تاکنون چندین پیشنهاد درباره نقش BLG در شیر گاو ارائه شده است ولی هیچ‌ یک از آن‌ها یک عملکرد فیزیولوژیکی مشخص را توضیح نمی‌دهد. BLG در فرم طبیعی (دیمر) به اسیدهای معده بسیار مقاوم است، به همین دلیل عملکرد اولیه‌اش تغذیه‌ای نیست (Mansouri, Haertle et al. ۱۹۹۷, Papiz, Sawyer et al. ۱۹۸۶). احتمالاّ BLG در فعالیت لیپاز^[۹۱] در پیش معده (Perez, Sanchez et al. ۱۹۹۲) و افزایش انتفال اسیدهای چرب و رتینول به دلیل پایداری در pH اسیدی دخیل است (Burczynski, Moran et al. ۱۹۹۰, Puyol, Dolores Perez et al. ۱۹۹۵). این پروتئین به صورت دست‌نخورده به روده کوچک می‌رسد و سپس در آن‌جا هضم شده و مولکول‌های متصل به آن آزاد می‌شوند. همچنین پیشنهاد شده‌است که پپتید‌های فعال زیستی تشکیل شده از BLG برای نوزادان مفید هستند (Sawyer and Kontopidis 2000, Yamauchi, Usui et al. ۲۰۰۳) و ایمنی غیرفعال^[۹۲] را بهبود می‌بخشند. BLG به دیواره روده متصل شده و احتمالا جایگزین بسیاری از میکروارگانیسم‌های^[۹۳] مضر در روده‌ی نوزادان می‌شود (Ouwehand, Salminen et al. ۱۹۹۷).

یکی دیگر از عملکرد‌های احتمالی که برای BLG در نظر گرفته شده‌است توانایی این پروتئین در جلوگیری از فعالیت آنزیم فسفوپروتئین فسفاتاز^[۹۴] طحال است که بر روی سوخت و ساز فسفات در داخل سلول‌های غدد پستانی اثر می‌گذارد. BLG گاوی از هیدرولیز پارانیتروفنیل‌فسفات^[۹۵] توسط فسفوپروتئین‌فسفاتاز‌های ترشح شده توسط طحال جلوگیری می‌کند (Farrell Jr and Thompson 1990).
مطالعات دیگری بر روی BLG نشان داد که این پروتئین می‌تواند تحریک کننده دستگاه ایمنی بدن باشد. بونوس^[۹۶]، کنگ‌شاون^[۹۷] و گلد^[۹۸] در سال ۱۹۸۸ تحقیقات گسترده‌ای بر روی خصوصیات دستگاه ایمنی بدن در حضور غلظت‌های مختلفی از BLG شیر گاو انجام دادند و به این نتیجه رسیدند که خواص ایمنی بدن با افزایش غلظت این پروتئین، افزایش می‌یابد، به عبارت دیگر حضور BLG باعث افزایش ایمنی بدن می‌شود. این گروه برای انجام این تحقیقات، دو نوع رژیم غذایی را بر روی موش‌ها آزمایش کردند که یکی سرشار از BLG با غلظت زیاد و دیگری حاوی پروتئین‌های کازئین به جای BLG بود. این گروه دریافتند که پاسخ ایمنی بدن در موش‌هایی که رژیم غذایی آن‌ها سرشار از BLG بود افزایش چشمگیری داشته است. همچنین این گروه با انجام یک سری آزمایش‌هایی بر روی پروتئین‌های شیر که دناتوره نشده‌اند، دریافتند که بالاترین پاسخ دستگاه ایمنی بدن هنگامی است که پروتئین‌های شیر به صورت طبیعی و با بالاترین حلالیت باشند (Bounous, Mark et al. ۱۹۸۸). همچنین قطعات پپتیدی ۱۰۵-۱۰۲، ۱۴-۹ و ۱۰۰-۴۹ در این پروتئین دارای خاصیت ضدفشارخونی^[۹۹] هستند که با نام کلی لاکتوکینین‌ها^[۱۰۰] شناخته می‌شوند و از هضم تریپسینی^[۱۰۱] یا تریپسینی/کیموتریپسینی^[۱۰۲] حاصل می‌شوند (Roufik, Gauthier et al. ۲۰۰۷).
به تازگی نیز شباهت توالی BLG به گلیکودلین بررسی شده است. گلیکودلین، لیپوکالینی است که به مقدار زیاد در سه ماهه اول حاملگی در رحم انسان تولید می‌شود. به همین دلیل پیشنهاد شده است که BLG نقش مهمی در رحم در اوایل حاملگی دارد (Kontopidis George et al. 2002).
۱-۳- خالص سازی^[۱۰۳]
۱-۳-۱- خالص سازی پروتئین
این واقعیت که پروتئین‌ها مواد مفیدی هستند به صورت همگانی پذیرفته نشده بود تا اینکه پس از سال ۱۹۲۶ جیمز سامنر^[۱۰۴] در ابتدا آنزیم اوره‌آز را به صورت بلور به دست آورد. در نیمه اول قرن بیستم روش‌های خالص‌سازی موجود برای پروتئین نسبت به اکنون بسیار خام و ساده بودند و خالص‌سازی پروتئین کار بسیار دشواری بود، اما به هر حال تا سال ۱۹۴۰ بیش از ۲۰ آنزیم در حالت خالص به دست آمدند. از آن به بعد ده‌ها هزار پروتئین در مقادیر متنوع خالص‌سازی و ویژگی ‌یابی شدند(Sodja 1996).
بخش عظیمی از تحقیقات بیوشیمیایی شامل خالص‌سازی با دقت بالای مواد می‌باشد، زیرا برای بررسی خواص فیزیکی-شیمیایی مواد خالص شده، آن‌ها باید تا حدود زیادی بدون آلودگی باشند. البته این کار دشوار است، زیرا مواد موجود در مخلوط شباهت‌های بسیاری دارند. در صورتی که منابع متعددی پروتئین مورد نظر ما را به همراه داشته باشند، انتخاب یک منبع درست پروتئینی می‌تواند کار را بسیار آسان کند (Sodja 1996).
گام اول در جداسازی و خالص کردن یک مولکول پروتئینی، درآوردن آن به شکل محلول است. در مدت زمانی که در حال کار با پروتئین هستیم، ممکن است در معرض مواد مختلفی قرار بگیرد که این مواد می‌توانند پروتئین را به صورت غیر قابل برگشت تخریب کنند. این اثرات باید به دقت در تمامی مراحل فرایند خالص‌سازی کنترل شوند، در غیر این صورت مقدار پروتئین موجود به شدت کاهش یافته و یا از بین می‌رود (Sodja 1996).
توسعه و گسترش سانتریفوژهای یخچال‌دار، یک روش صاف کردن کارآمدتر را فراهم کرده‌است، اما هنوز هم برای حجم‌های زیاد روش صاف کردن ترجیح داده می‌شود، که در بسیاری از فرایند‌های خالص‌سازی جزء مراحل اولیه می‌باشد (Scopes 1994).
۱-۳-۲- خالص‌سازی BLG
پروتئین‌های اصلی آب پنیر، BLG و آلفالاکتالبومین هستند. این پروتئین‌ها ویژگی‌های تغذیه‌ای و عملکردی متعددی دارا می‌باشند که جهت کاربردهای صنعتی مانند افزودنی‌های غذایی، امولسیون‌^[۱۰۵]سازی و عوامل صابونی کردن و غیره استفاده می‌شوند. ولی فعالیت آن‌ها که در حالت خالص بیشتر خواهد بود (Alomirah and Alli 2004, Vyas, Izco et al. ۲۰۰۲). برآورد شده است که BLG در صورتی که با هزینه پایین تولید شود، می‌تواند افزودنی خوراکی مفیدی باشد (Konrad, Lieske et al. ۲۰۰۰).
تغییر در ساختار طبیعی پروتئین باعث اثر گذاشتن بر روی خصوصیات عملکردی آن می‌شود، از این رو علاقه شدیدی به جداسازی^[۱۰۶] و خالص کردن بدون دناتوره شدن و از دست رفتن فعالیت زیستی BLG ایجاد شده است (Neyestani, Djalali et al. ۲۰۰۳). BLG به دلیل خصوصیاتی که دارد، به راحتی از شیر خالص‌سازی می‌شود. برای مثال BLG یکی از پروتئین‌های آب پنیر است که بیشترین مقاومت را به رسوب شدن در برابر تری‌کلرواستیک‌ اسید نشان می‌دهد (Fox KK, Holsinger et al. ۱۹۶۷). روش‌های بسیاری برای جداسازی BLG توصیه شده‌اند اما اغلب آن‌ها عملی نیستند و تنها برای مصارف آزمایشگاهی قابل استفاده‌اند و هنوز ما نیازمند روشی هستیم که بتوان از آن برای حجم‌های بسیار زیاد استفاده کرد تا هزینه تولید این پروتئین کاهش یابد (Konrad et al. 2000).
اولین بار در سال ۱۹۳۴، پالمر^[۱۰۷]، جداسازی BLG را از شیر، و بلوری کردن آن را گزارش کرد. از آن زمان تا کنون پیشرفت‌های بسیاری در روش‌های خالص سازی صورت گرفته است و تنها زمان‌بر بودن این روش‌ها است که همچنان باقی است (Fox KK et al. 1967).
BLG به طور معمول با بهره گرفتن از روش پالمر خالص‌سازی می‌شود (Palmer 1934) ، که البته گاهی با تغییراتی همراه است و اساس آن دیالیزهای مشقت‌بار بخش لاکتالبومین جدا شده توسط فرایندهای خارج‌سازی از محلول^[۱۰۸] است. بخش لاکتالبومین ‌دارای یک پروتئین اصلی دیگر آب پنیر نیز به نام آلفالاکتالبومین می‌باشد (Gordon and Semmett 1953).
دیده شده است که خارج نکردن کامل بتالاکتوگلوبولین از محلول در بلوری شدن آلفالاکتالبومین در مراحل بعدی تداخل ایجاد می‌کند (Gordon and Ziegler 1955). همچنین مشخص شده است که آلفالاکتالبومین تمایل به ایجاد تداخل در تشکیل بلورهای بتالاکتوگلوبولین دارد و خالص شدن آن‌ها را تحت تاثیر قرار می‌دهد (Aschaffenburg and Drewry 1957). بنابراین جداسازی کامل این دو پروتئین در مراحل اولیه، خالص‌سازی بسیار بهتری را فراهم می‌کند. زویگ^[۱۰۹] و همکاران، تلاش کردند که این دو پروتئین را پس از رسوب با کلریدآهن از هم جدا کنند، اما موفق به جداسازی بسیار ضعیفی شدند و میزان کمی آلفلاکتالبومین خالص شده را به دست آورند (Zweig and Block 1954). از این رو یکی از فاکتورهای مهم یک روش خوب خالص‌سازی می‌تواند جداسازی BLG و آلفالاکتالبومین از یکدیگر باشد.
یکی از بهترین روش‌های خالص سازی BLG روش آشافنبرگ^[۱۱۰] و همکاران است که با رساندن pH آب پنیر حاوی به ۲ ، آلفالاکتالبومین و سرم‌آلبومین و به میزان کمی BLG رسوب می‌کند و BLG را به صورت محلول باقی می‌گذارد. البته این روش مشکلاتی هم دارد، مانند در دسترس نبودن بی‌آب. همچنین دمای ۴۰ موجو در این روش غیر ضروری است. بتالاکتوگلوبولین در pH بالای ۹ نیز به صورت برگشت‌ناپذیر دناتوره می‌شود، بنابراین در خالص سازی این پروتئین محدوده pH و دما باید به دقت رعایت شود(Aschaffenburg and Drewry 1957).
۱-۳-۳- انواع روش‌های خالص سازی BLG
روش‌های متعددی برای خالص سازی BLG می‌توان به کار برد از جمله آن‌ها خارج سازی از محلول (Aschaffenburg and Drewry 1957)، رسوب‌دهی انتخابی (Amundson, Watanawanichakorn et al. ۱۹۸۲)، رسوب دادن به وسیله تری‌کلرواستیک اسید (Fox KK et al. 1967)، گرما دادن در pH پایین (Pearce 1983)، کروماتوگرافی تمایلی^[۱۱۱] (Bläckberg and Hernell 1980)، کروماتوگرافی تعویض آنیونی^[۱۱۲] (Gerberding and Byers 1998, Skudder 1985)، کروماتوگرافی تعویض کاتیونی^[۱۱۳] با بهره گرفتن از رزین‌های کووالانت (Uchida, Sato et al. ۱۹۹۶)، کروماتوگرافی اندازه‌ای (Hill, Irvine et al. ۱۹۸۶)، کروماتوگرافی هیدروفوبی^[۱۱۴] (Chaplin 1986)، و ترکیب تیمار آنزیمی^[۱۱۵] و صاف کردن (Kinekawa and Kitabatake 1996) را می‌توان نام برد.
۱-۳-۳-۱-روش خارج‌سازی از محلول
۱-۳-۳-۱-۱- روش آشافنبرگ و همکاران
آشافنبرگ و همکاران از روش خارج کردن از محلول برای خالص سازی این پروتئین استفاده کردند. آن‌ها این اعتقاد را داشتند که جداسازی اولیه بتالاکتوگلوبولین و آلفالاکتالبومین نتیجه بهتری را در پایان فرایند خالص‌سازی فراهم می‌کند. این روش از لحاظ سادگی و نتیجه نهایی یکی از بهترین روش‌ها است که اصول کلی آن به شرح زیر می‌باشد:
شیر تمیز را ابتدا آماده کرده و آن را به دمای ۴۰ رسانده و بی‌آب () را همراه با هم زدن اضافه نموده. پس از اینکه نمک به صورت کامل حل شد و اجازه داده شد که دما به زیر ۲۵ برسد، مخلوط را با بهره گرفتن از کاغذ صافی، صاف کرده که ماده صاف شده دارای لاکتالبومین است و رسوب حاوی گلوبولین‌ها و جربی و غیره می‌باشد. حجم ماده صاف شده را اندازه‌گیری کرده و HCl ( )را با تکان دادن شدید به مخلوط می‌افزاییم. افزودن HCl را تا آن‌جا ادامه داده که pH به زیر ۲ برسد و باعث رسوب سریع تمامی پروتئین‌ها به جز BLG شود. در این مرحله اگر محلول به حال خود رها شود، تمایل به رسوب پیدا می‌کند و باید توسط حرارت دادن مجدد، دوباره حل شود، زیرا غلظت آن در مرحله بعدی خارج سازی BLG از محلول مورد نیاز است. رسوب در این مرحله را با سانتریفوژ دور بالا از محلول می توان جدا کرد، گرچه رسوب به خوبی تجمع پیدا نمی‌کند و جهت به دست آوردن رسوب به میزان کافی باید آن را صاف کرد. اکنون می‌توان با پروتئین‌های جدا شده به صورت مستقل کار کرد. BLG را که اکنون در محلول وجود دارد، با () می‌توان رسوب داد (Aschaffenburg and Drewry 1957).
در واقع مزیت اصلی این روش، جداسازی BLG و آلفالاکتالبومین در مراحل اولیه از طریق یک اسیدی کردن ساده است که اجازه می‌دهد تا به صورت هم‌زمان یا جداگانه مورداستفاده قرار گیرند (Aschaffenburg and Drewry 1957).
۱-۳-۳-۱-۲- روش آرمسترانگ^[۱۱۶] و همکاران
در این روش به دلیل دسترسی آسان‌تر، به جای نمک موجود در روش آشافنبرگ و همکاران که است، از استفاده می‌شود. و دمای ۴۰ غیر ضروری حذف شده است. این روش به صورت کلی به شکل زیر است:
به شیرخام آمونیوم‌سولفات^[۱۱۷] را در دمای ۲۰ اضافه کرده و مخلوط را برای مدت زمان ۲ ساعت به حال خود رها نموده. سپس با بهره گرفتن از کاغذ صافی واتمن^[۱۱۸](cm20( مخلوط را صاف کرده. رسوب باقی مانده را دور ریخته و pH محلول آب‌پنیر ( ) را به ۵/۳ رسانده که این کار را با افزودن HCl M1 انجام می‌دهیم. پس از مدت زمان ۱ ساعت محلول را سانتریفوژ نموده. رسوب این مرحله (a2) حاوی آلفالاکتالبومین است و در صورت نیاز نگه‌داری می‌شود، و باید pH آن توسط آمونیاک به ۷ برسد. اما محلول به دست آمده با M1 به pH ۶ رسانده می‌شود و دوباره مقداری آمونیوم سولفات به محلول افزوده می شود تا BLG رسوب کند. مخلوط را یک شبانه روز در دمای ۲ ۲۰ به حال خود رها می‌کنیم. سپس به مدت ۳۰ دقیقه سانتریفوژ می‌شود. رسوب را جمع‌ آوری کرده و دوباره در دور بالاتر سانتریفوژ صورت می‌گیرد. محلول را دور ریخته و رسوب را در بافر استات حل کرده. سپس به مدت ۲۴ تا ۲۸ ساعت تحت دیالیز قرار می‌گیرد. پروتئین را قبل از خشک کردن با خلاء در دمای پایین در ۸۰- و پس از خشک شدن در دمای۲۰- نگه داری می‌شود (Armstrong, McKenzie et al. ۱۹۶۷).
۱-۳-۳-۲ -خالص‌سازی برای حجم‌های بالا
برای این روش به جای شیر می‌توانیم از ^[۱۱۹]WPI و ^[۱۲۰]WPC استفاده کنیم. به دلیل توان استفاده از حجم‌های بالا این روش یک روش صنعتی است و طرفداران ویژه خود را دارد. این روش می‌تواند با بررسی‌های بیشتر کارایی بالاتری پیدا کرده و به شیوه‌های ساده‌تری نیز تبدیل شود.
WPI و WPC را تا به دست آمدن غلظت در آب حل کرده. سپس با بهره گرفتن از سدیمسیترات^[۱۲۱] یا سدیم‌هگزامتافسفات^[۱۲۲] ۱.۵۰)) تیمار می‌شوند و سپس با اسید سیتریک N6 به pH 9/3 رسانده می‌شوند. اکنون در دمای ۳۵ به مدت ۴۰ دقیقه نگه‌داری می شود. مخلوط حاصل را به مدت ۳۰ دقیقه در دمای ۴ در دور g5000 سانتریقوژ کرده که این مرحله جهت رسوب آلفالاکتالبومین در حالت آپوآلفالاکتالبومین بدون کلسیم صورت می‌گیرد. محلول و رسوب مرحله قبل با NaCl 7% شسته شده و در دور g10000 و دمای ۴ به مدت ۲۰ دقیقه سانتریفوژ می‌شوند. اکنون محلول مرحله قبل را ۲۴ ساعت در برابر آب دوبار تقطیر^[۱۲۳] دیالیز^[۱۲۴] نموده. این محلول حاوی BLG است، که پس از خشک کردن با خلاء در دمای پایین^[۱۲۵] می‌توان آن را به شکل پودر درآورد (Alomirah and Alli 2004).
۱-۳-۳-۳- خالص‌سازی با تری‌کلرواستیک اسید (TCA)
BLG به دلیل این‌که بسیار به رسوب تری‌کلرو استیک اسید مقاوم است، به راحتی می‌تواند از شیر جدا شود. پس می‌توان کازئین را حذف اسیدی کرده و بقیه پروتئین‌ها را هم با تری‌کلرو استیک اسید حذف کرد تا تنها BLG در محلول باقی بماند. این روش که بر اساس یک ویژگی‌های منحصربه‌ فرد BLG بنا شده است، مزیت اصلیش کاهش تعداد مراحل آزمایش است که خالص‌سازی را بسیار آسان کرده است. مراحل انجام این روش به شکل زیر است:
pH شیر خام را توسط HCl () به ۷/۴ رسانده می‌شود. در این حالت شرایط رسوب کازئین فراهم شده است و کازئین به راحتی رسوب می‌کند. پس از چند ساعت که واکنش کامل انجام شد مخلوط دارای pH ۷/۴ را صاف می‌کنیم تا کازئین رسوب کرده را خارج کنیم. مقداری TCA در آب حل شده را به آرامی در محلول باقی مانده حل نموده که این کار همراه با هم زدن^[۱۲۶] خواهد بود. پس از افزودن تری‌کلرواستیک اسید، مخلوط را ۳۰ دقیقه به حال خود رها کرده، که در این مرحله تمامی پروتئین‌ها به غیر از BLG رسوب خواهند کرد. رسوب‌ها را با سانتریفوژ از مخلوط جدا کرده و محلول به دست‌آمده را که دارای BLG خالص می‌باشد را جهت تغلیظ بیشتر تحت دیالیز منفی قرار می‌دهیم. از این مرحله به بعد جهت به دست آوردن رسوب خالص BLG دو روش را می‌توان در دستور کار قرار داد. اول این‌که می‌توان با افزودن آمونیوم سولفات به محلول باعث رسوب آن شد، و یا اینکه دیالیز را در برابر آب دوبار تقطیر آنقدر ادامه داد، تا در اثر افزایش بیش از حد غلظت رسوب حاصل شود. این روش علاوه بر سادگی به دلیل انتخابی بودنش بر اساس ویژگی خاص BLG اهمیت ویژه‌ای دارد (Fox KK et al. 1967).
۱-۳-۳-۴- خالص‌سازی با بهره گرفتن از هضم پپسینی
تفاوت حلالیت در حضور آمونیوم‌سولفات، جداشدن BLG و آلفالاکتالبومین را در pH ۲ ممکن می‌سازد، اما روش‌های دیگری نیز جهت جداسازی این دو پروتئین وجود دارد. برای مثال BLG طبیعی نسبت به هضم پپسینی و کیموتریپسینی مقاوم است در حالی که آلفالاکتالبومین نسبت به این آنزیم‌ها حساس است. با بهره گرفتن از این اختلاف می‌توان به جداسازی این دو پروتئین پرداخت که به روش‌های مختلفی این کار انجام شده است (Kinekawa and Kitabatake 1996).
در این روش ابتدا pH آب‌پنیر را با بهره گرفتن از HCl N2به ۲ رسانده می‌شود. سپس محلول را در دمای ۳۷ به مدت ۱۰ دقیقه نگه‌داری کرده. واکنش آنزیمی را در همین دمای ۳۷ ترتیب داده، که در آن نسبت پروتئین به آنزیم ۲۰۰ به ۱ خواهد بود. پس از انجام شدن تیمار آنزیمی، بخش‌های پروتئینی با آمونیوم‌سولفات جمع‌ آوری شده و دیالیز می‌شوند که با بهره گرفتن از صاف کردن بسیار دقیق (با صافی‌های دارای منافذ ۳۰-۲۰ کیلو دالتنی^[۱۲۷]) BLG را می‌توان جدا نمود (Kinekawa and Kitabatake 1996).
۱-۳-۳-۵- خالص سازی با بهره گرفتن از کروماتوگرفی تعویض یونی
یکی از دقیق‌ترین روش‌ها استفاده از شیوه کروماتوگرافی است که حساسیت بالایی دارد، اما این شیوه هزینه بالاتری نسبت به دیگر روش‌ها دارد و صرفاّ جهت کارهای آزمایشگاهی مورد استفاده قرار می‌گیرد و برای مصارف صنعتی و حجم‌های زیاد غیر قابل استفاده است. این روش بدین صورت است که:
دی‌متیل‌آمینو‌اتیل تویوپیرل^[۱۲۸] (DEAE-TP) را جهت کروماتوگرافی یونی آماده کرده. کروماتوگرافی با بهره گرفتن از ستون cm 18 cm 5/1 از DEAE-TP انجام می شود. آب‌ پنیر از قبل تهیه شده از ستون عبور داده می‌شود و پس از انجام این مرحله ستون را با بافر تریس-HCl^[129] M ۰۵/۰ که دارای pH ۵/۸ است شست و شو صورت می‌گیرد، که در این ستون آلفالاکتالبومین خارج شده و BLG جذب ستون می شود (Ye, Yoshida et al. ۲۰۰۰).
۱-۳-۳-۵- خالص‌سازی با بهره گرفتن از رسوب‌دهی انتخابی
برای به کار بردن این روش در ابتدا باید حذف یونی^[۱۳۰] از محلول و غلیظ‌سازی اولیه از محلول صورت پذیرد. پس از انجام موارد فوق با بهره گرفتن از صاف‌کردن بسیار دقیق، امکان حذف جزیی آب، نمک و لاکتوز فراهم می‌شود. محلول حاصل را به pH ۶۵/۴ رسانده، که این کار با بهره گرفتن از HCl انجام می‌شود. در مرحله بعدی محلول دارای pH ۶۵/۴ را تحت دیالیز الکتریکی قرار داده تا یون‌های ، ، و غیره حذف شوند. آب پنیر حذف یونی شده را دوباره به pH ۶۵/۴ برگردانده تا رسوب BLG حاصل شود. رسوب تشکیل شده را با بهره گرفتن از سانتریفوژ جدا کرده و جهت خشک کردن در دمای پایین آماده می‌کنیم (Amundson et al. 1982).
۱-۴- تغییرات پروتئینی^[۱۳۱]
۱-۴-۱- مقدمه
پروتئین‌ها در معرض تغییرات پروتئینی بسیاری، هم در گروه‌های عملکردی و هم در زنجیره‌های جانبی قرار دارند. بیش از ۱۵۰ نوع تغییر زنجیره جانبی، شامل تمامی زنجیره‌های جانبی Ala، Gly، Ile، leu، Met و Val شناخته شده‌اند. این تغییرات شامل استیل‌دار شدن^[۱۳۲]، متیل‌دار شدن^[۱۳۳]، نوکلئوتیددار شدن^[۱۳۴]، فسفردار شدن^[۱۳۵] و ADP-ریبوزدار شدن^[۱۳۶] می‌باشد (Sodja 1996).
برخی تغییرات پروتئینی مانند فسفردار شدن گلیکوژن‌فسفریلاز^[۱۳۷] و ADP-ریبوزدار شدن eEF2 فعالیت پروتئین را تغییر می‌دهند. بسیاری از تغییرات زنجیره جانبی به صورت کووالان به کوفاکتورهای^[۱۳۸] آنزیم‌ها، جهت افزایش قدرت کاتالیزوری به‌ آن‌ها متصل می‌شوند. مثال‌های کوفاکتورهای متصل شده، N-لیپولیزین^[۱۳۹] در دی‌هیدرولیپوئیل‌ترانس‌استیلاز^[۱۴۰] و ۸آلفا-هیستیدیل‌فلاوین^[۱۴۱] در سوکسینات‌دهیدروژناز^[۱۴۲] می‌باشد. اتصال کربوهیدرات‌های پیچیده، خصوصیات ساختاری پروتئین‌ها را تغییر می‌دهد و نشانگرهای شناسایی^[۱۴۳] را در بر‌هم‌کنش‌های هدف گیری^[۱۴۴] و سلول به سلول تشکیل می‌دهد. تغییراتی که باعث اتصال عرضی پروتئین‌ها می شود (مانند کلاژن)، تجمعات ابرمولکولی^[۱۴۵] را پایدار می‌کند. عملکرد اغلب تغییرات زنجیره جانبی باید مشخص شود (Sodja 1996).
تغییرات پروتئینی می‌توانند آنزیمی و غیر آنزیمی باشند که از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به فسفردار شدن و قند دار شدن اشاره کرد.
۱-۴-۲- فسفردار شدن
فسفردار شدن پروتئین اولین بار در سال ۱۹۵۵ شناسایی شد و از آن پس بود که مشخص شد فسفردارشدن یک فرایند تنظیمی است (Derouiche, Cousin et al. ۲۰۱۲).
مسیرهای فسفردار شدن پروتئینی در قالب شبکه بزرگ و متقاطعی شامل پروتئین‌کینازهای^[۱۴۶] فعال دوطرفه، کینازهای فعال به عنوان مراکز شبکه با فسفردار کردن پیش ماده‌های مختلف و تقاطع فسفردار شدن با دیگر تغییرات پس ترجمه‌ای در نظر گرفته می‌شود (Derouiche et al. 2012).
موجودات زنده فعالیت‌های سلولی خود را با محرک‌های مختلف از پیام‌های محیطی گرفته تا پیام‌های درگیر در تمایز سلولی و تنظیم‌ها سازگار می‌کنند. فعالیت‌های سلولی توسط اثر شکل فعال پروتئین در سلول تنظیم می‌شوند. این کار می‌تواند توسط تنظیم رونویسی ژن انجام شود که یک فرایند به طور نسبی کند می‌باشد، زیرا شامل تولید از ابتدای^[۱۴۷] پروتئین است (Chechik and Koller 2009). یک پاسخ سریع‌تر، پروتئین‌های حاضر در سلول هستند که می‌توانند بین شکل فعال و غیر فعال از طریق تغییرات برگشت‌پذیر کووالانسی یا اتصال تنظیم کننده‌های آلوستریک^[۱۴۸] تغییر شکل دهند، که هر دوی این روش‌ها برگشت‌پذیرند (Deribe, Pawson et al. ۲۰۱۰, Shen 2010). در میان تغییرات کووالانسی پس از ترجمه، فسفردار شدن فرایندی است که بیشتر بررسی شده است (Hunter 1995). از گذشته فسفردار شدن بسیار مورد توجه بوده است و به عنوان فراوان‌ترین تغییر پس از ترجمه^[۱۴۹] در نظر گرفته می‌شود (Krüger, Kübler et al. ۲۰۰۶)، اگرچه بررسی‌ها نشان می‌دهد که دیگر تغییرات پس از ترجمه‌ای نیز فراوانی چشم‌گیری دارند (Choudhary and Mann 2010).
فسفردار شدن پروتئین‌ها می‌تواند نقش‌های متفاوتی در چرخه سلولی (Correia, Alonso-Monge et al. ۲۰۱۰)، فعالیت پروتئین سرکوب کننده سرطانی ۵۳P (MacLaine and Hupp 2011) و در ریتم شبانه روزی پستانداران (Leloup and Goldbeter 2011) و مرگ برنامه ریزی شده سلولی داشته باشد (Kitazumi and Tsukahara 2011).

فصل سوم
روش­شناسی تحقیق
مقدمه
هر تحقیق و پژوهشی با یک مسئله آغاز می­ شود و مساله تحقیق موجب ایجاد سوالاتی در ذهن محقق گردیده و به ارائه فرضیه یا فرضیاتی منجر می­گردد. وظیفه محقق این است که با جمع­آوری داده ­ها و اطلاعات از محیط و با بهره گرفتن از شیوه ­های علمی پس از تجزیه و تحلیل داده ­ها، فرضیات را تایید یا رد کرده و به سوالات تحقیق پاسخ دهد (سرمد و همکاران، ۱۳۸۷).
استفاده از یک روش تحقیق مناسب، از جمله ویژگی­های مطالعه­ علمی است که به دنبال یافتن حقیقت است. انتخاب روش تحقیق مناسب به هدف­ها، ماهیت و موضوع مورد تحقیق و امکانات اجرایی بستگی دارد؛ و هدف از تحقیق، دسترسی دقیق و آسان به پاسخ پرسش­های تحقیق است (خاکی، ۱۳۷۹). هدف از انتخاب روش تحقیق این است که پژوهش مشخص کند که چه شیوه­ یا روشی را اتخاذ می­نماید تا او را هر چه صحیح­تر و آسان­تر به پاسخ­های احتمالی برساند (سرود و همکاران، ۱۳۸۷).
در این تحقیق، تلاش گردید تا تاثیر هیجانات خرید و ریسک ادراک شده بر رفتار خرید آنی بررسی گردد. در دنیای پر رقابت امروز، شرکت­ها در تلاشند تا با جذب مشتری بیشتر، به سهم بازار بیشتر و در نهایت سودآوری بیشتری دست یابند. فروشگاه­های خرده­فروشی هم از این امر مستثنی نیستند. شرکت­های خرده­فروشی می­توانند با مطالعه رفتار مصرف ­کننده و پی بردن به پیچیدگی­های آن و به کارگیری استراتژی­ های بازاریابی به اهداف سودآوری خود دست یابند. خرید آنی یکی از جنبه­ های رفتار مصرف ­کننده است که خرده­فروشان می­توانند با بررسی عواملی که موجب بروز این رفتار در افراد می­ شود، و به کار بستن این عوامل، به فروش بیشتر دست یابند.
با توجه به این که انتخاب روش مناسب یکی از مراحل و فعالیت­های اساسی و ضروری در راستای اعتبار بخشیدن به نتایج تحقیق محسوب می­ شود؛ و این روش باید با توجه به سوالات تحقیق طراحی و انتخاب شوند، در این فصل به معرفی روش تحقیق به کار رفته در این پژوهش پرداخته ­شده است که شامل روش تحقیق، ابزار اندازه ­گیری، جامعه آماری، روش نمونه گیری و تعیین حجم نمونه، سنجش روایی و پایایی تحقیق و نیز آزمون­ها و نرم افزارهای آماری مورد استفاده در تجزیه و تحلیل داده ­ها می­باشد.
۱-۳ روش تحقیق
هدف از انتخاب روش تحقیق این است که مشخص نماییم برای موضوعی خاص، چه روش تحقیقی لازم است و محقق چه روش یا شیوه­ای را اتخاذ کند تا هر چه سریع­تر و صحیح­تر به پاسخ سوالات تحقیق دست یابد (سرمد و همکاران، ۱۳۸۷). روش­های تحقیق در علوم رفتاری را می­توان با توجه با دو ملاک زیر تقسیم ­بندی کرد:۱٫ هدف تحقیق ۲٫ نحوه گردآوری داده ­ها.

۱-۱-۳ روش تحقیق بر اساس هدف
تحقیقات علمی بر اساس هدف تحقیق به ۴ دسته تقسیم می­شوند: تحقیقات بنیادی^[۷۵]، تحقیقات کاربردی^[۷۶]، تحقیقات توسعه­ای^[۷۷]و تحقیقات ارزیابی^[۷۸].
این تحقیق از لحاظ هدف، کاربردی بوده؛ به این دلیل که در مورد یکی از موضاعات یا مسائل سازمان­ها و بخش­های اقتصادی کشور انجام گرفته، نتایج و یافته­های کلان آن می ­تواند برای حل مشکلات یا پاسخگویی به سوالات مدیران مفید باشد.
۲-۱-۳ روش تحقیق بر اساس ماهیت و روش
تحقیقات علمی بر اساس ماهیت و روش، به پنج دسته کلی تحقیقات تاریخی^[۷۹]، تحقیقات توصیفی^[۸۰]، همبستگی^[۸۱]، تجربی^[۸۲] و علی^[۸۳] تقسیم می­شوند. البته ممکن است موارد دیگری تحت عناوین مختلف بیان شود که زیر مجموعه یکی از انواع پنج­گانه فوق می­باشد ( حافظ­نیا، ۱۳۸۷).
این تحقیق، به دلیل اینکه وصف­کننده وضع موجود بوده و تصویری از وضع موجود را ارائه داده، توصیفی و از آن­رو که داده ­های مورد نیاز آن با بهره گرفتن از روش نظرسنجی نمونه، جهت بررسی توزیع ویزگی­های جامعه حاصل شده است، پیمایشی، و از آن­رو که ارتباط بین دو متغیر مستقل و متغیر وابسته را مورد بررسی قرار ­داده، همبستگی است؛ هدف تحقیق همبستگی عبارت است از درک الگو­های پیچیده­ رفتاری، از طریق مطالعه­ همبستگی بین این الگوها و متغیرهایی که فرض می­ شود بین آنها رابطه وجود دارد. این روش علی­الخصوص در شرایطی مفید است که هدف آن کشف رابطه متغیرهایی باشد که در مورد آنها تحقیقاتی انجام نشده است (دلاور، ۱۳۸۰). همچنین لازم به ذکر است، این تحقیق مبتنی بر معادلات ساختاری است.
۲-۳ جامعه آماری، حجم نمونه و روش نمونه گیری
جامعه آماری عبارت است از تعدادی از عناصر مطلوب مورد نظر که حداقل دارای یک صفت مشخصه باشند. صفت مشخصه، صفتی است که بین همه عناصر جامعه آماری مشترک و متمایز کننده جامعه آماری از سایر جوامع باشد ( آذر و مومنی، ۱۳۸۴).
جامعه آماری این تحقیق، مشتریان فروشگاه­های تخفیفی “جانبو” است.
در هر مطالعه و تحقیقی، اندازه نمونه از اهمیت خاصی برخوردار است. به این دلیل که انتخاب نمونه بزرگتر از حد نیاز برای حصول نتایج، موجب اتلاف منابع شده و از طرفی نمونه­های خیلی کوچک هم اغلب پزوهشگر را به نتایجی سوق می­دهد فاقد استفاده عملی است ( آذر و مومنی، ۱۳۸۴). در این پژوهش، ما در پی بررسی صفتی خاص در جامعه آماری بوده­ایم، لذا از جدول کرجسی مورگان^[۸۴] برای تعیین اندازه نمونه در جامعه استفاده کرده­ایم.
با توجه به فرمول محاسبه حجم نمونه کرجسی مورگان، در مواردی که واریانس جامعه یا درصد مورد نیاز را در اختیار نداشته باشیم، می­توان از این جدول برای برآورد حجم نمونه استفاده کرد. این جدول حداکثر تعداد نمونه را می­دهد. تعداد حجم نمونه با توجه به جدول کرجسی مورگان (جدول ۱-۳)، ۳۸۴ نفر است. با بهره گرفتن از روش خوشه­ای، تهران به ۵ منطقه شمال، جنوب، شرق، غرب و مرکز تقسیم شده و یک فروشگاه در هر منطقه برگزیده شد و در آخر داده ­های مورد نظر با تقسیم پرسشنامه ­ها بین این پنج فروشگاه طی یک ماه در روزها و ساعات مختلف، بصورت حضوری و در دسترس، جمع­آوری گردید.
جدول ۱-۳: جدول کرجسی مورگان

۳-۶۴- الله وار دیوانی یوخ
* خلاصهی قصه
مرد جوانی که تازه زن گرفته بود، توسط حکومت وقت به زور به سربازی رفت. وی در جنگی که بین حکومت و کشوری دیگر درگرفت، کشته شد. زنش پس از مرگ شوهر اسم کودکش را «الله وار دیوانی یوخ» نهاد. پس از چند سال این اسم به گوش شاه رسید. شاه زن را احضار کرد و علت اینگونه اسمگذاری را پرسید. زن تمام قضایا را گفت. شاه نیز پول خون شوهر زن را داد و از زن خواست نام بچهاش را عوض کند. زن میهمانی ترتیب داد و اسم بچهاش را عوض کرد.
■ عناصر اساطیری
¨ شخصیتهای اساطیری
___________
¨ کنشهای اساطیری
___________
¨ موجودات و پدیده های اساطیری
____________
■ عناصر اجتماعی
¨ طبقات اجتماعی، شخصیتها و روابط بین آنها
از آنجا که قصه در آذربایجان نقل شده، جنگی که مطرح کرده میتواند یادآور جنگ‌های ایران و روس در زمان قاجار باشد که ضمن آن به، به اجبار بردن جوانان برای سربازی نیز اشاره شدهاست. « الله وار دیوانی یوخ» طبق زیر نویس قصه یعنی خدا هست ولی در زمین محکمهای ندارد.

¨ آداب و رسوم
یکی از رسومی که هنوز هم در برخی نقاط ایران دیده میشود، رسم نامگذاری کودک است. در این رسم، والدین نوزاد مهمانی ترتیب میدهند و کودک را نام مینهند. به این رسم در سطر آخر قصه اشاره شده است.
برای انجام این مراسم از افراد خانواده دعوت به عمل می‌آورند. مسن‌ترین فرد خانواده چند اسم را انتخاب می‌کند که روی ورقه‌هایی می‌نویسند و میان قرآن جای می‌دهند. آن‌گاه قرآن را باز می‌کنند و به اولین اسمی که برخوردند، می‌پذیرند و بچه را به آن نام می‌نامند. اگر بخواهند نام بچه را عوض کنند، از چند نفر دعوت به عمل می‌آورند و این مراسم را در حضور آنان انجام می‌دهند (ماسه، ۲۵۳۵«۱۳۵۵»: ۴۸ و ۴۶).
¨ وضعیت اقتصادی و رابطه با قدرت و ثروت
_____________
■ عناصر روانشناسی
همانگونه که پیشتر هم ذکر شده، قصهها مجالی برای بیان آرزوها و خواسته های مردم است. در این قصه، آرزوی پرداخت دیهی جوانانی که به اجبار از سوی حکومت به جنگ فرستاده شدهاند، دیدهمیشود.
■ باورهای عامیانه وخرافی
______________
■ سایر عناصر
________
۳-۶۵- امتحان رفقا
* خلاصهی قصه
پسر تاجری بود که هر چه پدرش به او پول میداد با رفقایش خرج عیش و نوش می‌کردند. روزی پدرش به وی گفت: «من صد سال از خدا عمر گرفتم، یک رفیق کامل پیدا نکردم، تو با بیست سال سن چگونه بیست تا رفیق داری؟ اینها رفیق جیب تو هستند». قرار شد رفقای پسر را امتحان کنند. تاجر گوسفندی خرید و سرش را برید. نعش گوسفند را در عبایی پیچیدند و به نزد رفقای پسر رفتند و وانمود کردند که گوسفند، آدمی است که پسر در دعوا کشته است و الان میخواهند آن را مخفی کنند. هیچ کدام از رفقای پسر حاضر نشدند به او کمک کنند. پسر که متوجه شد دوستانش، دوستان واقعی نبودند با پدرش به نزد دوست تاجر رفتند. تاجر ماجرا را برای رفیقش تعریف کرد. رفیق تاجر، جنازه را در زیر زمین مخفی کرد، خونهای ریخته شده و لباس پسر را شست و از آن دو پذیرایی کرد. آن وقت تاجر رو کرد به پسرش و به او گفت: «حالا دیدی؟ تازه من این مرد را رفیق کامل نمیدانم». بعد ماجرا را برای دوستش تعریف کرد. آنگاه گوسفند را کباب کردند و خوردند.
■ عناصر اساطیری
¨ شخصیتهای اساطیری
____________
¨ کنشهای اساطیری
___________
¨ موجودات و پدیده های اساطیری
______________
■ عناصر اجتماعی
¨ طبقات اجتماعی،شخصیتها و روابط بین آنها
این قصه بازگردانی از یکی از حکایتهای مرزباننامه^[۱۰] در مورد آزمودن دوستان است. فضای قصه، به ویژه اینکه پسر با رفقایش به سینما میروند، نشان دهندهی این است که قصه چندان هم قدیمی نیست و احتمالا به روزگار پهلوی برمیگردد.
¨ آداب و رسوم
________
¨ وضعیت اقتصادی و رابطه با قدرت و ثروت
___________
■ عناصر روانشناسی
__________
■ باورهای عامیانه وخرافی
_____________
■ سایر عناصر
از نکات اخلاقی این قصه، این است که دوستی ورزیدن آدابی دارد که همگان قادر به رعایت آن نیستند، تنها کسانی شایستهی دوستیاند که از عهدهی آزمونهای دشوار برآیند.
۳-۶۶- امتحان سه پسر پادشاه در اصفهان
* خلاصهی قصه
پادشاهی بود که سه پسر داشت. پادشاه برای اینکه بداند کدام یک از پسرهایش شایستهی جانشینی هستند، تصمیم گرفت آنها را امتحان کند. ابتدا پسر بزرگش را با صد تومان راهی اصفهان کرد. پسر بزرگ در اصفهان تمام پولها، اسب و انگشترش را خرج لهو و لعب کرد و به زندان افتاد. بعد از چهل روز پادشاه که دید از پسر بزرگش خبری نشد، پسر دومش را با صد تومان به اصفهان فرستاد. پسر میانی پادشاه هم در معاملهای فریب خورد و به زندان افتاد. بعد از چهل روز که از پسر دوم هم خبری نشد، پادشاه پسر سومش را با صد تومان پول به اصفهان فرستاد. پسر در اصفهان بزی خرید و شروع کرد به تعلیم دادن بز تا بتواند روی دو پا بایستد و برقصد. پسر نمایش میداد و پول جمع میکرد. دختر پادشاه روزی پسر و بز را دید و عاشق پسر شد. پسر و بز را به قصر خود دعوت کرد. پادشاه اصفهان که از موضوع مطلع شد، میخواست دختر را مجازات کند. پسر که این خبر را شنید، نزد پادشاه رفت و هویت واقعی خودش را برای پادشاه گفت. پادشاه اصفهان خوشحال شد و دخترش را به عقد پسر درآورد. یک ماه بعد از عروسی، پسر با زنش به نزد پدرش برگشتند و پادشاه فهمید که پسر کوچکش لایق ولیعهدی است.
■ عناصر اساطیری
¨ شخصیتهای اساطیری
___________
¨ کنشهای اساطیری
-اظهار عشق از سوی دختر
یکی از بازتابهای سنت مادرسالاری در قصهها، اظهار آزادانهی عشق از سوی دختران است.«پیشگامی و آزادی دختر در عشقورزی از آیینهای مادرسالار است که به دلیل ارزش اجتماعی برتر و حرمت تقدسآمیز بانوان، حق انتخاب و پیشقدمی در موضوع ازدواج برخلاف جوامع یا اعصار مردسالار، از آن زنان بودهاست» (آیدنلو،۱۳۸۷: ۱۱). در این قصه نیز دختر پادشاه اصفهان برخلاف میل و خواستهی پدرش به شاهزاده اظهار عشق میکند (رجوع شود به قصه‌ی ۱۲)..
¨ موجودات و پدیده های اساطیری

یعنی:‌چهره تو ماه شب چهارده می باشد نه، بلکه خورشید است اگر کسوف یا غروبی برای آن منظور نشود.

(معانی حروف با شواهد از قرآن و حدیث، دکتر رادمنش، ص ۱۸۰)
تَبْکِی علی آلِ النّبیِّ محمدٍ و ما أکثرتْ فی الدَّمعِ لابل أقَلَّتْ
یعنی :‌چشم بر آل پیامبر گریه می کند، و آن چشم زیاد نکرده در ریختن اشک، بلکه کم گریسته است.
(ترجمه و شرح مغنی الأدیب،‌حسینی، ج ۲، ص ۵۹)
یادآوری ۳- در زبان فارسی هم « لا » قبل از « بل » به کار می رود مانند:
(موسی)از خویشتن نترسیدی برکشتن و از بیم شدن جان،‌لا بل از آن می ترسید که پیغامبری تمام نشود.
(ص ۸۸ تاریخ بلعمی به نقل از کتاب حروف ربط و اضافه دکتر خطیب رهبر، ص ۲۳۷)

«حاشا»
« حاشا » در زبان عربی به سه صورت می آید:‌

1. 1. حرف جر اگر حاشا به معنای استثناء به کار رود مانند:‌

اَهْمَلَ التلامیذُ حاشا سَعیدٍ. (یعنی:‌دانش آموزان تنبلی کردند امّا سعید تنبلی نکرد؛ او از تنبلی منزّه است. )
(معانی حروف با شواهد از قرآن و حدیث،‌دکتر رادمنش ص ۷۴)
۲)فعل متعدّی متصرّف از باب مفاعله و « حاشا»‌در اصل به این صورت « حاشَیَ » بوده که یاء متحرّک ما قبل مفتوح، به الف قلب گردید.^[۸۴]
این فعل « حاشا » به معنای « استثنی » است همانند:‌‌« حاشیتهُ » که به معنای « استثنیتهُ » می باشد.
(ترجمه و شرح مغنی الأدیب،‌حسینی،‌ج ۲،‌ص ۹۳)
یادآوری ۱- حاشا لفظ مشترک بین حرف و فعل می باشد،‌اگر آن را حرف بگیریم، بعد از آن را مجرور می کنیم و اگر گفته شود که آن از ادوات فعلیه است بعد از آن را منصوب می کنیم.
(شرح المفصل، ابن یعیش‌،‌ج۲،‌ص ۷۸)
یادآوری ۲- اگر قبل از « حاشا » « ما » بیاید، بعد از آن منصوب می شود.
رأیتُ الناسَ ما حاشا قرشاً فإنّا نحنُ أفضلُهم فعالاً
(شرح ابن عقیل، عبدالله ابن عقیل،‌المجلد الثانی، ص ۶۲۳)

1. 1. نوع دیگر از « حاشا » حاشای تنزیهی نامیده می شود و کاربرد این قسم بدین گونه است که هرگاه گوینده‌ای بخواهد کسی را از فعل و صفت بدی منزه و مبرا بداند از این لفظ «حاشا» استفاده می‌کنند و کیفیت استعمال این نوع به این شیوه است که بعد از « حاشا » کلمه‌« الله » عنوان می شود و غالباً الفِ « حاشا » از آن حذف می گردد،‌همانند :‌

« قُلْنَ حاش لِلهِ ما عَلمْنا علیه مِنْ سوءٍ ….» . «یوسف، ۵۱»
یعنی:‌همه گفتند :‌حاش لِله که ما از یوسف هیچ بدی ندیدیم (و جز عفت نفس در او مشاهده نکردیم).
یادآوری ۱- اگر « حاشا » برای تنزیه آورده شود،‌معنای استثناء ندارد و حرف جر نمی باشد. ^[۸۵]
یادآوری ۲- « حاش لِلّه » در زبان فارسی از « أصوات » است،‌یعنی شبه جمله ای است که در تحذیر و انکار گویند. ^[۸۶]
مانند مثال های زیر:‌

بر اساس گزارشات تاریخی، وی در اموال خراج خیانت کرد و سی هزار درهم^[۶۰۴] و به قولی چهارصد هزار درهم^[۶۰۵] اختلاس کرد.
منذر پس از دریافت نامه‌ی حضرت امیر۷ به کوفه آمد و حضرت او را عزل کرد و سی هزار درهم از او غرامت خواست امّا او منکرِ اختلاس شد. حضرت از او خواست که قسم بخورد که مالی نبرده است، امّا او قسم نخورد از اینرو حضرت او را زندانی کرد. حضرت امیر۷ به عیادت صعصه بن صوحان ـ که بیمار بود ـ رفت. بعد از گفتگوهایی که با هم داشتند صعصعه به حضرت گفت این دختر جارود است که روز، اشک از چشمش جاری است، به خاطر این که برادرش منذر را حبس کرده‌اید؛ پس او را آزاد کن و من ضامن پرداختهای او می‌باشم. حضرت فرمود چطور ضمانت می‌کنی و حال آن که او مدّعی است چیزی نگرفته است؟ پس سوگند بخورد تا او را رها کنم. صعصعه گفت به زودی قسم می‌خورد. حضرت فرمود من هم این گمان را دارم. بعداً منذر قسم خورد و حضرت او را آزاد کرد.^[۶۰۶]
به هر حال حضرت امیر۷ از آنجا که در نظارت بر کار کارگزاران خود اهتمام داشت، آنها را مورد مؤاخذه قرار می‌داد و در عین حال این طور نبود که در مقابل گفته‌ی آنها بی توجّه باشد و با شرایط قضایی، آنها را مورد عفو قرار می‌داد؛ همانگونه که در اینجا بعد از قسمِ منذر بن جارود، او را مورد عفو و بخشش قرار داد.^[۶۰۷]
۲ـ تقسیم ناعادلانه‌ی بیت المال
منذر بن جارود بیت المال را به خویشاوندان خود بذل و بخشش می‌کرده است از اینرو امیرالمؤمنین۷ طی نامه‌ای به وی نوشت :
«دست خود را در مال خدا برای کسانی که از قومت می‌آیند، بازگذاشتی؛ گویا این اموال را از پدر و مادرت به ارث برده‌ای….»^[۶۰۸]

۳ـ کاهلی در انجام وظایف
منذر بن جارود به جای پرداختن به وظایف محوّله، اکثر وقت خود را به لهو و تفریح و شکار اختصاص می‌داد و از اینرو مورد مذمّت حضرت قرار گرفت و او را عزل کرد.^[۶۰۹]
۲.۲.۹.۴. یزید بن حجّیه تیمی
یزید بن حجّیه، کارگزار امیرالمؤمنین۷ در مناطق ری و دستبی بود. قبلاً بیان کردیم که وی سی هزار درهم از مالیّات منطقه‌ی تحت حکومتش را برای خود برداشته بود امّا منکر آن می‌شد. حضرت امیر۷ او را با تازیانه نواخت و به زندان انداخت؛ امّا وی از زندان فرار کرد و به معاویه ملحق شد؛ معاویه آنچه را که ربوده بود، به او بخشید و بعداً ایالت ری را به او سپرد.
۲.۲.۹.۵. قعقاع بن شور
قعقاع بن شور کارگزار حضرت امیر۷ در مناطق کارگزار کسکر^[۶۱۰] و میسان^[۶۱۱] بوده است. او با زنی ازدواج کرد و صداق او را صدهزار درهم قرار داد.^[۶۱۲] وقتی که متوجّه شد حضرت از کارهای خلافش مطّلع شده است، اموال آن منطقه را برای خود برداشته و به معاویه پیوست.^[۶۱۳]
۲.۲.۹.۶. نعمان بن عجلان
قبلاً بیان کردیم که نعمان بن عجلان کارگزار حضرت امیر۷ در مناطق بحرین و عمان بوده است. او به هر کس از بنی زریق که نزد او می‌آمد، چیزی از بیت المال می‌داد. وقتی که ابوالاسود دوئلی از این واقعه مطّلع شد، طی اشعاری گفت :
«فتنه‌ای را می‌بینم که مردم را متحیّر ساخته است. پس بنی زریق، مال را همچون روباه‌ها به سرعت می‌برند؛ زیرا می‌دانید که فرزند نعمان مال خدا را مثل مال غارت شده، قسمت قسمت می‌کند».
البتّه نعمان به این هم اکتفا نکرده، خود نیز اموال بیت المال را تصاحب می‌کرد. وقتی که حضرت امیر۷ متوجّه شد که نعمان اموال بحرین را برای خود برداشته است، به دلیل سابقه‌ی درخشانی که نعمان داشته است نامه‌ی ملایمی برای او نوشت و ضمن متذکّر شدن برخی از نکات به وی، از او خواست که خراج منطقه‌ی تحت فرمانش را بررسی کند و به حضرت گزارش دهد. هنگامی که نامه‌ی حضرت به نعمان رسید و دانست که حضرت متوجّه خیانت وی نسبت به بیت المال شده است، به معاویه پیوست.
۲.۲.۹.۷. قدامه بن عجلان
قدامه بن عجلان فرماندار کسکر^[۶۱۴] بوده است. حضرت امیر۷ نامه‌ای به او می‌نویسد و ضمن سرزنش وی، او را به مرکز حکومت فرا می‌خواند. از این نامه استنباط می‌شود که قدامه در مصرف بیت المال زیاده روی، و بیشتر از حقّ خود مصرف کرده است،^[۶۱۵] از اینرو حضرت او را به مرکز حکومت فرا می‌خواند و از او می‌خواهد که در آمدن به مرکز حکومت شتاب کند.
حضرت امیر۷ در نامه‌اش به به قدامه بن عجلان، می‌نویسد :
«امّا بعد؛ پس آنچه از مال خدا در نزد توست، بفرست؛ زیرا از آنِ مسلمانان می‌باشد و بهره‌ی تو بیشتر از مردی از مسلمانان که در میان آنها می‌باشی نیست. ای فرزند قدامه! تصوّر نکنی که مال کسکر برای تو مباح است؛ آن گونه که از پدر و مادرت به ارث برده باشی. در فرستادن مال عجله کن و خودت نیز در آمدن به نزد ما بشتاب ان شاء الله».^[۶۱۶]
۲.۲.۹.۸. مصقله بن هبیره شیبانی
پانصد نفر^[۶۱۷] از نصارای بنی ناجیه که به تحریک خرّیت بن راشدِ ناجی، بر علیه امیرالمؤمنین۷ خروج کرده بودند توسّط معقل بن قیس، یکی از فرماندهان امیرالمؤمنین۷ اسیر شدند. معقل بن قیس و اسرا، در طول مسیر به مصقله بن هبیره شیبانی، کارگزار أمیرالمؤمنین۷ در اردشیر خُرّه^[۶۱۸]، برخورد کردند. اسرا با دیدن مصقله، شروع به گریه کردند و التماس کردند که بر ما منّت نهاده و ما را خریده، و آزاد کن. مصقله که تحت تأثیر احساسات واقع شده بود، گفت به خدا قسم می‌خورم که بر آنها صدقه می‌دهم زیرا خداوند صدقه دهندگان را پاداش می‌دهد. پس آنها را از معقل به پانصد هزار درهم^[۶۱۹] خرید؛ معقل، اسرا را به او تحویل داد و گفت در فرستادن مال برای امیرالمؤمنین۷ عجله کن. مصقله گفت الآن مقداری از آن را می‌فرستم امّا کوتاهی کرد و چیزی نفرستاد و به قولی بخشی از آن مبلغ را برای حضرت فرستاد و از پرداخت بقیه‌ی آن عاجز شد. امیرالمؤمنین۷ با ارسال نامه‌ای او را به نزد خود فراخواند و ابو حرّه حنفی،^[۶۲۰] مأمور بردن مصقله به کوفه شد. امیرالمؤمنین۷ آن اموال را از او مطالبه کرد امّا مصقله توان پرداخت آن اموال را نداشت. گزارشی به روایت ذهل بن حارث در این زمینه آمده است؛ او می‌گوید مصقله مرا به محل اقامت خود فراخواند و غذایی آماده ساخت و خوردیم. سپس گفت به خدا سوگند، امیرالمؤمنین این اموال را از من می‌خواهد و من بر آن توانایی ندارم. ذهل می‌گوید به او گفتم اگر مایلی یک هفته دستور را به اجرا نگذار تا اموال را گردآوری کنی. مصقله گفت به خدا سوگند، نمی‌خواهم آن را بر خویشاوندانم تحمیل کنم یا از کسی درخواست کنم. به خدا قسم، اگر پسر هند (معاویه) یا پسر عفّان (عثمان)، چنین طلبی داشتند، به خاطر من از آن می‌گذشتند. ندیدی که چگونه عثمان هر سال صدهزار درهم از خراج آذربایجان را به اشعث می‌بخشید؟ ذهل می‌گوید به او گفتم که این مرد (علی بن ابی طالب۷) چنین نظری ندارد و چیزی را به تو نخواهد بخشید. او مدّتی ساکت شد و از گفتگوی ما یک شب بیشتر نگذشت که به معاویه ملحق گردید.^[۶۲۱]
۲.۲.۹.۹. کمیل بن زیاد
یکی از وظایف کارگزاران، انجام درست و صحیح امور محولّه به آنان است. کسی که مسئولیت اداره‌ی یک منطقه را عهده‌ دار می‌شود وظیفه دارد که از مرزهای منطقه‌ی تحت حکومت خود در مقابل هجوم غافلگیر کننده‌ی دشمن به خوبی محافظت کند.
کمیل از جمله کارگزارانی است که نتوانست وظیفه‌ی پاسداری از مرزهای منطقه‌ی تحت حکومت خود را به خوبی انجام دهد از اینرو مورد سرزنش حضرت امیر۷ قرار گرفت.
کمیل بن زیاد نخعی کارگزار امیرالمؤمنین۷ در شهر هیت بوده است^[۶۲۲] و با این وجود که دارای ایمانی عمیق و جزو اصحاب خاص حضرت بود امّا دارای ضعف مدیریت بوده است^[۶۲۳] و به طور ناخواسته و غیر عمدی مرتکب تخلّف شد و مورد سرزنش حضرت قرار گرفت.
ابن ابی‌الحدید در شرح نهج البلاغه می‌نویسد :
«مأمورین معاویه به اطراف عراق (مناطق تحت حکومت امیرالمؤمنین۷) یورش می‌بردند و کمیل جلوی آنها را نمی‌گرفت و ضعف خود را با حمله به سرحدّات تحت سلطه‌ی معاویه جبران می‌کرد؛ مثل حمله به قرقیسیا و اطراف آن از روستاهای اطراف فرات. علی۷ این روشِ کمیل را نپسندید و طی نامه‌ای ضمن سرزنش او، وی را از این کار بازداشت».^[۶۲۴]
در منابع تاریخی آمده است که معاویه، در سال ۳۹ هجری، سفیان بن عوف غامدی را مأموریت داد با شش هزار نفر به هیت برود و آنجا را غارت کند و از آنجا به انبار و سپس به مداین برود و آنجا را نیز غارت کند.^[۶۲۵]
کمیل در هنگام یورش سفیان بن عوف به شهر انبار، هیت را رها کرده بود و به ناحیه‌ی قرقیسیا رفته بود تا با گروهی که تصوّر می‌کرد قصد یورش به شهر هیت و نواحی اطراف آن را دارند، درگیر شود و کسی را در هیت به عنوان جانشین انتخاب کرده، و تمام نیروهای نظامی را با خود برده بود و تنها پنجاه نفر در هیت باقی مانده بودند.^[۶۲۶]
سفیان بن عوف به آسانی از منطقه‌ی هیت خود را به انبار رسانده و آنجا را نیز غارت کرد و أشرس بن حسان بکری که از طرف حضرت امیر۷ فرماندار انبار بود را به همراه ۳۰ نفر از یارانش به شهادت رساندند و به شام برگشتند. هنگامی که امیرالمؤمنین۷ از این واقعه با خبر شد لشکری به دنبال سفیان بن عوف فرستاد امّا دست خالی برگشتند.^[۶۲۷] از اینرو حضرت امیر۷ طی نامه‌ای، اقدام کمیل در حمله به قرقیسا و نسنجیده رها ساختن حوزه‌ی مأموریتش را نکوهش می‌کند^[۶۲۸] و می‌فرماید :
«اقدام تو به تاراج مردم قرقیسا در مقابل رها کردن پاسداری از مرزهایی که تو را بر آن گمارده بودیم و کسی در آنجا نیست تا آنجا را حفظ کند، و سپاه دشمن را از آن مرزها دور سازد، اندیشه‏ای باطل است. تو در آنجا پلی شده‏ای که دشمنان تو از آن بگذرند و بر دوستانت تهاجم آورند، نه قدرتی داری که با تو نبرد کنند، و نه هیبتی داری که از تو بترسند و بگریزند، نه مرزی را می‏توانی حفظ کنی، و نه شوکت دشمن را می‏توانی در هم بشکنی، نه نیازهای مردم دیارت را کفایت می‏کنی، و نه امام خود را راضی نگه می‏داری».^[۶۲۹]
۲.۲.۹.۱۰. عثمان بن حنیف
عثمان بن حنیف استاندار امیرالمؤمنین۷ در شهر بصره بود. ^[۶۳۰] او دارای فضائل بسیاری است امّا به دلیل شرکت کردن در مهمانی یکی از اشراف بصره که در آن مهمانی فقط اشراف و ثروتمندان حضور داشتند و فقرا از آن بی بهره بودند مورد ملامت حضرت قرار گرفت و حضرت طی نامه‌ای ضمن توبیخ و سرزنش وی، او را به رعایت نکاتی متذکر شده است. این نامه در نهج البلاغه (نسخه‌ی صبحی صالح) به عنوان نامه‌ی ۴۵ ذکر شده است. البتّه در منابع روایی و تاریخی دیگر نیز این نامه نقل شده است امّا با آنچه که در نهج البلاغه نقل شده است تفاوتهایی دارند و نقل نهج البلاغه منحصر به فرد است.^[۶۳۱]
به هر حال، عثمان بن حنیف به دلیل غفلت از جایگاه حسّاس مسئولیت به طور ناخواسته مرتکب این تخلّف شد و مورد سرزنش حضرت قرار گرفت.
در اینکه چرا امیرالمؤمنین۷ عثمان بن حنیف را بدینگونه سرزنش کرده است و اینکه تذکّر حضرت ناظر به چه نکته‌ای است، چند احتمال وجود دارد :
۱ـ میرزا حبیب الله خویی در منهاج البراعه ذیل نامه ۴۴^[۶۳۲] درباره‌ی اینکه چرا حضرت، عثمان بن حنیف را به خاطر شرکت در این مهمانی سرزنش کرده است چند احتمال مطرح کرده است و در نهایت یک احتمال را پذیرفته است و آن این است که افرادی که عثمان بن حنیف را به این مهمانی دعوت کرده بودند از طرفداران معاویه بودند و هدفشان از این مهمانی این بوده است که بتوانند به نوعی، عثمان بن حنیف را فریب دهند تا دست از ولایت و دوستی امیرالمؤمنین۷ بردارد و به معاویه بپیوندد نظیر آنچه که معاویه با زیاد بن ابیه انجام داد.^[۶۳۳]
۲ـ تذکّر حضرت، ناظر به این نکته است که صاحبان ثروت و موقعیت، با نزدیک شدن به مقامات دولتی و مهمانی دادن و دوستی با آنان، عمدتاً به فکر ایجاد کانالهایی برای بهره‌مندی‌های خاص هستند و مسؤولان باید حواسشان به این امر باشد و عثمان بن حنیف به خاطر غفلت از این امر، به نوعی مرتکب تخلّف شده است و لذا مورد سرزنش حضرت قرار گرفته است.
۳ـ در این مجلس، ثروتمندان شرکت داشتند، امّا فقرا از آن بی بهره بودند و اگر مبنای مهمانی این است که دیگران به نوایی برسند، لازم است افرادی در مهمانی شرکت کنند که محتاج چنین غذایی هستند، نه کسانی که ثروتمندند. از این رو این مهمانی‌ها بیشتر جنبه‌ی ریا و خودنمایی دارد و رضای خدا در آن نیست و استاندار امیرالمؤمنین۷ نباید در آن شرکت کند.^[۶۳۴]
۴ـ در مهمانیهای اشرافی، احتمال انجام کارهای ناشایست بسیار است و در آن، اسراف و تبذیر می‌شود و غذاهای رنگارنگ و متنوّع برای مهمانان می‌آورند و چنین چیزی با شأن و جایگاه استاندار حکومت علوی در تضاد است.^[۶۳۵]
۲.۲.۹.۱۱. علی بن أصمع : فرمانداران بارجاه
در برخی از منابع آمده است، علی بن أصمع کارگزار حضرت امیر۷ در منطقه‌ی بارجاه بوده است و به جهت خیانتی که از وی سر زد، حضرت انگشتان دست وی را قطع کرد.^[۶۳۶]
۲.۲.۹.۱۲. ابوالاسود دوئلی
نقل شده است که حضرت امیر۷ ابوالاسود دوئلی را بر منصب قضاوت گمارد امّا پایان همان روزِ نخست، او را از قضاوت عزل کرد ابوالاسود دوئلی، شب هنگام وارد مسجد شد و به حضرت گفت : چرا مرا از قضاوت عزل کردی، در حالی که نه خیانت کرده‌ام و نه مرتکب جنایتی شده‌ام؟ حضرت فرمود به من گزارش داده‌اند که چون طرفین دعوی به محکمه می‌آیند، تو بلندتر از ایشان سخن می‌گویی و درشتی در گفتار داری.^[۶۳۷]
۲.۲.۹.۱۳. شریح قاضی
حضرت امیر۷ از تخلّفات قضات نیز نمی‌گذشتند. نقل شده است که شریح قاضی، قضاوتی کرده بود و امیرالمؤمنین۷ آن را درست نمی‌دانست. حضرت به شریح فرمود به خدا سوگند تو را دو ماه به «بانقیا» تبعید می‏کنم تا میان یهودیان قضاوت کنی. امّا حضرت امیر۷ به شهادت رسید و لذا حکم اجرا نشد. سالها گذشت و پس از اینکه مختار بن ابی عبید ثقفی قیام کرد به شریح گفت امیرالمومنین۷ در آن روز به تو چه فرمود؟ شریح قضیه را بیان کرد. مختار گفت به خدا سوگند حقّ نداری بر زمین بنشینی و باید به «بانقیا» بروی و میان یهودیان قضاوت کنی. و او را به آنجا تبعید کرد و او دو ماه میان یهودیان قضاوت کرد.^[۶۳۸]
فصل سوّم
علل، شاخصه‌ها و راهکارهای کشف تخلّفات کارگزاران در حکومت علوی
۳.۱. ریشه یابی تخلّفات کارگزاران أمیرالمؤمنین۷
بدون تردید، تمامی افراد بشر ـ به استثنای انبیا و اولیای الهی ـ ، در معرض لغزش و اشتباه قرار دارند؛ از این رو ارتکاب تخلّف، از سوی برخی افراد، در همه‌ی جوامع، امری اجتناب ناپذیر است. در این میان، کارگزاران امیرالمؤمنین۷ نیز هر چند شایسته، مؤمن و متعهد باشند امّا مصون از خطا و اشتباه نیستند و ـ همانطور که اتّفاق افتاده است ـ برخی از آنها به صورت خواسته و عمدی و برخی به صورت ناخواسته، با نقضِ قوانین و مقرّراتِ مربوط به حکومت و جامعه، مرتکب خطا و تخلّف شده‌اند.
به طور کلّی عوامل متعدّدی از قبیل ضعف مدیریت، ضعف اخلاقی، ضعف در ایمان به آخرت، دنیا گرائی، استبداد و خود رأیی، احساس عدم تعهّد نسبت به حاکم و یا حکومت، عدم درک صحیح و یا غفلت نسبت به جایگاه حسّاس مسئولیت و عواملی از این قبیل، در بروز تخلّفات کارگزاران مؤثّر می‌باشند که البتّه خودِ این عوامل، نشأت گرفته از برخی عواملِ کلّی از قبیل ریشه‌های فرهنگی و اجتماعی و عقیدتی، ریشه‌های اقتصادی، عوامل سیاسی، و عوامل اداری می‌باشند؛ اما طبق بررسی‌های به عمل آمده، عمده‌ترین علل تخلّفات کارگزاران امیرالمؤمنین۷ یا مربوط به مادی گرائی و دنیاگرائی و عدم درک صحیحِ آنان نسبت به جایگاه حسّاس مسئولیت بوده است که نشأت گرفته از ریشه‌های فرهنگی و اجتماعی و عقیدتی بوده است و یا از ضعف مدیریت کارگزاران بوده است و یا ناشی از غفلت آنان نسبت به جایگاه حسّاس مسئولیت بوده است. این مطلب را می‌توان با بررسی عملکرد کارگزاران متخلّف و نوع تخلّف آنها به دست آورد :
۳.۱.۱. آشفتگی فرهنگی و اجتماعی
به طور کلّی عوامل فرهنگی، اجتماعی و عقیدتی، تأثیر بسزایی در وقوع تخلّفات کارگزاران دارد و برخی از نابسامانیها و اشکالاتی که ناشی از مسائل غیر اسلامی و از بقایای حکومتهای سابق و فرهنگ گذشته بود، یکی از دلایل تخلّفات کارگزاران امیرالمؤمنین۷ می‌باشد. توضیح مطلب اینکه، در فاصله‌ی رحلت پیامبر۶ و آغاز خلافتِ امیرالمؤمنین۷، بدعتها و سنّتهای غلطی در جامعه ایجاد شد و مردم از سنّت پیامبر۶ و برخی دستورات اسلام بیگانه شدند؛ از اینرو جامعه‌ی زمان امیرالمؤمنین۷ به آسیب‏های گوناگونی دچار گشته بود؛ این آسیبها، هم در مبانی اعتقادی و اندیشه‏ای مردم و نوع نگرش آنان به دین و دنیا پدید آمده بود و هم در مبانی اخلاقی و رفتاری و خصلتهای روحی و روانی آنان، خود را نمایانده بود. در آن جامعه، فساد و بدعت آشکار شده بود و مردم از سنّت پیامبر۶ و اهداف والای ایشان دور افتاده بودند. تبعیض نژادی و قوم‌گرایی و عصبیّت‏های جاهلی در حکومتِ اسلامی رخ نموده بود. فساد مالی، رایج، و بیت المال مسلمانان به سادگی به یغما می‏رفت. والیانِ ناشایست در شهرهای اسلامی به ظلم و ستم و زراندوزی رو آورده و بر امور مردم مستولی شده بودند.