۴-۶-۲-۲) پتی ( ۲۰۰۰)
طبقه بندی ارائه شده ناظر بر داراییهای نامشهود سویبی را به شکل جدول زیر اصلاح کردند. (وطنی،۱۳۸۹)

۴۴جدول (۳-۲)طبقه بندی سرمایه های فکری از دیدگاه پتی و گوتری
۵-۶-۲-۲) چن و همکارانش^[۳۱] (۲۰۰۴)
در سال ۲۰۰۴ ، معتقد بودند که سرمایه فکری از چهار طبقه و عنصر زیر تشکیل شده است.
۱)سرمایه انسانی ۲)سرمایه مشتری ۳) سرمایه نوآوری ۴) سرمایه ساختاری
چن و همکارن معتقد بودند که این چهار سرمایه با هم و در تعامل با یکدیگر معنی واقعی می یابند که در شکل زیر نمایش داده شده است.
۷۷شکل(۲-۷)مدل چن و همکارانش از سرمایه فکری و روابط بین آنها
در حقیقت، اغلب دانشمندان بر سرمایه های انسانی، ساختاری (یا سازمانی) و رابطه ای (یا مشتری محور) تاکید مبرم دارند. سرمایه های نوآوری (یا تحقیق وتوسعه) نیز در سالیان اخیر مورد توجه ویژه ای قرار گرفته است. بر همین اساس، مدل ارائه شده در این مقاله نیز بر اساس شناسایی و بکارگیری این سرمایه ارائه شده است. (جلابری،۱۳۹۱)
۷-۲-۲) اندازه گیری سرمایه فکری:
تبیین اهمیت مدیریت دانش و تاثیر آن در عملکرد سازمان تا حدود زیادی منوط به فدرت توجیه و تبیین نقش آن درازی آن قدرت رقابتی سازمان و کسب سهم بیشتری از سازمان می باش د. یکی از منطفی ترین رویکردها در این زمینه اندازه گیری تاثیر سرمایه فکری بر عملکرد سازمان ها از طریق اندازه گیری سرمایه فکری در سیستم اندازه گیری عملکرد کلی سازمان است،که می تواند در سطح سازمان و یا در سطح فرایند های فردی و پروژه ای انجام گیرد . معنی این عبارت این است که باید با باز کردن یک ردیف برای سرمایه فکری در میان سایر ردیف های اندازه گیری عملکرد یک عدد و مقدار مشخصی را برای سهم سرمایه فکری در نظر گرفت، گرچه در عمل انجام این کار بسیار سخت است.

۸-۲-۲) اهداف اندازه گیری سرمایه فکری :
برای کمک به سازمان ها در جهت فرموله کردن استراتژ یهای شان؛
برای ارزیابی نحوه اجرای استراتژی ها؛
کمک به گسترش و تنوع تصمیم گیری های شرکت؛
ارزیابی های غیرمالی سرمایه فکری می تواند به طرحهای باز پرداخت و پاداش های مدیران، ارتباط داده شود؛
جهت ایجاد رابطه با سهامداران خارج از شرکت که سرمایه فکری را در اختیار دارند .
سه هدف اول از این مجموعه، به تصمیم گیری های داخلی مربوط می شوند و هدف از آنها حداکثر کردن عملکرد عملیاتی شرکت ها، برای ایجاد درآمد از طریق حداقل هزینه و بهبود مستمر در روابط با مشتریان و تأمین کنندگان و سهم بازار است . مورد چهارم به ایجاد انگیزه های اجرایی مربوط می شود و هدف پنجم به ایجاد انگیزه برای سهامداران خارج از سازمان اشاره اندریسن نیز اعتلای مدیریت داخلی، بهبود گزارشگری خارجی و انگیز ه های قانونی و معاملاتی را از جمله دلایل می کند اندازه گیری سرمایه فکری بر می شمرد .( دستگیر و محمدی ، ۸۸)
دلایل توجه به اندازه گیری سرمایه فکری:
” مر” و همکارانش دلایلی را برای توجه و اندازه گیری سرمایه فکری بر شمرده اند که عبارتند از :
کمک به سازمان ها برای تنطیم استراتژی های آن ها ؛
ارزیابی اجرای استراتژی؛
کمک به تصمیمات گسترش وتنوع فعالیت های سازمان ؛
استفاده از نتایج اندازه گیری سرمایه های فکری به عنوان مبنایی بر ای جبران خدمات ؛
ابلاغ این دارایی ها به ذ ینفعان خارجی سازمان ها.
۹-۲-۲) منافع و مزایای اندازه گیری سرمایه فکری :
شناسایی و نقشه یابی(نقشه بردار ی) دارایی های نامشهود ؛
شناخت الگو های جریان های دانشی در درون سازمان ؛
اولویت بندی مباحث دانشی حیاتی و سرنوشت ساز ؛
تسریع و شتاب دادن به الگو های یاد گیری درون سازمانی ؛
شناسایی بهترین عملیات و اشعاع آن در سرتاسر سازمان ؛
تحت نظارت داشتن مستمر ارزش دارایی ها و پیدا کردن راه هایی برای افزایش ارزش آن ها ؛
درک شبکه های اجتماعی سازمان و شناسایی عاملان تغییر ؛

یکپارچه­سازی گسترده سیستمی

شرکت شارپ

تولید صفحه نمایشگر کریستال مایع

جدول ۲-۱- نمونه­هایی از شایستگی­های محوری شرکت­های بزرگ تجاری (مونژکا، ۲۰۰۷)
۲-۲-۶-۲- شایستگی های محوری در راس یک سلسله مراتب
شایستگی­های محوری در راس هرمی قرار دارند که سلسله مراتب قابلیت­ها و توانمندی­های یک سازمان در آن متبلور است (شکل ۲-۷). تمامی سازمان­ها حاوی پیوستاری بزرگ و متنوع از مهارت ­ها و تخصص­ها هستند. این عناصر که اصطلاحاً قابلیت ­های سازمانی نامیده می شوند، آن دسته از فعالیت­هایی هستند که سازمان آنها را بسیار خوب انجام می­دهد و به صورت بالقوه قابلیت خلق ارزشی برای مشتری را دارد. چنانچه سازمان بتواند از قابلیت های خود به صورت بالفعل در جهت خلق ارزش برای مشتری استفاده کند و مانع ورود رقبای جدید شود، به شایستگی دست یافته است. آن دسته از شایستگی­های سازمان را که فقط متعلق به سازمان بوده و به سادگی قابل تقلید نباشد و باعث تمایز نسبت به دیگران شود، شایستگی محوری نامیده می شود. (چشم براه و مرتضوی، ۱۳۸۶)

شکل ۲-۷- سلسله مراتب توانمندی­های سازمانی (چشم براه و مرتضوی، ۱۳۸۶)
۲-۲-۶-۳- انواع شایستگی ها
برای شایستگی­های سازمانی تقسیم ­بندی­های گوناگونی وجود دارد که نمونه­هایی از آن در زیر ارائه می­گردد: فاولر در یک تقسیم ­بندی شایستگی­های سازمانی را به سه دسته تقسیم می کند که عبارتند از: کارکردی یا فن­آورانه، دسترسی به بازار و یکپارچه­کننده. شایستگی­های کارکردی یا فن­آورانه^[۱۵] مهارت­ های مبتنی بر فن­آوری می باشد و منجر به ارائه محصولات و خدمات منحصر به­فرد می­گردد. شایستگی دسترسی به بازار^[۱۶] نیز به سازمان کمک می­ کند تا به بازار و مشتریانش نزدیک شود. شایستگی­های یکپارچه­کننده^[۱۷] نیز به سازمان اجازه می­دهد فعالیت­های خود را با انعطاف بیشتر و سریع­تر نسبت به رقبای خود انجام دهد. (سیماب و سیروس، ۱۳۸۴)
در تقسیم ­بندی دیگر، بنیان­های شایستگی و عوامل قدرت و نفوذ در بازار در چهار عامل زیر معرفی شده است. (بیک^[۱۸]، ۲۰۰۴)
شایستگی­های مشتری محور مانند ارتباط و خدمات بهتر و آگاهی نسبت به نیازهای مشتری
شایستگی­های مبتنی بر کانال توزیع
شایستگی­های محصول مانند تولید با هزینه پایین و ارائه محصولات و خدمات کاملاً جدید
شایستگی­های سرمایه محور مانند سرمایه­ای که شرکت را در خارج کردن رقبا از گردونه بازار توانمند می­سازد.
گام های ۵ گانه برون سپاری
پس از انجام مجموعه ­ای از اقدامات اولیه و پیش­نیازی که توضیح داده شد، به ترتیب گام­های ۵گانه برون­سپاری اجرا می­ شود. این گام­ها عبارتند از: (چشم براه و مرتضوی، ۱۳۸۶)
۲-۲-۷-۱- گام اول؛ تحلیل ساخت و خرید؛ پس از اینکه فعالیت­های کاندید برون­سپاری مشخص شد. لازم است تا تجزیه و تحلیل های دقیق­تری جهت اخذ تصمیم نهایی در مورد نگهداری یا واگذاری این فعالیت­ها صورت پذیرد. در این­گام، معیارهایی همچون تامین­کنندگان بالقوه در بازار و ویژگی­ها و توانایی­های آنها، معیارهای هزینه­ای، معیارهای عملکردی، ریسک تامین، ظرفیت تولید یا ارائه خدمت و… می تواند در آغاز تصمیم نهایی ساخت یا واگذاری دخیل شود.
۲-۲-۷-۲- گام دوم؛ شناسایی، ارزیابی و انتخاب تامین­کنندگان؛ در این گام باید تامین­کنندگان بالقوه شناسایی­شده را مورد ارزیابی قرارداده و از بین آنها یکی یا تعدادی را انتخاب کرد. معیارهای زیادی برای ارزیابی و انتخاب تامین­کنندگان استفاده می­ شود که از آن جمله می­توان به مواردی چون قابلیت ­های فنی، مدیریتی و کیفی تامین­کننده ، ساختار هزینه و قیمت­ گذاری وی بر خدمات خود، پیاده­سازی مدیریت کیفیت فراگیر و حرکت تامین­­کننده به سمت تعالی، توانایی و جهات مالی، تبعیت از قوانین و… اشاره نمود. با جمع آوری اطلاعات بالا و تحلیل آنها برای هر یک از تامین­کننده­ های کاندیدا، می­توان تامین­کنندگان را امتیازدهی کرده و تامین­کننده برتر را مشخص نمود.
۲-۲-۷-۳- گام سوم؛ پس از تعیین تامین­کنندگان برگزیده، نوبت به انجام مذاکره با تامین­کنندگان و عقد قرارداد با آنهاست. معمولاً در اینگونه مذاکرات اهداف زیر دنبال می شود: روشن­کردن دامنه عملیاتی و حوزه خدمات مورد انتظار از تامین­کننده، مشخص­کردن چگونگی ارزیابی عملکرد تامین­کننده، روشن کردن روش قیمت­ گذاری بر خدمات تامین­کننده و توافق نهایی بر قیمت، تعیین زمان­بندی تحویل­ها و چگونگی تاثیر کار، تعیین شرایط خاتمه یا فسخ قرارداد. (جبل عاملیان و همکاران، ۱۳۹۱)
۲-۲-۷-۴- گام چهارم؛ در این گام نتایج گام­های قبلی محقق خواهد شد. در این گام به صورت عملی منابع مربوط به فعالیت واگذارشده به تامین­کننده، به او منتقل می شود. نکته مهم در این گام مدیریت اثربخش روابط با تامین­کننده می­باشد. این روابط ممکن است مبتنی بر روابط رسمی و دیوان سالارانه، روابط مرسوم در بازار یا مبتنی بر اعتماد متقابل و بده- بستان شریکانه باشد.
۲-۲-۷-۵- گام پنجم؛ این گام شامل روش­ها و معیارهایی برای جمع­آوری و تحلیل اطلاعات مربوط به اندازه ­گیری و رتبه ­بندی عملکرد تامین­کنندگان در یک بازه زمانی پیوسته است. هدف از این سنجش بررسی صحت ادعاهای اولیه تامین­کننده و ارزیابی صورت گرفته و نیز فراهم شدن امکان تصمیم ­گیری در مورد چگونگی ادامه روند برون­سپاری محصول یا خدمت مورد نظر است.
استراتژی­ های برون سپاری
یکی از مهمترین تصمیمات هر سازمان، اخذ تصمیمات ساخت یا خرید، یا به عبارتی برون­سپاری در مقابل درون­سپاری محصولات و خدمات مورد نیاز سازمان است. تصمیم سازی ساخت یا خرید می ­تواند با مختصری بررسی و تامل انجام شود ولی گاهی اوقات اخذ تصمیم در این خصوص به سادگی امکان­ پذیر نبوده و نیازمند یک مدل تصمیم ­گیری می­باشد. بدین منظور روش­های مختلفی توسعه یافته­اند، بسیاری از این سازمان­ها در سراسر جهان نیز متناسب با مقتضیات خود و با ترکیب دو یا چند عامل تاثیرگذار مدل­های تصمیم سازی ویژه­ای ایجاد کرده‌اند. (ژیگیان^[۱۹]، ۲۰۰۷)
یکی از این مدل ها استفاده از ماتریس ” اهمیت/ توانایی” می باشد (شکل۲-۸). محور عمودی این ماتریس دو بعدی را «اهمیت استراتژیک» و محور افقی آن را «توانایی استراتژیک» قلم تامینی تشکیل می دهد. اهمیت استراتژیک؛ میزان اهمیت قلم مورد بررسی در تامین مزیت­های رقابتی و تحقق اهداف کلان سازمان، حساسیت آن از نظر محدودیت­های حفاظتی و تاثیر آن بر عملکرد مطلوب محصول نهایی می­باشد. توانایی استراتژیک؛ توان و قابلیت ­های فعلی سازمان در تامین قلم مورد نظر در داخل صنعت می­باشد. بر اساس ماتریس ذکر شده چهار حالت در مورد قلم تامینی قابل تصور است، که در هر یک از حالت های چهارگانه می­توان به صورت زیر اقدام نمود:
ساخت
شراکت
؟
خرید
اهمیت استراتژیک
کم
زیاد
کم
زیاد
توانایی استراتژیک
شکل ۲-۸- ماتریس اهمیت – توانایی (چشم براه و مرتضوی، ۱۳۸۶)
۲-۲-۸-۱- حالت اول؛ اهمیت استراتژیک قلم تامینی کم و توانایی استراتژیک داخل سازمان نیز برای تامین داخلی آن کم می باشد، در این صورت مناسب­ترین گزینه، تامین قلم از بیرون سازمان یا به عبارتی خرید است.
۲-۲-۸-۲- حالت دوم؛ اهمیت استراتژیک قلم تامین زیاد و توانایی داخل سازمان نیز برای تامین داخلی آن زیاد است، در این صورت، ترجیح بر تامین این قلم در داخل صنعت و حفظ آن یا به عبارتی، ساخت آن است.
۲-۲-۸-۳- حالت سوم؛ اهمیت استراتژیک قلم تامین زیاد است ولی توانایی استراتژیک داخل سازمان برای تامین داخلی کم می­باشد، در این صورت شاید مناسب باشد که با برخی شرکت­های دیگر مشارکت کنیم. این شراکت می ­تواند جنبه کوتاه­مدت یا بلند­مدت داشته باشد.گاهی ممکن است سازمان ترجیح دهد در زمینه تقویت فعالیت اصلی آینده خود که در حال حاضر در انجام آن توانایی کافی در داخل وجود ندارد، با دیگران به طور موقت شریک شود تا فعالیت­های اصلی مورد نظر در تعاملات مربوطه پرورش یافته و بالنده شود. بدیهی است که اینگونه شراکت­ها نیز ریسک­های مخصوص به خود را به همراه دارد، که قاعدتاً باید برای مدیریت ریسک­های مربوطه تدابیر لازم را اندیشید.
۲-۲-۸-۴- حالت چهارم؛ اهمیت استراتژیک یک قلم تامینی کم است ولی توانایی استراتژیک داخل سازمان برای تامین داخلی زیاد می­باشد، در اینصورت ممکن است تشخیص برتری در مورد گزینه­ های ساخت یا خرید آسان نباشد. در این حالت عوامل دیگری مانند صرفه­جویی هزینه­ها، کمبود ظرفیت و یا دلایل دیگر، اخذ تصمیم نهایی را ممکن می سازد.

جامدهای جاذب معمولا به شکل گرانول مصرف می شوند و قطر آنها از ۱۲میلی متر تا ۵۰ میکرومتر متغیر است. جاذب ها بر اساس کاربرد و موقعیت مصرف دارای ویژگی متفاوتی می باشند. مثلا اگر از آنها در یک بستر ثابت با جریان گاز یا مایع استفاده می شود، نباید اختلاف فشار زیادی ایجاد کنند و همچنین نباید توسط جریان سیال به خارج حمل شوند. آنها باید از مقاومت و سختی خوبی برخوردار باشند تا در اثر حمل و نقل و همچنین در اثر وزن خود در بستر خرد نشوند. در صورتی که بخواهیم آنها را از ظروف نگهداری به داخل و خارج انتقال دهیم باید به راحتی جریان پیدا کنند. این ویزگی به راحتی قابل شناسایی هستند.
جذب یک پدیده عمومی است و تمام جامدها مقداری از گازها و بخارات را جذب می کنند ولی در اهداف صنعتی تنها بعضی جامدات ظرفیت جذب لازم را دارند. در جامداتی که دارای خاصیت جذب بسیار ویژه ای هستند و به مقدار زیاد جذب انجام می دهند، طبیعت شیمیایی آنها با ویژگی جذب رابطه دارد ولی صرف شناسایی شیمیایی برای بیان مفید بودن آنها کافی نیست. وجود سطح زیاد در واحد جرم، برای جاذب های مفید ضروری است. در جذب گازی، سطح واقعی، سطح ذرات گرانول نیست بلکه سطح بزرگتری است که داخل سوراخها و شکافها را شامل می شود. سوراخها خیلی کوچک بوده و معمولا در حدود چند مولکول قطر دارند ولی تعداد زیاد آنها باعث تولید سطح بزرگتری برای جذب می­ شود. ویژگی دیگری وجود دارد که از اهمیت زیادی برخوردار می باشد ولی همه آنها شناخته شده نیستند و برای بررسی قابلیت جذب باید به مشاهده و تجربه اتکا کرد.

فشار بخار یک مایع یا گاز در حفره های موئینه با فشار بخار آن در شرایط عادی متفاوت است. اگر لوله موئینه داشته باشیم فشار بخار کمتر از فشار بخار در سطح آزاد است. به عبارت دیگر نقطه جوش آن در فشار ثابت بالاتر است. یعنی اینکه در لوله های موئینه بخار زودتر میعان می شود. هر چه سوراخهای یک جاذب ریزتر باشد فشار بخار در آن کمتر بوده و عمل میعان زودتر صورت می گیرد بنابراین در جاذبهای میکروپور و مزوپور علاوه بر اینکه روی سطح جامد عمل جذب صورت می گیرد، بدلیل وجود خلل و فرج ریزتر، کندانس شدن گاز نیز صورت می گیرد. هرچند در جاذبهای میکروپور عمل دفع نیز سخت صورت می گیرد.

تأثیر نوع جذب شونده

روشن است که جذب شونده باید به اندازه کافی کوچک باشد تا در حفره های جاذب جای گیرد و دانسیته نیز روی ماکزیمم جرم جذب شونده مؤثر است. دو پارامتر اول روی میزان جذب شده مؤثرند، در حالیکه نقطه جوش و ساختار جذب شونده روی توان جذب مؤثر هستند. اساساً یک جذب شونده با نقطه جوش بالاتر بیشتر از یک جذب شونده با نقطه جوش پائین تر جذب می شود. شکل جذب شونده نیز تأثیر زیادی دارد. مثلاً بنزن نسبت به هگزان بهتر به درون حفره ها نفوذ می کند.

اثر شرایط فرایند

شرایط موثر بر ظرفیت جذب تعادلی عبارتند از:
۱-غلظت جذب شونده
۲- دمای جذب
در غلظتهای پایین، جذب فقط در کوچکترین حفره های ریز اتفاق می افتد در حالیکه در غلظتهای بالا، حفره های بزرگتر نیز در جذب شرکت می کنند که در نتیجه ظرفیت جذب تعادلی بالاتر می رود.
دمای جذب روی مقدار انرژی جذب شونده موثراست. به عبارت دیگر دمای جذب بالاتر، معادل ظرفیت جذب پائین تری است. پارامترها و شرایط دیگر فرایند روی ظرفیت جذب اثری نداشته و روی زمان مورد نیاز برای رسیدن به تعادل موثرند.

جاذب ها

جاذب ها دارای خاصیت جذب انتخابی هستند به این معنی که بسته به ساختمان و نوع جاذب میتوانند برخی از موادی را بیشتر از سایر مواد موجود در سامانه جذب کنند. به طور کلی برای هر فرایند جذب، انتخاب جاذب مهمترین قسمت طراحی می باشد در نتیجه باید مواردی نظیر ظرفیت، گزینش پذیری، قابلیت احیا، سینتیک، سازگاری، قیمت و … مورد توجه قرار گیرد که در اینجا به صورت مختصر شرح می دهیم:

ظرفیت

ظرفیت جذب مهمترین ویژگی هر جاذب است و برابر است با مقدار ماده ای که در واحد جرم (یا حجم)جاذب، جذب می شود. این خاصیت به غلظت فاز سیال، دما و دیگر شرایط، به ویژه شرایط اولیه جاذب، بستگی دارد. معمولاً اطلاعات مربوط به ظرفیت جذب، در دمای ثابت و غلظتهای مختلف ماده جذب شونده یا فشار جزئی بخار و یا گاز اندازه گیری می شود و داده های بدست آمده در یک منحنی بنام منحنی همدما رسم می شوند. ظرفیت جذب اصلی ترین فاکتور در تعیین قیمت جاذب می باشد زیرا این فاکتور مقدار جاذب مورد نیاز برای فرایند را مشخص کرده، و همچنین اندازه بستر جذب را تعیین می نماید.

گزینش پذیری

این فاکتور به ظرفیت جذب مرتبط است، ولی تعاریف مشخص دیگری برای این فاکتور نیز وجود دارد. ساده ترین تعریف برای گزینش پذیری عبارتست از نسبت ظرفیت جذب یک جزء به دیگر جزء در غلظت مشخص سیال. این نسبت معمولاً با کاهش غلظت و نزدیک شدن به صفر، به یک مقدار ثابت نزدیک می شود.

قابلیت احیا

تمام فرایندهای جذب سیکلی، بر اساس خاصیت احیای جاذب استوار هستند و همین فاکتور سبب کارکرد یکنواخت جاذبها در فرایندهای سیکلی می شود. در حقیقت قابلیت احیا به این معناست که هر جزء جذب شونده فقط باید به شکل فیزیکی جذب جاذب شود و یا می توان گفت جذب آن بر روی جاذب ضعیف باشد. گرمای جذب، مقدار انرژی لازم برای احیای جاذب را تعیین می کند.

سینتیک

سینتیک انتقال جرم یک واژه کلی است که با مقاومت انتقال جرم درون ذره ای ارتباط دارد. این فاکتور به علت کنترل زمان سیکل فرایندهای جذب با بستر ثابت، دارای اهمیت ویژه ای است.

سازگاری

این فاکتور، اتفاقات شیمیایی و فیزیکی مختلف را که سبب کاهش عمر مفید جاذب می شوند مانند رسوب بیولوژیکی و یا سائیدگی را پوشش می دهد. برای مثال یک جاذب نباید به شکل بازگشت ناپذیر با مواد جذب شونده واکنش دهد. همچنین شرایط عملیاتی مثل سرعت، دما، فشار و لرزش ها نباید سبب تجزیه ناخواسته ذرات جاذب شوند.

قیمت

قیمت، ظریف ترین فاکتور برای انتخاب یک جاذب می باشد زیرا حتی برای یک جاذب مشخص، قیمت دارای تغییرات زیادی از یک کمپانی به کمپانی دیگر می باشد. به ندرت یک جاذب تمام شرایط لازم را داراست. برای اینکه یک جاذب به شرایط مورد نظر نزدیک شود، لازم است تا ویژگی آن بهبود یابد.
جاذب مورد استفاده در هر فرایند باید دارای قابلیت بالایی برای جداسازی جزء مورد نظر باشد، همچنین لازم است سرعت دفع و جذب جزء مورد نظر بالا باشد. مبنای علمی و اصلی برای انتخاب جاذب، هم دماهای تعادلی هستند. از این رو به همدماهای تعادلی همه عناصر و سازنده ها در فشار و دمای عملیاتی و در مخلوط گازی باید توجه کرد.

طول استفاده نشده از بستر (LUB)

طول استفاده نشده از بستر توسط هم دمای تعادلی مشخص می شود و این طول معمولاً نیمی از منطقه انتقال جرم است. هر چه این طول کمتر باشد میزان بهره وری از جاذب و خلوص محصول بالا می رود. توزیع اندازه ذره نیز می تواند در LUB تأثیر داشته باشد ولی اهمیت آن به میزان اهمیت ایزوترم های تعادلی نمی رسد. علاوه بر اینها برای انتخاب جاذب به فاکتورهای دیگری نیز باید توجه کرد. مثلاً برای جریانهای گازی حاوی رطوبت، کربن فعال تنها جاذب تجاری مناسب است زیرا جاذبهای دیگر به یک مرحله خشک کردن مقدماتی نیاز دارند.

روش های احیای جاذب

بسیاری از فرایند های تجاری برای خالص کردن و جداکردن گازها از دو یا چند بستر پرشده جاذب استفاده می­ کنند. ساده ترین ساختار، دو برج پرشده است که یکی به عنوان جذب کننده عمل می­ کند درحالی که دیگری، که توسط جریان گاز اشباع شده است، به عنوان یک احیاء کننده عمل میکند. پس از آن نقش دو بستر معکوس می شود و جذب کننده، احیاء کننده می شود در حالیکه بستری که به تازگی احیاء شده است، جذب کننده می­ شود. سپس چرخه در بازه زمانی، که از قبل مشخص شده است، تکرار می شود. بنابراین در حالی که هر یک از بسترها به صورت ناپیوسته عمل می­ کنند، جریان پیوسته خوراک و محصول به صورت پایا در سامانه وجود خواهد داشت. مدت زمان چرخه، در درجه اول بستگی به روش احیاء بستر بوسیله تغییر فشار یا تغییر دما دارد.
در بسیاری از کاربردها، احیاء و استفاده دوباره از جاذب از نظر اقتصادی ضروری است. همانگونه که قبلا بیان شد روش های عملی احیاء شامل یک یا ترکیبی از این موارد است:
۱- تناوب دما (TSA)
۲- تناوب فشار (PSA)
۳- خارج کردن با گاز خنثی
۴- جایگزینی با یک جزء قوی تر از نظر قدرت جذب سطحی
انتخاب روش نهایی احیاء بستگی به شرایط تکنیکی و محدودیتهای اقتصادی دارد.

تعادل: منحنی هم دمای جذب

منحنی هم دمای جذب، رابطه تعادلی بین غلظت در فاز سیال و غلظت در ذرات جاذب در دمای مشخص است. غلظت مایعات اغلب بر حسب واحد های جرم، مانند قسمت در میلیون است، در حالی که غلظت در گازها بر حسب جزء مولی بیان می­ شود. غلظت ماده جذب شده روی جامد به صورت جرم جذب شده به واحد جرم جاذب اولیه مشخص می شود. به منظور اینکه بتوانیم ظرفیت جذب دینامیکی یا عملی را تخمین بزنیم بایستی ابتدا اطلاعاتی را نسبت به تعادل جذب سطحی در حالت استاتیک داشته باشیم. سپس تحلیل سینتیکی بر اساس فرایند های سرعت که بستگی به نوع فرایند های تماس دارد انجام می شود.
برخی اشکال منحنی های هم دما به صورت نمودارهای حسابی شکل ۱-۱ نشان داده شده اند. منحنی هم دمای خطی از مبدا می گذرد و در آن، مقدار ماده جذب شده متناسب با غلظت آن در سیال است. منحنی هم دمایی که انحناء آن ها رو به بالاست، مطلوب خوانده می شود چرا که می توان بار نسبتا زیادی را از سیالی با غلظت کم به دست آورد. حالت حدی یک منحنی هم دمای بسیار مطلوب جذب، برگشت ناپذیر است که در آن مقدار ماده جذب شده تا غلظت های بسیار پایین مستقل از غلظت است. با افزایش دما مقدار ماده جذب شده در تمام سامانه ها کاهش می یابد، در نتیجه می توان با بالا بردن دما، ماده جذب شده را حتی از سامانه های برگشت ناپذیر هم جدا کرد. اما وقتی که جذب بسیار مطلوب یا برگشت ناپذیر است در مقایسه با منحنی های هم دمای خطی، واجذبی به دمای بسیار بیشتر نیاز دارد. منحنی هم دمایی که انحنای آن رو به پایین است نا مطلوب خوانده می شود، چرا که بار نسبتا کمی از ماده جذب شده بر روی جامد می نشیند و منجر به ایجاد منطقه انتقال جرم بسیار طولانی می شود. این نوع منحنی های هم دما نادرند ولی به منظور کمک به درک فرایند احیاء ارزش مطالعه دارند. اگر منحنی هم دمای جذب مطلوب باشد مشخصات انتقال جرم از جامد به فاز سیال(فرایند دفع) به مشخصات جذب در منحنی هم دمای نا مطلوب شباهت دارد.
شکل ۱-۱: منحنی هم دمای جذب سطحی
در حالت تعادل بین غلظت در فاز جاذب و غلظت (یا فشار) در فاز سیال و دما رابطه ای به صورت زیر برقراراست q = f (C, T)
که C غلظت تعادلی سیال، T دمای مطلق و q غلظت تعادلی در فاز جاذب است. می توان برای بیان رفتار تعادلی جذب، معادله فوق را در سه حالت مختلف بررسی کرد.
در حالت اول رابطه بین مقدار جذب شده qو غلظت در فاز سیال C در دمای T ایزوترم جذب سطحی نامیده می شود.
q = f© دما ثابت
در حالت دوم رابطه بین غلظت و دما که مقدار ماده جذب شده مشخص q را نتیجه می دهد ایزومتر جذب سطحی می نامند.
C = f (T) میزان جذب ثابت
حالت سوم حالتی است که جذب در فشار ثابت انجام میگیرد و به آن ایزوبار میگویند. در این حالت با تغییر دما، غلظت در فاز جامد تغییر می کند در حالی که فشار سیال ثابت است:
q = f (T) فشار ثابت
برای بیان رفتار تعادلی سیستم های جذب حالت اول یعنی ایزوترم جذب متداول­تر است و کاربرد بیشتری دارد.
ایزوترم های جذب سطحی در شکل های مختلف ریاضی بیان می شوند، که بعضی از آن ها بر اساس شکل فیزیکی ساده شده جذب سطحی و دفع هستند در حالیکه سایر روابط، کاملا تجربی هستند و هدف آن است که داده آزمایشگاهی را به صورت معادلات ساده با دو یا سه پارامتر تجربی بیان کنیم. هر چه تعداد پارامترهای تجربی بیشتر باشد، برازش بهتری بین داده آزمایشگاهی و معادله تجربی وجود خواهد داشت ولی معادلات تجربی که به فاکتورهای فیزیکی ربط نداشته باشد، اهمیت عملی خاصی ندارد.

ایزوترم های جذب سطحی

مهمترین ایزوترمهایی که تاکنون مشاهده شده اند به پنج نوع طبقه بندی می شوند در شکل ۱-۲ این پنج نوع، نشان داده شده اند.

تداخل کاربران
حضور کاربران در یک مکان باعث تداخل سیگنال­های انتقالی آنها می­ شود. برخی از معماری­ها که زمینه را برای انتقال با توان بالا فراهم می­ کنند، باعث افزایش تداخل سیگنال­های انتقالی کاربران می­ شود.

ما اصطلاح “ارتباطات درون BAN” را در اشاره به ارتباطات رادیویی حدود ۲ متر در اطراف بدن انسان تعریف می­کنیم ،که می ­تواند به دو زیر گروه: ۱- ارتباط بین سنسورهای بدنی با هم ۲- ارتباط بین سنسورهای بدنی وPS قابل­حمل تقسیم شود. یکی از ویژگی­های این نوع ارتباط ذات باطری و نرخ بیتی پایین حسگر­های بدنی موجود می­باشد که به عنوان یک چالش مطرح است. برای اجتناب از این نوع چالش­ها بین حسگرها و PS
طرح­هایی مانند MITHril و SMART معرفی شده است که از کابل به طور مستقیم برای اتصال حسگرها با یک PS استفاده می­ شود که در شکل(۳) نشان داده شده است.
شکل(۳) : معماری SMART برای ارتباط درونBAN ]12[.
روش بعدی روشی به نام CODE BLUE می­باشد که در آن حسگرهابدون استفاده از PS، به طور مستقیم به صورت بی­سیم با Aps در ارتباط هستند. که در شکل ۴ نشان داده شده است.
شکل(۴) : معماری CODE BLUE برای ارتباط درون BAN ]12[.
در مقایسه با دو روش قبل شکل (۵) یک نوع معماری با توپولوژی استار را نمایش می­د­هد که به موجب آن چند حسگر بدنی بی­سیم با یک PS به صورت بی­سیم ارتباط برقرار کرده ­اند و از طریق آن اطلاعات خود را به یک اکسس پوینت می­فرستند.
شکل(۵) : استفاده از توپولوژی ستاره برای ارتباط درون BAN ]12[.
شکل (۶) نسبت به دو سطح قبل پیشرفته­تر هستند و در آنها حسگرها به دلیل کاهش مقدار داده های خام و صرفه­جویی در انرژی به صورت سیمی یا بی­سیم به یک پردازنده مرکزی متصل هستند .پس از هجوم داده ­ها حجم داده­هایی که از پردازنده مرکزی به PS منتقل می­شوند کاهش می­یابد. با این حال این راه­حل­ها با چالش­های بیشتری روبرو هستند. یکی از این چالش­ها این است که پیچیدگی سیستم افزایش می­یابد.
شکل(۶) : استفاده از گره مرکزی برای شبکه درون BAN
در مقایسه با شبکه های حسگر بی_­­سیم که به منظور مشاهدات محیطی به کار می­روند، WBAN دارای محدودیت­های مضاعفی در برقراری ارتباطات و دریافت داده از بدن انسان می­باشد به عنوان مثال به دلیل محدودیت ­های بدن انسان تعداد کمی حسگر می ­تواند روی بدن پخش شود، با توجه به این محدودیت­ها و به دلیل مقیاس کوچک WBAN و فاصله کوتاه بین لینک­ها (ارتباط بین گره و سینک) توپولوژی ستاره به عنوان یک انتخاب طبیعی و پیش فرض برای WBAN محسوب می­ شود. از سوی دیگر به دلیل حرکت کاربر و ماهیت بدن انسان ، کانال­های ارتباطی بی­سیم روی بدن دائما تغییر می­ کند. در نتیجه نیاز به برقراری ارتباط بی­سیم مطمئن که انرژی را به طور موثر بگیرد احساس می­ شود. به همین دلیل معماری دیگری به عنوان چند پرشی مطرح می­ شود که در آن حسگرها ممکن است به عنوان گره رله ^[۲۸]استفاده شوند تا کارایی انتقال را افزایش دهند.
در آزمایشی به عنوان تحلیل کارایی معماری ستاره صورت گرفته است.نتایج به دست آمده در این مقاله تایید می­ کند که معماری چند پرشی در مقایسه با معماری ستاره کاراتر می­باشد و در کاربردهای پزشکی، معیارهای قابلیت اطمینان و مصرف انرژی به طور موثر را فراهم می­ کند. همچنین در معماری­های ستاره^[۲۹] و چند پرشی ^[۳۰]مورد بررسی قرار گرفته است. در این مقاله دو نمونه از شبکه ­های چند پرشی مطرح شده است. شبکه­ ای با معماری چند پرشی به منظور بهینه کردن حداکثر نرخ تحویل دادن بسته(PDR) و شبکه­ ای با معماری چند پرشی به منظور بهینه کردن حداقل میانگین تعداد انتقال دوباره(ANR). نتایج به دست آمده از این مقاله در زیر آمده است.
معماری ستاره برای محیط پویا نا مناسب است. معماری چند پرشی چون از گره رله استفاده می­ کند می ­تواند خود را با تغییرات وفق دهد.
اگر یک شبکه به PDR بالایی نیاز داشته باشد و در محیط پویایی قرار داشته باشد آنگاه باید معماری چند پرشی با حداثر PDR به کار گرفته شود.
اگر طراح WBAN بخواهد شبکه­ ای طراحی کند که حداقل انرژی را مصرف کند و کمترین تاخیر را هم داشته باشد،معماری چند پرشی با حداقل ANR بهترین انتخاب است.
از نقطه نظر تداخل کاربران ، معماری ستاره نباید در محیط­های باز استفاده شود.چون در این محیط­ها تنها راه افزایش قابلیت اطمینان، افزایش توان است و این افزایش توان به شدت بر تداخل کاربران تاثیر میگذارد.
معماری ارتباط بین BAN
در این قسمت ارتباط بین BAN را به عنوان ارتباط بین PS و یک یا چند (Aps)^[31]تعریف می­کنیم.ما الگوهای ارتباط بین BAN را به دو دسته تقسیم می­کنیم:۱- معماری مبتنی بر زیر ساخت^[۳۲](شکل ۷) ۲- معماری مبتنی برad hoc^[33](شکل۸)
۱٫۲٫۲٫۴٫ معماری مبتنی بر زیر ساخت
اکثر برنامه ­های کاربردی BAN از معماری مبتنی بر زیر ساخت استفاده می­ کنند. در ارتباط بین BAN فرض بر این می­ شود که یک محیط زیست با فضای محدود وجود دارد. به عنوان مثال یک اتاق انتظار در بیمارستان،خانه و دفتر و … در مقایسه با شبکه ad hocشبکه مبتنی بر زیرساخت از مدیریت متمرکز و کنترل امنیت استفاده می­ کند. با توجه به این ساختار متمرکز AP به عنوان سرور پایگاه داده در برخی ازبرنامه­های کاربردی کار می­ کند. به عنوان مثال(SMART, CareNet).
شکل(۷) معماری مبتنی بر زیر ساخت ]۱۲[
معماری مبتنی بر AD HOC
در معماری مبتنی بر ad hoc ، چندین Aps برای کمک به انتقال اطلاعات حسگرهای بدنی به مراکز پزشکی مستقر هستند. بنابراین پوشش خدمات نسبت به معماری مبتنی بر ساختار بزرگتر می­باشد، کار کاربران را برای حرکت در اطراف یک ساختمان، زمین بازی و یا در یک نقطه از امداد اورژانس راحت­تر می­ کند. دو دسته از گره­ها در این معماری وجود دارد: گره­های نصب به عنوان مثال،حسگر/گره­های فعال در یا اطراف بدن و گره­های روتر اطراف یک BAN که هر دو مشابه سخت­افزار رادیو هستند برای آسان کردن مسیریابی چند پرشی معماری نصب شبیه به WSN سنتی می­باشد. و هر دو آنها اغلب از دروازه^[۳۴] به عنوان رابط با جهان خارج استفاده می­ کنند.
شکل(۸) معماری مبتنی بر AD HOC ]12[
ارتباط فراتر از BAN
لایه سوم که بالاترین لایه در این معماری است شامل تلفن هوشمند پزشکان و مراکز مشاهده­ از راه دور مستقر در بیمارستان یا اورژانس می­باشد. این مراکز داده ­های بدست آمده را ذخیره و دسته­بندی می­ کنند و از این داده ­ها جهت انجام عملیات خاصی استفاده می­ شود. در این لایه همچنین امکان به کارگیری GSM^[35] و GPS جهت پیدا کردن موقعیت بیمار در نظر گرفته شده است. این امکان برای بیماری­های ناگهانی مثل سکته های قلبی و مغزی بسیار مناسب است.
امنیت در شبکه ­های بدنی بی­سیم
از آنجایی که گره­های WBAN اطلاعات حساسی (علائم حیاتی بدن) را جمع­آوری می­ کنند و ممکن است که در محیط­های خصمانه قرار بگیرند، به کارگیری مکانیسم­های قوی امنیتی امری ضروری است. در کاربردهای پزشکی تهدیدهای امنیتی ممکن است شرایط خطرناکی را برای بیمار ایجاد کند و در گاهی اوقات باعث مرگ وی شود. فرض کنید بر روی یک سیگنالی که حاوی اطلاعات مبنی بر بالا بودن قند خون بیمار است، حمله­ای صورت پذیرد. عدم رسیدن این سیگنال به پزشک یا مراکز درمانی باعث بروز تشنج و در صورت عدم تزریق انسولین به موقع باعث مرگ وی می­ شود. امنیت یکی از مهمترین چالش­های شبکه ­های بی­سیم محسوب می­ شود]۱۳[. امنیت در شبکه ­های WBAN در سه مرحله ارائه شده است:
رمزنگاری^[۳۶]: اطلاعات حیاتی انسان نباید توسط افراد مختلف مورد استفاده قرار گرفته و خوانده شود. پس لزوم رمز نگاری­هایی منطبق بر شبکه­ WBAN امری ضروری است. استفاده از رمزنگاری متقارن کاراتر می­باشد. زیرا رمز نگاری کلید عمومی به دلیل محاسبات سنگینش و بالطبع مصرف انرژی زیاد برای گره­هایی که انرژی محدودی دارند مناسب نیست]۱۴[.
احراز هویت^[۳۷]: برخی از حسگرها با توجه به عامل­هایی که برای آنها در نظر گرفته شده است قادرند تا عملی را بر روی بدن انسان انجام دهند. دسترسی هر کس جهت اقدام بر روی بدن انسان بدون هیچ مرزی ، خطرات بسیاری را پدید می ­آورد. پس احراز هویت باید انجام شود.
تشخیص صحیح خطای انتقال: محافظت در برابر خطای انتقال باید حتما در نظر گرفته شود. فرض کنید خطایی در انتقال داده ­های اورژانسی صورت پذیرد آنگاه ممکن است جان انسانی به دلیل نرسیدن اطلاعات به پزشک یا مرکز مربوطه به خطر بیافتد.
نیازمندی­های امنیتی
نیازهای امنیتی برنامه ­های مراقبت پزشکی و بهداشتی با بهره گرفتن از شبکه ­های حسگر سطح بدن به شرح زیر است:
محرمانه بودن اطلاعات: اطلاعات سلامت بیمار باید محرمانه باشد و تنها در دسترس پزشکان مجاز و مراقبین قرار گیرد. بنابراین لازم است اطلاعات سلامت فرد به صورت محرمانه حفظ شود به طوری که نفوذگر نتواند این اطلاعات را استراق سمع کند. استراق سمع داده ­ها ممکن است به بیمار آسیب برساند زیرا دشمن می ­تواند اطلاعات مربوط به بیمار را برای اهداف غیر قانونی استفاده کرده و حریم خصوصی بیمار نقض شود. بنابراین محرمانگی داده ­ها یک نیاز بسیار ضروری در برنامه ­های مراقبت پزشکی با بهره گرفتن از WBAN می­باشد.
احراز هویت اطلاعات: سرویس تایید و ارائه مجوز برای برنامه ­های کاربردی پزشکی و غیر پزشکی ضروری است. در کاربردهای مراقبت پزشکیWBAN احراز هویت باید برای هر سنسور و ایستگاه پایه به منظور بررسی اینکه داده ­های ارسالی توسط یک سنسور مورد اعتماد است یا نه استفاده ­شود.
احراز هویت قوی کاربر: مهمترین مساله در مراقبت­های پزشکی بی­سیم آسیب­پذیری پیام­ها توسط کاربران غیر مجاز است. بنابرین تایید هویت قوی کاربران باید در نظر گرفته شود. به موجب آن هر کاربر باید صحت خود را قبل از دسترسی به هرگونه اطلاعات فیزیولوژیک بیمار اثبات کند.
جامعیت و یکپارچگی داده ­ها: جامعیت داده ­ها تضمین می­ کند که داده ­ها در هنگام انتقال توسط دشمن دستکاری نشده و تغییر پیدا نکرده ­اند. با توجه به ماهیت پخش شبکه ­های حسگر بی­سیم اطلاعات بیمار می ­تواند توسط دشمن تغییر یافته و برای رویدادهای حیاتی زندگی بیمار خطرناک باشد. به منظور بررسی یکپارچگی داده ­ها باید توانایی شناسایی هر گونه دستکاری داده ­ها وجود داشته باشد. بنابراین مکانیزم­ های بررسی یکپارچگی داده ­ها باید اطمینان حاصل کنند که داده ­های دریافتی توسط دشمن تغییر نیافته­اند.
دسترسی پذیری داده ­ها: در دسترس بودن تضمین می­ کند که خدمات و اطلاعات در زمانی که به آنها نیاز است در دسترس هستند. بنابراین در دسترس پذیری گره­های حسگر پزشکی اطمینان می­دهد که داده ­های سلامت به طور مداوم برای مراقبت­های پزشکی در دسترس هستند. اگر یک گره حسگر توسط دشمن اسیر شده باشد دسترس پذیری داده ­ها از بین رفته است. بنابراین لازم است در کاربردهای مراقبت پزشکی دسترسی پذیری همیشه حفظ شود.
تازگی داده ­ها: در برنامه ­های مراقبت پزشکی حفظ محرمانگی و جامعیت داده ­ها به تنهایی کافی نیست بلکه تازگی داده ­ها نیز باید در نظر گرفته شود. تازگی داده ­ها نشان دهنده این است که اطلاعات فیزیولوژیک ارسالی جدید هستند و تضمین می­ کند هیچ دشمنی نمی­تواند پیام­های قدیم را دوباره پخش کند.
مکان یابی امن: در برنامه ­های مراقبت پزشکی تشخیص مکان بیمار بسیار مهم است. در کاربردهای بلادرنگ فقدان ردیابی هوشمند بیمار به یک مهاجم اجازه می­دهد تا مکان نادرست بیمار را با بهره گرفتن از سیگنال­های کاذب ارسال کند
توزیع کلید^[۳۸]: اگر لازم است دو طرف تبادل اطلاعات یک کلید نشست را به اشتراک بگذارند این کلید باید از افراد غیر مجاز حفاظت شود. یک کلید نشست امن به ارتباطات و تدابیر حفاظتی داده ­ها در برابر حملات مختلف امنیتی کمک می­ کند. بنابراین به منظور حفظ حریم خصوصی بیمار طرح توزیع کارآمد کلید یک نیاز اساسی در کاربردهای مراقبت پزشکی است]۱۵ [.
محرمانگی رو به جلو و عقب: هنگامی که حسگرهای جدید مستقر شده ­اند و حسگرهای قدیمی از کار افتاده­اند، ما پیشنهاد می­کنیم که محرمانه بودن بعد و قبل بهتر است در نظر گرفته شود. محرمانه بودن رو به جلو: یک حسگر نباید قادر به خواندن هر پیامی بعد از ترک شبکه باشد. محرمانه بودن رو به عقب: یک حسگر ملحق شده نباید قادر به خواندن هر پیام منتشر شده قبل باشد]۱۶ [.
تهدیدات امنیتی
در این بخش به تهدیدات امنیتی که ممکن است برای مراقبت­های پزشکی مضر باشد می­پردازیم:
حملات بر روی WBAN به سه دسته اصلی تقسیم می­شوند: (الف) حملات بر روی محرمانه بودن و احراز هویت، متخاصم از طریق استراق سمع و جعل و ارسال دوباره بسته این نوع حملات را انجام می­دهد، (ب) حملات بر روی یکپارچگی سرویس، شبکه مجبور به دریافت اطلاعات غلطی می­ شود. (پ) حملات جلوگیری از سرویس، قابلیت دسترسی به شبکه را مختل می­ کند.

رشیدی و انالویی(۱۳۸۵)، در پژوهشی با عنوان"استفاده از الگوریتم K-means تعدیل یافته برای خوشه­بندی شرکت­های فعال در بازار سهام” از این روش برای خوشه­بندی شرکت­های فهرست شده در شاخص داوجنز(DJ) استفاده کردند. نتایج این پژوهش نشان می­دهد که ۸۳ درصد از شرکت­های مذکور در یک خوشه قرار می­گیرند، لیکن سایر شرکت­های، غیر مرتبط به هم در خوشه­ای دیگر قرار گرفتند.

عظیمی بید­گلی(۱۳۸۵)، در پژوهش خود با عنوان"تعیین معیارهای ارزیابی متوازن و رتبه ­بندی آن­ها با بهره گرفتن از فرایند تحلیل سلسله مراتبی در شرکت­های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران” چهار شاخص حاشیه سود ناخالص، نرخ بازگشت سرمایه ­گذاری، رشد سالانه سود، رشد سالانه فروش و فروش را از دیدگاه منظر مالی بررسی کردند.
انواری رستمی و ختن­لو(۱۳۸۵)، در پژوهشی با عنوان"بررسی مقایسه­ ای رتبه ­بندی شرکت­های برتر براساس نسبت­های سودآوری و شاخص­ های بورس اوراق بهادار تهران” به تفکیک شرکت­های برتر از غیر برتر پرداختند. در این تحقیق بررسی مقایس­های میان دو روش معمول رتبه ­بندی شرکت­ها براساس شاخص­ های برتری بورس اوراق بهادار تهران و نسبت­های سودآوری حسابداری(شامل نسبت سود ناخالص، نسبت سود عملیاتی، نسبت سود خالص، نسبت بازده جمع دارایی­ ها و نسبت بازده حقوق صاحبان سهام که به نظر در شاخص­ های بورس نادیده گرفته شده ­اند) به عمل آمده است. این تحقیق بر­اساس داده ­های پنجاه شرکت برتر طی سه سال ۱۳۸۱ تا ۱۳۸۳ به اجرا در­آمده و همبستگی میان نتایج این دو نوع رتبه ­بندی را مورد بررسی ، مقایسه­ ای قرار می­دهد. نتایج آزمون تجربی نشان­گر آن است که هم­بستگی ضعیفی میان این دو گروه رتبه ­بندی به عمل آمده وجود دارد. این بدان معنی است که شرکت­های برتر منتخب بورس لزوماً دارای رتبه ­های بالاتر ازحیث نسبت­های سودآوری نمی­باشند. بنابراین آنچه را که نسبت­های حسابداری برتر تلقی می­ کنند از حیث بورس برتر محسوب نمی­شوند. به عبارتی دیگر، نسبت­های سودآوری شرکت­های بورس برای پیش ­بینی و تعیین شرکت­های برتر از نظر بورس مناسب نمی­باشند.
عالم تبریز و همکاران(۱۳۸۷)، در پژوهشی با عنوان"ارائه روشی در ارزیابی عملکرد ادارات مالیاتی با بکار­گیری تحلیل مولفه­های اصلی و تحلیل خوشه­ای” به ارائه روشی جهت ارزیابی عملکرد و رتبه­دهی ادارت امور مالیاتی بر حسب ۴ شاخص استخراجی پرداختند; و این شاخص­ های مستقل، با بهره گرفتن از روش Claster Analyses خوشه­بندی گردید. سپس با بهره گرفتن از روش AHP با توجه به الویت­های مورد نظر بر حسب منابع مالیاتی الویت­دهی شده و مجدداً رتبه ­بندی شدند.
دانش­شکیب و فضلی(۱۳۸۸) در پژوهش خود با عنوان"رتبه ­بندی شرکت­های سیمان بورس اوراق بهادار تهران با بهره گرفتن از رویکرد ترکیبی AHP-TOPSIS” شاخص­ های مالی پژوهش خود را پنج نسبت اصلی؛ نقدینگی، اهرم مالی، فعالیت، سودآوری و رشد قرار دارند. هریک از این نسبت­های اصلی نیز تعدادی نسبت فرعی را شامل می­ شود.
آقای نبی باقری(۱۳۸۸)، پژوهشی با عنوان"تعیین و شناسایی معیار­های بخش­بندی بازار محصولات شوینده و پاک شونده(شامپو گلرنگ)” انجام داده که در این تحقیق بازار بر­اساس نیاز مصرف­ کنندگان شهر تهران بخش­بندی شده است ۶ متغیر به عنوان متغیر ورودی وارد الگوریتم تحلیل خوشه­ای K میانگین شد و پس از اجرای تحلیل خوشه­ای بازار به شش بخش تقسیم شد. نتایج حاصل از آزمون­های آماری بیانگر وجود رابطه معنی­دار بین عوامل جنسیت، درآمد، تحصیلات، سن، شغل و وضعیت تاهل مصرف­ کنندگان با منافع مورد نظر مصرف­ کنندگان شامپو که در قالب بخش­های بازار ارائه شده است­می باشد.
آقای محمد صفری کهره(۱۳۸۸)، پژوهشی با عنوان"تجزیه و تحلیل ارزش دراز­مدت مشتری(CLV)^[40] به منظور بخش­بندی و مدیریت سودآوری مشتریان” در بانک ملی انجام داده­اند. در این تحقیق چارچوبی جهت اندازه ­گیری و محاسبه ارزش دراز­مدت مشتریان در حوزه بانکداری معرفی کرده ­اند. برای این منظور حساب­های قرض­الحسنه پس­انداز برای مدت ۴ سال از سال ۱۳۸۴ تا ۱۳۸۷ انتخاب و مبنای تحلیل و اجرای چارچوب مورد­نظر قرار گرفته­اند. پس از محاسبه CLV مشتریان به بخش­بندی مشتریان بر اساسCLV پرداخته و در نهایت به مدیریت سودآوری مشتریان براساس بخش­بندی انجام گرفته پرداخته است.
نیما یحیی­پور جلالی(۱۳۸۸)، پژوهشی با عنوان"بخش­بندی بازدید کنندگان مراکز تجاری شهر تهران بر مبنای نوع فعالیت با بهره گرفتن از تکنیک تحلیل خوشه­ای و تحلیل عاملی” انجام داده است. در این پژوهش فعالیت­هایی که بازدید­کنندگان مراکز تجاری انجام می­ دهند براساس اطلاعات پرسشنامه­هایی که توسط بازدید­کنندگان پاسخ داده شده به صورت چهار عامل فعالیت­های تفریحی و سرگرمی، خرید با برنامه­ی قبلی، کسب اطلاعات خرید و خرید بدون برنامه­ی قبلی در نظر گرفته شده است و از تحلیل خوشه­ای Kمیانگین استفاده شده و در نهایت بازدید­کنندگان به چهار خوشه خریداران سنتی، مشتاقان مراکز تجاری، مشتریان گذری و مشتریان تفریحی تقسیم شده ­اند و خصوصیات هر بخش بررسی شده است.
احمدپور و همکاران(۱۳۸۸)، در مقاله خود با عنوان"استفاده از مدل­های تصمیم ­گیری چند شاخصه­ای در انتخاب سهام شرکت­های دارویی پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران” از دوازده معیار موثر استفاده نمود که این معیار­ها عبارتند از: نسبت قیمت به درآمد، درآمد هر سهم، سود تقسیمی هر سهم، مسبت ارزش بازار به ارزش دفتری هر سهم، نسبت قیمت به فروش، نسبت بدهی به سرمایه، نرخ بازده دارایی، نرخ بازده حقوق صاحبان سهام، مقدار سرمایه ­گذاری بازار، حجم معادلات، روند سود تقسیمی، افشاء و شفافیت اطلاعات شرکت.
میرغفوری و همکاران(۱۳۸۸)، در مقاله خود با عنوان"کاربرد فرایند تحلیل سلسله مراتبی فازی در اولویت­ بندی عوامل موثربر انتخاب سهام در بورس اوراق بهادار تهران از دیدگاه سهامداران” معیارهای موثر بر انتخاب سهام را شناسایی نموه و سپس با بهره گرفتن از روش فرایند تحلیل سلسله مراتبی فازی به اولویت­ بندی معیار­های شناسایی شده پرداخت.
پهلوان و همکاران(۱۳۸۹)، در مقاله خود با عنوان"اولویت­ بندی عوامل موثر بر انتخاب سهام در بورس اوراق بهادار تهران با استفاده ازفرآیند تحلیل شبکه­ ای فازی” معیارهای شناسایی شده پژوهش خود را در چهار خوشه اصلی که شامل خوشه سودآوری، خوشه رشد، خوشه بازار و خوشه ریسک دسته­بندی کردند. در این پژوهش معیارهای خوشه سودآوری شامل(بازده دارایی­ ها، حاشیه سود خالص، سود هر سهم)، معیارهای خوشه رشد شامل(نرخ رشد درآمدها، نرخ رشد سود خالص، نرخ رشد سود هر سهم)، معیارهای خوشه ریسک شامل(ریسک تجاری، ریسک مالی، ریسک سیستماتیک)بتا() و معیار­های خوشه بازار شامل( نسبت ارزش بازار به دفتری، نسبت قیمت به درآمد) شناسایی شدند.
امیری و همکاران(۱۳۸۹)، در مقاله خود با نام"انتخاب سبد سهام بهینه با بهره گرفتن از تصمیم ­گیری چندمعیاره"از ۴ دسته معیار که عبارتند از: خوشه سودآوری که شامل)معیارهای بازده دارایی­ ها (ROA)^[41]، بازده حقوق صاحبان سهام(ROE)^[42]، حاشیه سود خالص، حاشیه سود عملیاتی، سود هر سهم(EPS)، خوشه رشد که شامل)نرخ رشد درآمدها، نرخ رشد سود خالص، نرخ رشد سود هر سهم، نرخ رشد پایدار(، خوشه ریسک که شامل(ریسک تجاری، ریسک مالی، ریسک سیستماتیک(بتا)) و خوشه بازار که شامل(نسبت ارزش بازار به دفتری(P/BV)، نسبت قیمت به درآمد­ها(P/E)، نسبت سود تقسیمی(DPS/EPS)^[43] ، آن­ها با بهره گرفتن از روش فرایند تحلیل شبکه­ ای وزن معیار­ها را محاسبه نموده و با بهره گرفتن از روش تاپسیس به رتبه ­بندی شرکت­ها پرداخته و با بهره گرفتن از روش الگوریتم ممتیک سبد سهام بهینه را بدست آوردند.
رضا صالح­زاده و همکاران(۱۳۸۹)، در پژوهشی با عنوان” ترکیب روش­های خوشه­بندی، AHP و کانو برای توصیف خدمات بانک سامان در شهرستان قم” به بخش­بندی مشتریان می­پردازند. در این پژوهش بعد از جمع­آوری داده ­ها، خوشه­بندی روی آن­ها انجام شد; سپس با بهره گرفتن از AHP خوشه ­ها الویت­بندی شده و در نهایت با بهره گرفتن از الگوی کانو، نیاز­های هر خوشه تعیین شد و خدمات متناسب با هر خوشه پیشنهاد شد. بعد از خوشه­بندی تعداد خوشه ­ها چهار عدد تعیین شده و الویت خوشه ­ها به ترتیب خوشه دوم، سوم، اول و خوشه چهارم به دست آمد. سپس با توجه به تحلیل­های انجام شده، نیازهای افراد خوشه اول بیش تر یک بعدی، جذاب و بی تفاوت; خوشه دوم و سوم، بیش­تر الزامی و خوشه چهارم بیش­تر یک بعدی به دست آمده­اند. نتایج این پژوهش نشان می­دهد که تلفیق سه روش مورد بحث، فنی توانمند ایجاد می­ کند که به وسیله آن یک سازمان می ­تواند با بخش­بندی بازار، شناسایی مشتریان با ارزش و کسب رضایت آن­ها، مزیت رقابتی به دست آورد.
عباسی و مشعشعی(۱۳۸۸)، در پژوهشی با عنوان"ارائه­ مدلی نوین در رتبه ­بندی و ارزیابی مالی شرکت­ها” با ترکیب روش AHP با نظریه فازی شرایط عدم اطمینان را به گونه ­ای منطقی و کاربردی مدلسازی کردند; و با بهره گرفتن از پرسشنامه توزیع شده بین گروه ­های مختلف تأثیر­گذار در تصمیمات سرمایه ­گذاران اوزان شاخص ­ها را محاسبه و درنهایت با بهره گرفتن از روش TOPSIS شرکت­های عضو صنعت فلزات اساسی بورس اوراق بهادار تهران را رتبه ­بندی نمودند.
وفایی و بابایی(۱۳۸۹)، در پژوهشی با عنوان"طراحی مدل تصمیم ­گیری چند شاخصه فازی گروهی جهت رتبه ­بندی سهام در بورس اوراق بهادار تهران” به طراحی مدل پرداختند. آن­ها در تحقیق خود جهت انتخاب شاخص ­ها، از خبرگان در حوزه بورس و مدیریت مالی نظرخواهی به عمل آوردند. نتایج این مرحله از تحقیق آن­ها به انتخاب ۴ شاخص بازدهی، نرخ بازده حقوق صاحبان سهام، نسبت جاری و نسبت اهرم مالی(حقوق صاحبان سهام به کل دارایی­ ها) منجر گردید. در تحقیق آن­ها تمامی شاخص ­ها جنبه مثبت دارند، یعنی هر چه مقدار عددی آن­ها بیشتر باشد، از نظر تصمیم­گیرنده، مطلوب­تر است.
محبوبه خواجوند و محمد جعفر تارخ(۱۳۹۰)، در مقاله­ای که با عنوان"تحلیل بخش­بندی مشتریان بر­اساس مولفه­های ارزش مشتری” در یک بانک خصوصی انجام دادند به تحلیل بخش­بندی مشتریان براساس مولفه­های ارزش مشتری(CLV) در یکی از بانک­های خصوصی ایران پرداخته­اند. براساس داده ­های معاملاتی، دموگرافیک و داده ­های رفتاری مشتریان آن­ها را به ۴ گروه مشتریان طلایی، مشتریان با ارزش، مشتریان با ارزش کم و مشتریان بی وفا بخش­بندی کرده ­اند.
غلامیان و نیک­مرام(۱۳۹۰)، در پژوهشی با عنوان"ارائه الگویی تطبیق یافته برای بخش­بندی مشتریان بانک­ها براساس ارزش دوره عمر آنان” به ارائه الگویی تطبیق یافته برای بخش­بندی مشتریان در صنعت بانکداری خرد پرداختند; و بعد از ارائه مدل بر روی اطلاعات حساب جاری مشتریان بخش­بندی لازم را انجام دادند.
فرید و پور­حمیدی(۱۳۹۰)، در پژوهشی با عنوان"بخش­بندی سهام شرکت­های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران با بهره گرفتن از تحلیل خوشه­ای فازی” به بخش­بندی سهام شرکت­های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران در بازه زمانی سال­های ۱۳۸۴ تا ۱۳۸۸ پرداختند. نتایج بررسی آنان نشان داد که بخش اعظم این شرکت­ها در سبد سهام ترکیبی قرار می­گیرند، لیکن گرایش آن­ها به سبد سهام رشدی است.
خلاصه فصل دوم:
این فصل با توجه به موضوع مورد پژوهش، شامل هشت بخش است. در ابتدای فصل به تعریف سهام و انواع آن پرداخته شد. سپس در بخش دوم به تعریف بازار بورس، انواع بورس، تاریخچه بورس اوراق بهادار تهران پرداختیم. بخش سوم این فصل به سهام رشدی و ارزشی تعلق دارد که شامل مفاهیمی چون تعریف سهام رشدی و ارزشی، تفاوت سهام رشدی و ارزشی می باشد. در بخش سوم تعریف شاخص و انواع شاخص­ های مالی آمده است. در بخش چهارم فرایند تحلیل سلسله مراتبی، ویژگی­های آن، روش فرایند سلسله مراتبی و فرایند سلسله مراتبی گروهی توضیح داده شده است. بخش بعدی این فصل به تعاریف مفهوم خوشه­بندی می ­پردازد; مفاهیمی همچون تجزیه و تحلیل خوشه­ای، هدف تجزیه و تحلیل خوشه­ای، انواع و کاربردهای خوشه­بندی در این بخش آمده است و نهایتاً در بخش آخر پیشینه تحقیق از دو جنبه مورد بررسی قرار می­گیرد. بخش اول آن به مطالعات انجام شده در زمینه سهام رشدی و ارزشی و شاخص­ های مالی می ­پردازد; و بخش دوم آن به بررسی مطالعات انجام شده در زمینه فرایند تحلیل سلسله مراتبی و خوشه­بندی می ­پردازد که در دو قسمت پژوهش­های خارجی انجام شده و پژوهش­های داخلی انجام شده به آن پرداختیم.
فصل سوم
روش تحقیق
مقدمه:
انتخاب روش پژوهش یکی از اساسی­ترین بخش­های این فرایند به شمار می­رود، چه بسا پژوهش­هایی که به علت عدم استفاده از روش­های مناسب عملاً موجب هزینه­ های اضافی شده و یا به نتایج مطلوبی نرسیده­اند. لذا برای اینکه بتوان نتایج درستی بدست آورد، لازم است از یک روش پژوهش علمی مناسب و متناسب با موضوع استفاده شود تا با هزینه کمتر و سرعت و دقت بیشتر نتیجه مطلوب حاصل آید. انتخاب روش بستگی به هدف­ها و ماهیت موضوع و امکانات اجرایی آن دارد.
در این فصل به منظور آشنایی با چگونگی روش پژوهشی که در رسیدن به اهداف مورد استفاده قرار گرفته است، مباحث نوع پژوهش، جامعه آماری، روش نمونه گیری، روش گردآوری اطلاعات، ابزار گردآوری اطلاعات، متغیرها، روایی و پایایی پرسشنامه و روش­های تجزیه و تحلیل داده ­ها مورد بررسی قرار می­گیرد.
۳-۱- نوع پژوهش
با توجه به اهداف پژوهش حاضر و با در نظر گرفتن اینکه از روش­های مطالعه­ کتابخانه­ای و بررسی متون و نیز از پرسش­نامه به عنوان وزن معیارها استفاده شده است، پژوهش حاضر از نظر ماهیت و روش توصیفی - پیمایشی است.
۳-۲- جامعه آماری پژوهش
جامعه آماری این پژوهش، شرکت­های حاضر در بورس اوراق بهادار تهران مربوط به سال­های ۱۳۹۰،۱۳۸۹و ۱۳۹۱ می­باشد که در مجموع ۴۲۷ شرکت می­باشند. همچنین کلیه کارشناسان و خبرگان بورس، عضو جامعه آماری می­باشند.
۳-۳- شیوه نمونه گیری و حجم نمونه
نمونه گیری به روش در دسترس که نمونه گیری غیر تصادفی می­باشد، صورت گرفته است. به این ترتیب با مراجعه به مراجع کتابخانه­ای از جمله کتابخانه سازمان بورس، شرکت­هایی که در سال­های مذکور اطلاعات مربوط به شاخص­ های مالی آن ها موجود بوده به عنوان نمونه پژوهش انتخاب شده ­اند; در نتیجه، فرایند یاد شده، تعداد ۳۵۳ شرکت به عنوان شرکت­های عضو نمونه برگزیده شده ­اند.
برای رتبه ­بندی و وزن­دهی به شاخص­ های پژوهش، پرسشنامه­ای به منظور تحلیل سلسله مراتبی این شاخص ­ها به کمک استاد راهنمای مربوطه طراحی گردید که بین شش نفر از خبرگان در زمینه بورس اوراق بهادار توزیع و جمع­آوری گردید.
۳-۴- روش گردآوری اطلاعات
روش­های گردآوری اطلاعات را به طور کلی می­توان به دو طبقه روش­های کتابخانه­ای و روش­های میدانی تقسیم نمود (حافظ نیا،۱۳۸۳). در این پژوهش برای جمع­آوری اطلاعات مربوط به پاسخ گویی به سؤالات با ساختار سلسله مراتبی به طور عمده از روش میدانی استفاده شده است و برای جمع­آوری اطلاعات مربوط به شاخص­ های موردنظر پژوهش از روش­های کتابخانه­ای(مطالعه کتاب­ها، مقالات، مجلات، طرح­های پژوهشی و بانک­های اطلاعاتی سازمان بورس اوراق بهادار و اینترنتی) استفاده شده است.
۳-۵- متغیرهای پژوهش
شاخص­ های انتخابی برای خوشه­بندی سهام شرکت­های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران از طریق مطالعه کتب و مقالات بین المللی و بررسی شاخص­ های مشابه گردآوری شد و پس از گفتگو با ۸ نفر از خبرگان در این زمینه(مدیران و کارشناسان سازمان بورس، اساتید رشته­ های اقتصاد و حسابداری)، ۱۰ شاخص نهایی برای خوشه­بندی انتخاب گردید. با توجه به مبانی نظری پژوهش و اجماع گروهی خبرگان، متغیرهای تحقیق برای شناسایی سهام رشدی و ارزشی به صورت زیر شناسایی شده اند:

1. 1. نسبت قیمت به درآمد هر سهم

1. 1. نسبت ارزش بازار به ارزش دفتری

1. 1. سود هر سهم

1. 1. سود تقسیمی

1. 1. مومنتوم

1. 1. نرخ رشد پنج ساله درآمد هر سهم

1. 1. میزان تغییر پنج ساله نسبت قیمت به درآمد هر سهم

1. بازده حقوق صاحبان سهام