درختان مرکبات اوایل بهار رشد فعالی داشته و شاخه های جوان تولید می کنند. تابستان با افزایش دما، رشد درختان کاهش یافته و با کاهش تدریجی دما در اواخر تابستان و اوایل پاییز، رشد رویشی درخت مجددا افزایش می یابد.
کشت مرکبات بین عرض های جغرافیایی ۴۰ درجه شمالی و جنوبی از خط استوا صورت می گیرد. در سطوح تجاری مناطق عمده تولید مرکبات جهان در بین عرض های جغرافیایی ۵/۲۳ تا ۴۰ درجه شمالی و جنوبی قرار دارند. مرکبات در نواحی نیمه گرمسیری با درجه حرارت بالای ۷- درجه سانتیگراد تولید می شود. شاخص مجموعه حرارتی سالیانه در گلدهی مرکبات اهمیت دارد. حداقل حرارت مورد نیاز برای شروع رشد مرکبات (صفر فیزیولوژیکی) ۵/۱۲ درجه سـانتیگـراد و متوسـط دمای منـاسب جهت رشد مطلوب ۵/۱۸ درجـه سانتیگـراد اسـت. مرکـبـات مـاهیـانه بـه ۱۸۰ سـاعــت مـجمــوعــه حـــرارتــی نیاز دارند (Davies and Albrigo,1994).

دما و آب به صورت چشمگیری در تنظیم زمان و دوره گلدهی، توزیع گل، درصد تشکیل میوه و وضعیت نمو و ریزش میوه درختان مرکبات تاثیر دارند. از سوی دیگر نوسانات دمایی شب و روز باعث رنگ گیری بهتر میوه و تجمع قند می شود. مرکبات جهت رشد و نمو در مناطق مرطوب به میزان ۵۷۰ و در مناطق خشک ۱۵۰۰ میلی لیتر (۵۱ هزار متر مکعب در هکتار) آب در سال نیاز دارند (فتوحی قزوینی، ۱۳۷۸). با توجه با اینکه بروز سرما و یخبندان می تواند به درختان مرکبات آسیب های شدید وارد نماید، کشت و پراکنش این درختان در نواخی با زمستان های ملایم محدود می گردد. جدول ۳-۲ حداقل درجه حرارت قابل تحمل گونه های مختلف مرکبات را نشان می دهد.
جدول ۳-۲٫ حداقل درجه حرارت قابل تحمل گونه های مختلف مرکبات (برحسب سانتی گراد)

سرما و یخبندان یکی از بزرگترین مسائل محیطی خطر ساز برای مرکبات به شمار می روند. در ایران نیز مانند سایر کشورهای جهان در دو دهه گذشته با فواصل ۵-۴ سال باغ های شمال و جنوب دچار سرمازدگی شده اند. در شرایط یخبندان گل ها حساس ترین عضو و بافت های چوبی مقاوم ترین اندام هانسبت به یخبندان هستند (Yelenosky, 1985).
امکان کاشت مرکبات در خاک های شنی، شنی- لومی و لوم وجود دارد ولی بهترین نوع خاک برای مرکبات شنی – لومی است. مرکبات نسبت به pH بالا حساس اند و بهترین محدوده pH برای مرکبات بین ۵/۵ تا ۵/۷ است. در بین محصولات باغی ، مرکبات حساس ترین گروه به شوری خاک هستند شوری خاک به میزان حدود ds/m2 بدون ظهور علائم مسمومیت برگی به رشد درخت و عملکرد درخت صدمه می زند (ملکوتی و همکاران، ۱۳۷۹؛ کیانی و همکاران، ۱۳۸۵).

تغذیه درختان مرکبات

مرکبات همانند سایر درختان برای رشد و تولید عملکرد به آب، عناصر غذایی و دی اکسید کربن موجود در هوا احتیاج دارند. اگر هرکدام از از موارد نام برده فراهم نگردد انجام این عملیات متوقف شده و در نتیجه گیاه قادر به رشد و تولید محصول نخواهد بود. عناصر غذایی به صورت کودهای شیمیایی در اختیار درختان مرکبات قرار داده می شود. کود موادی است که باید آن را با خاک مخلوط کرد تا گیاه برای تغذیه و نمو خود از مواد قابل حل و جذب آن تغذیه کند. یکی از مهمترین مسائل موجود در مدیریت تغذیه باغات یک جانبه نگری است. بدین معنی که کشاورزان بدون توجه به فاکتورهای مدیریتی موثر در جذب و تامین عناصر غذایی نظیر هرس، کیفیت آب، میزان محصول، سن درخت نسبت به کوددهی یکسان در تمام باغات اقدام می کنند.
تجمع کربنات کلسیم در خاک های زیر کشت باغات مرکبات، فراوانی بی کربنات در آب های آبیاری، کمبود مواد آلی ، درجه حرارت بالا، تنش های محیطی، از دست رفتن پتاسیم در خاک های با بافت سبک، مصرف فراوان کودهای ازته و فسفاته، عدم مصرف کودهای محتوی عناصر کم مصرف، کاربرد نادرست کودها و مدیریت نامناسب باغات از عوامل عمده کاهش عملکرد و کیفیت میوه می باشند (جیحونی، ۱۳۹۰؛ ملکوتی و همکاران، ۱۳۷۹).

۲-۷-۱- عناصر پرمصرف

۲-۷-۱-۱- ازت (نیتروژن)

ازت در باز شدن جوانه های برگی و زمان گلدهی مرکبات از اهمیت ویژهای برخوردار است. معمولا تعداد گل های تشکیل شده بستگی به میزان ازت گیاه دارد. ازت در تسریع ظهور گل ها و شکوفه دادن درختان و بارورسازی تخمدان نقش مهمی ایفا می کند و تنها عنصری است که ارتباط مستقیم با تولید محصول دارد (گندمکار و همکاران، ۱۳۸۰). افزایش مقدار مصرف ازت موجب افزایش تولید میوه می شود ولی این رابطه خطی نیست لذا با افزایش مقدار ازت میزان افزایش تولید سیر نزولی می یابد بنابراین باید در مصرف آن اعتدال را رعایت نمود (جیحونی، ۱۳۹۰).
باید این نکته را در نظر داشت که کودهای ازته بدلیل حلال بودن در آب همواره با آب آبیاری و بارندگی شسته و از دسترس گیاه خارج شده و معمولاً هرساله باید به خاک اضافه شود. کمبود ازت موجب کاهش رشد رویشی، رنگ سبز مایل به سفید تا زرد برگ ها، ریزش برگ قبل از آنکه به میزان کافی توسعه یابد، ریزش میوه قبل برداشت، کاهش تولید و اندازه میوه، پوست نازکی و رنگ پریدگی میوه، کاهش ویتامین ث و ایجاد لکه های فرورفته پوستی (Pits) بعد از ۴۰ روز در انبار می گردد و در مقابل مصرف بیش از اندازه ازت باعث ضخیم شدن و زبری سطح می
وه، تقلیل مقدار آب میوه، کاهش درصد عصاره میوه، افزایش عملکرد و کاهش جزئی وزن میوه و از همه مهم تر تحریک شدید رشد رویشی و سال آوری محصول می گردد (فتوحی قزوینی، ۱۳۷۸؛ گندمکار و همکاران، ۱۳۸۰).
میزان ازت مورد نیاز جهت رشد رویشی و زایشی بر اساس محصول سال قبل و تجزیه برگ تعیین می شود. اندازه متوسط این عنصر در برگ ها باید بین ۷/۲-۵/۲ درصد ماده خشک بر حسب ارقام مختلف مرکبات باشد. استفاده از پایه های پررشد رافلمون موجب می شود تا ازت به میزان بیشتری نسبت به ارقام تجاری پیوند شده روی پایه های نارنج و نارنگی کلئوپاترا جذب شود.
مصرف کودهای ازته برای درختان مرکبات باید در سه نوبت صورت گیرد. ابتدا ۵۰ درصد میزان مصرف را قبل از زمان شکوفه دهی (به عنوان ترکیبات فروت ست)، سپس ۲۵ درصد میزان مصرف را زمان شروع رشد و نمو میوه (مرحله فندقی شدن میوه) و در نهایت ۲۵ درصد میزان مصرف را باید بعد از زمان رشد کامل میوه مصرف نمود (ملکوتی و همکاران، ۱۳۷۹).

۲-۷-۱-۲- فسفر

فسفر در گسترش ریشه، گلدهی و بارورسازی گل، سرعت رسیدن میوه و همچنین حفظ کیفیت مطلوب میوه نقش مهمی ایفا می کند. فسفر به تنهایی تاثیر محسوسی در افزایش میزان تولید محصول مرکبات ندارد ولی زمانی که با پتاسیم ترکیب می شود تاثیر شگرفی پدید می آورد (کیانی و همکاران، ۱۳۸۵). این عنصر که به شکل سوپر فسفات و فسفات آمونیوم در باغات مصرف می شود، تأثیر زیادی روی زودرسی میوه دارد. مصرف آن باعث خوشرنگی ،بالارفتن کیفیت میوه و عمل گرده‌افشانی را آسان می‌کند. کمبود آن باعث کلفتی پوست میوه و توخالی شدن آن می‌شود، به طوری که وقتی میوه برش داده می شود، حفره بزرگی در وسط میوه به چشم می خورد. مات شدن رنگ برگ ها و ریزش بی موقع برگ نیز از دیگر علائم کمبود فسفر می باشد. بهترین زمان مصرف فسفات قبل از شکوفه ‌دهی، که در مناطق جنوب برابر با بهمن ماه می باشد.
افزایش بیش از اندازه فسفر موجب کاهش آب میوه مرکبات می شود. علائم کمبود فسفر در مرکبات کشور به علت مصرف بیرویه این عنصر درخاک بسیار نادر می باشد ولی در صورت وجود موجب ضخیم و ناصافشدن پوست میوه، ایجاد حفره توخالی بزرگ در وسط میوه، کاهش ویتامین ث، کاهش تعداد شکوفه، عقیم ماندن شکوفه ها، کاهش عملکرد و تاخیر در بلوغ میوه می گردد (ملکوتی و همکاران، ۱۳۷۹؛ جیحونی، ۱۳۹۰).
باتوجه به مصرف بی رویه کودهای فسفاته طی سالیان طولانی در تمامی نقاط مرکبات خیز کشور قبل از مصرف کودهای فسفاته آنالیز خاک و برگ ضروری می باشد و در صورتیکه میزان فسفر خاک حدود mg/kg 7-5 و برگ حدود ۶۱/۰-۲۱/۰ درصد باشد نیازی به مصرف کودهای فسفاته نیست. حتی الامکان توصیه می شود از محلول پاشی کودهای حاوی ترکیب فسفات و پتاسیم به جای مصرف خاکی استفاده شود (ملکوتی و همکاران، ۱۳۷۹؛ گندمکار و همکاران، ۱۳۸۰).

۲-۷-۱-۳- پتاس

مصرف پتاس در مرکبات باعث افزایش رشد و نمو درخت، درشت شدن میوه، مقاومت به بیماری ها، جلوگیری از ترکیدگی پوست و کمک به خشبی شدن شاخه‌های جوان می‌شود (کیانی و همکاران، ۱۳۸۹). شکل ترکیدگی میوه در چند سال اخیر یکی از مشکلات بزرگ باغات جنوب است که مصرف پتاس با مقاومتی که در پوست میوه ایجاد می‌کند که تا حد بسیار زیادی با این مشکل مبارزه می‌کند. با مصرف پتاس مقاومت گیاه را به سرما نیز افزایش می‌دهد . این نوع کود بهتر است که در اواخر زمستان قبل از شکوفه‌دهی به درخت داده شود. هرچند افزایش زیاد پتاسیم موجب کاهش کیفیت میوه در پرتقال والنسیا و گریپ فروت شده است، اما به نظر می رسد لیموها و نارنگی ها در برابر مصرف زیاد پتاسیم مقاومت دارند (جیحونی، ۱۳۹۰).
کمبود شدید پتاسیم که در اکثر نقاط مرکبات خیز کشور شیوع دارد، موجب زردی و سوختگی برگ های بالغ، ریزش قبل از بلوغ، مرگ سرشاخه های کوچک ظاهر شده در بهار، کوچکی و پوست نازکی میوه ها می شود. در حالت کمبود شدید برگ ها پیچیده و شاخه های جانبی جدید ضعیف و دوکی شکل می شوند (ملکوتی و همکاران، ۱۳۷۹؛ کیانی و هکاران، ۱۳۸۵).

۲-۷-۱-۴- کلسیم

کمبود کلسیم در شرایط باغی منتج به کاهش آب میوه، بالا رفتن محتوای مواد جامد محلول میوه، در برخی موارد کوچکی اندازه میوه، افزایش ضخامت پوست، کاهش رشد و برگدهی و پوسیدگی ریشه می گردد. مطالعات اخیر بیانگر آن است که ترک خوردگی میانبر میوه مرکبات (Creasing)در ارتباط با نسبت های K/Ca , Ca/Mg و محتویات میوه می باشد و کمبود کلسیم در پیدایش این عارضه نقش اصلی را ایفا می کند (ملکوتی و همکران، ۱۳۷۹؛ گندمکار و همکاران، ۱۳۸۰).

۲-۷-۱-۵- منیزیم

مرکبات ازجمله گیاهان حساس به کمبود منیزیم میباشند. معمولا آثار کمبود منیزیم وقتی میزان آن در برگ به کمتر از ۲/۰ درصد می رسد مشاهده میشود. این حد بحرانی در برگ های نارنگی ۳/۰ درصد و در پرتقال ۲/۰-۱۵/۰ درصد گزارش شده است (ملکوتی، ۱۳۷۹؛ تدین و رستگار، ۱۳۸۳).