روند تغییرات میزان جذب خالص در تراکم های مختلف کاشت در طول فصل رشد بر اساس درجه – روز رشد. شکل ۴-۲۳
روندتغییرات میزان جذب خالص در سطوح مختلف کود اوره در طول فصل رشد بر اساس درجه – روز رشد. شکل ۴-۲۴-
:(CGR^[15]) 4-4-4- میزان رشد محصول
تجمع ماده خشک در واحد زمان و در واحد سطح مزرعه را سرعت رشد محصول می گویند(۴۸)
شکل (۴-۱۳)نشان می دهد که سرعت رشد محصول در ابتدا کند و پس از دریافت حدود ۵۰۰ درجه – روز رشد افزایش سریعی داشته و حداکثر CGRبا دریافت۱۰۰۹ درجه- روز رشد که مصادف با مرحله گرده افشانی بود حاصل گردید.
CGR در تراکم سوم( D3 ) بیشتر از تراکم دوم( D2 ) و تراکم اول( D1 ) بود.با توجه به اینکه افزایش شاخص سطح برگ(LAI)باعث دریافت نور بیشتر در نتیجه فتوسنتز بیشتر می شود، میزان رشد محصول CGR)) آن نیز افزایش پیدا کرده و به همین دلیل تراکم سوم به دلیل داشتن شاخص سطح برگ بیشتر و وزن خشک بالاتر, بالاترین CGR را در بین تراکم ها به خود اختصاص داده است(شکل۴-۲۵).
سرعت رشد محصول تحت(CGR) تاثیر عوامل گسترده ای از جمله دما،میزان تابش خورشیدی،آب ،مواد غذایی،نوع و سن گیاه است. این عوامل بر رشد مفید و کارایی چتر برگ ها و در نتیجه بر توانایی گیاه زراعی در تبدیل انرژی خورشید به رشد مفید اثر گذارند(۴۹).از این نظر بسته به عوامل محیط و این که گیاه در چه زمانی به شاخص سطح برگ مطلوب برسد بین تراکم های مختلف کاشت اختلاف وجود دارد.بدین جهت تراکم سوم ((D3 تا زمان گرده افشانی بالاترین میزان رشد محصول را نشان داد(شکل۴-۲۵) و همچنین در بین سطوح مختلف کود اوره، سطح چهارم کود اوره (N4) چون بالاترین شاخص سطح برگ را دارد به طبع گیاه مواد فتوسنتزی بیشتری را جذب کرد و ماده خشک بیشتری تولید کرد لذا بیشترین میزان رشد محصول نیز مربوط به سطح چهارم بود(شکل۴-۲۶).^[۱۶]
۲۵روند تغیرات میزان رشد محصول در تراکم های مختلف کاشت در طول فصل رشد بر اساس درجه-روز رشد. شکل۴-  روندتغییرات میزان رشد محصول در سطوح مختلف کود اوره در طول فصل رشد بر اساس درجه– روز رشد. شکل۴-۲۶-
:(RGR^[17])4-4-5- میزان رشد نسبی
میزان تجمع ماده خشک در واحد وزن خشک گیاه را میزان رشد نسبی می گویند(۲۵).
سرعت رشد نسبی در این بررسی از اولین نمونه برداری روند کاهشی نشان داد تا در اواخر فصل رشد به حداقل خود رسیده است.با توجه به اینکه سرعت رشد نسبی لحظه ای با گرفتن مشتق از معادله تغییرات وزن حشک نسبت به زمان محاسبه می شود(۴۸). می توان اظهار داشت در نقطه ای که میزان رشد نسبی به صفر رسیده است حداکثر وزن خشک گیاه تولید شده است(۱۱۵۰ درجه روز رشد) همانطور که در شکل مشاهده می شود با افزایش سن گیاه سرعت رشد نسبی به صورت خطی (با شیب های متفاوت) کاهش نشان داده است. به طورکلی شیب خط منحنی سرعت رشد نسبی بیانگر سرعت تجمع ماده خشک در تراکم ها و سطوح مختلف کود اوره است(شکل های۴-۲۷, ۴-۲۸).
با گذشت زمان برگ های پایین تر گیاه در سایه قرار گرفته از تشعشع خورشیدی نمی توانند به طور کامل استفاده کنند. همچنین با افزایش سن برگ ها کارایی آن ها کاهش می یابد و در نتیجه میزان رشد نسبی در طول فصل زراعی به طور مداوم کاهش یافته و در اواخر فصل رشد با ریزش برگ ها میزان رشد نسبی منفی می شود.در تراکم پایین رقابت بین بوته ها کم است و بوته از مواد فتوسنتزی و انرژی بیشترین استفاده را می کند لذا در تراکم اول(D1) و اوره سطح چهارم N4)) سرعت رشد نسبی در حدأکثر است(شکل های ۴-۲۷ ,۴-۲۸).
روند تغییرات سرعت رشد نسبی در تراکم های مختلف کاشت در طول فصل رشد بر اساس درجه- روز رشد شکل۴-۲۷-
روند تغییرات سرعت رشد نسبی در شطوح مختلف کود اوره در طول فصل رشد بر اساس درجه- روز رشد. شکل۴-۲۸-
۴-۵-نتیجه گیری و پیشنهادات:
۴-۵-۱- نتیجه گیری:
با توجه به نتایج به دست آمده طی یک سال اجرای این ازمایش ملاحظه می شود که مدیریت مناسب از طریق تغییر در تراکم بوته و میزان کود ازته موجب بهبود رشد و نمو سورگوم علوفه ای می گردد.با افزایش سطوح تراکم و کود ازته ارتفاع بوته افزایش یافت به طوری که بالاترین ارتفاع بوته (۲/۲۵۳) از تراکم سوم و اوره سطح چهارم ((N4D3به دست آمد.بالاترین تعداد برگ از کود اوره سطح چهارم و تراکم دوم (N4D2)به دست آمدوهمچنین بیشترین تعداد پنجه از تراکم اول و سطح چهارم کود اوره(N4D1)به دست ٱمد. بیشترین وزن ساقه از تراکم سوم و اوره سطح چهارم(N4D3)حاصل گردید.بالاترین وزن برگ از تراکم اول و اوره سطح چهارم(N4D1)وبالاترین وزن سنبله از تراکم دوم و اوره سطح سوم(N3D2)به دست آمد. حدأکثر شاخص سطح برگ برای سورگوم علوفه ای در حدود ۱۰۰۹ درجه روز رشد مشاهده گردید منحنی های شاخص سطح برگ برای سه تراکم نشان داد کهLAIمربوط به تراکم سوم به فاصله بوته ۶ سانتی متراز ۵۰۰ درجه روز رشد بعد از کاشت تا انتهای فصل نسبت به دو تراکم دیگر برتر بوده است و تقریبأّْمدت زمان بیشتری در حدأکثرباقی مانده است.حدأکثر وزن خشک کل برای سورگوم علوفه ای در خدود ۱۱۵۰ درجه رروز رشد مشاهده شد و با افزایش تراکم ماده خشک کل افزایش یافت ولی ماده خشک تک بوته کاهش یافت. حدأکثر وزن خشک برگ برای سورگوم علوفه ای در حدود ۱۱۵۰ درجه روز رشد مشاهده شدکه تراکم سوم و کود اوره سطح چهارم(N4D3)با ۶۱۵ گرم در متر مربع بیشترین وزن خشک برگ را به خود اختصاص داده است. بالاترین مقادیر میزان جذب خالص(NAR)دراوایل فصل رشد مشاهده گردید. حدأکثر میزان رشد محصولCGR) ) با دریافت تقریبی ۱۰۰۹ درجه روز رشد که مصادف با مرحله گرده افشانی بود حاصل گردید. سرعت رشد نسبی(RGR)از اولین نمونه برداری روند کاهشی نشان داد تا اینکه در انتهای فصل رشد به حدأقل خود رسید.

۴-۵-۲- پیشنهادات:
۱-برای دستیابی به نتایج دقیق تر پیشنهاد می شود آزمایش دو سال دیگر نیز اجرا گردد.
۲-برای توصیف مناسب ترین فواصل بین ردیف و تراکم بوته در سطح وسیع لازم است بررسی هایی در زمینه استفاده از ماشین آلات نیز انجام گیرد.
۳-تأثیر الگو و تراکم کاشت بر ضریب استهلاک نور جذب تششع و میزان کلروفیل برگ مورد بررسی قرار گیرد.
۴-ارقام دیگر با تاریخ کاشت و تراکم بوته های مختلف مورد بررسی قرار گیرد.
۵-اثرات تراکم بوته و مقادیر مختلف کود های پتاس فسفر و ریز مغذی ها بر عملکرد و اجزاء عملکرد سورگوم مورد بررسی قرار گیرد.
۶-اثرات تراکم و کود ازته بر روی میزان پروتئین دانه و صفات وابسته به آن مورد بررسی قرار گیرد.
فهرست
مناب
۱-آذری نصر آباد،م.ع و بازاری..بررسی اثر تراکم بوته و رقم بر عملکرد سورگوم علوفه ای در منطقۀ بیرجند. مؤسسۀ تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر،جلد۲۰.شمارۀ۴.ص۴۸۷-۴۷۵ .۱۳۸۳
۲- آقاعلیخانی،د.م ومظاهری..بررسی تأثیرمقادیر مختلف و شیوه توزیع کود نیترژن بر خصوصیات کمی وکیفی سورگوم علوفه ای.مجلۀ بیابان.جلد۱۷.ص۳۴-۲۵. ۱۳۷۵
۳- احمدی،ح..بررسی اثرات سطوح مختلف نیتروژن وتراکم کاشت روی عملکرد کمی و کیفی ذرت سیلویی. پایان نامه کارشناسی ارشد،رشته زراعت،دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم تحقیقات تهران.۱۳۸۱
۴- احمدی،م..تأثیر مقادیرمختلف نیتروژون متراکم کاشت برعملکرد علوفه و برخی ویژگیهای مرفولوژیکی سورگوم علوفه در بوشهر.چکیده مقالات اولین همایش منطقه ای گیاهان علوفه ای.جلد۱۴ص۵۱. ۱۳۸۷
۵- اصغری،آ.،رزم جو،و،م.مظاهری تهرانی..اثر میزان نیتروژن بر عملکرد،اجزاء عملکرد و درصد پروتئین دانه چهار رقم سورگوم دانه ای.مجله علوم کشاورزی و منابع طبیعی،سال سیزدهم،شماره اول ۱۳۸۵
۶- اکبری،غ.د،مظاهری،و.ع،مختصی بیگدلی..بررسی اثرات تراکم کاشت و مقادیر مختلف نیتروژن و پتاس بر عملکرد دانه و اجزاء عملکرد ذرت.مجله کشاورزی و منابع طبیعی،سال دوازدهم،شماره پنجم.۱۳۸۴
۷- بذرافشان،ف،فتحی،غ،سیادت،ع.ا،آینه بند،خ..بررسی اثرات الگوی کاشت و تراکم بوته بر عملکرد و اجزای عملکرد ذرت شیرین.مجله علمی کشاورزی،مجلد۳۲ .شماره۲ ص۱۲۶-۱۱۷. ۱۳۸۴
۸- برادران،ح.ر،موسوی جوادی،و.غ،بررسی اثر تراکم گیاه بر عملکرد و اجزاء عملکرد ارقام سورگوم دانه ای در شرایط آب و هوایی بیرجند.ویژه نامه علمی پژوهشی علوم کشاورزی.سال دوازدهم،شماره۱.ص۳۸-۳۱. ۱۳۸۵
۹- بزرگوار،ن..تعیین مناسبترین رقم و سطح کود نیتروژن در سورگوم علوفه ای بر اساس ارزش سیلویی.پایان نامه کارشناسی ارشد،دانشگاه صنعتی اصفهان.۱۳۷۵
۱۰- بنی صدر،ن.،مهرور،و.م..زراعت سورگوم علوفه ای. انتشارات نشرآموزش کشاورزی،وزارت کشاورزی،ص۲۴. ۱۳۷۷
۱۱-پاک نژاد،م.ف.،توکلی؛نورمحمدی،و.س.ق..بررسی تأثیر تراکم بوته بر شاخص های فیزیولوژیکی و عملکرد علوفه هیبریدهای مختلف سورگوم و یک رقم سودانگراس.مجله علوم زراعی ایران،جلد سوم،شماره۱ص۴۶-۳۴. ۱۳۸۴
۱۲- تربتی نژاد،م.ن.،شریفی چائی چی،و.س.ر؛اثر سطوح مختلف نیتروژن برعملکرد و اجزاء عملکرد سه رقم سورگوم علوفه ای در گرگان.مجله علوم کشاورزی و منابع طبیعی.شماره۲.ص۲۲۰-۲۰۵. ۱۳۸۱
۱۳- تمدن رستگار،م؛امینی،و.آ؛بررسی تراکم بوته و تاریخ کاشت بر عملکرد و اجزاء عملکرد ذرت شیرین در منطقه ساری.مجله پژوهش و سازندگی در زراعت و باغبانی،شماره۷۵،ص۱۳-۹. ۱۳۸۶
۱۴-جلالی،و.م.آ؛بحرانی،ج..ویژگیهای کمی و کیفی عملکرد دانه سورگوم تحت تأثیر نیتروژن و تراکم بوته.مجله علوم وفنون کشاورزی و منابع طبیعی،جلد پنجم،شماره سوم،۱۲۵-۱۱۷. ۱۳۸۰
۱۵-حسینی،م؛اکولوژی گیاهان زراعی گرمسیری.انتشارات بین النهرین مشهد.ص۴۱۱. ۱۳۷۷
۱۶- حسینی،م؛زهتابیان،و.غ؛اثرمقادیرمختلف کود نیروژنه،دورآبیاری و تراکم روی برخی صفات کمی و کیفی و منحنی رشد ذرت هیپرید و سینگل کراس.پایان نامه کارشناسی ارشد،رشته زراعت.دانشگاه تهران،کرج.۱۳۷۲
۱۷-حیدرقلی نژاد کناری،م؛تأثیر تراکم گیاهی بر برخی خصوصیات مرفولوژیکی،فیزیولوژیکی و کیفیت علوفه سه رقم ذرت هیپرید دو منظوره.پایان نامه کارشناسی ارشد.دانشگاه ارومیه. دانشکده کشاورزی.۱۳۸۱
۱۸-خدابنده،ن؛انتشارات دانشگاه تهران چاپ دوم.غلات.ص۵۰۶. ۱۳۷۱
۱۹-خلیلی محله،ج؛تاج بخش.م؛فیاض مقدم.و.ع؛سیادت،آ؛تأثیر تراکم بوته بر ویژگیهای کمی و کیفی سورگوم علوفه ای در کشت دوم.مجله پژوهش و سازندگی.سال۱۳۸۶.شماره۷۵.ص۶۷-۶۰. ۱۳۸۹-۱۳۸۳
۲۰- راشدمحصل،م؛عبدی،م؛حسینی،م.ح؛ملافیلابی،و.ع؛زراعت غلات.انتشارات جهاد دانشگاهی مشهدص۴۰۶. ۱۳۷۶
۲۱-راهنما،ع..بررسی و تعیین تراکم کاشت ارقام امیدبخش سورگوم علوفه ای در شرایط آب و هوایی خوزستان.هشتمین کنگره زراعت و اصلاح نباتات ایران.ص۳۸۱. ۱۳۸۳
۲۲-راهنما،ع؛عبادوز،و.غ؛بررسی و ارزیابی مقاومت به خشکی و تأثیر آن در عملکرد سورگوم علوفه ای وارتیه اسپیدفید در شرایط آب و هوایی خوزستان. انتشارات مرکز تحقیقات کشاورزی.اهواز.خوزستان
۲۳-زمانی.غ؛کوچکی،و.ع؛اثر آرایش و تراکم کاشت و جذب تشعشع،عملکردو اجزای عملکرد ذرت دانه ای.مجله علوم و صنایع کشاورزی.جلد شماره ۲.ص۳۳۰-۱۷. ۱۳۷۹
۲۴- سپهری،ع؛تأثیرکم آبیاری و نیتروژن بر مراحل فنولوژیکی رشد،شاخص سطح برگ وعملکرد علوفه ای ذرت.اولین همایش ملی گیاهان علوفه ای کشور.دانشگاه تهران.کرج .مردادماه.ص۲۶۱-۲۲. ۱۳۸۳
۲۵- سرمدنیا،غ.وع؛کوچکی؛فیزیولوژی گیاهان زراعی.انتشارات جهاد دانشگاهی مشهد،ص۶۴۷
۲۶- سیادت،ع؛هاشمی دزفولی،و.آ؛بررسی تأثیرتراکم و روش کاشت بر عملکرد دانه واجزاء عملکرد ذرت هیپرید.مجله دانش کشاورزی،جلد۹،شماره۲،ص۴۸-۳۹. ۱۳۷۹
۲۷- شاهرودی،خ؛بررسی اثرچهار میزان مختلف کود نیتروژنه بر خواص کمی و کیفی دو رقم ذرت علوفه ای و دو رقم سورگوم علوفه ای.پایان نامه کارشناسی ارشد زراعت. دانشکده کشاورزی، دانشگاه تهران.۱۳۶۶
۲۸- ضیائیان،ع؛.کارنامه سال.وزارت جهاد کشاورزی،مؤسسه تحقیقات کشاورزی داراب.جلد اول.ص۲۸-۲۵. ۱۳۷۲
۲۹-فراوانی،م.بررسی اثرات تاریخ کاشت و تراکم بوته بر عملکرد و اجزاء عملکرد هیپرید های ذرت دانه ای در کرج. پایان نامه کارشناسی ارشد،دانشگاه تهران.۱۳۷۳
۳۰- فرهمند راد،ش.ود؛مظاهری:وت؛بنایی؛اثر تاریخ کاشتو تراکم کاشت بر عملکرد و شاخص های رشد لوبیا چشم بلبلی لاین۲۹۰۰۵.مجله نهال و بذر،مؤسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر، جلد۱۵ ،شماره۲. ۱۳۷۸
۳۱- قمری نژادیان،م؛بررسی و ارزیابی ناحیه ای ارقام و واریته های سورگوم علوفه ای بر شرایط آب و هوایی دزفول.پایان نامه کارشناسی ارشد.ص۱۳۷۸.۱۶۰