۱-۲ : پرسش های اصلی و فرعی پژوهش
این پژوهش در صدد پاسخ گویی به پرسش های گوناگونی است و پرسش اصلی آن از این قرار است:
قلمرو صلاحیت دولت جمهوری اسلامی در عرصه ی فرهنگ چیست و شامل کدام یک از حوزه های سیاست گذاری ، تصمیم گیری، و یا نظارت و اجرا می باشد؟آیا صلاحیت فرهنگی دولت ،محدود به اعمال حاکمیت است یا دولت متصدی امور فرهنگی نیز می باشد؟
پرسش های فرعی:
نقش دولت در فرهنگ در نظام های لیبرالیسم،توتالیتاریسم و اسلام چیست؟
نظریه ی دولت جمهوری اسلامی در قانون اساسی چیست و چه وظایف فرهنگی بر عهده ی دولت گذاشته شده است؟
سیاست فرهنگی جمهوری اسلامی و نقش دولت در آن چیست؟
سازمان ها و نهادهای عهده دار امور فرهنگی در جمهوری اسلامی کدام اند و چه وظایفی بر عهده ی آنها قرار داده شده است؟
۱-۳: فرضیه پژوهش
فرضیه این پژوهش را در پاسخ به سوال اصلی این پژوهش اینگونه می توان طرح نمود:
« دولت جمهوری اسلامی ایران به مثابه دولت دینی ،در عرصه فرهنگی ، دولتی مسئول و دارای صلاحیت فعال ، لازم و مؤثر می باشد.این قلمرو صلاحیتی ضمن آنکه مطلق نبوده و تصدی گری انحصاری دولت در حوزه فرهنگی را به دنبال ندارد ،برای مردم و گروه ها و سازمانهای مردم نهاد هم سهم و مسئولیت های درخوری قائل بوده و شامل حوزه های ساست گذاری،تصمیم گیری ونظارت و اجرا می باشد و علاوه بر این، ایفاگر نقش های حمایتی ،ترویجی و ضمانتی در حیطه های فرهنگی است.»

۱-۴ : ضرورت و هدف پژوهش
دخالت دولت در عرصه ی فرهنگ و قلمرو صلاحیت های آن در نظام های سیاسی گوناگون،از جمله مباحثی است که محور بحث بسیاری از صاحب نظران و کارشناسان می باشد. از آنجا که دولت جمهوری اسلامی،دولتی دینی است که طبق اصل ۳ قانون اساسی موظف به رشد فضایل در جامعه است و هدف دولت دینی تکامل همه جانبه انسانها و رسیدن به کمال و سعادت است ، لذا انجام پژوهشی که در آن ،قلمروی صلاحیت دولت جمهوری اسلامی در فرهنگ مورد بررسی قرار گیرد،ضروری است. در این پژوهش،تلاش بر این خواهد بود تا با بررسی و مداقه در کتب و مقالات منتشر شده،در حدود ممکن و در دسترس،به سوالات اصلی و فرعی پاسخ داده شود.لذا هدف پژوهش این است که با بررسی نظریه ی دولت و وظایف فرهنگی آن در قانون اساسی و بررسی صلاحیت های سازمان ها و نهادهای فرهنگی در سه حوزه ی سیاست گذاری،نظارت و اجرا ،قلمروی صلاحیت دولت بیان شود که آیا دولت جمهوری اسلامی در عرصه ی فرهنگ فقط اعمال حاکمیت می کند یا متصدی امور فرهنگی نیز می باشد؟
۱-۵ : سابقه پژوهش
آثاری در زمینه این مضوع نگاشته شده است که هر کدام از آنها فقط به یک یا دو بعد از ابعاد این موضوع پرداخته اند و هیچکدام ازآنها به صورت کامل به صلاحیت های فرهنگی دولت جمهوری اسلامی نپرداخته اند و حتی در خصوص بعضی از ابعاد این موضوع تاکنون هیچ تالیفی صورت نگرفته است و این موضوع موضوعی است که برای اولین بار به صورت کامل و جامع به آن پرداخته خواهد شد.
به تعدادی ازکتاب هایی که بعضی از ابعاد این موضوع پرداخته اند، اشاره خواهد شد که در منابع طرح حاضر، اطلاعات کتابشناسی آن ها به صورت کامل آمده است.
-کتاب نسبت دولت و فرهنگ زیر نظر دکتر سیدرضا صالحی امیری،منتشر شده توسط مرکز تحقیقات استراتژیک،چاپ اول،۱۳۹۱: این کتاب حاصل تحقیقات دانشجویان مدیریت و برنامه ریزی فرهنگی است که با اولویت میزان واگذاری تصدی گری دولت در حوزه فرهنگ انجام شده است. در این کتاب میزان واگذاری تصدی گری دولت در حوزه هایی چون آموزشو پرورش ، رسانه ملی، مطبوعات، سینما، کتاب و ورزش مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است وشرایط و ملزومات آن بیان شهد است و در نهایت سعی شده است الگوی مطلوب هر یک از حوزه های طرح شده ترسیم شود.
-کتاب اصول مبانی سیاست فرهنگی جمهوری اسلامی ایران به کوشش رسول حسین لی، منتشر شده توسط نشر آن در سال ۱۳۸۱: مطالب مورد بحث این کتاب روش مطالعه سیاست های فرهنگی یک کشور، پیش نویس پیشنهادی اهداف و اصول و سیاست های فرهنگی جمهوری ا سلامی ایران، اصول سیاست فرهنگی جمهوری اسلامی ایران، ضرورت برنامه ریزی و سیاست گذاری بخش فرهنگ، امکان پذیری برنامه ریزی فرهنگ و گذری بر روند مسائل فرهنگی کشور به معنی مشخص نمونه اهدافی است که توسط مسئولان کشور تعیین شده است و طرح هایی که به اجرا در آمده است در حدود موفقیت آن ها و میزان تغییراتی که به وجود آورده اند ،بررسی شده است.
-کتاب هویت ایرانی و حقوق فرهنگی نوشته دکتر عماد افروغ، انتشارات سوره ی مهر ،سال ۱۳۸۷: این کتاب پاسخگوی چندین سوال اساسی در عرضه فرهنگی از قبیل رابطه فرهنگ و سیاست است. این کتاب فصولی دارد که عمده ترین آن هویت ایرانی و حق فرهنگی، بحث هایی پیرامون فرهنگ و سیاست ، مبانی تبادل فرهنگی و مدیریت فرهنگی و چالش های فرهنگی و به علاوه آسیب شناسی فرهنگی است. مولف در فصل دوم کتاب از نسبت فرهنگ و سیاست در جمهوری اسلامی سخن می گوید و چالش هایی چون جدایی دین از سیاست و جدایی فرهنگ از سیاست را نقد میکند و در فصل پنجم به موضوع توسعه فرهنگی و نقش دولت در آن می پردازد و در نهایت نتیجه میگیرد از انطباق جایگاه مطلوب دولت در توسعه فرهگی و تامین حقوق فرهنگی با الگوی به دست آمده از قانون اساسی معلوم گردید که این قانون به طور تلویحی توجه لازم را به به بعد مشارکت حقوق فرهنگی داشته و به گونه ای نه چندان صریح نیز به بعد اقتصادی حقوق فرهنگی دینی برخورداری از کالاهای فرهنگی اشاره می کند.
-کتاب دین ، دولت و برنامه ریزی فرهنگی نوشته شده توسط جمعی از اساتید،منتشر شده توسط فرهنگستان علوم اسلامی،سال ۱۳۸۷،چاپ دوم: در این کتاب بیان شده است که مدیریت آگاهانه فرهنگ جامعه امری است که در طی ۳ دهه پس از انقلاب با رویکردهای مختلفی به آن نگریسته شده است. در اصل امکان مدیریت فرهنگ حداقل ۳ دیدگاه وجود داشته است. دیدگاهی که فرهنگ را مدیریت پذیر نمی داند، دیدگاهی که فرهنگ را مدیریت پذیر می داند، اما قید آگاهانه را در صورتی که مفید معنای از پیش طراحی باشد به چشم تردید می نگرد و سوم کسانی که مدیریت فرهنگ و آن هم با قید آگاهانه را کاملا می پذیرد. در فصل اول حجت الاسلام سید محمد مهدی میرباقری به تعریف دین، فرهنگ و برنامه ریزی پرداخته و سعی می کند فهرستی از آنچه که باید مدیریت شود تا بگوییم فرهنگ مدیریت شده است ،را ارائه دهند. در فصل دوم حجت الاسلام دکتر عبدالعلی رضایی به مکاتب مختلف در تبیین جایگاه دولت در برنامه ریزی فرهنگی می پردازد.
-کتاب اندیشه های سیاسی اسلام جلد سوم مسائل فرهنگی و اجتماعی نوشته دکتر حسن روحانی،منتشر شده توسط معاونت پژوهش های حقوقی،سال ۱۳۸۸: نگارنده در این کتاب در فصل نخست به امر تحول فرهنگی پرداخته است. در این فصل سعی شده است با عطف توجه به معنای مهندسی فرهنگ به بسته ای از سیاست های فرهنگی اشاره شود، سپس از نقش و اهمیت سرمایه فرهنگی و تئوری های مطروحه سخن گفته، در فصل دوم پاره ای مسائل بنیادین، حوزه های فرهنگ را به بوته بحث نشانده و در این خصوص از نقش آموزش و پرورش در انسجام اجتماعی، از پیامدهای ناگوار تکانه های آسیب های اجتماعی و نهایتا از ویژگی های هویت ایرانی سخن گفته است.
- مقاله نقش دولت در فرهنگ نوشته ابراهیم عباسی حسینی، در این مقاله نقش دولت در فرهنگ در ۳ نظام سرمایه داری، سوسیالیسم و اسلام مورد بررسی قرار گرفته است و بیشتر به مبانی نظری مساله بر اساس منابع ایدئولوژیک این مرام ها و یا بیانیه های رسمی نظریه پردازان وابسته به آن ها پرداخته شده والبته نمونه های تاریخی چندی هم مورد توجه قرار گرفته است که از نظر اسلام دولت نه حق انحصاری در مورد فعالیت های فرهنگی داردو نه از آن سلب مسئولیت شده است . مساله فرهنگ به عهده همگان است؛ هم فرد، هم جامعه و هم دولت .
- مقاله چالش ها و آسیب های فراروی فرهنگ و مدیریت فرهنگی نوشته علی رشیدپور و علیرضا مرادی در ماهنامه ی مهندسی فرهنگی،سال پنجم،شماره ۴۷ و ۴۸: در این مقاله بیان شده است که فقدان تعامل پویا و منطقی میان نظام برنامه ریزی فرهنگی با برنامه ریزی راهبردی و کلان کشور، فقدان دیدگاه مشترک در مورد چشم اندازها، و جود مراجع متعدد سیاست گذاری درحوزه فرهنگ و نبود شاخص ها و استاندارهای لازم برای ارزیابی برنامه های فرهنگی از جمله مهمترین تهدیدهای فراروی فرهنگ است و از طرف دیگر مهمترین مانع در شکل گیری پویایی فرهنگ کشور ناکارآمدی سازمان های فرهنگی در ۲ سطح کلان(خط مشی گذاری فهرنگی) و خرد(مدیریت سازمان فرهنگی) است. فقدان استراتژی و کادر تخصصی فرهنگی، تاثیرپذیری شدید حوزه فرهنگ از نظام سیاسی، اقدامات موازی فرهنگی، ساختار معیوب اداری درنهادهای فرهنگی و فقدان نگرش بلند مدت و نبود مدل های مطلوب فرهنگی از مهمترین چالش ها درسطح کلان نام برده شده است.
- مقاله نقش دولت در پاسداری از فرهنگ دینی نوشته شده توسط محمود اصغری، اندیشه، سال۱۵،شماره ۶: در این مقاله آراء و نظریات در رابطه با نقش دولت در امور فرهنگی مطرح شده است و بیان شده است که رویکرد لیبرالیستی در مسائل فرهنگی با مبانی اسلامی و فلسفه و اهداف نظام جمهوری اسلامی سازگاری و همخوانی ندارد. در نتیجه دولت اسلامی نمی تواند نسبت به مسائل فرهنگی در جامعه اسلامی بی تفاوت باشد و آن را بدون مسئولیت در امر ساماندهی فرهنگی بداند و نویسنده بیان کرده است که این مساله به این معنی نیست که مسائل فرهنگی و ساماندهی آن تنها باید تابع نظریه و اندیشه سیاسی حکومت باشد . از آنجا که در اندیشه و نگرش اسلامی هدف نهایی و آرمانی، هدایت و رشد الهی انسان است، این هدف و جهت گیری ها باید در همه شئون حکومتی مشهود باشد و به جهات اهمیت آن اشاره کرده است.
- مقاله وظایف اصلی دولت دینی در عرصه فرهنگی نوشته شده توسط علی اصغر خندان و مسلم امیری طیبی،معرفت سیاسی،سال اول،شماره اول: در ا ین مقاله نظریه و دیدگاه خاصی در باب فرهنگ مطرح می شود که برخاسته از نوع نگاه انسان شناسی اسلامی است. دو وظیفه اصلی برای دولت های دینی در عرصه فرهنگ بیان شده که عبارتند از: الف: مخاطب شناسی فرهنگی به معنای تعیین دقیق وضعیت و سطح توده مردم در هر یک از ارکان ۴ گانه.
ب) زمینه سازی برای ارتقای فرهنگی که در این مقاله ضمن تعریف مدیریت فرهنگی یگانه فرهنگ ساز، رفتار اجتماعی دانسته شده و برای این مدعا، ادله و مثال هایی مطرح شده است.
- مقاله جایگاه دولت در عرصه فرهنگ(مروری به تئوری ها ودیدگاهها) ارائه شده توسط ابراهیم غلام پور آهنگر،مجموعه ی مقالات همایش ملی مهندسی فرهنگی،تهران: شورای عالی انقلاب فرهنگی،جلد اول: در این مقاله ابتدا مفهوم دولت و فرهنگ مورد بررسی واقع شده است. سپس وظایفی که دولت نسبت به فرهنگ دارد شامل حق استفاده از فرهنگ و توسعه فرهنگی بیان شده است و حضور دولت در عرصه فرهنگ در این ۲ زمینه ضروری انگاشته شده است. سپس نقش دولت در فرهنگ و دیدگاه های مربوط به آن شامل دیدگاه مارکسیستی، نئوماکرسیستی، دبدگاه ساختارگرایی-کارکردگرایی، دیدگاه محافظه کارانه، دیدگاه پست مدرنیسم و در نهایت دیدگاه اسلام در این خصوص بررسی و تبیین شده است.
- مقاله چالش های پیش روی فعالیت های فرهنگی دستگاه ها و نهادهای دولتی فرهنگی نوشته سید احمد حسینی و ارش کرامتی،دوهفته نامه مهندسی فرهنگی،شماره ۵: در این مقاله به بحث در چالش ها و نقطه ضعف های موجود در بخش فعالیت های فرهنگی و دولتی پرداخته شده است که برخی از این موارد شامل ناتوانی سازمان های متعدد امور فرهنگی در تامین مالی خود و عدم وجود رابطه ارگانیک میان سازمان های موجود در این زمینه و موازی کاری ها می شوند. سپس به ارائه برخی راهکارها در زمینه ساماندهی فعالیت های فرهنگی دولتی (مانند استفاده از اختیارات مقام معظم رهبری به موجب قانون اساسی برای تعیین اهداف و سیاست های کلان فرهنگی کشور و همکاری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و مجلس شورای اسلامی در این زمینه) اشاره شده است. سرانجام نیز به حوزه هایی که تصدی دولت در آن ها به ضرورت باید برقرار باشد(شامل مواردی مانند سیاست گذاری و برنامه ریزی جامع، فعالیت های فرهنگی خارج از کشور و …) پرداخته شده است.
۱-۶ : روش پژوهش
روش شناسی پژوهش حاضر مبتنی بر روش توصیفی-تحلیلی می باشد.جمع آوری داده‌های علمی در این پژوهش، با روش اسنادی(کتابخانه ای) صورت می گیرد.همچنین قوانین و مقررات تا آنجایی که مرتبط باشد،بیان خواهد شد.تقسیم بندی نوشتار،به ترتیب اهمیت مباحث،به صورت فصل،مبحث ،گفتار و بند است.
۱-۷ : سازماندهی پژوهش
پژوهش حاضر در چهار فصل تنظیم شده است که فصل اول شامل دو مبحث است که در مبحث اول کلیات شامل مفهوم دولت و فرهنگ و رابطه متقابل این دو و وظایف و محدودیت های دولت در عرصه ی فرهنگ و مبحث دوم گونه های دخالت دولت و سیاست گذاری دولت در فرهنگ بررسی می شود.
فصل دوم در سه مبحث تنظیم شده است که در این فصل نقش دولت در فرهنگ در سه نظام سیاسی لیبرالیسم،توتالیتاریسم و اسلام بررسی می شود. مبحث اول به نقش دولت در فرهنگ در نظام لیبرالیسم اختصاص داده شده است که مفهوم لیبرالیسم و دیدگاه ای نظام که عدم دخالت دولت در فرهنگ است،بررسی می شود.در مبحث دوم، نظام توتالیتاریسم و دیدگاه آن که دخالت دولت در فرهنگ است ،بررسی شده و فصل سوم به نقش دولت در فرهنگ در نظام اسلامی و اهداف و وظایف آن،اختصاص داده شده است.
فصل سوم که در سه مبحث تنظیم شده است به وظایف فرهنگی دولت در قانون اساسی،با توجه به نظریه ی دولت جمهوری اسلامی، اختصاص یافته که در مبحث اول ،نظریه ی دولت جمهوری اسلامی با توجه به نظریه ی دولت اخلاقی بنیان گذار آن –امام خمینی- بررسی شده است . در مبحث دوم وظایف فرهنگی محول شده بر عهده ی دولت در قانون اساسی بیان شده و وظایف عمده ی آن که در اصول ۳ و ۸ و ۱۰ و ۲۱ ،بیان شده مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است.مبحث سوم به سیاست فرهنگی جمهوری اسلامی و حقوق فرهنگی در قانون اساسی و سیاست گذاری فرهنگی دولت ، اختصاص یافته است.
فصل چهارم در خصوص وظایف فرهنگی سازمان ها و نهادهای فرهنگی در چهار مبحث تنظیم شده که مبحث اول به وظایف فرهنگی شورای عالی انقلاب فرهنگی در حوزه ی سیاست گذاری،نظارت و اجرا اختصاص یافته است. در مبحث دوم، وظایف وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، در حوزه ی فعالیت های فرهنگی،هنری و رسانه ای ، بررسی شده و مبحث سوم به وظایف سه سازمان عمده ی فرهنگی ، شامل سازمان فرهنگ و ارتباطات،سازمان صدا و سیما و سازمان تبلیغات اسلامی اختصاص یافته و در مبحث چهارم آسیب های دخالت دولت در فرهنگ و نحوه ی حضور مطلوب دولت در این عرصه و ارائه ی پیشنهادهایی در این خصوص،اختصاص یافته است.
۱-۸ : واژگان و مفاهیم کلیدی
دولت: مفهوم اصطلاح دولت در علوم سیاسی، معمولا به دو مفهوم متمایز، ولی مرتبط با هم، اطلاق می شود: گاهی به مجموعه خاصی از افراد و حاکمان گفته می شود. در این معنا، دولت مترادف با حکام و کسانی است که قانون را وضع، اعلام و اجرا می کنند. گاهی نیز دولت به مجموعه خاصی از «نهادهای برتر» اطلاق می شود. در تعریفی که از دولت مد نظر است، هر دو مفهوم فوق لحاظ می شود. دولت مجموعه ای از افراد و نهادهاست که قوانین فائقه در یک جامعه را وضع، و باپشتوانه قدرت برتری که در اختیار دارند، اجرا می کنند
فرهنگ : مجموعه دانش‌ها، اعتقادات، ارزش ‌ها، هنجار ها، طرز تلقی ‌ها، آداب و رسوم که به صورت آگاهانه یا ناآگاهانه توسط انسان اکتساب می‌شود را در بر می‌گیرد. فرهنگ به دو بخش ثابت و متغیر تقسیم شده و دگرگونی عناصر متغیر، که باعث تغییر فرهنگ می شود، به نوع شناخت و ارزش هایی بر می گردد که به واسطه آنها اصول و عناصر ثابت را تفسیر یا تأویل می کند.
نظریه دولت اخلاقی : دولت اخلاقی، دولتی است که قوانین و مقرراتی وضع نماید تا بتواند با هدف وصول انسان به سعادت، پیوند عمیقی میان فعل سیاسی و فعل اخلاقی خود برقرار سازد. در این معنا،اخلاقی بودن وصف شخصیت حقوقی دولت است نه کارگزاران و دولتمردان آن، اگرچه آنان نیز موظفند از نظر شخصی دارای صفات کمال اخلاقی باشند.
سیاست فرهنگی : سیاست فرهنگی شامل همه اقدامهایی است که از سوی دولت ، نهادهای خصوصی و اتحادیه های اجتماعی برای سمت دهی توسعه نمادین، برآوردن نیازهای فرهنگی در مردم و دست یابی به توافقی درباره شکلی از نظم یا دگرگونی اجتماعی، انجام می شود. به عبارت ساده تر سیاست فرهنگی شامل اصول مکتوب و غیر مکتوبی است که از سوی برنامه ریزان برای ایجاد تغییر در وضع موجود و دست یابی به اهداف مطلوب در حوزه های مختلف فرهنگی تدوین می شود و توسط مدیران به اجرا در می آید.
حقوق فرهنگی : حقوق فرهنگی در سه تعریف مد نظر است: حقوق فرهنگی به معنای برخورداری و بهره مندی افراد،گروه ها و اقشار مختلف از کالاهای فرهنگی که در قالب رسانه‌های مختلف نوشتاری،دیداری و شنیداری قابل تصور است.حقوق فرهنگی به مثابه حق تعلق به فرهنگ خاص و سهیم شدن در شکوفایی آن که بحث خرده فرهنگ‌ها و مشارکت فرهنگی را به میان می‌کشد. حقوق فرهنگی در قالب عناوینی از قبیل حق تکثیر، حق تالیف، حق اختراع و … .
سیاست گذاری فرهنگی : سیاستگذاری فرهنگی شامل اصول و راهبردهای کلی و عملیاتی شده‌ای است که بر نوع عملکرد فرهنگی یک نهاد اجتماعی استیلا دارد. به این اعتبار، منظومه‌ای سامان یافته از اهداف نهایی دراز مدت و میان مدت قابل سنجش و نیز ابزارهای وصول به آن اهداف را دربر می‌گیرد. به عبارت دیگر، سیاست گذاری فرهنگی، نوعی توافق رسمی و اتفاق نظر مسئولان و متصدیان امور در تشخیص، تعیین و تدوین مهم‌ترین اصول و اولویت‌های لازم و ضروری در فعالیت فرهنگی می‌باشد و راهنما و دستور العمل برای مدیران فرهنگی خواهد بود.
فصل دوم
جایگاه دولت در عرصه ی فرهنگ(نقش ها، وظایف و محدودیتها)
مبحث نخست: ضرورت حضور دولت و وظایف و محدودیت های آن در
عرصه ی فرهنگ
نخستین مسأله در مورد این‌که دولت چه جایگاهی در عرصه ی فرهنگ دارد، این است که باید فهمید دولت چیست و چه ارتباطی با جامعه و فرهنگ می‌تواند داشته باشد؟در این مبحث مفهوم دولت و فرهنگ و ضرورت حضور دولت در عرصه ی فرهنگ، که امروزه توسط کلیه ی اعضای کنفرانس جهانی سیاست گذاری فرهنگی که در سال ۱۹۸۲ برگزار شد، پذیرفته شده است،بررسی می شود و سپس با بیان محدودیت های دولت در عرصه ی فرهنگ،بررسی می شود که دولت تا چه اندازه و حدودی می تواند در فرهنگ دخالت داشته باشد و در آخر سیاست گذاری دولت در عرصه ی فرهنگ بررسی می شود.
گفتار نخست: دولت، فرهنگ و تعامل دو سویه
مفهوم دولت
به دلایل چندی باید درخصوص دولت به دقت اندیشید. از نظر عملی مشکل بتوان زندگی را بدون دولت تصور کرد .دولت نهادی منفعل و بی‌طرف نیست که بتوان آن را نادیده گرفت و نه حاصل تصادف صرف و ساده است. زیرا که دولت دارای یک ریشه تاریخی بوده و ساخت آن در طی مرور زمان شکل گرفته و خود هم در تأثیرپذیری از اجتماع است و هم بر آن مؤثر است.دیگر اینکه شکل دیگری که بر ابهام و پیچیدگی مفهوم دولت می‌افزاید اختلالات با مفاهیم دیگری است که ارتباط نزدیکی با مفهوم دولت دارند، از جمله جامعه، جماعت، ملت، حکومت، سلطنت، حاکمی و … .
«مفهوم اصطلاح دولت در علوم سیاسی، معمولا به دو مفهوم متمایز، ولی مرتبط با هم، اطلاق می شود: گاهی به مجموعه خاصی از افراد و حاکمان گفته می شود. در این معنا، دولت مترادف با حکام و کسانی است که قانون را وضع، اعلام و اجرا می کنند. گاهی نیز دولت به مجموعه خاصی از «نهادهای برتر» اطلاق می شود. در تعریفی که از دولت مد نظر است، هر دو مفهوم فوق لحاظ می شود. دولت مجموعه ای از افراد و نهادهاست که قوانین فائقه در یک جامعه را وضع، و باپشتوانه قدرت برتری که در اختیار دارند، اجرا می کنند.^[۱]»
در مورد پیدایش دولت نظریات متفاوتی وجود دارد. از دولتی که برای جلوگیری از ترس و ایجاد امنیتی که هابز بیان می‌دارد تا دولتی که جرمی بنتام آن را ابزاری جهت رفاه انسان‌ها عنوان می‌کند یا حتی نظریاتی که پیدایش دولت را ناشی از اراده الهی می‌دانستند، همگی بر یک نکته تأکید دارند؛ حفظ خود و حفظ سرزمین و مملکت خودکه بر پیکره تاریخ، خود را نمایان می‌دارد.

فصل سوم: روش پژوهش ……………………………………………………………………………………………………………………………………..۳۱
مقدمه ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………۳۲
روش پژوهش ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………….۳۲
جامعه آماری ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..۳۲
نمونه و روش نمونه گیری …………………………………………………………………………………………………………………………………..۳۲
ابزار گردآوری داده ها …………………………………………………………………………………………………………………………………………..۳۴
شیوه ی گردآوری داده ها ……………………………………………………………………………………………………………………………………۳۴
روش تحلیل داده ها ……………………………………………………………………………………………………………………………………………..۳۶
فصل چهارم: یافته ها …………………………………………………………………………………………………………………………………………..۳۷
مقدمه ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………۳۸
فصل پنجم: بحث و نتیجه گیری …………………………………………………………………………………………………………………………۴۲
مقدمه …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..۴۳
بحث و نتیجه‌گیری ………………………………………………………………………………………………………………………………………………۴۳
محدودیت ها ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..۴۵
پیشنهادها …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….۴۶
منابع …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….۴۷
پیوست ها ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………۵۳
پیوست شماره ۱ ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ۵۳
پیوست شماره ۲ …………………………………………………………………………………………………………………………………………………….۵۶
فهرست جداول
جدول ۴.۱: ویژگی های دانش آموزان با اختلال یادگیری غیرکلامی و درخودماندگی سطح بالا براساس سن و مقطع تحصیلی ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………۳۸
جدول ۴.۲: نتایج آزمون هوشی ریون رنگی ………………………………………………………………………………………………………..۳۹
جدول ۴.۳: توصیف نمونه آماری پژوهش ……………………………………………………………………………………………………………۴۰
جدول ۴.۴: آزمون همگنی واریانس ها برای فرضیه ی تحقیق …………………………………………………………………………۴۱

جدول ۴.۵: نتایج آزمون تی مستقل در مورد فرضیه ی تحقیق …………………………………………………………………………۴۱
چکیده
پژوهش حاضر به منظور بررسی مقایسه ی توانایی دیداری – فضایی کودکان با اختلال یادگیری غیرکلامی و کودکان درخودمانده با عملکرد بالا انجام گرفته است. در این پژوهش از نوع توصیفی زمینه یابی استفاده شده که در دو مرحله انتخاب (آزمودنی ها و اجرای پژوهش) اجرا شده است. جامعه آماری شامل کلیه دانش آموزان درخودمانده با عملکرد بالا و کلیه دانش آموزان با اختلال یادگیری غیرکلامی شهر تهران است. دراین تحقیق از نمونه گیری دردسترس استفاده شد. بدین منظور تعداد ۱۵ نفر از دانش آموزانی که اختلال یادگیری غیرکلامی دارند، با بهره گرفتن از فرم معلم گلدستین (۱۹۹۹) و تعداد ۱۵ نفراز دانش آموزان درخودمانده با عملکرد بالا از مدارس ویژه این کودکان که با استفاده ازآزمون گارز شناسایی شده اند. و بر روی هر کدام از آنها آزمون مکعب های کهس به اجرا درآمد. به منظور آزمون فرضیه تحقیق از آزمون تی مستقل استفاده شده است. نتایج پژوهش نشان داد که بین میانگین نمرات دانش آموزان با اختلال یادگیری غیر کلامی و دانش آموزان با درخودمانده با عملکرد بالا از لحاظ توانایی دیداری- فضایی تفاوت معناداری وجود دارد. و دانش آموزان با اختلال یادگیری غیرکلامی دارای توانایی دیداری- فضایی بهتری نسبت به دانش آموزان با درخودمانده با عملکرد بالا هستند.
کلید واژه ها: توانایی دیداری – فضایی، اختلال یادگیری غیرکلامی، درخودمانده با عملکرد بالا.
فصل اول
چارچوب پژوهش
مقدمه
اختلال یادگیری غیرکلامی^[۱] ، به گروهی از ویژگی های عصب روانشناختی^[۲]، تحصیلی ، اجتماعی و عاطفی توصیف شده و منعکس کننده نقایصی دراستدلال غیرکلامی است، این نقایص شامل، ضعف درتوانایی بینایی - فضایی، استدلال ،کارکردهای اجرایی و حافظه غیرکلامی می شود. میزان شیوع اختلال یادگیری غیرکلامی متفاوت است، اما اغلب برآورد شده که ۱۰ تا ۱۵ درصد دانش آموزان دارای اختلالات یادگیری، نوعی اختلال یادگیری غیرکلامی نیز دارند (اوزولس^[۳]، ۱۹۹۸؛ زیدآبادی و همکاران، ۱۳۹۲).
اختلال های یادگیری غیرکلامی، نوعی اختلال یا نشانگان عصب شناختی است که ویژگی روانشناختی آن، مجموعه ای ازتوانشها و نارساییهای ویژه، به طور توام در کودک است برخی از توانشهای ویژه در این کودکان، عبارت است از: حافظه و یادگیری طوطی وار، مهارت های کلامی ساده، رشد زودرس گفتار و زبان، توجه به جزئیات، مهارت های خواندن زودرس، مهارت های قابل توجه در املا، توانایی خوب دربیان خود و توانایی خوب در حافظه شنیداری (کروننبرگ ودان،۲۰۰۳؛تامسون^[۴]،۱۹۹۷به نقل ازعلیزاده،۱۳۸۹).
تقریبا ۱۰ درصد کل جمعیت مبتلا به اختلال های یادگیری هستند و ۱ تا ۱۰ درصد این عده دارای اختلال یادگیری غیر کلامی می باشند. با وجود اینکه این اطلاعات مبتنی بر مدارک بالینی است، بسیاری از متخصصان اعتقاد دارند که شیوع این اختلال به دلیل ناشناخته بودن، کمتر از حد واقعی آن تخمین شده است (نبی زاده، ۱۳۸۴)
درخودماندگی با عملکرد بالا^[۵]، یک اختلال رشدی با نشانه های مشابه اوتیسم است که بوسیله هانس آسپرگر^[۶]روانپزشک اتریشی درسال ۱۹۴۴ شناخته شد. این اختلال معمولا به عنوان فرم خفیفی از درخودماندگی مورد توجه و ارجاع قراردارد زیرا افرادی با درخودماندگی سطح بالا عموما ازنظرکارکرد ذهنی قویتر از افراد نوعا درخودمانده هستند. مانند درخودماندگی، سندرم آسپرگر، یک وضعیت طولانی مدت است. به هرحال، چهارمین ویراست تجدید نظرشده راهنمای تشخیصی و آماری اختلالهای روانی^[۷] (۲۰۰۰) ، درخودماندگی سطح بالا را به عنوان یک اختلال مجزا طبقه بندی کرده است و دراین مطلب که آیا درخودماندگی سطح بالا یک سندرم مجزا است یا شکلی از درخودماندگی است، تناقض وجود دارد (دیویدای.سوسا^[۸]،۲۰۰۱؛ ترجمه یارمحمدیان و کجباف، ۱۳۸۸). کودکان با درخودماندگی سطح بالا به عنوان اختلال رشدی گسترده طبقه بندی شده اند، به این معنی که این اختلال برهمه عرصه های زندگی تاثیر می گذارد (کاظمی و نژادلحسینی، ۱۳۸۷).
درخودماندگی با عملکرد بالا پدیده ای نسبتا کمیاب است و پژوهش ها حاکی ازآن است که ازهر ۱۰۰۰ نفر،۱۰ تا ۱۵ نفر به این اختلال دچار هستند. علت آن ممکن است یک اختلال ژنتیکی یا آسیب فیزیکی به مغز باشد(لونز ،۱۹۹۶).
توانایی دیداری ـ فضایی^[۹] فرآیندی پیچیده و شامل بخش های متعددی است که در ارتباط با یکدیگر هستند و خرده مهارت های انها شامل فعالیت های زیراست: توانایی تجسم اجسام به صورت ذهنی، توانایی تشخیص تفاوت میان اشیا، جهت یابی، تشخیص چپ و راست، توانایی تشخیص روابط میان اشیا در فضا (موقعیت و جهت یابی)، توانایی کپی کردن مدل و تولید و ساخت آن با استفاده ازبلوک، توانایی سازگاری برخی مناظر و تفسیر اشیا به صورت ذهنی و توانایی و تفسیر تصاویر نمادین درفضای خارجی (نقشه ها و راه ها) و توانایی مسائل غیرکلامی و رشد و تحول این خرده مهارت ها دردوران اولیه شکل می گیرد و در دوران کودکی و نوجوانی با رشد توجه، حافظه، تجربه و آموزش توسعه می یابد. پردازش بینایی - فضایی^[۱۰]، توانایی استفاده از اطلاعات بینایی جهت درک جهان پیرامون است (کرونین – کولومب و براون^[۱۱] ۱۹۹۷؛ عابدی، ۱۳۸۶).
اختلال یادگیری غیرکلامی و درخودماندگی سطح بالا با آسیب هایی درهماهنگی و توانایی های حرکتی، توانایی های ادراکی- دیداری، به کارگیری و درک زبان، فهم اجتماعی و ارتباط غیرکلامی در ترکیب با مهارت های زبانی قوی وحافظه ی طوطی وارخوب، توصیف شده اند (نیدن،^[۱۲] ۲۰۱۰).
بیان مسأله
ساختار دیداری – فضایی نوعی توانایی شناختی مرکزی است. تفاوت فردی زیادی میان مردم در توانایی انجام تکالیف دیداری – فضایی وجود دارد. برای مثال، بعضی از افراد خیلی خوب می توانند رسم کنند و بعضی دیگر نمی توانند به خوبی رسم کنند، بعضی از افراد می توانند الگوهای پیچیده را به درستی و با سرعت کپی کنند، بعضی دیگر به درستی اما آهسته می توانند کپی کنند و عده ای هم فقط الگوهای ساده را می توانند کپی کنند (مرویس، رابینسون و پانی، ۱۹۹۹؛ منشادی، ۱۳۸۹).
با وجود ویژگی های بالینی مشترک بین درخودماندگی با عملکرد بالا و اختلال یادگیری غیرکلامی، در واقع این دو اختلال را با توجه به الگوهای دیداری- فضایی، ارتباطی و مهارت های اجتماعی از هم مجزا دانسته اند، با توجه به این که شناخت فضایی در نیمکره راست مغز قرار دارد اختلال یادگیری غیرکلامی نیزاختلال نیمکره راست در نظرگرفته شده است. حال آنکه اختلال های طیف درخودماندگی به عنوان اختلال های نیمکره چپ معرفی شده اند و اختلال هماهنگی رشدی شباهت ها و ویژگی های بالینی مشترکی با اختلالهای یادگیری غیرکلامی دارد؛ برای مثال، هر دوی این گروه از کودکان در مهارت های روانی – حرکتی، ادراکی – دیداری – فضایی، در ادراک لمسی و مهارت های ادراکی و کارکردهای اجرایی مشکل دارند (تانگوی^[۱۳]۲۰۰۲، یالوف^[۱۴]۲۰۰۶ به نقل از علیزاده ۱۳۸۹).
مشکلات ادراک دیداری، پردازش دیداری و توانایی شناختی دیداری - فضایی از بارزترین مشخصه های کودکان با اختلال یادگیری غیر کلامی است. این کودکان نارسایی زیادی در تکالیف دشواری که به پردازش دیداری یا توانایی های دیداری –فضایی نیاز دارند، از خود نشان می دهند (دنکلیگ^[۱۵]۲۰۰۰؛ هارون رشیدی ۱۳۸۹).
دمیترسکو^[۱۶] (۲۰۰۵) در تحقیقی تفاوت های نیمرخ عصب شناختی کودکان با درخودماندگی با عملکرد بالا و کودکان با اختلال یادگیری غیرکلامی را بررسی کرد. نتایج نشان داد که گروه با درخودماندگی با عملکرد بالا در توانایی های دیداری – فضایی و ساختاری دیداری بهتر از گروه با اختلال یادگیری غیرکلامی عمل کردند. و همچنین هر دو گروه ضعف های کلی درحوزه های غیرکلامی از خود نشان دادند.
نتایج مطالعه گانتر^[۱۷] (۲۰۰۲) از برخی نقایص پیش بینی شده در افراد درخودمانده با عملکرد بالا براساس نیمرخ اختلال یادگیری غیرکلامی حمایت می کند که شامل الگویی از نقایص غیرکلامی، دیداری – فضایی با وجود مهارت هایی در حافظه کلامی و پردازش کلامی سالم، دشواری هایی در درک طنز، آسیب جدی در زبان و حافظه آسیب دیده برای الگوهای پیچیده و مفهومی است. همچنین نتیجه گرفتند که الگوی رورک از اختلال یادگیری غیرکلامی اساسی برای سازماندهی بسیاری از ویژگی های درخودمانده سطح بالا فراهم می کند.
هدف پژوهش
این پژوهش به مقایسه میزان توانایی دیداری ـ فضایی دانش آموزان با اختلال یادگیری غیرکلامی و دانش آموزان با اختلال درخودمانده با عملکرد بالا می پردازد.
فرضیه­ پژوهش

1. 1. بین توانایی دیداری ـ فضایی دانش آموزان با اختلال یادگیری غیرکلامی و دانش آموزان درخودمانده با عملکرد بالا تفاوت وجود دارد.

اهمیت و ضرورت پژوهش
تشخیص افتراقی اختلال های یادگیری غیرکلامی از اهمیت خاصی برخوردار است. ویژگی های مشترکی بین اختلال های یادگیری غیرکلامی و برخی اختلال های رشدی مانند اختلال آسپرگر وجود دارد که ممکن است در تشخیص، خطا ایجاد کند. معیارهای تشخیصی کودکان دارای اختلال یادگیری غیرکلامی عبارت انداز: ۱. وجود نارساییها و توانشها در کنار یکدیگر ۲. نارسایی در توانایی دیداری – فضایی ۳. مشکل یادگیری در دست خط، انشا و ریاضیات و در عین حال توانمندی در رمزگشایی در مراحل اولیه خواندن ۴. ضعف در درک مطلب، بویژه در سطح نتیجه گیری مشکل در درک کلیت مطلب ۵. برخی تواناییها در واژگان زبان، زبان شفایی، نحو و کاربرد زبان ۶. حافظه طوطی وار خوب و ضعف در معنای عمیق ۷. مشکل بیشتر در سمت چپ بدن، مشکل در توالی، تعادل و تحلیل فضایی. و کودکان با درخودماندگی با عملکرد بالا در ۱. ارتباط اجتماعی (مانند تماس چشمی) ۲. یادگیری و ۳. روانی – حرکتی مشکلات اساسی دارند (علیزاده، ۱۳۸۹).

قلمرو تحقیق
از نظر قلمرو تحقیق، قلمرو موضوعی، زمانی و مکانی این تحقیق به شرح زیر می باشد:
قلمرو موضوعی: بررسی تاثیر اندازه شرکت و کیفیت حاکمیت شرکتی بر افشای مطلوب.
قلمرو زمانی: از نظر زمانی دوره زمانی سالهای ۱۳۸۶ لغایت ۱۳۹۰ در نظر گرفته می شود.
قلمرو مکانی: شرکت­های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران مد نظر است.
روش گردآوری داده ها و اطلاعات
در این تحقیق برای گردآوری اطلاعات از هر دوروش کتابخانه ای و میدانی استفاده شده است. ابتدا با مراجعه به کتابخانه و با مطالعه کتب و مقالات مختلف و سایت های علمی پایان نامه های کارشناسی ارشد و رساله دکترا درباره اهداف و مباحث تئوریک این تحقیق پرداخته شده است(کتابخانه ای ) سپس داده های آماری این تحقیق که اطلاعات مربوط به شرکت ها می باشد که از طریق اطلاعات منتشر شده توسط سازمان بورس اوراق بهاددار تهران و با بهره گرفتن از نرم افزار های موجود در این زمینه جمع آوری شده است(میدانی ).

برای استخراج اطلاعات صورت های مالی شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران از سایت بورس اوراق بهادار و بانک های اطلاعاتی بورس، مجلات و گزارش های بورس، نرم افزار های تدبیر پرداز(که شامل صورتهای مالی کلیه شرکت­های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران است )، صحرا، دناسهم و ره آورد نوین ۳ استفاده شد.

تعریف عملیاتی مفاهیم و واژه های کلیدی تحقیق
افشا: اصطلاح افشا در گسترده ترین مفهوم به معنای ارائه اطلاعات است. در حسابداری، از این اصطلاح به نحو محدودتری استفاده می شود و صرفا به معنای ارائه اطلاعات مالی مربوط به یک شرکت در گزارشهای مالی و یا گزارشهای سالانه می باشد. در برخی موارد، مفهوم افشا باز هم محدودتر و به معنای ارائه اطلاعاتی که در صورتهای مالی منظور نشده است تلقی می شود(شباهنگ، ۱۳۸۳).
افشای اجباری: افشا در صورتی که به واسطه یک منبع مقرراتی و وضع کننده قوانین الزامی شده باشد افشا اجباری گفته می­ شود (اسو اسنا، ۱۹۹۸)^[۱۳].
افشای اختیاری: در صورتی که افشای اطلاعات تحت تاثیر قوانین خاصی نباشد و توسط شرکت به صورت اختیاری انجام شود افشای داوطلبانه تلقی می­ شود (اسو اسنا، ۱۹۹۸).
اندازه شرکت: اندازه شرکت نشان دهنده حجم و گستردگی فعالیت­های یک شرکت است. جهت تعیین اندازه شرکت از معیارهای متفاوتی همچون لگاریتم طبیعی ارزش دفتری کل دارایی­ های شرکت، لگاریتم طبیعی ارزش دفتری دارایی ثابت ناخالص، تعداد کارکنان، حجم فروش شرکت و لگاریتم طبیعی فروش سالانه شرکت مورد استفاده قرار می گیرد(حلمی حمامی، ۲۰۰۹).
حاکمیت شرکتی: حاکمیت شرکتی فرایند نظارت و کنترل برای تضمین عملکرد مدیر شرکت مطابق با منابع سهامداران می باشد (پارکینسون^[۱۴] ، ۱۹۹۴).
۱-۱۲ ساختار کلی تحقیق
فصل اول: کلیات تحقیق شامل تعریف مسئله و بیان سؤال اصلی تحقیق، اهمیت و ضرورت تحقیق، فرضیه ها، اهداف تحقیق، روش تحقیق، تعریف مفاهیم و واژگان اختصاصی ارائه شده است.
فصل دوم: ضمن بیان مقدمه دربخش اول مروری بر ادبیات حاکمیت شرکتی و افشای اطلاعات بیان شده است و در بخش دوم خلاصه­ای از تحقیقات انجام شده در داخل و خارج ایران در این زمینه ارائه می گردد.
فصل سوم: ابتدا روش تحقیق بکار گرفته شده در پژوهش حاضر، اهداف تحقیق، جامعه آماری، نمونه آماری، فرضیات تحقیق و متغیرهای تحقق مورد مطالعه معرفی شده است. در نهایت روش گردآوری اطلاعات و روش آماری بکار گرفته شده جهت تجزیه و تحلیل اطلاعات بطور کامل تشریح می شود.
فصل چهارم: به چگونگی طبقه بندی اطلاعات و تجزیه و تحلیل آنها از طریق بکارگیری روش­ها و مدل های آماری مورد استفاده اشاره می شود و در نهایت نتایج آزمون فرضیات ارائه می گردد.
فصل پنجم: خلاصه ای از تحقیق ارائه می شود و سپس نتیجه گیری و طبقه بنـــدی نتـــایج حاصله بیان می گردد. در پایان پیشنهادها، محدودیت ها و توصیه هایی برای تحقیقات آتی ارائه می گردد. فهرست منابع و مأخذ نیز، در بخش آخر گزارش ارائه خواهد شد.
فصل دوم
مبانی نظری و پیشینه تحقیق
۲-۱- مقدمه
یکی از هدفهای اصلی گزارشگری مالی، تأمین اطلاعات مورد نیاز برای تصمیم گیری است. دستیابی به این هدف مستلزم افشای مناسب اطلاعات مالی و سایر اطلاعات مربوط می باشد. دلیل اصلی نیاز به گزارشگری مالی و افشای اطلاعات، عدم تقارن اطلاعات و تضاد منافع بین مدیران و سرمایه گذاران می باشد. در رابطه با پیامدهای اقتصادی افشای اطلاعات تحقیقات گسترده ای صورت گرفته است. مطالعات پیرامون افشای اطلاعات بر این مبنا استوار است که حتی در یک بازار سرمایه کارا، مدیران در مقایسه با سرمایه گذاران خارجی دارای اطلاعات بیشتر و درک بهتری در رابطه با عملکرد آینده شرکت هستند. از سوی دیگر براساس شکل نیمه قوی فرضیه بازار کارا، قیمت اوراق بهادار به طور کامل و آنی منعکس کننده اطلاعات جاری و تاریخی در دسترس عموم است. در چنین شرایطی اگر سرمایه گذاران با فرض صحیح بودن قیمت ها برآنها اتکا کنند، لکن به دلیل وجود اطلاعات گمراه کننده در قیمت ها متحمل زیان گردند، به طور منطقی آنان مستحق دریافت خسارات وارده هستند. در این راستا استراتژی افشای اختیاری شرکت، نقش مهمی در کاهش عدم تقارن اطلاعات بین مدیران و سرمایه گذاران خارجی ایفا می کند، زیرا عدم تقارن اطلاعات ممکن است موجب ارزشگذاری اشتباه شرکت شده و انگیزه­ای برای تصحیح ارزش گذاری اشتباه از طریق افشای بیشتر اطلاعات ایجاد نماید(پورحیدری و حسین زاده، ۱۳۹۱). با توجه به موارد بیان شده که نشان دهنده ضرورت افشای اطلاعات در بازار سرمایه است بررسی عواملی که بر این فرایند تاثیر بسزای دارد مهم می باشد. در این تحقیق تاثیر حاکمیت شرکتی و اندازه شرکت بر کیفیت افشا بررسی می شود. بنابراین بررسی ادبیات مربوط به موضوع تحقیق در این فصل انجام می شود. در این فصل به ارائه و تفصیل مطالبی می پردازیم که به لحاظ تئوریکی زیرساخت­هایی مفهومی برای موضوع مورد مطالعه فراهم می آورند. هر تحقیق و پژوهش علمی که صورت می­گیرد بر پایه­ ارکان و نتایج مطالعات و تحقیقات پیشین استوار است. در این فصل مرتبط­ترین دستاوردهای تحقیقاتی پژوهشگران قبلی در ارتباط با موضوع مورد نظر شناسایی می شوند.
بنابراین در این فصل سعی شده است که ابتدا مرور اجمالی بر ادبیات حاکمیت شرکتی و افشای اختیاری بیان شود و در نهایت در انتهای فصل تحقیقات انجام شده در زمینه موضوع این تحقیق به تفکیک تحقیقات انجام شده در داخل و خارج کشور ارائه شود.
۲-۲- مروری بر ادبیات حاکمیت شرکتی
۲-۲-۱- تعاریف حاکمیت شرکتی
بررسی مباحث نظری مربوط به نظام راهبری نشان می دهد توافق اساسی در رابطه با تعریف حاکمیت شرکتی وجود نداشته و بعضا تعاریف به عمل آمده توسط نهادها یا افراد از تفاوت هایی با یکدیگر برخورده اند. به نحوی که برخی از یک دیدگاه محدود حاکمیت شرکتی را صرفأ در رابطه شرکت و سهامدار تعریف می نمایند و در سویی دیگر این مفهوم به صورت شبکه ای از روابط تعریف میگردد که نه تنها شرکت و مالکان (صاحبان سهام) آن بلکه ذینفعان از جمله کارکنان، مشتریان، مردم، جامعه و… را در بر می گیرند. در این قسمت به مهمترین تعریف به عمل آمده اشاره می گردد:
اهمیت حاکمیت شرکتی در جهان به آن حد است که موسسه رتبه بندی استاندارد پورس^[۱۵] معیارهای چهار گانه زیر رابرای سنجش وضعیت حاکمیت شرکتی معرفی کرده است:
۱- ساختار مالکیت^[۱۶]
۲- روابط ذینفعان مالی^[۱۷]
۳- ساختار و عملکرد هیئت مدیره^[۱۸]
۴- پاسخگویی شفافیت و افشای اطلاعات^[۱۹]
حاکمیت شرکتی تنها مربوط به اداره عملیات شرکت نیست بلکه هدایت، نظارت و کنترل اعمال مدیران اجرایی و پاسخگویی آن ها به تمام ذینفعان شرکت (اجتماع) نیز مربوط است (تری گر، ۱۹۸۴).^[۲۰]
فرانیدی که از طریق آن شرکت ها هدایت و کنترل می شوند (کادبری، ۱۹۹۲).^[۲۱]
فرایند نظارت و کنترل برای تضمین عملکرد مدیر شرکت مطابق با منابع سهامداران (پارکینسون، ۱۹۹۴)^[۲۲]
مجموعه قوانین، مقررات، نهادها و روش هایی که تعیین می­ کنند شرکتها چگونه و به نفع چه کسانی اداره می شوند (مگینسون، ۱۹۹۴).^[۲۳]
(براون و همکاران^[۲۴] ۲۰۰۴) معتقدند ، حاکمیت شرکتی خوب ، مزایا و اثر بخشی زیادی برای سازمان، اجتماع و محیط اقتصادی در مجموع دارد که اهم آن بشرح ذیل می باشد :
در سازمان، باعث افزایش کارایی سرمایه ، بهبود عملکرد ، کاهش هزینه­ های سرمایه ، افزایش ارزش ،افزایش شهرت ، افزایش تعادل ، افزایش رشد استراتژیکی ، بهبود روابط سهامداران و در نهایت حمایت از حقوق سهامداران در شرکتها خواهد شد .
در جامعه، حاکمیت شرکتی مزایا ، اثر بخشی و کارایی بسیاری دارد و باعث افزایش شفافیت و عدالت اجتماعی و کاهش فساد در جامعه خواهد شد .
در اقتصاد، باعث افزایش سرمایه ­گذاری بلند مدت، افزایش رقابت، بهبود کیفیت محصولات و خدمات، افزایش خلاقیت ونوآوری افزایش کارایی در بازار، افزایش ثبات در بازار، جلوگیری از سقوط بحران ورشکستگی در بازار و کاهش تخریب و ضربه خوردن می شود.
حاکمیت شرکتی عبارت است از مجموعه از قوانین و مقررات و عواملی که به کنترل عملیات شرکت می پردازند. به عبارت دیگر حاکمیت شرکتی محدوده عملیات شرکت را تعریف می­نماید.در چنین ساختاری مشارکت کنندگان در فعالیت های شرکت همچون مدیران، کارگران و عرضه­کنندگان سرمایه که بازده مشارکت خود در شرکت را ادعا می کنند موضوع اصلی بحث را تشکیل می دهند (گیلان و تارکس، ۱۹۹۸)
۲-۲-۲- طبقه بندی حاکمیت شرکتی
ساختار حاکمیت شرکتی را می توان به دو نوع حاکمیت شرکتی درون سازمانی و حاکمیت شرکتی برون سازمانی طبقه بندی نمود که هر یک دارای ساز و کارهای خاص خود می باشند.
حاکمیت شرکتی درون سازمانی^[۲۵] (آلمانی-ژاپنی) سیستمی است که در آن شرکتهای فهرست بندی شده یک کشور تحت مالکیت و کنترل تعداد کمی از سهامداران اصلی هستند. این سهامداران ممکن است بنیانگذار یا گروه کوچکی از سهامداران مانند بانکهای اعتباردهنده، شرکت­های دیگر یا دولت باشند.
ساز و کارهای حاکمیت درون سازمانی (محاطی) عبارتند از :
هیئت مدیره: انتخاب هیئت مدیره توانمند، خوش نام و بی طرف.
مدیران اجرایی: تقسیم مسئولیت ها بین مدیران اجرایی و استقرار نرم افزار مناسب.
مدیران غیر اجرایی: ایجاد کمیته حسابرسی با حضور اعضای هیئت مدیره و مدیران اجرایی سابق و خوش نام در کمیته های مختلف شرکت.
کنترل داخلی: طراحی، تدوین و استقرار کنترل های داخلی مناسب (مالی، حقوقی، مدیریت، ریسک، حسابرسی داخلی و …)
اخلاق سازمانی: تدوین و گسترش آیین نامه رفتار حرفه ای.
حاکمیت شرکت برون سازمانی(آنگلو – آمریکایی)، به سیستم های تامین مالی و حاکمیت شرکتی اشاره دارد که در آن، شرکت­های بزرگ توسط مدیران کنترل می شوند و تحت مالکیت سهامدران برون سازمانی یا سهامداران خصوصی هستند. این وضعیت منجر به جدایی مالکیت از کنترل (مدیریت) می شود.
ساز و کارهای حاکمیت برون سازمانی (محیطی) شامل موارد زیر می باشند:

نخواهد نمودن به بد نیز چهر
­­­­­­­­

بدو شاد باشی و نازی بدو
­­­­­­­­

همه راز دل را گشایی بدو
­­­­­­­­

یکی نغز بازی برون آورد
­­­­­­­­

به دلت اندر از درد خون آورد
­­­­­­­­

(ج ۱، بیت ۱۹۱ـ۱۸۷).
در سکوت و حزنی عمیق فرو می‌رود و ترس او را فرا می‌گیرد، ترس از این‌که مبادا او نیز به چنین لغزشی دچار شود و به چنین سرنوشتی گرفتار آید و نسبت به جمشید احساس ترحم و شفقت می‌کند که از همان حس «علاقه به خیر دیگران» ناشی می‌گردد.
فصل سوم:
داستان سیاوش
۳ـ۱ـ خلاصه داستان
روزی گیو و طوس و شماری از سواران برای شکار به دشت رفتند. در آن سوی شکارگاه پهلوانان ایرانی سرزمین توران واقع بود. چشمشان به زیبارویی افتاد، پس از او پرسیدند کیست و از کجا آمده است؟ زیباروی پاسخ داد: شب هنگام پدرم، مست، به خانه آمد و از سرمستی مرا بزد و به روی من شمشیر کشید تا سرم را از تنم جدا کند پس من نیز از بیم جانم گریختم و روی بدین بیشه نهادم. طوس گفت تبارت از کیست؟ زیبارو پاسخ داد از خویشان گرسیوز برادر افراسیابم و از تبار فریدون. او در ادامه گفت اسبی با خود داشتم که در راه ماند و در و گوهر بسیار و تاجی از زر ناب با خود داشتم، پس دزدان بر من تاختند، پس ناگریز آن‌چه را که داشتم رها کردم و جان خود را نجات دادم. بی‌شک پدرم آن‌گاه که به‌خود آید به جستجوی من خواهد پرداخت.

گیو و طوس تصمیم گرفتند که او را به‌همراه خود ببرند: اما میانشان نزاع در گرفت و هر کدام گفتند دختر از آن اوست، نزاع میان دو پهلوان بالا گرفت و به تندی انجامید تا آن‌جا که خواستند سر او را از تنش جدا کنند تا نزاع خاتمه یابد. یکی از همراهانشان به آن‌ها گفت: کشتن زن سودی ندارد، بهتر است او را به نزد کاووس شاه ببرید تا او میانتان قضاوت کند. دو پهلوان پذیرفتند و به نزد کاووس شاه آمدند.
کاووس وقتی زیبارو را دید و از نژاد او پرسید او را تنها شایسته خود دانست و دل بدو داد. او زیبارو را به شبستان خود فرستاد و به دو پهلوان هدیه‌‌های گران‌بها و ارزنده، ارزانی داشت. پس از چندی این ماهرو کودکی زاده شد و کاووس شاه او را سیاوش نامید. ستاره‌شناسان طالع این کودک را آشفته و سرانجام او را تلخ دیدند. رستم وظیفه تعلیم و تربیت این کودک را برعهده گرفت. سیاوش در سیستان نزد رستم هنر‌های رزمی، چون شمشیرزنی و نیزه‌زنی و تیراندازی و آیین‌های بزم و نشاط و رسوم ملک‌داری و لشکرکشی را آموخت. پس از آن رستم او را با هدیه‌هایی گران‌بها به نزد کاووس شاه فرستاد. کاووس شاه مجلس شادی و طرب برپا کرد و دستور داد که از گنج و خواسته هر آن‌چه که سزاوار سیاوش بود، برای او مهیا کنند. هفت سال به‌خوبی و خرمی بر شاهزاده جوان گذشت. در سال هشتم شاه فرمانی صادر کرد و حکومت گوشه‌ای از کشور را به نام کهستان به سیاوش سپرد.
روزی کاووس شاه و سیاوش نشسته بودند که ناگاه سودابه، همسر کاووس شاه وارد شده، او با دیدن سیاوش ناگهان دل باز دست داد و دلداده او گشت. چون از حضور شاه بازگشت، کسی را به نزد سیاوش فرستاد گفت من همانند مادر توأم، به شبستان بیا و خواهران خود را که دختران منند ببین. سیاوش پاسخ داد که من مرد رزم هستم نه بزم و شبستان.
سودابه سعی کرد از طریق کاووس شاه، سیاوش را راضی به آمدن به شبستان کند. کاووس شاه نیز سیاوش را فرا خواند و از او خواست که به شبستان رود و نامادری و خواهرانش را که خواستار دیدار او بودند، ببیند. سیاوش پس از مخالفت، سرانجام مجبور به پذیرش فرمان پدر شد. او روز بعد از شبستان و اندرونیان دیدن کرد. اهل حرم از او استقبال کردند. آنان شبستان را چون بهشت آراسته بودند و سودابه بر تختی زرین در حالی که تاجی از گوهر بر سر داشت، نشسته بود. او از تخت فرود آمد و سیاوش را دربر گرفت و چشم و روی او بوسه‌ها زد و خدای را سپاس گفت، سیاوش دریافت که این مهرورزی پاک نیست بلکه از سر شهوت و هوس است و خود را از او دور کرد و به نزد خواهران خود شتافت.
شب هنگام سودابه نزد کاووس شاه، برازندگی و ادب و فرهنگ سیاوش را بسیار ستود گفت که باید از میان دختران خود یا دختران کی آرش یا کی پشین (برادران کاووس شاه) یکی را به همسری او درآورم.
کاووش شاه با او موافقت کرد و چون بامداد شد سیاوش را فرا خواند و بدو گفت برای حفظ نسل شاهی باید زنی را به همسری برگزینی، زیرا ستاره‌شناسان خبر داده‌اند که از پشت تو شهریاری بزرگ پا به جهان خواهد نهاد و بر همه جهان مسلط و پیروز خواهد گشت. سیاوش پاسخ داد: بر فرمان شاه گردن می‌نهم اما این سخن را با سودابه در میان نگذار، زیرا مایل نیستم به شبستان او بروم. شاه خندان شد و گفت: اتفاقاً این مسأله را او در سر من انداخته است. سیاوش به ظاهر آرامش یافت اما می‌دانست که در نهان سودابه چیست و چه می‌گذرد.
دیگر روز سودابه شبستان را حاضر کرد و هیربد را به‌دنبال سیاوش فرستاد. پس سیاوش به شبستان آمد. سودابه دختران را آراسته و به رده ایستانیده بود، پس از آن‌که سیاوش آنان را نگریست و جایگاه خود رفتند. سودابه گفت کدام‌یک را برمی‌گزینی. سیاوش پاسخ نداد و در دل با خود گفت: هرگز با دختران زن بیگانه‌ای از پشت چنان حیله‌گری پیوندی نخواهم بست. سودابه وقتی سکوت سیاوش را دید گفت: روشن است که با وجود زیبارویی چون من دختران نزد تو قدری ندارند اگر با من عهد ببندی دختر نابالغی را به نام تو خواهم کرد و خود همچون پرستاران در خدمت تو خواهم بود.
شاه کاووس به پیری رسیده و به زودی از دنیا خواهد رفت و من و تو با آرامش در کنار هم خواهیم زیست. سیاوش با خود اندیشید. محال است به سخنان این دیو‌ سیرت گوش فرا دهم پس در پاسخ به او به نرمی گفت: تو سزاوار همسری شاه کاووس هستی و یکی از دختران تو من را بس است. این را بگفت و شبستان را ترک کرد. با رفتن او کاووس شاه وارد شد و سودابه به او مژده داد که سیاوش یکی از دختران من را به همسری برگزید. شاه بسیار شاد شد و به سودابه بسیار گنج و خواسته بخشید و بدو برای برپا کردن جشن دامادی سیاوش بسیار چیز داد. دیگر روز سودابه بر تخت نشست و سیاوش را به نزد خود فرا خواند و بدو گفت شاه برای جشن دامادی تو به من گنج و خواسته بسیار سپرده، اما من شیفته و دلداده تو و امیدوار به وصل توأم. اگر به این درخواست من پاسخ منفی دهی، این دولت و شوکت تو را بر هم خواهم زد. سیاوش گفت: هرگز به پدر بی‌وفایی نمی‌کنم سپس با حالتی خشمگینانه برخاست. سودابه به او درآویخت و گفت اکنون که من نزد تو رسوا شدم تو را آسوده نخواهم گذاشت، جامه بر تن درید و آشوب و فغان برپا کرد. کاووس سراسیمه خود را بدان‌جا رساند و ماجرا را جویا شد. سودابه گفت: سیاوش به نزد من آمد و گفت هدیه‌‌های پدر در چشم من نمی‌آید و موافقت همسری با دختر تو بهانه‌ای بود و من طالب خود تو هستم من ابا کردم پس او با من این‌چنین کرد. سیاوش و سودابه را به حضور خواست و گفت: آن‌چه راستی است بگویید. سیاوش ماجرا را چنان‌که اتفاق افتاده بود برای شاه تعریف کرد و سودابه به انکار گفته‌‌های او پرداخت. کاووس شاه برخاست و سیاوش را بویید و اثری از عطری که سودابه بدان آلوده بود بر تن سیاوش ندید. این نشان می‌داد که سیاوش بی‌گناه است.
سودابه دست از نیرنگ و فتنه‌انگیزی جهت اثبات گناهکاری سیاوش برنداشت. سرانجام کاووس شاه با بزرگان به مشورت نشست و آنان تنها راه رد شدن از آتش دانستند. بدین شکل که یکی از دو تن باید از آتش بگذرد تا بی‌گناه از گناهکار معلوم گردد. شاه به سودابه دستور داد از آتش بگذرد او گفت سخن من راست است بهتر است سیاوش را که گناهکار است از آتش بگذرانیم. سیاوش پذیرفت و با اطمینان از خود به کام آتش رفت و به سلامت تمام از آن بیرون آمد.
بدین ترتیب تمام نقشه‌‌های سودابه یکی پس از دیگری نقش بر آب شد. کاووس شاه، دستور داد که سودابه را به سزای اعمالش برسانند و او را گردن زنند، اما سیاوش می‌دانست پدر شیفته سودابه است و پس از چندی حتماً پشیمان می‌شود و میانجیگری کرد و از شاه خواست که از او بگذرد. شاه نیز که گویی منتظر چنین فرصتی بود، پذیرفت و بدین ترتیب سودابه جان سالم به‌در برد، درحالی‌که او مرتکب خطایی گشته بود که مجازاتی جز مرگ نداشت.
پس از چندی خبر حمله افراسیاب به ایران را به درگاه کاووس رساندند. سیاوش برای این‌که خود را از شر سودابه نجات دهد به همراهی رستم داوطلب جنگ ایران و توران شد. رستم و سیاوش به‌همراه سپاه ابتدا به سیستان رفتند و به‌مدت یک‌ماه آن‌جا ماندند تا نامداران ایران بدان‌ها بپیوندند و سپس به‌سوی توران زمین روانه شدند. از مرو رود و طالقان گذشتند و به بلخ نزدیک شدند. از سوی تورانیان گرسیوز و بارمان با سپاهی انبوه به‌سوی ایران روانه شدند و سپهرم پیشرو آن سپاه به حدود بلخ رسید. میان دو سپاه درگیری آغاز شد و به‌مدت سه روز ادامه یافت. روز چهارم سپهرم فرار را بر قرار ترجیح داد و تا بارگاه افراسیاب تاخت. سیاوش و رستم فاتحانه وارد بلخ شدند و در نامه‌ای ماجرا را به اطلاع کاووس شاه رساندند. شاه در پاسخ با اظهار قدردانی نوشت که همان‌جا درنگ کنند و به آن سوی جیجون نروند چراکه بیم آن است که افراسیاب ضربه‌ای بدان‌ها وارد کند، اما اگر او بدین سوی آب لشکر کشید، بر او بتازند و دمار از روزگارشان برآورند.
از آن سو افراسیاب از گریز سپاهش خشمگین شد و آنان را بسیار سرزنش کرد و برای آن‌که غم از دل دور کند، دستور داد مجلس بزمی بیارایند. پس از مجلس بزم به خوابگاه رفت تا بیارامد نیمی از شب نگذشته بود که در خواب با خروشی بلند از جای برخاست و هراسان به خود لرزید. او خواب آشفته خود را برای برادرش گرسیوز بدین‌گونه تعریف نمود: «در خواب بیابانی پر مار دیدم و زمینی پر گرد و آسمانی پر عقاب، بادی سخت برخاست و سراپرده مرا از جا کند و سرنگون ساخت و لشکریان من همه سرهاشان بریده شد و تنهاشان به خاک افتاد، سواران زره‌پوش از هر سو بر من تاختند و مرا از تخت برانگیختند و دست بسته به نزد کاووس شاه بردند. جوانی زیبارو و کم سن و سال به من حمله کرد و میانم را با شمشیر به دو نیم کرد.»
خوابگذاران را فرا خواندند تا خواب افراسیاب را تعبیر کنند. تعبیر خواب چنان بد بود که دانشمندی از میان آنان از شاه امان خواست و گفت: در حال حاضر شاهزاده‌ای از ایران به مرز توران لشکر آورده است. اگر شاه با او بجنگد بی‌گمان شکست خواهد خورد و اگر او در توران زمین کشته شود، ایرانیان دمار از تورانیان در خواهند آورد.
افراسیاب با مشورت با گرسیوز و بزرگان توران به این نتیجه رسید که با سیاوش صلح کند تا نه سپاهش شکسته شود و سیاوش به توران بتازد و نه او در توران زمین کشته شود. پس افراسیاب گرسیوز را با هدایای بسیار و پیام آشتی به بلخ فرستاد. گرسیوز وقتی به نزدیکی سپاه ایران رسید، از گردان ناموری را برگزید و به لشکرگاه ایران فرستاد و پیام صلح را به اطلاع سیاوش و رستم رساند. رستم و سیاوش او را به‌مدت یک هفته در جایی فرود آوردند تا در آن مدت تصمیم خود را بگیرند و به اطلاع پادشاه توران برسانند.
رستم به سیاوش گفت افراسیاب پادشاهی نیرنگ‌باز است و پیام صلح او را تنها به شرط گرفتن صد تن گروگان از خویشان نزدیکش باید پذیرفت.
پس پیام را در نامه‌ای به افراسیاب رساندند. افراسیاب شرط آنان را پذیرفت و صد تن از خویشان و بستگان خود را با هدایای ارزنده به سپاه ایران فرستاد و دستور داد سپاهیانش سرزمین‌‌های متعلق به ایران را رها سازند و به توران بازگردند.
سیاوش پس از آن‌که گروگان‌ها را گرفت در نامه‌ای کاووس شاه را از ماجرا مطلع ساخت و رستم با نامه به پایتخت آمد تا خود ماجرا را برای شاه به‌درستی شرح دهد. کاووس شاه از تصمیم سیاوش در ارتباط با پذیرفتن پیشنهاد صلح و گروگان‌گیری خشمگین شد و به سیاوش در نامه‌ای دستور داد گروگان‌ها را به نزد او بفرستد تا از دم تیغ بگذراند و خود به توران زمین لشکر کشد و به نبرد با افراسیاب ادامه دهد و اگر خود مایل به سپاهکشی نیست فرماندهی لشکر را به طوس دهد.
رستم بسیار کوشید تا شاه را ارزش و اهمیت صلح میان ایران و توران و حفظ پیمان آگاه کند ولی شاه نپذیرفت و بر رستم خشم گرفت و او را به آزمندی و پرهیز از جنگ متهم کرد. رستم نیز عصبانی شد و به سیستان بازگشت. چون نامه کاووس شاه به سیاوش رسید، بسیار غمگین شد. برای سیاوش هم پیمان‌شکنی و کشتن گروگان‌ها و هم سرپیچی از فرمان پدر سخت بود. پس با دو تن از سرداران سپاه به‌نام بهرام و زنگه شاوران مشورت کرد و گفت به خواسته پر عمل نتواند کرد و نافرمانی از فرمانش را نیز ناپسند می‌داند. آنان گفتند در نامه‌ای از پدر بخواه در فرمانش تجدیدنظر کن اگر چنان‌چه نپذیرفت به جنگ تورانیان می‌رویم و تسلیم سرنوشت می‌شویم. سیاوش گفت قصد سرپیچی از فرمان پدر را ندارم اما خون صد تن گروگان نیز به گردن نمی‌توانم بگیرم. از سوی دیگر اگر نزد پدر بازگردم از گزند و دشمنی سودابه در امان نخواهم بود. پس بهتر است به گوشه‌ای از جهان پناه ببرم تا هم از ننگ پیمان‌شکنی و هم نافرمانی از پدر و دشمنی نامادری در امان مانم. پس به افراسیاب، در ارتباط با بازپس فرستادن گروگان‌ها و اجازه گذشتن از توران و رفتن به سرزمینی دوردست، نامه‌ای نوشت.
افراسیاب مشورت کرد. پیران ویسه به افراسیاب پیشنهاد داد اکنون که سیاوش از کاووس شاه روی برگردانده است بهتر است او را در توران نگه داشت و مستقر کرد و از فواید این کار صلح میان ایران و توران و خاتمه دادن به جنگ‌های میان آنان است. از طرف دیگر اگر کاووس شاه از جهان برود، سیاوش پادشاه خواهد شد و حتماً حرمت مهمان‌نوازی ما را نگاه خواهد داشت و دو کشور یکی خواهند شد. افراسیاب ابتدا مخالفت کرد اما پیران توانست او را راضی نماید. پس افراسیاب نامه‌ای به سیاوش نوشت.
و از او خواست که به توران آید و با حرمت و عزت در توران زندگی کند و زنگه شاواران را با هدایایی ارزنده به نزد سیاوش بازگردانید. سیاوش پس از خواندن نامه پیشنهاد افراسیاب را پذیرفت، سپاه را به بهرام سپرد و از او خواست تا رسیدن طوس از ایران لشکر را همان‌جا بدارد و خود با سیصد سوار گزیده و مقداری درم و دینار و غلام و پرستار به‌سوی توران رهسپار شد. طوس چون به بلخ آمد از رفتن سیاوش آگاه شد، با لشکر به ایران بازگشت.
چون خبر ورود سیاوش به توران به افراسیاب رسید، فرمان داد پیران به استقبال او رود و او را باشکوه و جلال به دربار آورند. با آمدن سیاوش به دربار افراسیاب نیز به گرمی از او استقبال کرد.
چند روزی از اقامت سیاوش در توران گذشت شبی افراسیاب به سیاوش گفت: فردا به میدان چوگان رویم تا هنر‌های تو را بیازمایم. سیاوش نیز در پاسخ گفت: در جهان همه کس از هنر شما در گوی و چوگان‌بازی سخن می‌گوید. افراسیاب را سخن سیاوش خوش آمد و بر او آفرین کرد. روز دیگر سیاوش و افراسیاب و بزرگان دربارش به میدان چوگان رفتند. سیاوش در این میدان بسیار خوش درخشید و گوی از همه ربود. پس افراسیاب کمان خواست تا گرسیوز و سیاوش در تیراندازی هنرنمایی کنند. کمان سیاوش را آوردند. افراسیاب کمان به گرسیوز داد به زه کند، برادر شاه هرچه کوشید نتوانست، غمگین شد و کینه سیاوش را به دل گرفت. سیاوش کمان از او بستد و به آسانی به زه کرد. او در تیراندازی نیز نشان داد که سرآمد همگان است در شکارگاه نیز سیاوش هنرها نشان داد. بدین ترتیب به سیاوش سالی به‌خوبی و خوشی گذشت. افراسیاب و سیاوش هر روز به یکدیگر نزدیک‌تر می‌شدند این نزدیکی تا بدان‌جا پیش رفت که افراسیاب و پیران دختران خود را به سیاوش دادند. دختر پیران ویسه، جریره و دختر افراسیاب فرنگیس بود. پس از چندی افراسیاب پیامی به سیاوش داد و گفت جایی خرم از کشور به تو بخشیدم، به آن‌جا رو و شهری زیبا و آراسته بنا کن و آن‌چه لازم است از گنج من هزینه آن بساز. سیاوش به مکان جدید رفت و در آن مکان شهری به نام سیاوش گرد بنا کرد. پس از ساخته شدن دژ پیران به دیدن آنان آمد و از کاخ فرنگیس و جریره دیدن کرد. پس از هفته‌ای به نزد افراسیاب بازگشت و سخن او را به وصف سیاوش گرد کشاند و از شکوه آن‌جا خصوصاً کاخ فرنگیس شمه‌ای بیان نمود. پس از مدتی افراسیاب گرسیوز را به سیاوش گرد فرستاد و از او خواست در احوال سیاوش دقت نماید و خبر احوال آنان را برایش بیاورد گرسیوز به سیاوش گرد رفت و سیاوش از او استقبال کرد و مجلس بزم آراست. در این هنگام سواری با نامه از سوی جریره به نزد سیاوش آمد و او را از متولد شدن پسری از او که نامش را فرود نهاده بودند، خبر داد. سیاوش شادمان شد و فرستاده را درم و دینار فراوان بخشید. پس سیاوش به‌همراه گرسیوز به کاخ فرنگیس رفتند. گرسیوز از دیدن آن همه شکوه و جلال حس حسادت در وجودش به جوش آمد و با خود گفت اگر سالی چند بگذرد، شک نیست خرد و بزرگ به سیاوش خواهد گرایید و او با هنر و سپاه و خواسته بسیار به مقامی خواهد رسید که کس را به کس نخواهد شمرد. روز دیگر به میدان چوگان رفتند. ایرانیان گوی از تورانیان ربودند و این مسأله موجب شادی سیاوش و رنجش خاطر گرسیوز گردید.
پس به تیراندازی روی آوردند و سیاوش هنرنمایی کرد و تیر از پنج زره بر هم نهاد، گذرانید، پس به نوک نیزه پنج زره را دربر گرفت و به مسافتی دور افکند. در میدان کشتی نیز سیاوش دمور و گروی زره را که از جانب گرسیوز بودند شکست داد و بر زمین افکند. گرسیوز در ظاهر خرسندی بخرد را نشان داد اما در باطن از سیاوش خشمگین شده بود. سپس از میدان به مجلس بزم آمدند و هفته‌ای را به شادخواری گذرانیدند.
گرسیوز با نامه سیاوش به نزد افراسیاب بازگشت. افراسیاب از دیدن او و نامه سیاوش بسیار شاد شد. روز بعد گرسیوز به نزد افراسیاب رفت و به بدگویی از سیاوش نشست و گفت: با گنج و خواسته (که بدو داده‌ای، لشکری آراسته است و مکاتبه با دور و نزدیک آغاز کرده است و دیری نخواهد گذشت که کشور را بر تو بشوراند و خاندان ما را براندازد.
افراسیاب نگران گشت و گفت باید او به نزد خود فرا خوانم تا از نزدیک حقیقت حال را دریابم. گرسیوز گفت اگر به او نامه‌ نویسی و از او خواهی که نزد تو بیاید مطمئنا او با سپاه خواهد آمد. افراسیاب بدو گفت: چاره آن است که تو خود نامه را به نزد او بری و دل او را نرم کنی و او را به بهانه شکار به بیرون ببری و به این‌جا آوری. گرسیوز با نامه به نزد سیاوش رفت و وقتی به نزدیکی شهر رسید، کسی به نزد سیاوش فرستاد و در پیغامی از او استقبال کرد. گرسیوز نامه را به سیاوش داد و گفت شاه تو را به دربار خواسته است، اما تنها و بی‌سپاه به نزد او مرو زیرا از تو خشمگین است و قصد کشتن تو را دارد. باید سواران جنگی، فراخوانی و خود با لباس رزم به نزد او روی. البته من خود در بازگشت سعی می‌کنم دل او را به تو نرم کنم. اگر موفق شدم یا نشدم او را از قصد خود منصرف کنم، در پیغامی خبرش را به تو خواهم رساند. سیاوش از او سپاسگذاری نمود. پس خود به نزد افراسیاب رفت و بدو گفت سیاوش چنان به خود مغرور گشته است که حتی به استقبال من نیامد و با سپاه نزد تو خواهد آمد. اکنون باید چاره‌ای بیندیشیم. افراسیاب از سخنان او در خشم شد و دستور داد سپاهیان آماده جنگ با سیاوش شوند. گرسیوز نیز به سیاوش پیام داد که نتوانستم افراسیاب را از نبرد با تو و قصد کشتن تو منصرف کنم و اکنون با لشکری آراسته به نزد تو می‌آید تو نیز با سپاه به مقابله بیا. سیاوش از این پیام آشفته شد و شب هنگام در خواب دید که او را نزد افراسیاب سر از تن جدا کردند. از وحشت آن خواب از جا بجست و خواب خود را برای فرنگیس تعریف کرد. او را اندرز داد که از فرزندی که در شکم دارد، مراقبت کند تا به حد مردی رسد. سواری از ایران به توران خواهم آمد و شما را به ایران خواهد برد. پسر بر تخت شاهی خواهد نشست و انتقام ما را از افراسیاب خواهد گرفت و سفارش کرد که بهزاد اسب خاص او را رها کند تا هنگام رفتن به ایران مرکب فرزندش باشد. سیاوش بامداد با لشکری نزد افراسیاب به راه افتاد و چنان‌که گرسیوز گفته بود زیر لباس خود زره پوشید. در میان راه به شاه توران رسید. گرسیوز گفت با لشکر و زره و سلاح به نزد تو آمده است. سیاوش آن زمان دریافت که این‌ها همه نیرنگ گرسیوز است و بر او بانگ زد که ‌ای بدنهاد همه این حیله‌ها و تزویر‌ها از توست.
گرسیوز گفت اگر قصد جنگ نداری چرا در زیر لباس زره به تن داری؟ سیاوش گفت به سفارش تو با سپاه، مسلح آمدم و گرنه قصد جنگ ندارم. گرسیوز او را متهم به دروغگویی کرد ایرانیان به سیاوش گفتند: این‌گونه خود را بیهوده به کشتن می‌دهیم، اجازه بده تا با ایشان نبرد کنیم. سیاوش بدان‌ها اجازه نداد. پس به دستور افراسیاب سیاوش را گرفتند و طشتی نهادند. گروی زره که کینه او را در دل داشت خنجر کشید تا سر او را از تن جدا سازد. پیلسم برادر پیران نزد افراسیاب آمد و او را از عواقب ریختن خون سیاوش و انتقام ایرانیان ترساند. اما گرسیوز جلو آمد و افراسیاب را به کشتن سیاوش تشویق کرد. گفتار گرسیوز در شاه توران اثر کرد و دستور داد سیاوش را بکشند و فرنگیس را که لابه و گریه و زاری می‌کرد، دستور داد از جلویش دور سازند. پس گروی زره به یاری دمور سر از تن سیاوش جدا کرد. از خون سیاوش بر زمنی گیاهی روئید که خون سیاوشان نامیدنش. بدین ترتیب زندگی سراسر درد سیاوش در کمال پاکی و معصومیت در دیار غربت به پایان رسید.
۳ـ۲ـ موضوع
بی‌خردی فاجعه می‌آفریند. بی‌خردی کیکاووس، سیاوش را آواره دیار غربت می‌کند و زندگی او را غم‌انگیزترین و دردناکترین داستان‌ها می‌سازد.

شکل ۴-۷ نمودار باقیمانده ها در برابر ترتیب اجرای آزمایشها را نشان می دهد. شکل ۴-۷ نشان می دهد که نمودار باقیمانده ها از شکل خاصی پیروی نمی کند. بنابراین فرض مستقل بودن باقیمانده ها نیز صحیح بوده و با توجه به موارد گفته شده مدل ها تایید می گردند (راحمی، ۱۳۹۱).

شکل ۴-۸ نمودار پریشیدگی^[۱۰] پارامتر های مختلف طرح را نشان می دهد. این شکل نشان می دهد که حرکت هر پارامتر چگونه بر راندمان جذب تاثیر می گذارد. در این حالت برنامه، نقطه ای مرجع را در فضای میانی طرح تنظیم کرده و حرکت پارامتر ها را بر اساس آن می سنجد. با توجه به این شکل تغییر ارتفاع جاذب در هر دو مدل مرتبه دوم و خطی نسبت به باقی پارامتر ها بیشترین تاثیر را بر راندمان جذب می گذارد.

الف) مدل مرتبه دوم ب) مدل خطی
شکل ۴-۵- نمودار نرمال باقیمانده ها در مدل های مرتبه دوم و خطی

الف) مدل مرتبه دوم ب) مدل خطی
شکل ۴-۶- نمودار باقیمانده ها در مقابل مقادیر پیش بینی شده

الف) مدل مرتبه دوم ب) مدل خطی
شکل ۴-۷- نمودار باقیمانده ها در برابر ترتیب اجرای آزمایش

الف) مدل مرتبه دوم ب)مدل خطی
شکل ۴-۸- نمودار پریشیدگی پارامتر های مختلف در پارامتر ها
جدول ۴-۴ نتایج آنالیز داده ها را نشان می دهد. با توجه به این جدول مدلهای خطی، ۲FI (این مدل اثرات متقابل دو فاکتور را بررسی می کند)، مرتبه دوم و مرتبه سوم توسط نرم افزار مورد بررسی قرار گرفته اند. با توجه به جدول ۴-۴ مدلهای مرتبه دوم و خطی به عنوان مدلهای مناسب توسط نرم افزار پیشنهاد شده اند چرا که این مدلها دارای مقادیر standard deviation کم، R-squared بالا و PRESS کم می باشند. جهت تعیین ترکیب جملات مدل ریاضی مرتبه دوم یا خطی مناسب به منظور برازش پارامتر های مورد نظر، باید به موارد زیر توجه گردد:
مدلی که بر روی آن تمرکز می گردد، باید مقادیر adjusted R-squared و predicted R-squared را حداکثر نماید.
مقدار lack of fit که خطای خالص طرح را با خطای باقیمانده مقایسه می کند، باید ناچیز باشد. در واقع هر چه این مقدار کمتر باشد، میزان عدم برازش مدل با آزمایشهای اصلی کمتر بوده و مدل دقیق تر است.
در صورتی که مقدار p-value (prob > f) برای جملات مختلف کمتر از ۰۰۵/۰ باشد، اضافه کردن آن جمله (خطی، درجه دوم یا ….) باعث بهبود مدل انتخابی می گردد.
جدول ۴-۴ موارد زیر را نشان می دهد:
حداکثر Adjusted R-squared برابر است با ۶۷۷۸/۰ که نشان می دهد تقریبا ۶۷۷۸/۰ درصد تغییرات پاسخ توسط مدل مرتبه دوم توجیه می شود.
حداکثر predicted R-squared که از معیار های بررسی میزان خوب بودن مدل برازش یافته است، برابر است با ۱۵۲۸/۰ که مربوط به مدل خطی می باشد.
PRESS که از آن برای مقایسه بین مدلها استفاده می شود و توانایی یک مدل را در پیش بینی بررسی می کند و برابر با میزان عملکرد مدل در جهت قرار دادن هر نقطه در داخل طرح می باشد، در صورتی که مقدار کمی را دارا باشد، مدلی مناسب را نشان می دهد. بر اساس جدول ۵-۲ کمترین مقدار این آماره مربوط به مدل خطی می باشد.
جدول ۴-۴- نتایج آنالیز برنامه Design Expert جهت انتخاب مدل ریاضی
Lack of Fit Tests
Model Summery Statistics
اشکال ۴-۹ تا ۴-۱۱ نمودار اثر هر یک از پارامتر ها را در هر دو مدل مرتبه دوم و خطی بر راندمان جذب نشان می دهد. با توجه به این اشکال بازدهی با افزایش ارتفاع جاذب، کاهش دبی و کاهش غلظت اولیه فلز سنگین نیکل افزایش می یابد. با توجه به شکل ۴-۹ ارتفاع جاذب تاثیر مثبتی در راندمان حذف نیکل دارد و با افزایش ارتفاع جاذب از ۱۴ تا ۲۶ سانتی متر، میزان حذف نیکل از حدود ۳۵ تا ۶۰ درصد افزایش می یابد. همچنین با توجه به شکل ۴-۱۰ دبی ورودی تاثیر منفی بر راندمان حذف نیکل داشته و با افزایش آن از ۷۲/۱۰ تا ۷۸/۱۵میلی لیتر بر دقیقه راندمان حذف از حدود ۴۵ درصد تا ۳۸ درصد کاهش می یابد. شکل ۴-۱۱ نشان می دهد که غلظت اولیه نیکل نیز تاثیر منفی بر راندمان حذف نیکل دارد به طوریکه با افزایش غلظت اولیه نیکل از ۲/۳۴ تا ۸/۷۵ میلی گرم بر لیتر، راندمان از حدود ۵۵ تا ۴۵ درصد کاهش می یابد.
شکل ۴-۱۲ نمودار خطوط کانتور درصد حذف فلز سنگین را با توجه به اثرات ارتفاع جاذب و دبی ورودی به ستون را در هر دو مدل مرتبه دوم و خطی نشان می دهد. همان طور که در این شکل مشخص است نقاطی که بر روی یک خط کانتور قرار دارند، بازدهی یکسانی دارند. در مدل خطی، با افزایش دبی و ارتفاع جاذب و با توجه به رابطه ای خطی درصد حذف افزایش می یابد. در حالی که در مدل مرتبه دوم، درنقاطی با بازدهی های پایین، این روند با تکیه بر معادله ای مرتبه دوم تکرار می گردد اما در بازدهی های بالاتر، هر خط کانتور، با افزایش دبی ورودی ابتدا با کم شدن ارتفاع و سپس با افزایش آن مواجه می شود. شکل مربوط به خطوط تاثیر فاکتورهای ارتفاع جاذب- غلظت نیکل اولیه و دبی- غلظت نیکل اولیه در بخش پیوست آورده شده است.
شکل ۴-۱۳ نمودار اثر توامان ارتفاع جاذب و دبی را بر راندمان جذب در هر دو مدل مرتبه دوم و خطی نشان می دهد. این شکل نیز موید این مطلب است که با افزایش ارتفاع جاذب و کاهش دبی، راندمان جذب افزایش می یابد. قابل ذکر است که در هر دو شکل خط بالا در دبی ورودی ۷۲/۱۰ میلی لیتر بر دقیقه و خط پایین در دبی ۷۸/۱۵ میلی لیتر بر دقیقه می باشد. شکل مربوط به اثر توام ارتفاع جاذب- غلظت نیکل اولیه و دبی- غلظت نیکل اولیه در بخش پیوست آورده شده است.
شکل ۴-۱۴ نمودار سه بعدی اثر توامان ارتفاع جاذب و دبی را در هر دو مدل مرتبه دوم و خطی نشان می دهد. با توجه به این شکل حداکثر راندمان جذب در مدل مرتبه دوم در سیستمی اتفاق می افتد که در آن ارتفاع جاذب حداکثر بوده و دبی در متوسط مقادیر خود قرار داشته باشد و در مدل خطی در سیستمی با ارتفاع جاذب حداکثر و دبی حداقل راندمان جذب حداکثر می باشد. شکل سه بعدی مربوط به اثر توام ارتفاع جاذب- غلظت نیکل اولیه و دبی- غلظت نیکل اولیه در بخش پیوست آورده شده است.

الف) مدل مرتبه دوم ب) مدل خطی
شکل ۴-۹- نمودار اثر ارتفاع جاذب بر میزان جذب فلز سنگین در دو مدل مرتبه دوم و خطی

الف )مدل مرتبه دوم ب) مدل خطی
شکل ۴-۱۰- نمودار اثر دبی بر میزان جذب فلز سنگین در دو مدل مرتبه دوم و خطی

الف) مدل مرتبه دوم ب) مدل خطی
شکل ۴-۱۱- نمودار اثر غلظت اولیه نیکل بر میزان جذب فلز سنگین در دو مدل مرتبه دوم و خطی

الف) مدل مرتبه دوم ب) مدل خطی
شکل ۴-۱۲- نمودار خطوط پاسخ اثر تغییرات ارتفاع جاذب و دبی ورودی بر بازدهی جذب

الف) مدل مرتبه دوم ب) مدل خطی
شکل ۴-۱۳- نمودار اثر توامان ارتفاع جاذب و دبی بر راندمان جذب

الف) مدل مرتبه دوم ب) مدل خطی
شکل ۴-۱۴- نمودار سه بعدی اثر توامان ارتفاع جاذب و دبی بر راندمان جذب
۴-۴-۱- تحلیل واریانس
به منظور تعیین اثر های اصلی و برهمکنش های مهم از نظر آماری و از لحاظ تاثیر گذاری در بازدهی جذب فلز سنگین نیکل در سیستم ستون، از تحلیل واریانس استفاده گردید و پارامتر هایی از قبیل میانگین مربعات، مجموع مربعات، مقدار پارامتر pو نسبت F، که به صورت نسبت میانگین مربعات به خطای میانگین مربعات تعریف می شود، برای دو مدل خطی و مرتبه دوم بدست آورده شدند.
۴-۴-۱-۱- تحلیل واریانس مدل چند جمله ای مرتبه دوم
جدول ۴-۵ آنالیز واریانس مدل چند جمله ای مرتبه دوم را نشان می دهد. با توجه به جدول ۴-۵ میتوان موارد زیر را در نظر گرفت:
مقدار F مساوی ۴۴/۵ بدست آمده است. با توجه به این مقدار می توان گفت که مدل با اهمیت بوده و می توان به آن توجه نمود.
برخی مقادیرP از ۰۵/۰ کوچکترند. این مقادیر نشان می دهند که فاکتور مربوطه در مدل مهم می باشد. از طرفی مقادیری از P وجود دارند که از ۱/۰ بزرگترند. فاکتورهای مربوط به این مقادیر تاثیر معنی داری بر روی مدل نداشته و با حذف آنها می توان مدل را اصلاح نمود.
Lack of fit در مدل که نشانگر میزان عدم برازش آن است معادل ۷۸/۱ است. این بدان معناست که مدل اختلاف چندان زیادی با نتیجه اصلی آزمایش ها نداشته و می توان به مدل اعتماد کرد.