییر نکرد.
۵-۳-۱۳. نتایج آزمودنی شمارهی۷براساس سیاههی رفتاری کودک تکمیل شده توسط والدین
با توجه به نمراتی که این آزمودنی از سیاههی رفتاری والدین از پیشآزمون و پسآزمون کسب کرد، ترسیم شده است. در ناهنجاریهایی همچون اضطراب/افسردگی، گوشهگیری/افسردگی، مشکلات اجتماعی، مشکلات تفکر، مشکلات توجه، رفتارهای قانونشکنی و پرخاشگرانه، مشکلات درونیسازی شده و مشکلات برونیسازی شده نمرات او در پسآزمون در مقایسه با پیشآزمون کاهش یافت و در ناهنجاری شکایات جسمانی نمره پسآزمون در مقایسه با پیشآزمون تغییر نکرد.
۵-۳-۱۴. نتایج آزمودنی شمارهی۷ براساس فرم گزارش معلم
با توجه به نمراتی که این آزمودنی از فرم گزارش معلم از پیشآزمون و پسآزمون کسب کرد، در ناهنجاریهایی همچون اضطراب/افسردگی، گوشهگیری/افسردگی، شکایات جسمانی، مشکلات اجتماعی، مشکلات توجه، رفتار پرخاشگرانه، مشکلات درونیسازی شده و مشکلات برونیسازی شده نمرات او در پسآزمون در مقایسه با پیشآزمون کاهش یافت و در ناهنجاریهایی همچون مشکلات تفکر، رفتار قانونشکنی نمرات پسآزمون در مقایسه با پیشآزمون تغییر نکرد.
لازم به ذکر است که تفاوتهای مشاهده شده در پیشآزمونها و پسآزمونهای انجام شده توسط والدین و معلم کودکان ناشنوا، این نتیجه به دست آمده که این تفاوت از دید والدین نسبت به معلمان برجسته تر بود.
۵-۴. فرضیه ها
۵-۴-۱. فرضیهی اول
برای اطلاع از تأثیر داشتن یا نداشتن کتابدرمانی بر اضطراب/افسردگی کودکان ناشنوای مقطع ابتدایی مدرسهی استثنایی وصال بیرجند، بر اساس سیاههی رفتاری کودکان از نظر والدین آنها، و نیز بر اساس فرم گزارش معلم کودکان آنها از آزمونt وابسته استفاده شد. یافته های حاصل از اجرای آزمون نشان داد که در سطح ۰۵/۰ کتابدرمانی بر اضطراب/افسردگی کودکان ناشنوای مقطع ابتدایی دبستان استثنایی وصال بیرجند از نظر والدین (با ۰۱/۰p-value =؛ ۵۲/۳- = t) و معلمان (با ۰۰۳/۰p-value = ؛ ۸۵/۴- = t) و از جمع نظر والدین و معلم (با ۰۰۴/۰p-value =؛ ۶۲/۴ = t) آنها تأثیر داشت.
۵-۴-۲. فرضیهی دوم
برای اطلاع از تأثیر داشتن یا نداشتن کتابدرمانی بر گوشهگیری/افسردگی کودکان ناشنوای مقطع ابتدایی مدرسهی استثنایی وصال بیرجند، بر اساس سیاههی رفتاری کودکان از نظر والدین، و بر اساس فرم گزارش معلم کودکان از آزمونt وابسته استفاده شد. یافته های حاصل از اجرای آزمون نشان داد که در سطح ۰۵/۰ کتابدرمانی بر گوشهگیری/افسردگی کودکان ناشنوای مقطع ابتدایی دبستان استثنایی وصال بیرجند از نظر والدین (با ۰۱/۰p-value =؛ ۷۲/۳- = t) و معلمان (با ۰۰۳/۰p-value =؛ ۴۲/۳- = t) و از جمع نظر والدین و معلم (با ۰۰۲/۰p-value =؛ ۳۷/۵ = t) آنها تأثیر داشت.
۵-۴-۳. فرضیهی سوم
برای اطلاع از تأثیر داشتن یا نداشتن کتابدرمانی بر شکایات جسمانی کودکان ناشنوای مقطع ابتدایی مدرسهی استثنایی وصال بیرجند، بر اساس سیاههی رفتاری کودکان از نظر والدین، و نیز معلمان آنها از آزمونt وابسته استفاده شد. یافته های حاصل از اجرای آزمون نشان داد که در سطح ۰۵/۰ کتابدرمانی بر شکایات جسمانی کودکان ناشنوای مقطع ابتدایی دبستان استثنایی وصال بیرجند از نظر والدین (با ۳۵/۰p-value =؛ ۱- = t) و معلمان (با ۰۷/۰p-value =؛ ۱۵/۲- = t) آنها تأثیر داشت ولی از جمع نظر والدین و معلم (با ۰۳/۰p-value =؛ ۷/۲ = t) آنها تأثیر داشت.
۵-۴-۴. فرضیهی چهارم