شکل ۳-۱- موقعیت منطقه مورد مطالعه در کشور، استان و شهرستان
۳-۱-۱-۴- اقلیم
ایستگاه هواشناسی ایلام طی دوره‌ی آماری (۱۳۹۲-۱۳۷۰) که متوسط بارندگی سالیانه در این منطقه ۶/۶۶۷ میلی‌متر بوده که از این میزان ۱/۲۰ درصد در فصل بهار، ۱/۰ درصد در فصل تابستان، ۹/۳۱ درصد در فصل پاییز و ۹/۴۷ درصد در فصل زمستان می‌باشد. بارندگی‌ها عمدتاً در فصل زمستان و بعد از آن در فصل پاییز و سپس بهار ‌تداوم دارند تابستان فصل خشک منطقه می‌باشد و از خرداد تا اواسط آبان‌ماه اوقات خشک سال هستند. بعلت ورود سامانه‌‌های بارش‌زا و ویژگی فصل بهار‌، عمدتاً بارش‌ها در این فصل رگباری بوده و به دلیل عدم پوشش‌گیاهی مناسب اکثراً سیلابی هستند‌. حداکثر مطلق دما که تا کنون در این ایستگاه به ثبت رسیده است ۴/۴۱ درجه سانتی‌گراد بوده است. میانگین دمای سالانه در ایستگاه فوق الذکر ۸/۱۶ درجه سانتیگراد می‌باشد. حداقل مطلق دمای ثبت شده در طول دوره آماری ۶/۱۳- درجه سانتی‌گراد بوده است. پایین‌‌ترین دما‌های ثبت شده در این ایستگاه مربوط به بهمن ماه می‌باشد یعنی بهمن ماه سرد‌ترین ماه سال است. اما گرم‌‌ترین ماه سال مرداد ماه بوده که حداکثر مطلق دما‌های ثبت شده مربوط به اواخر تیر ماه و مرداد ماه می‌باشد. این ایستگاه دارای ۱۱روز یخبندان می‌باشد. روز یخبندان از نظر هواشناسی به روزی اطلاق می‌شود که حداقل دما صفر و کمتر از آن است. براین اساس در دوره آماری دما‌های صفر و زیر صفر استخراج و پس از بررسی ‌نهایی مشخص گردید، ایستگاه فوق‌الذکر به طور متوسط دارای ۳۵ روز یخبندان است‌. یکی دیگر از پارامتر‌های اقلیمی میزان ساعات آفتابی در سال است. که میانگین آن در سال ۲۸۵۷ ساعت می‌باشد ابرناکی آسمان از دیگر پارامتر‌های اقلیمی است که مشخص کننده دمای زمین و انرژی رسیده به زمین می‌باشد و رابطه مستقیمی با میزان بارندگی دارد‌. به طور متوسط ایستگاه دارای ۴۲ روز در سال ابرناکی است. از دیگر پارامتر‌های مورد بررسی رطوبت هوا است. رطوبت نسبی تأثیر بسزایی در اقلیم، پوشش گیاهی و غیره دارد‌. متوسط رطوبت در این ایستگاه ۴۰ درصد بوده که متوسط حداکثر ۵۵ و متوسط حداقل ۲۵ درصد است. بیش‌‌ترین میزان رطوبت نسبی ماهانه در بهمن ماه با ۶۲ درصد و کم‌ترین میزان رطوبت نسبی در مرداد ماه ۱۹ درصد است. تبخیر از مهم‌ترین پارامتر‌های اقلیمی مخصوصاًدر مناطق خشک است. میزان متوسط تبخیر سالانه ۲/۱۸۹۲ میلی متر است. بیش‌‌ترین مقدار تبخیر در تیرماه به میزان ۵/۳۶۷ میلی متر و کم‌ترین میزان ۰ میلی متر در زمستان است. باد غالب در منطقه غربی و باد نایب غالب جنوب‌شرقی است. بررسی گلباد سالانه نشان می‌دهد که وزش‌‌های باد، بالای ۲ متر بر ثانیه هستند. حداکثر بادی که تاکنون در منطقه به ثبت رسیده است ۲۵ متر بر ثانیه بوده که از جنوب‌غرب به سمت شمال شرق وزش داشته است. جدول فراوانی باد سالانه نشان می‌دهد که بیش‌‌ترین بادها، بین ۲ تا ۴ متر بر ثانیه سرعت داشته است‌. در گلباد فروردین ماه مشاهده می‌شود که در این ماه باد غالب جنوبی و نایب غالب غربی است. در اردیبهشت ماه نیز باد غالب غربی و باد نایب غالب جنوب‌شرق است‌. در خردادماه‌ تا مهر‌ماه غالب غربی و نایب غالب شمال‌غربی است. اما در آبانماه باد غالب غربی و نایب غالب جنوب‌شرقی است. در آذرماه تا اسفند ماه باد غالب جنوب‌شرقی و باد نایب غالب شرقی است‌. محاسبه فرمول‌‌های مربوط به تعیین اقلیم نشان می‌دهد در روش آمبرژه نوع اقلیم مرطوب معتدل و در روش دومارتن نوع اقلیم نیمه مرطوب است. در روش گوسن (آمبروترمیک) فصل خشک منطقه از اواسط اردیبهشت ماه آغاز و تا اواسط مهر‌ماه ادامه دارد (شکل ۳-۲). یعنی تقریباً ۵ ماه از سال منحنی درجه حرارت در بالای منحنی بارندگی قرار دارد و فقط ۵ ماه از سال فصل مرطوب منطقه محسوب می‌شود.

شکل ۳-۲- آمبروترمیک حوزه کلم (ایستگاه هواشناسی ایلام طی دوره‌ی آماری ۱۳۹۲-۱۳۷۰)
۳-۱-۱-۵- زمین‌شناسی
ذخیره­گاه کلم شهرستان بدره در زون ساختاری زاگرس چین خورده قرار می‌گیرد. عمده سنگ‌‌های منطقه را، واحدهای آهکی و شیلی مربوط به مزوزوییک و سنوزوییک تشکیل داده‌اند. سازند گچساران با لیتولوژی انیدریت و مارن و میان لایه آهکی بیش‌ترین وسعت را در منطقه دارد. سایر واحدهای سنگی موجود در حوزه عبارتند از سازند آهکی سروک سازند ایلام با لیتولوژی سنگ آهک و میان لایه شیل، سازند پابده با تناوب شیل و آهک و مارن، سازند شیلی گورپی، سازند آسماری، بخش آهکی امام حسن و سازند انیدریتی گچساران. از نظر ساختاری مهم‌ترین ساختار موجود در حوزه چین‌ها هستند (مطالعات تفصیلی- اجرایی حوزه آبخیز کلم دره‌شهر، ۱۳۹۰). در حوزه کلم با توجه به لیتولوژی واحدهای سنگی، پوشش گیاهی خوب و شرایط آب و هوایی، هوازدگی فیزیکی، زیستی و شیمیایی قابل مشاهده است. همچنین با استناد بر آمار و اطلاعات هواشناسی، تعیین اقلیم ذخیره­گاه بادام منطقه نشان داد که در روش آمبرژه نوع اقلیم مرطوب معتدل و در روش دومارتن نوع اقلیم نیمه مرطوب است. این گونه اغلب در اقلیم­های نیمه­مرطوب با زمستان­های نسبتاً سرد مستقر می­ شود. سالاریان و همکاران (۱۳۸۷) نیز اذغان نمودند که گونه بادام کوهی اغلب در اقلیم‌های نیمه­مرطوب مستقر می­شوند.
۳-۲- روش انجام تحقیق
این مطالعه از نوع مطالعات تحلیلی بوده و برای جمع­آوری اطلاعات از سه روش کتابخانه‌ای، میدانی و آزمایشگاهی استفاده شده است. در این تحقیق ابتدا برای تعیین مبانی نظری و پیشینه‌ تحقیق از شیوه کتابخانه‌ای اقدام گردیده و پس از مطالعه کتابخانه‌ای و جستجوی الکترونیکی و به موازات مطالعات مستمر نظری بخشی از اطلاعات مورد نیاز نیز با بهره گرفتن از فرم‌‌های آماربرداری در منطقه تهیه و جمع آوری گردید.
ابتدا در منطقه، محدوده ذخیره­گاه بادامک، شناسایی و پلیگون آن به‌صورت رقومی (به ‌وسیله دستگاه GPS در سیستم مختصات UTM با بیضوی WGS84) بسته شد. در داخل محدوده‌‌های مشخص شده شبکه آماربرداری به ابعاد ۲۰۰×۲۰۰ متر به‌ صورت منظم- تصادفی (سیستماتیک) طراحی و برای اندازه‌گیری درختچه­ها و آماربرداری از قطعات نمونه دایره‌ای شکل با مساحتی که به روش حداقل سطح به دست آمده و با توجه به تراکم درختچه‌‌های بادامک حداقل ۱۰ تا ۱۵ پایه در هر قطعه نمونه قرار گیرد، استفاده گردید.
در این قطعات نمونه مشخصه­‌های کمی و کیفی همچون تعداد درختچه، ارتفاع و دو قطر عمود بر هم تاج درختچه­ها، تعداد جست، درجه شادابی درختچه­ها، میزان ابتلا به آفت و بیماری آنها و زادآوری اندازه ­گیری گردید. همچنین در هر قطعه نمونه با توجه به طول و عرض جغرافیایی، وضعیت فیزیوگرافی و توپوگرافی (ارتفاع منطقه و میزان و جهت شیب دامنه نیز ثبت می­ شود) نیز ثبت گردید.
ابزار‌های اندازه ­گیری مشخصات کمی و کیفی درختچه­‌های بادامک شامل موارد ذیل است: دستگاه GPS برای تعیین مرکز قطعه نمونه و یافتن موقعیت، شاخص (ژالن) درجه­بندی شده یا دستگاه سونتو برای اندازه گیری گردید. ارتفاع درختچه­ها، متر نواری برای اندازه گیری قطر تاج درختان و ارتفاع تاج.
۳-۲-۱- تهیه نقشه­‌های عوامل فیزیوگرافی
پس از مشخص شدن محدوده رویشگاه بر روی نقشه توپوگرافی ۱:۲۵۰۰۰، به منظور کنترل و نحوه قرار گیری قطعات نمونه در ارتباط با مشخصه‌‌های فیزیوگرافی، توسط نرم افزار Arc GIS 10 نقشه منطقه رقومی شده و از ابزار Topo to Raster برای تهیه نقشه­‌های DEM و پس از آن نقشه‌‌های ارتفاع از سطح دریا، شیب و جهت دامنه استفاده شد. سه طبقه ارتفاع از سطح دریا ( ۹۰۰-۱۰۰۰، ۱۰۰۰ تا ۱۱۰۰ و ۱۱۰۰ تا ۱۲۰۰ متر)، پنج طبقه شیب (۰-۲۰، ۲۰-۴۰، ۴۰-۶۰، ۶۰-۸۰ و بیش‌تر از ۸۰ درصد) و پنج جهت جغرافیای (شمال، جنوب، شرق، غرب و بدون جهت) در محدوده مورد مطالعه مشخص شد.
۳-۲-۲- نمونه­بردای خاک
برای بررسی وضعیت خاک رویشگاه مورد مطالعه، برخی مشخصه‌‌های فیزیکی و شیمیایی خاک از قبیل بافت خاک، ماده آلی، کربن آلی، اسیدیته (pH)، نیتروژن کل، وزن مخصوص ظاهری و هدایت الکتریکی (Ec) در مرکز هر قطعه نمونه مورد اندازه ­گیری و مطالعه قرار گرفت. برای این منظور در مرکز هر قطعه نمونه با حفر پروفیل خاک تا عمق ممکنه که با توجه به صخر‌های بودن منطقه کمتر از ۲۰ سانتیمتر بود، نمونه­‌های خاک برداشت شد (شکل ۳-۳). نمونه­‌های خاک پس از طی مراحل اولیه آماده سازی برای انجام مطالعات خاکشناسی به آزمایشگاه منتقل شدند.

شکل ۳-۳- نمایی از نمونه­برداری خاک در رویشگاه مورد مطالعه
۳-۲-۲-۱- آزمایشات خاک
در محیط آزمایشگاه نمونه­ها در هوای آزاد خشک گردید و بعد از خرد نمودن کلوخه­ها، جدا کردن ریشه‌ها، سنگ و سایر ناخالصی­ها، از الک ۲ میلی‌متری عبور داده شدند (هرناندز^[۱۸] و همکاران ۲۰۰۴).
بافت خاک با بهره گرفتن از روش دانسیمتری بایکاس (زرین کفش ۱۳۷۱) و وزن مخصوص ظاهری به روش کلوخه بر حسب گرم بر سانتیمتر مکعب مطالعه شد (بلیک و‌ هارتج^[۱۹] ۱۹۸۶). ماده آلی و کربن آلی با بهره گرفتن از روش سرد بر مبنای اکسیداسیون کربن آلی به کمک بیکرمات پتاسیم (K2Cr2O) در محیط کاملاً اسیدی H2SO4)) اندازگیری گردید (آلیسون^[۲۰] ۱۹۷۵).
خصوصیات اندازه‌گیری شده خاک در این مطالعه شامل PH خاک، EC خاک، وزن مخصوص ظاهری، مقدار ماده آلی و نیتروژن بود. در این مطالعه از روش مبتنی بر برآورد درصد کربن آلی خاک^[۲۱] استفاده شد. کربن آلی به طور متوسط ۵۸% ماده آلی را تشکیل می­دهد و درصد ماده آلی را می‌توان با ضرب کردن کربن آلی در عامل وان-بنون لن یا ۷۲۴/۱ به دست آورد.
۳-۲-۳- جامعه آماری، روش نمونه‏گیری و حجم نمونه
جامعه آماری مورد مطالعه در این تحقیق ذخیره­گاه گونه بادام کوهی واقع در منطقه کلم شهرستان بدره می‌باشد که آماربرداری از درختچه­‌های بادام کوهی به صورت نمونه‌ای بوده و حجم نمونه بستگی به تعداد قطعات نمونه و تعداد درختان قرار گرفته در هر قطعه نمونه دارد.
۳-۲-۴- متغیر‌های مورد بررسی
در این مطالعه اطلاعات کمی و کیفی درختچه­‌های بادام کوهی شامل قطر تاج، ارتفاع، تعداد درختچه، تعداد جست گروه و مشخصه­ کیفی شامل شادابی در رویشگاه کلم بدره برداشت شد. برای تعیین شادابی چهار طبقه سرسبزی تاج درختچه‌ها در نظر گرفته شد (پاور و دیگران^[۲۲] ۱۹۹۵) که شامل درجه ۱: بیش از ۷۵، درجه ۲: بین ۵۰ تا ۷۵، درجه ۳: بین ۲۵ تا ۵۰ و درجه ۴: کمتر از ۲۵ درصد تاج سرسبز بودند.
سطح تاج با اندازه‌گیری سطح سایه انداز تاج درختان (منظور سطحی است که تصویر تاج درختان به هنگامی که نور خورشید عمود می­تابد بر روی سطح زمین ایجاد می‌کند که با اندازه گیری قطر بزرگ و کوچک تاج درخت تعیین می­گردد).
برای برداشت متغیر‌های مورد بررسی از ابزار و لوازم فنی کار مانند متر نواری، GPS و اسپری رنگی جهت نشانه­گذاری استفاده ­شد. همچنین در این ذخیره­گاه در مراکز قطعه نمونه­ها، نمونه­‌های خاک از عمق ۰ تا ۲۰ سانتی­متری جهت آزمایش­‌های فیزیک و شیمی خاک برداشت شد.
۳-۲-۵- روش‌ها و ابزار تجزیه و تحلیل داده‏ها
به منظور تجزیه تحلیل داده ­ها ابتدا پس از تعیین نرمال بودن داده ­ها به وسیله آزمون کای اسکور و همگن بودن داده ­ها بوسیله آزمون لون^[۲۳] برای مشخصه­‌های کمی مانند قطر تاج، از آزمون تجزیه واریانس و برای مقایسه میانگین‌ها از آزمون دانکن استفاده شد. برای داده­‌های کیفی مانند شادابی که به صورت رتبه‌ای بودند از آزمون­‌های ناپارامتری، برای مقایسه‌‌های کلی از آزمون کروسکال -والیس و برای مقایسه میانگین‌ها از آزمون من ویتنی استفاده گردید. برای تجزیه و تحلیل داده ­ها از نرم افزار‌های آماری همچون Excel و SPSS استفاده شد.
فصل چهارم
نتایج
۴-۱- نتایج
۴-۱-۱- تهیه نقشه عوامل فیزیوگرافی
برای بررسی تأثیر عوامل فیزیوگرافی بر مشخصات کمی و کیفی درختچه‌‌های بادام کوهی در منطقه مورد مطالعه، نقشه‌‌های مشخصه‌‌های شیب، جهت و ارتفاع از سطح دریا در محیط GIS تهیه شد.
برای تهیه نقشه­‌های فیزیوگرافی ابتدا مدل رقومی ارتفاع با بهره گرفتن از خطوط توپوگرافی با منحنی میزان‌‌ ۲۰ متری تهیه گردید (۴-۱) و سپس نقشه­‌های شیب، جهت دامنه و ارتفاع از سطح دریا تهیه و کلاسه­بندی شدند. اشکال ۴-۲، ۴-۳ و ۴-۴ نقشه­‌های فیزیوگرافی مورد استفاده در این تحقیق را نشان می‌دهند.
شکل ۴-۱- نقشه مدل رقومی ارتفاعی (DEM) منطقه مورد مطالعه
شکل ۴-۲- نقشه طبقات ارتفاع از سطح دریا در منطقه مورد مطالعه
شکل ۴-۳- نقشه کلاسه­‌های شیب در منطقه مورد مطالعه
شکل ۴-۴- نقشه جهات جغرافیایی در منطقه مورد مطالعه
۴-۲- تهیه نقشه شبکه آماربرداری
همان طور که در فصل مواد و روش‌ها توضیح داده شد پس از تهیه نقشه محدوده مورد مطالعه و بازدید میدانی از منطقه مورد مطالعه و با توجه به تراکم مناسب گونه بادام کوهی در سطح منطقه تصمیم به طراحی شبکه آماربرداری ۲۰۰ * ۲۰۰ گرفته شد و برای طراحی و پیاده کردن پلات‌ها در روی نقشه از نرم افزار GIS 10 و اکستنشن ET Geo Wizards استفاده شد. پس از طراحی شبکه و پیاده کردن آن بر روی نقشه محدوده مورد مطالعه مشخص شد که تعداد ۱۹ پلات دایره‌ای در منطقه قرار گرفته است (شکل ۴-۵ و ۴-۶). برای انجام مراحل بعدی کار مختصات جغرافیایی (UTM) این نقاط و محدوده وارد دستگاه GPS شد.
شکل ۴-۵- شبکه آماربرداری ۲۰۰×۲۰۰ متر و نحوه قرارگیری پلات­ها
شکل ۴-۶- جانمایی قطعات نمونه آماربرداری بر روی تصاویر ماهوار‌ه‌ای Google Earth
۴-۳- پوشش گیاهی
پس از آن لیست فلورستیک گیاهان منطقه مطالعاتی بر حسب خانواده، جنس، گونه، شکل رویشی و دیرزیستی تهیه گردید. در ذخیره‌گاه بادام کلم شهرستان بدره گونه غالب، درختچه بادام کوهی می‌باشد. لیست فلورستیک گیاهان شناسایی شده در کل سطح ذخیره‌گاه در جدول (۴-۱) ارائه شده است.
جدول ۴-۱- لیست فلورستیک گونه­‌های گیاهی منطقه مطالعاتی