شکل ‏۳‑۸: برش از بالا- نحوه قرارگیری سیم پیچ ها و تانک ترانسفورماتور ۳۰
شکل ‏۳‑۹: خازن استوانهای ۳۱
شکل ‏۳‑۱۰: سیستم عایقی بین سیم پیچ فشارقوی و فشارضعیف ۳۲
شکل ‏۳‑۱۱: مدل ساده شده سیستم عایقی ۳۲
شکل ‏۳‑۱۲: برش بالای استوانه های موازی ۳۳
شکل ‏۳‑۱۳: هادی استوانه ای در برابر صفحه زمین شده ۳۴
شکل ‏۳‑۱۴: ظرفیت های خازنی دوربه دور و دیسک به دیسک در سیم پیچی دیسکی[۴۶] ۳۵
شکل ‏۳‑۱۵: یک جفت دیسک سیم پیچ فشارقوی[۴۶] ۳۶
شکل ‏۳‑۱۶: سیستم عایقی ساده شده بین دیسکی[۵۳] ۳۶
شکل ‏۳‑۱۷: مدار ساده شده به منظور محاسبه ظرفیت خازنی سری ۳۷
شکل ‏۴‑۱: پیکربندی تست نوع اول[۵۲] ۴۲
شکل ‏۴‑۲: پیکربندی تست نوع سوم[۵۲] ۴۳
شکل ‏۴‑۳: درخت نرمال توصیفی مدل متمرکز الکتریکی ترانسفورماتور[۴۶] ۴۴
شکل ‏۵‑۱: پاسخ فرکانسی برای فازهای A و B در حالت سالم در تست نوع اول ۵۰

شکل ‏۵‑۲: پاسخ فرکانسی برای فازهای A و B در حالت سالم در تست نوع سوم ۵۱
شکل ‏۵‑۳: اثر افزایش فاصله بین دیسکی بر پاسخ فرکانسی ۵۳
شکل ‏۵‑۴: اثر کاهش فاصله بین دیسکی بر پاسخ فرکانسی ۵۳
شکل ‏۵‑۵: اثر افزایش شعاع سیم پیچ فشارقوی بر پاسخ فرکانسی در رنج فرکانسی میانی ۵۴
شکل ‏۵‑۶: اثر کاهش شعاع هر دو سیم پیچ بر پاسخ فرکانسی در رنج فرکانسی میانی ۵۵
شکل ‏۵‑۷: اثر افزایش شعاع هر دو سیم پیچ بر پاسخ فرکانسی در رنج فرکانسی میانی ۵۵
شکل ‏۵‑۸: اثر افزایش شعاع هر دو سیم پیچ بر پاسخ فرکانسی در رنج فرکانسی بالا ۵۶
شکل ‏۵‑۹: پاسخ فرکانسی ترانسفورماتور در تست نوع اول برای فاز A در حالت سالم، تغییر شکل درجه یک و درجه دو ۵۸
شکل ‏۵‑۱۰: پاسخ فرکانسی ترانسفورماتور تست نوع اول فاز A در حالت سالم، جابه جایی شعاعی درجه یک و درجه دو ۵۹
شکل ‏۵‑۱۱: پاسخ فرکانسی ترانسفورماتور در تست نوع اول برای فاز A در حالت سالم، جابهجایی محوری به میزان ۱۰۰ میلیمتر در دو جهت بالا و پایین ۶۰
شکل ‏۵‑۱۲: پاسخ فرکانسی ترانسفورماتور در تست نوع اول برای فاز A در حالت سالم، تغییر فضای بین دیسکی در دیسکهای بالایی و میانی به میزان ۷۵ درصد ارتفاع اولیه بین دیسکها ۶۱
شکل ‏۵‑۱۳: پاسخ فرکانسی ترانسفورماتور در تست نوع اول برای فاز A در حالت سالم، اتصال کوتاه ده دور در دیسک اول و ده دور در دیسکهای اول به همراه میانی ۶۲
شکل ‏۵‑۱۴: دیاگرام ولتاژ- جریان ۶۳
شکل ‏۵‑۱۵: دیاگرام ولتاژ-جریان برای حالت سالم و دو حالت معیوب با ۲۰ و ۳۰ درصد از دور اتصال کوتاه شده ۶۴
شکل ‏۶‑۱: درخت تصمیم نمونه ۶۸
شکل ‏۶‑۲: فایل متنی برای نرم افزار Weka 72
شکل ‏۶‑۳: فلوچارت طبقه بندی ۷۶
شکل ‏۶‑۴: ساختار سه درخت تصمیم متفاوت با ورودی های متفاوت ۷۸
شکل ‏۶‑۵: درخت تصمیم اول- با هشت ورودی: مقادیر آستانه به ترتیب ۸۰
شکل ‏۶‑۶: درخت تصمیم دوم- با دو ورودی: مقادیر آستانه به ترتیب ۸۱
شکل ‏۶‑۷: درخت تصمیم سوم- با ده ورودی: مقادیر آستانه به ترتیب : ۸۲
شکل ‏۶‑۸: ساختار سه درخت تصمیم متفاوت با ورودی های متفاوت ۸۳
شکل ‏۶‑۹: درخت تصمیم با ۳۲ ورودی : مقادیر آستانه پارامترها به ترتیب : ۸۴
شکل ‏۶‑۱۰: درخت تصمیم با ۸ ورودی : مقادیر آستانه پارامترها: ترتیب : ۸۵
شکل ‏۶‑۱۱: درخت تصمیم با چهل ورودی: مقادیر آستانه ترتیب : ۸۶

مقدمه

مقدمه

یکی از سیستم­های مهم و پیچیده که تاکنون ساخته شده است، سیستم قدرت می­باشد. سیستم الکتریکی قدرت نقش کلیدی در جوامع مدرن بازی می­ کند. ترانسفورماتور­های قدرت^[۱] یکی از مهم­ترین اجزا در هر سیستم قدرتی می­باشند. در حقیقت ترانسفورماتور­های قدرت، نقش لینک ارتباطی بین بخش تولید و انتفال را بر عهده دارند و هر گونه خروج عدم برنامه­ ریزی­شده آن، باعث قطع توان و خاموشی می­ شود. ترانسفورماتور­های قدرت تحت شرایط بهره ­برداری و محیطی مختلف، دچار آسیب­های متفاوتی می­شوند. بعضی از این خطا­ها و آسیب­ها بسیار شدید بوده و ادوات حفاطتی ترانسفورماتور را وادار به عملکرد کرده و به یکباره ترانسفورماتور را از مدار خارج می­ کنند درحالیکه بعضی از خطا­ها این شدت را نداشته و ادوات حفاظتی به راحتی قادر به تشخیص آن­ها نخواهند بود. این دسته از خطا­ها در سیستم عایقی، سیم­پیچ­ها و هسته ترانسفورماتور­های قدرت رخ داده که تشخیص آن­ها مشکل می­باشد.از همین­رو به منظور ارزیابی وضعیت ترانسفورماتور­های قدرت، تست­ها و آزمایش­های مختلفی به صورت برنامه­ ریزی­شده مبتنی بر زمان بر روی آن­ها انجام می­گیرد. اکثر این تست­ها در حالت نابهنگام انجام شده واین مستلزم خروج ترانسفورماتور از مدار بوده که از نظر قابلیت اطمینان سیستم و هزینه­ های مربوط به قطع توان و خاموشی، بهینه و منطقی نمی ­باشد. به دلیل اهمیت ترانسفورماتور­های قدرت و مشکل موجود در تست­های آفلاین، بهره­برداران به انجام تست­ها و تشخیص خطا به صورت بهنگام روی­آوردند تا به­ طور دائم از وضعیت جاری ترانسفورماتور آگاهی داشته و از خروج غیربرنامه­ریزی شده ترانسفورماتور جلوگیری کنند و هزینه­ های خروج را کاهش دهند.
اکثر آسیب­ها که به مرور زمان به خرابی­های بزرگتر تبدیل می­شوند در قسمت فعال ترانسفورماتور یعنی هسته و سیم­پیچ­ها اتفاق می­افتند. بعنوان مثال با تضعیف سیستم عایقی ترانسفورماتور فشار بست­ها کاهش یافته و در نتیجه منجر به کاهش مقاومت مکانیکی می­گردد. بسیاری از خرابی­های دی­الکتریک در داخل ترانسفورماتور نتیجه مستقیم کاهش مقاومت مکانیکی به خاطر تغییر شکل و دفرمه شدن^[۲]، می­باشند[۱]. بنابراین تشخیص هرچه زودتر تغییر شکل­های سیم­پیچ و هسته بسیار قابل توجه و حائز اهمیت خواهد شد.
روش­ها و تست­های مختلفی به منظور ارزیابی شرایط ترانسفورماتور وجود دارد که از آن جمله می­توان به روش­هایی مانند تحلیل پاسخ فرکانسی^[۳]، آنالیز گازهای محلول^[۴]، پردازش سیگنال^[۵]، شار نشتی^[۶] و جریان توالی منفی^[۷] … نام برد[۲]. از بین آن­ها، روش تحلیل پاسخ فرکانسی روشی بسیار محبوب، فراگیر بوده که قابلیت بالایی در تشخیص خطا­ها داشته و پیاده­سازی آن ساده و راحت می­باشد.

بیان مسئله

جریان خطا در ترانسفورماتور قدرت به سیم­پیچ­ها و ساختار مکانیکی متناظر با آن، استرس مکانیکی بسیار شدیدی را وارد می­ کند. این استرس منجر به تغییرات در سیم­پیچ­ها شده و خرابی بالقوه ترانسفورماتور را همراه خواهد داشت. این تغییرات بر مقادیر خازنی و اندوکتیو سیم­پیچ­ها تاثیر گذاشته و در نتیجه باعث تغییر در پاسخ فرکانسی ترانسفورماتور شده و از این رو براحتی قابل تشخیص خواهند بود.
تحلیل پاسخ فرکانسی ترانسفورماتور که از سال ۱۹۷۸ ارائه شده است، یک ابزار رایج تشخیص تغییرات سیم­پیچ­های ترانسفورماتور می­باشد. تحلیل پاسخ فرکانسی با تزریق یک سیگنال بین ترمینال­های ترانسفورماتور و محاسبه دامنه و فاز پاسخ دریافتی در مقابل فرکانس، پیاده­سازی خواهد شد[۳]. بطورکلی این روش، یک تکنیک صنعتی برای افراد ماهر در زمینه خطایابی می­باشد که پاسخ فرکانسی را با داده ­های تاریخی ثبت شده یا با اطلاعات ترانسفورماتور مشابه(اصطلاحا ترانسفورماتور خواهر) از نظر ظاهری مورد مقایسه قرار ­دهند.
تغییر شکل­های جزیی در سیم­پیچ­های ترانسفورماتور هیچ اثر قابل توجهی بر مشخصات بهره ­برداری ایجاد نمی­کنند، اما خواص مکانیکی مس ممکن است تغییر کند و هم­چنین مقاومت ضربه^[۸] بطور قابل­توجهی به­خاطر آسیب عایقی و کاهش فواصل، کاهش یابد. هرچند این تغییر شکل­ها بعد از یک دوره زمانی طولانی مدت از طریق تحلیل روغن یا رله بوخهلتز^[۹] قابل شناسایی خواهند بود.
این بدان معناست که روش­های تشخیصی پیشرفته­تری برای ترانسفورماتور با بهره گرفتن از پردازش سیگنال به منظور تشخیص خطای داخلی نیاز است. روش­های پردازش سیگنال برای بیرون کشیدن اطلاعات مفید از سیگنال مورد نظر مورد استفاده قرار می­گیرد. در این روش، سیگنال می ­تواند بصورت شکل موج ولتاژ، جریان تونرال^[۱۰] یا ترکیبی از آن­ها باشد. به دلیل اینکه روش­های موجود برای ارزیابی شرایط داخلی ترانسفورماتور نمی­تواند همه انواع خطا­های مختلف را نشان دهد، به روش­های هوشمندی نیاز است تا قادر به تشخیص خطا و نوع آن باشند. در مراجع مختلف روش­های متفاوتی برای نیل به این مطلب ارائه کرده ­اند.

مروری بر مقالات

این قسمت به مروری بر مقالاتی که در این زمینه تحقیق کرده و منتشر شده پرداخته است. در بععضی از این مقالات به مدل­سازی ترانسفورماتور به منظور تعیین پاسخ فرکانسی ترانسفورماتور متمرکز شده و در بعضی دیگر مسئله تشخیص و طبقه ­بندی خطای ترانسفورماتور مورد بررسی قرار گرفته است.

• در مرجع [۴] ، مدل شبکه­ ای متوالی الکتریکی^[۱۱] برای سیم­پیچ فشارقوی انتخاب شده و پاسخ فرکانسی آن محاسبه شده است. پاسخ فرکانسی به سه رنج پایین، میانی و بالا تقسیم شده و ظرفیت خازنی سری در رنج فرکانسی پایین و اندوکتانس در رنج فرکانسی بالا در نظر گرفته نشده است و حساسیت پاسخ فرکانسی به تغییرات پارامترها مورد بررسی قرار گرفته است.

s = پارامتر تنظیم ارتفاع (بدون بعد)
H₁ = ارتفاع بالادست، (ft)
H₂ = ارتفاع پایین دست، (ft)

معادله (۳-۱۰) معادله عمومی‌جریان گاز در لوله، یک معادله پایه برای ارتباط افت فشار با دبی حجمی در حالت پایدار است[۳۹].

فشار متوسط گاز در لوله
در معادله جریان، ضریب تراکم‌پذیری Z مورد استفاده قرار گرفته است. این ضریب بایستی در دمای جریان و فشار متوسط لوله محاسبه گردد. بنابراین محاسبه فشار متوسط گاز در لوله از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. یک روش برای محاسبه فشار متوسط گاز لوله به صورت زیر پیشنهاد شده است[۳۹]:

(۳-۱۳)

سرعت سایشی^[۳۸]
سرعت گاز با دبی حجمی گاز ارتباط مستقیم دارد. اگر دبی حجمی گاز به علت افزایش افت فشار، افزایش یابد، سرعت نیز افزایش خواهد یافت. یک فاکتور مهم در رفتار جریان سیال تراکم‌پذیر، دبی بحرانی نام دارد. در یک جریان‌تراکم پذیر، افزایش دبی حجمی تا حدی است که به دبی حجمی بحرانی برسد در این حالت، سرعت سیال به سرعت صوت رسیده و از آن تجاوز نمی‌کند. افزایش سرعت گاز در خط لوله باعث لرزش لوله‌ها و افزایش سر و صدا خواهد شد. علاوه بر آن بالارفتن بیشتر سرعت در زمان های طولانی باعث سایش سطوح داخلی لوله‌ها، خم‌ها و دیگر اتصالات می‌گردد. بالاترین حد سرعت بایستی به گونه‌ای باشد که در آن، سایش و خوردگی در حداقل مقدار قرار داشته باشد. بالاترین حد سرعت که سرعت سایشی نامیده می‌شود؛ برای مقاصد طراحی معمولاً به صورت تجربی با معادله زیر محاسبه می‌شود[۳۹]:

(۳-۱۴)

که سرعت سایشی (m/s) و دانسیته (kg/m³) است.
ضخامت لوله و حداکثر فشار مجاز بهره برداری
فشار داخلی یک لوله باعث ایجاد تنش در دیواره خط لوله می‌شود و اگر این تنش به حد تنش تسلیم برسد می‌تواند باعث تغییر شکل دائمی لوله شده و سرانجام به ترکیدگی خط لوله بیانجامد. آشکار است که یک خط لوله بایستی مقاومت کافی در برابر تحمل فشار گاز داخل خود را داشته باشد. یک خط لوله علاوه بر فشار داخلی ناشی از جریان گاز درون لوله، بایستی در برابر فشار خارجی نیز مورد بررسی قرار گیرد. فشار خارجی می تواند در اثر وزن خاک روی لوله های مدفون، وزن ناشی از ترافیک وسایل نقلیه در مناطقی که خط لوله از زیر جاده، بزرگراه و راه آهن عبور کرده است، به وجود آید. در بسیاری مواقع، اثر فشار داخلی بسیار بیشتر از فشار خارجی است. بنابراین حداقل ضخامت دیواره مورد نیاز با توجه به فشار داخلی در یک خط لوله گاز تعیین می‌شود. حداقل ضخامت مورد نیاز برای غلبه بر فشار داخلی در یک خط لوله گاز به فشار، قطر و جنس لوله بستگی دارد. فرمول معمول برای تعیین ضخامت دیواره بنام معادله بارلو مشهور است. این معادله با درنظر گرفتن فاکتور طراحی و نوع لوله (بدون درز، جوشی) اصلاح شده است[۳۹].

(۳-۱۵)

که در آن:

^[۳۹] MAOP= حداکثر فشار مجاز بهره‌برداری(psig)
D= قطر خارجی لوله (inch)
= ضخامت دیواره لوله (inch)
F = ضریب طراحی

E = ضریب اتصال درز لوله، برای لوله های بدون درز= ۱
f_T = ضریب دما، برای دماهای زیر ۲۵۰ فارنهایت = ۱
S = حداقل تنش تسلیم مخصوص جنس لوله، SMYS^[40] (psig)

اصولاً آموزش دهندگان هوش هیجانی از سه طریق به آموزش آن می پردازند:
۱- یادگیری کنشی ( از طریق عمل) ۲- رهبری شدن هدایت مندانه ۳- خودآموزی.

• • در یادگیری کنشی که بوسیله انجام دادن صورت می گیرد (تجربی است) ، دانش آموختگان رفتارهای مختلفی را تمرین و واکنشهای هیجانی را تجزیه و تحلیل می کنند.

• • دانش پژوهان در روش هدایت مندانه ، آماده بودن را یاد می گیرند . آنها آماده می شوند که شایستگیهای روان شناختی خود را کشف و بهبود بخشند.

• • در روش خودآموزی ، مطالعه کتب مختلف و نوشته های منتشر شده مدنظر می باشد که به بهبود رفتارها کمک می کند.

این آموزشها منجر به مزایای زیر می شود:
۱-یادگیری کنترل هیجانات
۲-خودانگیزی برای رسیدن به اهداف مطلوب

۳-توسعه مهارتهای بین فردی و حرفه ای شدن در نفوذ اجتماعی
۴-کمک به دیگران از طریق کمک به خود
۵-ارتباط دادن هوش هیجانی با نیازهای کسب و کار
۶-ایجاد مکانیزمی برای توسعه و گسترش هوش هیجانی
۷-بکارگیری تحقیق و پژوهش برای ارزیابی برنامه های هوش هیجانی و تشریح ارزش آن
۸-اطمینان از کیفیت برنامه ها
۹-القای هوش هیجانی در سازمان به شیوه های مختلف
۱۰-پیدا کردن رهبرانی با هوش هیجانی بالا برای راهنمایی و هدایت طرح
۱۱-شروع اجرای طرح در موقعیت زمانی مناسب(چرنیس ، ۲۰۰۴).
افراد با یادگیری مهارتهای اساسی هوش هیجانی یاد می گیرند که چگونه بطور موثر با یکدیگر کار کنند و بعلاوه بهبود روش همکاری افراد با یکدیگر می تواند باعث تقویت سرمایه فکری و بهبود وضعیت سازمان مذکور شود.
مراحل آموزش هوش هیجانی از نظر چرنیس ، گلمن ، امرلینگ، کووان و آدلر از ۴ مرحله سخن می گوید که عبارتند از :
مرحله اول : آمادگی برای تغییر ( ارزیابی نیازهای سازمان )
آموزش صحیح با ارزیابی نیازهای سازمان آغاز می شود و با شناخت نیازهای سازمان ، می توان ویژگیهای رفتاری مناسبی را که کارکنان آن سازمان باید کسب کنند ، مشخص کرد.
مرحله دوم : آموزش
از عوامل موثر بر انگیزش رابطه گرم بین مربی و یادگیرنده است . مربیانی که قادر به ایجاد رابطه صمیمی و همدلانه با یادگیرنده هستند ، تغییرات بیشتری را در آنها بوجود خواهند آورد.
مرحله سوم : انتقال و نگهداری
هدف از آموزش مهارتها ، انتقال آنها به محیطهای شغلی است.بهترین برنامه های آموزشی در صورتی که از سوی سازمان مورد نظر حمایت نشود ، موثر واقع نخواهد شد.برای نیل به این هدف می توان راهبرد تشویق یادگیرنده به استفاده از مهارتهای آموخته شده را بکار گرفت.
مرحله چهارم : ارزیابی تغییرات
ارزیابی ، عامل موثری برای ارتقا آموزش اجتماعی و هیجانی است . تنها از طریق ارزیابی می توان برنامه های ضعیف را از برنامه های کارآمد متمایز و به بهبود آموزش کمک کرد.هدف از ارزیابی ، اجرای یک آزمون نیست ، بلکه برای تداوم پیشرفت یادگیرندگان در محیط کار است .
هنگامی که ارزیابیها نشان می دهند برنامه ای در نیل به اهداف موفق نبوده باید روش های بهبود فرایند آموزش را بررسی کرد .
نمودار ۵-۱ : مراحل آموزش هوش هیجانی از دید چرنیس،گلمن،امرلینگ،کووان و آدلر (۱۹۹۸)
البته در اجرای برنامه های آموزش هوش هیجانی باید به چند اصل مهم توجه شود:
۱- بوضوح مشخص کردن اهداف سازمانی
۲- برقراری پیوند بین آموزش و اهداف سازمانی
۳- ارزیابی دقیق کارکنان جهت مشخص کردن مهارتهای پایه و نیازهای فردی آنان
۴- انطباق طرح و برنامه های آموزشی با مهارتها و ضعفهای افراد شرکت کننده
۵- تهیه و تدوین برنامه ساختاری جلسات آموزشی
۶- استفاده از تمرینات عملی ، مطالعات موردی و روش ایفای نقش
۷- برقراری ارتباط و پیوند بین آموخته ها با تجارب دنیای واقعی شرکت کنندگان
۸- فراهم کردن فرصتهایی برای تمرین آموخته ها
۹- نشان دادن نیازهای اختصاصی هر فرد به او بطور خاص و محرمانه
۱۰- استفاده از موقعیتهای گروهی جهت ایفای نقش مهمترین رفتارهای آموزشی و اجتماعی آنها (نوری امام زاده ای و نصیری ، ۱۳۸۳ : ۷۳).
البته در آخر باید گفت که یک برنامه آموزشی طراحی شده برای کمک به افزایش هوش هیجانی اعضای سازمان اگر چه باعث حرکت سازمان به سمت بهره وری بیشتر می شود ولی به دلیل این که تنها بخشی از مدل ، یعنی وظایف منابع انسانی را مدنظر قرار می دهد ، به تنهایی دارای ارزش محدودی است و تنها زمانی با موفقیت همراه است که فرهنگ و رهبری سازمان از آنها حمایت کند که اداره کل بیمه سلامت استان تهران نیز از این امر مستثنی نمی باشد.یعنی اگر بخواهیم به عملکرد بالا و در نهایت بهره وری برسد باید به هوش هیجانی توجه بیشتری مبذول کند و آموزش آن را جز برنامه های اصلی آموزش خود قرار دهد و این امر میسر نمی شود مگر با حمایت فرهنگ و سبک رهبری سازمان .
۵-۵ -پیشنهادهایی به پژوهشگران بعدی
۱- اثرات هوش هیجانی بر عامل تاثیر گذار بر عملکرد مانند اضطراب ، پرخاشگری ، تحلیل رفتگی، افسردگی و سلامت روانی در مدیران و کارکنان مورد بررسی قرار گیرد.
۲- ارتباط هوش هیجانی و مهارتهای ارتباطی با سایر مشخصات و گرایش های فردی ( درون گرایی و برون گرایی ) در کارکنان مورد مقایسه قرار گیرد.
۳- تاثیر هوش هیجانی بر متغیرهایی همچون تعهد سازمانی،تعارض و… مورد بررسی قرار گیرد.
۴- بررسی تاثیر هوش هیجانی کارکنان بر فرهنگ سازمانی مورد بررسی قرار گیرد.
۵- ابعاد هوش هیجانی گروهی مورد شناسایی و بررسی قرار گیرد.

آنها فراهم کنند.

2. 2. با تدوین برنامه‌های اموزشی و تشکیل کلاس‌های علمی پژوهشی و ورزشی می‌تواند نقش به سزایی داشته باشد.

2. 2. با پخش مسابقات و برنامه‌های آموزشی مفید و آگاه ساختن این قشر از بزهکاری رسانه‌ها می‌تواند در پیشگیری مفید باشد.

۱-۶-اهداف پژوهش
اهداف این پژوهش عبارت است از:

1. 1. بررسی تاثیر عوامل محیطی در اوقات فراغت

1. 1. بررسی رابطه بین اوقات فراغت و بزهکاری اطفال و نوجوانان

1. 1. بررسی مقایسه استانداردهای جهانی در زمینه اوقات فراغت با کشور ایران

۱-۷-روش تحقیق
روش تحقیق این پژوهش توصیفی- تحلیلی می باشد و مشتمل بر مراحل زیر است:
مرحله نخست: گرد آوری مطالب و اطلاعات پایه؛ در یک مطالعه کتابخانه ای و اسنادی، پژوهش ها و منابع موجود داخلی و مرتبط با موضوع جمع آوری و طبقه بندی شد. در ابتدا اطلاعات خام و متغیرهای مورد نیاز شناسایی و اطلاعات پایه و مستندات موجود از طریق مطالعات کتابخانه‌ای و مستندات قبلی و مراجعات سازمانی جمع آوری گردید.
مرحله دوم: بررسی، تجزیه و تحلیل، تعیین کیفیت و طبقه بندی اطلاعات کسب شده؛ در این مرحله به بررسی کیفیت اطلاعات، بررسی صحت اطلاعات و تفکیک و دسته بندی اطلاعات پرداخته شد
مرحله سوم: تحلیل اطلاعات مورد نیاز: در این مرحله اطلاعات مورد نیاز به وسیله مراجعه به کتابها، پایان نامه ها و مقالات به روش توصیفی تحلیلی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.
مرحله چهارم: نتیجه گیری و ارائه نتایج برتر؛ در انتهای پژوهش پس از فیش برداری از منابع موجود و جمع آوری به تجزیه و تحلیل مواد قانونی مرتبط پرداخته شد، که نتایج حاصل از آن در قالب پیشنهاداتی مطرح، تا مورد استفاده محاکم قضایی قرار گیرد.
مرحله پنجم: تهیه و تدوین گزارش نهایی پایان نامه.
۱-۸-سازماندهی تحقیق
این پژوهش را در قالب پنج فصل به ترتیب ذیل تهیه و تنظیم گردید. در فصل اول کلیاتی را پیرامون موضوع پژوهش بیان شد تا با ذهن خواننده با آمادگی بشیتری وارد بحث اصلی شود. این کلیات شامل بیان مسئله، سوالات، فرضیه های تحقیق و پیشینه و …..است. در فصل دوم ضمن تعریف جرم و اطفال بزهکار، علل و عوامل موثر در بزهکاری اطفال و نوجوانان مورد بررسی قرار خواهد گرفت. در فصل سوم ضمن تعریف پیشگیری از جرم، انواع پیشگیری از جرم مورد بررسی قرار خواهد گرفت. در فصل چهارم ابتدا تعریف و اهمیت اوقات فراغت را بیان نموده و وظایف و اصول حاکم بر اوقات فراغت را تشریح می نماییم، سپس آسیب های اوقات فراغت و چالش های پیشروی آن را بیان می کنیم و نقش نهادهای دخیل در پیشگیری از بزهکاری اطفال را بیان نموده و سیاست و خط مشی‌های اجرایی در خصوص غنی سازی و برنامه ریزی اوقات فراغت و برنامه ها و اقدامات اجرایی در غنی سازی اوقات فراغت نوجوانان را بیان نموده و نقش این موارد در پیشگیری از بزهکاری اطفال را مورد بررسی قرار خواهیم داد و در فصل پنجم نتیجه مباحث مطرح شده را بیان نموده و سعی در بیان پیشنهاداتی خواهیم داشت.
فصل دوم: بزهکاری اطفال و نوجوانان و علل آن
۲-۱-تعریف جرم
جرم در لغت به معنای «گناه» آمده است و در اصطلاح، علیرغم تعاریف زیادی که از جرم شده، هنوز هم این موفقیّت بدست نیامده تا از جرم، آنچنان تعریفی به عمل آید که مورد قبول همگان قرار گیرد و در زمان و مکان واجد ارزش باشد و دلیل این امر نیز این است که پدیدۀ جرم، بر حسب نظر دانشمندان و محققان، دارای مبانی و صور گوناگون است.به سخنی دیگر، آنچه که از نظر یکی جرم محسوب می‌شود، بر حسب دیگری نه تنها ممکن است عنوان جرم به خود نگیرد، بلکه امکان دارد که حتی عملی پسندیده به شمار آید(شامبیاتی:۱۳۹۴، ۲۱۳).
جرم در زبان قرآن و به تبع آن در فقه اسلامی، عبارتست از انجام دادن فعل یا گفتن قولی است که شارع مقدس آنرا منع کرده است. به عبارت دیگر افعال و اقوالی جرم تلقی می‌شوند که مغایر با احکام یا اوامر و نواهی باری تعالی باشند به طوری که در آیۀ دوازدهم سورۀ مائده «یَجرمنّکُم» به معنای کارهای زشت و ناپسند وارد شده است و نیز لفظ «مجرمین» در آیۀ چهل و هشتم از سورۀ قمر نیز ناظر به اعمال و رفتار زشت کسانی است که در گمراهی به سر می‌برند. همین معنا را می‌توان از آیاتی که در باب انواع جرایم مشمول است قصاص نفس، قصاص عضو، دیه، حد زنا، حد قذف، حد سرقت در قرآن کریم وارد شده است استشهاد نمود(ولیدی: ۱۳۹۲، ۱۳).
تعریف جرم کار آسانی نیست،گفته میشود جرم عملی است که نظم اجتماعی را برهم میزند، اما این تعریف نه تنها مشکلی را حل نمیکند، بلکه یک مشکل را به سه مشکل تبدیل میکند:
۱-منظور از نظم چیست؟
۲-منظور از اجتماع کدام اجتماع است؟
۳-تشخیص این امر با کیست؟(ستوده: ۱۳۸۲، ۶۵).
برخی از مهمترین تعاریف جرم عبارتند از: جرم عبارت است از هر شیوه، رفتاری که قانون را نقض کند. هر جا که قانون وجود دارد، جرم نیز وجود دارد. قوانین، هنجارهاییاند که توسط حکومت‌ها، به عنوان اصولی که شهروندان باید از آنها پیروی کنند، تعریف شده‌اند(گیدنز: ۱۳۹۳، ۱۳۳).
عدهای از حقوقدانان معتقدند که نقص قانون هر کشوری در اثر عمل خارجی، در صورتی که انجام وظیفه یا اعمال آن را تجویز نکند و مستوجب مجازات هم باشد،جرم نامیده میشود(دانش: ۱۳۹۰، ۴۳).
دورکهیم^[۱] جامعه شناسی فرانسوی، جرم را چنین تعریف می‌کند«عملی که وجدان جمعی را جریحهدار می‌کند( دورکهیم: ۱۳۹۲، ۳۸).
به این ترتیب، جرم را به صورت عملی مشخص با طبیعتی خاص و خصوصیتی معین نشان نمی‌دهد. جرم را برخی به بیماری اجتماعی تشبیه کرده‌اند، اما بین جرم و بیماری حداقل این تفاوت وجود دارد که بیماری در عالم واقعیت، با نشانه‌ها و علایمی‌مشخص همراه است که قابل مشاهده و بررسی است، اما هیچ عملی نیست که به خودی خود جرم محسوب شود. زیان‌ها و صدمه فلان عمل، هر قدر زیاد و مهم باشد، مرتکب آن، هنگامی‌مجرم تلقی می‌شود که افکار عمومی‌و اعتقاد گروه اجتماعی، وی را مجرم بشناسد. به عبارت دیگر، آنچه عملی را جرم می‌سازد، جنبه عینی و بیرونی عمل نیست، بلکه تعیین کننده جرم قضاوتی است که جامعه در مورد آن دارد. این حقیقت به اندازه‌ای روشن است که اعمالی مانند پدرکشی که در جوامعی، منفی‌ترین اعمال محسوب می‌شود، در بعضی جوامع عقب مانده چنانچه در اوضاع و احوال خاصی صورت گیرد، اساساً جرم شناخته نمی‌شود، بر عکس در همین جوامع، نقض محرمات جنسی یا غذایی که در برخی کشورها امری کاملاً عادی است، ممکن است جنایتی نابخشودنی تلقی شود. پس جرم، تصوری کاملاً اجتماعی است، یعنی کاملاً نسبی است. جرم قضاوتی است که افکار عمومی،‌درباره عملی خاص انجام می‌دهد.بنابراین می‌توان گفت که ارزشیابی هر عمل، لزوماً بر حسب تغییر احساسات و معتقدات محیط اجتماعی که هیچ‌گاه کیفیتی ثابت ندارد، فرق می‌کند، با این وصف میتوان نتیجه گرفت که، عملی که در زمانی معین جرم تلقی می‌شود و مجازاتی شدید به دنبال دارد، ممکن است در زمانی دیگر نه تنها مجاز شناخته شود، بلکه افتخارآمیز هم جلوه کند. سقط جنین در برخی جوامع نظیر ژاپن، کاملاًمجاز شناخته شده و ممکن است در کشورهای دیگر بنابر مقتضیات جمعیتی مجاز شناخته نشود(سخاوت: ۱۳۷۹، ۲۵-۲۶).

دورکهیم معتقد است که هر عملی که درخور مجازات باشد،جرم است. به بیان دیگر،هر فعل یا ترک فعلی که نظم،صلح وآرامش اجتماعی را مختل سازد و قانون نیز برای آن مجازاتی تعیین کرده باشد، «جرم» محسوب میشود. به نظردورکهیم «ما کاری را بخاطرجرم بودن محکوم نمیکنیم، بلکه از آنجایی که آن را محکوم میکنیم، جرم تلقی میشود»(ستوده: ۱۳۸۲، ۶۵).
جرم یک پدیده «معمولی» جامعه است، زیرا که بر حسب احساس تنفر و انزجاری که بزهکار در جامعه بر می انگیزد، معین میگردد. هدف از کیفر، بیشتر معطوف به افراد غیر مجرم است، زیرا که بیشتر احساس همبستگی و یگانگی افراد بیگناه را تقویت میکند، پیش از اینکه مجرمان را متنبه سازد. کیفر ممکن است نقش عدم ترغیب وتضعیف و دلسردی مجرمان را نیز فراهم آورد؛ لیکن احساس انزجار در قبال پارهای از اعمال کیفر پذیر در میان بعضی از مردم ضعیف است و در نتیجه آنان در معرض ارتکاب جرم قرار میگیرند. بنابراین کیفر نمیتواند از وقوع جرم پیشگیری کند. هیچ جرمی جرم محسوب نمیشود، مگر اینکه کیفری در کار باشد. در نتیجه کیفر قانونی نمیتواند اعمال شود، مگر اینکه در قبال اعمالی که قانوناً تعریف دقیق داشته باشند. اگر اعمال ناپسند و مذموم از سوی قانون دقیقاً تعریف نشده باشند، ولی در میان افراد احساس انزجار و تنفر پدید آورند، چنین اعمالی که از سوی قانون محکوم نشده باشند، جرم شمرده نمیشود.مثلا پدیده چند زنی در میان روشنفکران. شاید اغراق نباشد که بگوییم تئوری جامعه شناختی جرم درپی طرح و تاکید دورکیم، امروزه بدین پایه رسیده است( شیخاوندی: ۱۳۷۹، ۶۰).
دورکهیم معتقد است که جرم تا حدی یک پدیده طبیعی برای تمام جوامع است(نجفی ابرندآبادی: ۱۳۸۴، ۴۳۵). چرا که در تمام زمانها وجود داشته و از فرهنگ و تمدن هر جامعه ناشی میشود. وی در تعریف جرم مینویسد:«جرم از نظر ما عملی است که حالت نیرومند و روشن وجدان جمعی را جریحهدار میکند».در بیان خصلت مشترک همه جرمها مینویسد: «جرمها اعمالی هستند که همه اعضای یک جامعه آنها را به صورت عام، محکوم میکنند» (دورکهیم:۱۳۹۲، ۸۳).
به صورت کلی، برای تعریف جرم‌ پنج رویکرد در نظر گرفته شده است:
الف. رویکرد قانونی و حقوقی:جرم یک عمل عمدی و ارادی علیه قانون است.
ب. رویکرد قانونی و اجتماعی:جرم تخطی از معیارهای قانونی است که باعث‌ رفتارهای ضد اجتماعی می‌گردد.
ج. رویکرد آماری:به فراوانی وقوع هر رفتار در جامعه خاص توجه دارد.
د. رویکرد برچسب زدن:جرم رفتاری است که دیگران به آن برچسب زده‌اند و مجرم‌ کسی است که برچسب خورده است.
ر. رویکرد بی‌نظمی آرمانی:جرم از این دیدگاه تعارض بین ظالم و مظلوم است(ستوده: ۱۳۸۲، ۶۵).
علیرغم وجود دیدگاه ها و رویکردهای مختلف در زمینه بررسی پدیده جرم، هنوز تعریف جامع، کامل و روشنی از جرم ارائه نشده است که مورد تأیید همگان باشد.
۲-۲-تعریف طفل و نوجوان بزهکار
بزهکاری مجموعه‌ای از جرایمی است که در یک زمان و مکان معین به وقوع می‌پیوندد. به همین سبب، زمانی که این پدیده مورد بررسی قرار می‌گیرد، در حقیقت همه پدیده‌های اقتصادی، فرهنگی، بهداشتی، سیاسی، مذهبی، خانوادگی و مانند آن را در جامعه شامل می‌شود. ژامبومرلن می‌نویسد:«بزهکاری پدیده‌ای است که بدون توجه به بزهکار، می‌توان آن را مورد بررسی قرار داد»(شریعتی:۱۳۸۹، ۲۴).
در ماده ۱ کنوانسیون حقوق کودک، تمام افراد زیر ۱۸ سال، کودک تلقی شده است، مگر اینکه به موجب قوانین لازم‌الاجرا هر کشور سن پایین‌تری در نظر گرفته شود. این کنوانسیون در سال ۱۹۸۹ به تصویب مجمع عمومی ‌سازمان ‌ملل متحد رسیده و در تاریخ ۱۳۷۲ به تصویب مجلس شورای نگهبان رسیده است. مطابق ماده‌ یک پیمان‌نامه‌ حقوق کودک، کودک به فردی اطلاق می‌شود که سن ۱۸ سالگی را تمام نکرده است، مگر اینکه سن بلوغ از نظر حقوق جاری در کشورهای مربوطه زودتر تعیین شده باشد. برخلاف ارائه تعریف از کودک، شروع وآغاز دوران کودکی مکتوم مانده است و تعیین زمان شروع کودکی حائز اهمیت است. در بیانیه ۱۹۲۴- ۱۹۵۹ حقوق کودک، نقطه آغازین دوران کودکی معین نشده است. اما در مقدمه کنوانسیون ۱۹۵۹ حقوق کودک، حوائج فکری و جسمانی فرد نابالغ و حمایت‌های قانونی پیش از تولد اشاره شده است. لذا رویه یکسانی برای آغاز دوران کودکی توسط کشورها اتخاذ نشده است. با این حال، برخی کشورها دوران کودکی را مرحله تولد یا انعقاد نطفه می‌دانند. کمیته‌ حقوق بشر نیز در میثاق بین‌المللی حقوق سیاسی و مدنی تأکید دارند که دولت‌ها نمی‌توانند سن حمایت کودک را به‌طور نامعقول پایین ‌بیاورند. کمیته‌ حقوق کودک نیز بر تعیین حداقل سنی کودکان توسط قانون‌گذار تأکید کرده است و از افزایش سن حمایت کرده است. در بسیاری از کشورها فرض این است که با ازدواج، کودک به بلوغ می‌رسد و لذا دختران که درسن پایین‌تری از پسران ازدواج می‌کنند، لطمه‌ی بیشتری خواهند دید. برای تعیین سن کودکی و تعریف کودکی با مراجعه به قوانین ایران نمایان می‌گردد که ‌این موضوع در هیچ مفاد قانونی ذکر نشده است و براساس مواد ۱۲۰۷ و ۱۲۱۰قانون مدنی پایان کودکی ۹ و ۱۵ سال ذکرشده است. از دیدگاه حقوقی، کودک به شخصی گفته می‌شود که آمادگی جسمانی و روانی لازم را برای زندگی اجتماعی نداشته باشد. برخی از حقوقدانان نظر دارند که، صغیر کسی است که از لحاظ سنی به نمو روحی و جسمی لازم نرسیده است(امامی: ۱۳۷۳، ۲۴۳).
در قانون مجازات اسلامی، به موجب ماده ۲۶، اطفال در صورت ارتکاب جرم مبری از مسئولیت کیفری هستند و طبق تبصره این قانون طفل کسی است که به حد بلوغ شرعی نرسیده باشد. به موجب مواد ۹۵۶ و ۹۵۷ قانون مدنی، اهلیت برای دارا شدن حقوق، با زنده متولد شدن جنین آغاز شده و با مرگ او پایان می‌یابد و حمل مشروط بر زنده متولدشدن از حقوق مدنی متمتع خواهد شد. در نهایت باید گفت که براساس ماده‌ یک بخش اول کنوانسیون جهانی حقوق کودک ۱۹۸۹، کودک فرد انسانی زیر ۱۸ سال است و با توجه به الحاق ایران به این کنوانسیون، منظور ما از کودک اشخاص زیر ۱۸ سال است. البته بهتر است به سن ازدواج که تحول مهمی در خصوص سن بلوغ در حقوق ایران ایجاد کرده است، نیز اشاره‌ای داشته باشیم. ماده ۱۰۴۱ ق. م مصوب مجمع تشخیص مصلحت نظام که سن ازدواج برای دختران ۱۳ و برای پسران ۱۵ سال تمام شمسی تعیین کرده است که از جهات مختلف قابل بررسی است. همان‌طور که ذکر شد به دلیل مکتوم ماندن سن شروع کودکی رویه‌های مختلفی از طرف کشورها اتخاذ شده است. مثلاً دوره پیش از بلوغ در برخی از کشورهای غربی بین ۱۰ تا ۱۲ سال در دختران و ۱۳ تا ۱۴ سال نزد پسران می‌باشد و دوره پس از بلوغ در برخی از کشورها در دختران ۱۶ تا ۱۷ سالگی و در پسران تا ۱۸ سالگی است و دوره بلوغ ۱۳ سال نزد دختران و ۱۴ سال نزد پسران می‌باشد. ولی این محدوده سنی در کشور‌های آفریقایی یا آمریکای جنوبی ویا در کشور‌های آسیایی تفاوت فاحشی وجود دارد. پس در مجموع می‌توان گفت که تعیین حدود سنی برای اطفال ارتباط مستقیم با زمان بلوغ آنها داشته و بلوغ نیز بستگی به شرایط اقلیمی و جغرافیایی و نژادی دارد (عباچی: ۱۳۸۱، ۳۰).
دوره طفولیت تا سن ۹ سالگی است که با رشد جسمی و روانی، شخصیت طفل تکوین یافته‌ و بین ۹ تا ۱۲ سالگی دوره تکامل عقلانی و منطبق شدن با وضع محیط و دوره ثبات آغاز می‌شود. دوره‌ نوجوانی که دشوار‌ترین دوره حیات انسان از نظر تربیتی است، در محدوده سنی ۱۲ تا ۱۸ سال است. این دوره مرحله انتقال از دوران کودکی به دوران جوانی است. در این دوره طفل دارای نوسان فکری و روانی زیادی می‌باشد و در طفل درماندگی، تزلزل وگاه پریشانی و ابهام را ایجاد می‌کند و آرامش روحی او را می‌گیرد. این دوره به لحاظ پیدایش رشد فکری و بیدار شدن انگیزه‌های نیرومند و حساسیت‌های خاص دارای اهمیت زیادی است. با توجه به تعیین محدوده سنی کودک و نوجوان، کودک و نوجوان بزهکار در معنای عام، هر فرد زیر هجده سال است که بر اثر رفتار عمدی و غیر‌عمدی که در قانون جرم است مرتکب آسیب‌هایی از نوع جسمانی، روانی، عاطفی و یا مالی به دیگران گردد(پیشین،۳۱).
۲-۳-تاریخچه واکنش اجتماعی در مقابل اطفال و نوجوانان بزهکار
اصلاح بزهکاری نوجوانان نخستین بار در انگلستان و در قرن نوزدهم مطرح شد. در آن دوران جرائم کودکان و نوجوانان افزایش یافته بود، از آن پس واژه ی بزهکاری اطفال در تمام کشورها متداول گردید. در آمریکا لایحه مربوط به تاسیس دادگاه اطفال در سال۱۸۹۱ در شیکاگو به مجلس قانونگذاری ایلینویز تقدیم شد. این لایحه درسال ۱۸۹۹ به تصویب رسید و به صورت قانون در آمد. همزمان با تصویب این قانون دادگاه های اطفال ونور تشکیل گردید و این اولین دادگاهی بود که رسما شروع به کار کرد. فکر تاسیس دادگاه های اطفال به سرعت در تمام ایالتها پیدا شد و امروز در تمام ایالات آمریکا دادگاه اطفال وجود دارد. همچنین در سال ۱۹۰۹ در شیکاگو سازمان بسیار مهم و ارزنده ای به نام موسسه پیسکوپاتیک جوانان تاسیس گردید که کار اصلی آن، تحقیق و بررسی در رفتار وسلوک نوجوانان و همکاری نزدیک با دادگاه اطفال شهرشیکاگو بود(قنبرنیا:۱۳۸۹، ۱۱۴).
در کشور ما تا قبل از تشکیل دادگاه های اطفال مرجع قضایی واحد و صلاحیت داری برای رسیدگی به بزهکاری اطفال پیش بینی نشده بود. با تصویب این قانون دادگاه ویژه اطفال تشکیل شد. متاسفانه با تصویب قانون اصلاح برخی از مواد قانون آیین دادرسی کیفری مصوب سال ۱۳۶۱ و تشکیل دادگاه های کیفری ۱ و ۲، حسب رای وحدت رویه قضایی شماره ۶– ۲۳ /۲ /۶۴ ، دادگاه ویژه اطفال از نظام قضایی حذف و رسیدگی به اتهامات اطفال و نوجوانان بر حسب نوع و شدت جرم ارتکابی در صلاحیت دادگاه های کیفری۱ و ۲ قرار گرفت. از نظر تاریخی بنظر می رسد که اقدامات مقابله ای با بزهکاری اطفال و نوجوانان و در عین حال ریشه یابی آن خیلی دیر انجام شده واین موضوع از جمله مسائلی است که نهایتا به یک یا دو قرن پیش باز می گردد.
اسناد و قطعنامه های مختلفی از سوی سازمان ملل صادر شده است که بعضی از آن ها به مثابه قانون است و جنبه الزامی دارند و در مقابل برخی دیگر از این اسناد جنبه ارشادی داشته و فاقد جنبه الزام است. در مورد اسناد الزام آور ناظر بر اطفال بزهکار باید گفت که تنها معاهده حقوق کودک، از این جنبه الزام آوری برخوردار است. این معاهده از طریق مراقبت های اساسی آموزشی و بهداشتی، رسیدگی به حقوق کودکان را آغاز کرده و در عین حال از کودکان و نوجوانان در مقابل بهره کشی و سواستفاده های مختلف من جمله بهره کشی در زمینه کاری حمایت می کند(پاک نهاد:۱۳۹۰، ۶۳).
در مورد اسناد ارشادی ناظر بر اطفال بزهکار در زمینه عدالت کیفری اطفال می‌توان به مجموعه قواعد حداقل سازمان ملل متحد درباره مدیریت و اعمال عدالت کیفری اطفال و همچنین قواعد ملل متحد راجع به حمایت از اطفال محروم شده از آزادی اشاره کرد.
۲-۴-عوامل موثر در بزهکاری اطفال و نوجوانان
عوامل گوناگونی در بروز بزهکاری موثر است و تنها نمی‌توان علت خاص و واحدی را برای آن در نظر گرفت. عوامل مختلفی نظیر عوامل محیطی، اقتصادی در کنار هم باعث می‌شوند که بزهکاری در نوجوانان واطفال به منصه ظهور برسد.
۲-۴-۱-عوامل اقتصادی

شناخت سازگاری­های ساختاری ریه­ی یک جوان بالغ نسبت به تمرین استقامتی بسیار مشکل است (۸۴). بطور کلی حجم­ها و ظرفیت­های ریوی بر اثر تمرین تغییر کمی پیدا می­ کند. ظرفیت حیاتی^[۳۳] (مقدار هوایی که می­توان پس از یک دم عمیق از ریه­ها خارج کرد) اندکی افزایش پیدا می­ کند. حجم باقی­مانده^[۳۴] (مقدار هوایی که نمی­تواند از ریه­ها خارج شود) کاهش اندکی پیدا می­ کند. تغییرات این دو حجم ممکن است به هم مربوط باشند. ظرفیت کل ریه^[۳۵] اساسا بدون تغییر باقی می­ماند. پس از اجرای برنامه استقامتی، حجم جاری در حال استراحت تغییر نمی­کند، ولیکن در اجرای تمرینات ورزشی بیشینه افزایش پیدا می­ کند. در اثر تمرین استقامتی میزان تنفس^[۳۶] در حالت استراحت کاهش پیدا می­ کند.که احتمالا بازتاب کارائی بیشتر ریوی ناشی از تمرین است و ممکن است در اجرای تمرینات بیشینه افزایش می­یابد (۷۰). همچنین ورزشکارانی که از تمرین استقامتی کافی برخوردارند، با ظرفیت ریوی بیشتر دارای سطح تماس حبابچه­ای مویرگی وسیع­تر بوده و در نتیجه ظرفیت تبادل گازی بیشتری را در حال استراحت و ورزش دارا می­باشند (۸۲). با وجود این تحقیقات نشان داده است حیواناتی که در شرایط کم اکسیژن قرار می­گیرند، حجم­های ریوی حدود ۲۰ % زیادتر از سایر حیوانات پیدا می­ کنند. به نظر می­رسد که افزایش حجم­های ریوی اساسا به علت بزرگتر شدن حبابچه­های ریوی موجود باشد. گزار­ش­هایی مبنی بر اینکه فعالیت­های ورزشی سبب اتساع حبابچه­های ریوی می­ شود، ارائه شده است. ضمنا گزارش شده است که دیواره­ های حبابچه­ای در اثر تکثیر سلولی ضخیم­تر می­شوند و متعاقب آن، افزایش تعداد حبابچه­های ریوی صورت می­گیرد (۸۴). تغییراتی که در ریه­ها بر اثر تمرین به وجود می ­آید، تدریجی است و در طول ۶-۴ هفته رخ می­دهد و منجر به کارائی بیشتر تهویه می­ شود. کارائی بیشتر تهویه بدان معناست که مقدار هوای تهویه شده در سطح اکسیژن مصرفی برابر، کمتر از افراد غیر ورزشکار می­باشد. چون هزینه اکسیژن تهویه، با افزایش تهویه به طور قابل ملاحظه­ای بالا می­رود، کارائی تهویه­ی بیشتر بویژه در یک فعالیت طولانی سبب توزیع اکسیژن کمتر در عضلات تنفسی و اکسیژن بیشتر در عضلات مخطط فعال خواهد شد (۶۹).
ناتوانی در پیش بینی عملکرد ورزشی افراد سالم از طریق شاخص­ های عملی ریه در گروه ­های بزرگی از نوجوانان دختر و پسر بدست آمد. وقتی حجم و ظرفیت ریه با اندازه بدن تطبیق داده شده، هیچ رابطه اساسی بین کارکرد ریه و عملکردهای مختلف دویدن از جمله دو استقامت مشاهده نشد. در مطالعه انجام شده بر روی دوندگان ماراتن هیچ تفاوتی بین مقادیر مربوط به شاخص­ های عملی ریه (از قبیل ظرفیت حیاتی با فشار، ظرفیت کل ریه ، حجم بازدمی با فشار و درصد آن، حداکثر تهویه­ی ارادی، حجم جاری و سرعت تنفس) ورزشکاران و افراد غیر فعال هم جثه وجود نداشت. وقتی تفاوت­ها با توجه به اندازه بدن مورد توجه قرار می­گیرد، هیچ ارتباطی بین اکسیژن مصرفی بیشینه و ظرفیت حیاتی یا حجم تهویه­ی بیشینه در آزمودنی­های تمرین نکرده سالم وجود ندارد. چنین به نظر می­رسد که ظرفیت طبیعی تهویه­ی ریوی محدود کننده عمکرد ورزشی نیست. حجم­های ریه و ظرفیت­های تنفسی بزرگتر از حد طبیعی برخی از ورزشکاران معمولا به تفاوت­های مربوط به موهبت وراثتی نسبت داده می­ شود و ممکن است بیانگر عضلات تنفسی قوی شده بر اثر تمرین­های ورزشی ویژه باشد (۵۳). به خوبی ثابت شده است که حداکثر تهویه­ی ارادی را می­توان به وسیله تمرین افزایش داد و در حقیقت تعجب آور نیست که ارزش­هایی حدود ۲۵۰-۲۰۰ لیتر در دقییقه برای ورزشکارانی که از تمرین بالایی برخوردارند، مشاهده کنیم که دلیل بر توانایی آنان برای حرکت در آوردن سریع هواست (۸۲).

۲-۳-۷- تأثیر تمرینات استقامتی بر روی ذخایر کراتین فسفات
ذخایر فسفاژنی ماهیچه­های انسان تقریبا از ۱۵ میلی­مول در کیلوگرم (از وزن تر ماهیچه) فسفوکراتین و ۵/۴ میلی­مول در کیلوگرم آدنوزین تری فسفات (ATP) تشکیل شده است که منبع انرژی بسیار محدودی بشمار می­رود. سودمندی این دستگاه سرعت عمل و بازسازی شدن آن است. به طوری کلی ذخایر فسفاژن در تارهای تند انقباض کمی غنی­تر از نوع کند انقباض­ها هستند. ذخایر کراتین فسفات عضله به اندازه­ سایر ذخایر انرژی با تمرین سازگار نمی­ شود، ولی هرگونه افزایش اضافی ذخایر کراتین فسفات باعث می­ شود عملکرد ورزش و فعالیت ورزشی شدید افزایش قابل ملاحظه داشته باشد (۷۵). گفته شده است که یک نوع جابجایی کراتین فسفات وجود دارد و کراتین خود محرکی برای بهبود Vo2 در ورزش به شمار می­رود (۷۷). اهمیت دستگاه فسفاژن را می­توان در حرکات توام با نیرومندی، شروع­های سریع قهرمانان سرعت، بازیکنان فوتبال، پرش کنندگان ارتفاع، پرتاب کنندگان وزنه، و فعالیت­های مشابهی که برای تکمیل آن­ها فقط به چند ثانیه نیاز است مشاهده نمود. بدون این دستگاه حرکات سریع و قدرتی انجام نمی­گیرد، زیرا این فعالیت­ها به جای مقدار زیادی انرژی ATP نیاز به ذخیره سریع انرژی ATP دارند. این دستگاه نماینده سریع­ترین و در دسترس­ترین منبع Atp عضلانی است. زیرا ۱) وابسته به یک سلسله واکنش­های طولانی نیست، ۲) وابسته به انتقال اکسیژن تنفسی به عضلات فعالی نیست و ۳) هر دوی ATP و PC مستقیما در پروتئین­های انقباضی عضلات ذخیره شده ­اند (۶۹، ۸۵). فعالیت­های استقامتی درازمدت عمدتا کراتین فسفات عضله­ای اسکلتی را استفاده می­ کند تا مولکول­های فسفات را از میتوکندری­ها به پروتئین­های انقباضی منتقل سازد. کراتین حاصل، سپس در میتوکندری­ها بازسازی می­ شود تا دوباره مورد استفاده قرار گیرد(۷۵). اما به نظر می­رسد که سودمندی چنین جابجایی در ورزش­های استقامتی ناچیز و اندک باشد. کاهش و تهی شدن دستگاه فسفاژن برای انجام کار معین در افراد ورزیده­ی استقامتی کمتر از افراد مبتدی است. گذشته از این، مقدار ATP و CP با تمرین­های استقامتی در ماهیچه­ها افزایش می­یابد(۷۷). اطلاعات موجود در مورد سازگاری­های کوتاه مدت کراتین فسفات هنگام فعالیت ورزشی فزاینده نشان می­دهد که ذخایر کراتین فسفات در شدت­های تمرینی معادل یا کمتر از ۶۰ % max vo₂ کاهش نمی­یابد. این میزان شدت­های ورزشی، افزایش ذخایر کراتین فسفات را تحریک نمی­کند (۷۵). در خستگی، الگوی تهی شدن فسفاژن برای ورزش­های استقامتی یکسان است که بین ۲۰-۲ دقیقه طول می­کشد. تهی شدن فسفاژن در حین ورزش­های متناوب استقامتی بیشتر از ورزش­های استقامتی پیوسته است. گذشته از این تهی شدن کراتین فسفات در دقایق آغازین کار استقامتی زیر بیشینه­ای در بالاترین حد خود است. کاهش در CP، بطور نسبی، بیشتر از مقدار کاهشی است که در ATP رخ می­ دهند. گاهی دیده می­ شود که CP در حین ورزش تا ۶۰ % تهی شده است، اما هنوز تغییری در ATP رخ نداده است . علت آن است که CP برای بازسازی سریع ATP مصرف می­ شود. تهی شدن فسفاژن در میان گونه­ های FT متغیر و ناهمسان است (۷۷).
۲-۳-۸- تأثیر تمرینات استقامتی بر سطح مقطع تارهای عضلانی
عامل اصلی تعیین کننده­ قدرت و نیرومندی ماهیچه­ها اندازه خود آن­ها یا به عبارت علمی­تر سطح مقطع عرضی خود ماهیچه است. نزدیک به ۵۰ % از تغییرات و ناهمسانی­های مشاهده شده در میان قدرتمندی ماهیچه­های افراد مختلف می ­تواند بر پایه متفاوت و نابرابر بودن اندازه و سطح مقطع عرضی ماهیچه­ی آن­ها توجیه و تعریف شود (۷۷).
فعالیت­های هوازی نظیر دویدن آرام و دوچرخه سواری استقامتی تا حدود زیادی وابسته به فعالیت تارهای کند انقباض است. در پاسخ به تحریکات ناشی از تمرین، این نوع تارها ۲۲-۷ % نسبت به تارهای تند انقباض بزرگتر می­شوند (۷۰). تمرینات استقامتی طولانی منجر به حجیم شدن عضلانی و تقریبا همیشه با افزایش مویرگی در عضله مخطط همراه بوده است. به علاوه تحقیقی نشان داده است که در قهرمانان هر تار عضله به طور متوسط توسط ۹/۵ مویرگ، در صورتی که در افراد تمرین نکرده به طور متوسط فقط به وسیله ۴/۴ مویرگ احاطه شده ­اند. تعداد مویرگ­های احاطه کننده هر تار عضله مخطط مربوط به ۲ عامل است. الف) اندازه یا قطر تار عضله ب) نوع تار یا تعداد میتوکندری در هر تار عضله. شدت کار در ورزش­های استقامتی می ­تواند تغییر کند. استفاده از طیف وسیع شدت در تمرینات استقامتی می ­تواند به الگوهای مختلفی از هیپرتروفی تارهای ماهیچه­ای منتهی شود. در شدت­های اندک، ماهیچه دچار هیپرتروفی نمی­ شود، اما تارهای کندانقباض، بصورت تدریجی بکار گرفته می­شوند. وقتی شدت کار بصورت مطلق خود افزایش داده می­ شود و زمان هنوز طولانی می­ماند، پس از ۴ تا ۵ ماه کار کردن، تارهای ماهیچه­ای کندانقباض بصورت گزینشی خود، بر توده و سطح مقطع خود می­افزایند و دچار هیپرتروفی ورزشی می­شوند. طولانی­تر شدن زمان تمرین در هر جلسه، بدون افزایش شدت کار، با اینکه تارهای کندانقباض را بکار می­گیرد، نمی­تواند موجب هیپرتروفی و افزایش سطح مقطع این تارهای ماهیچه­ای شود و بنابراین، افزایش در توده­ی تارهای ماهیچه­ای (هیپرتروفی) به شدت تمرینات ورزشی وابسته است نه به دوره­ آن. گذشته از این، تجربیاتی که روی ماهیچه­ی افراد کم تمرین، بی­تجربه و جوان انجام شده است، نشان می­­دهندکه افزایش شدت تمرینات ورزشی در این افراد، تارهای ماهیچه تند انقباض را نیز بکار می­گیرد. در این افراد جوان، علاوه بر اینکه تارهای کند انقباض دچار افزایش حجم و سطح مقطع می­شوند، زیرگروه تند انقباض­ها نیز به هیپرتروفی مبتلا می­گردند. بنابراین می­توان نتیجه گرفت که:
۱- هیپرتروفی در تارهای ماهیچه­ای کندانقباض در همه سنین ورزشی فقط متکی به شدت تمرینات استقامتی است.
۲- هیپرتروفی در تارهای ماهیچه­ای تندانقباض، علاوه بر متکی بودن به شدت تمرین و سنگینی کار، به سابقه­ ورزشی و سن ورزشکار نیز متکی است. در ورزشکاران مبتدی وجوان، تارهای تند انقباض زودتر و بیشتر دچار این سازش (هیپرتروفی) می­شوند که این پاسخ هر زیر گروه را شامل می­ شود.
۳- یک حداقل زمان تمرین، پیش نیاز وقوع هیپرتروفی در تارهای ماهیچه­ای کند انقباض است. این ضرورت زمانی را ۴ روز در هفته، ۴ تا ۵ ماه (۲۰-۱۶ هفته) وحتی کمی بیشتر از آن پیشنهاد می­ کنند. دوره موثر فعالیت در هر جلسه تمرین را ۱۵۰-۹۰ (بدون محاسبه زمان­های استراحت) دانسته ­اند(۷۷).
۲-۴- ترکیب بدن
ترکیب بدن جزء آمادگی جسمانی مرتبط با تندرستی است که به مقدار نسبی عضله، چربی، استخوان و دیگر بافت­های حیاتی بدن مربوط می­ شود. به علت ارتباط ترکیب بدن با سلامتی و موفقیت ورزشکاران، اندازه ­گیری آن از نیمه­ی ۱٩۷٠ به طور وسیعی مورد توجه قرار گرفته است. ورزشکاران ممتاز که سعی در رسیدن و یا نگه­داری وزن بهینه­ بدن خود دارند و همچنین بیماران بستری شده، از افزایش توجه و صحت اندازه ­گیری در ترکیب بدن سود می­برند (۸۶، ۸۷).
برای مطالعه­ ترکیب بدن، توده­ی بدن به دو جزء تقسیم می­ شود:
توده­ی بدون چربی^۱ : شامل آب، عضله، استخوان، بافت پیوندی و اندام­های داخلی. توده­ی بدون چربی را وزن بدون چربی نیز می­نامند، که از تفریق کردن وزن چربی بدن^۲ از وزن کل بدن ^۳ به دست می ­آید.
توده­ی چربی: شامل همه چربی­های موجود در بدن چربیهای ضروری^۴، چربی­های ذخیره ۵. توده­ی چربی را وزن چربی نیز می­نامند، که از طریق ضرب درصد چربی بدن در وزن کل بدن به دست می ­آید(۸۸).
۲-۴-۱- عوامل اثرگذار بر ترکیب بدنی
وراثت: بعضی از افراد بطور ژنتیکی (بعضی اوقات از لحاظ فرهنگی) نسبت به دیگران دچار افزایش وزن می­شوند و همچنین چربی بیشتری در اطراف شکم و سینه آنها تجمع می­یابد. بچه­هایی که دارای والدین چاق هستند بیشتر احتمال دارد که دچار چاق یا دارای اضافه وزن شوند. پژوهشگران می­گویند در حدود ۳۰ % وزن بدن به وراثت مرتبط می­باشد(۸۹).
متابولیسم: سطح متابولیسم(سوخت وساز) با عواملی مانند وراثت، سن، بلوغ تحت تأثیر قرار می­گیرد. افراد جوان سطح سوخت و ساز پایه بالایی دارند، زیرا بدنشان در حال رشد و بزرگ شدن هستند وبه ساخته شدن عضلات جدید نیاز دارند. از سویی با افزایش سن مقدار سوخت و ساز پایه کاهش می­یابد و به همین علت نیاز به مواد غذایی نیز کم می­ شود که در این صورت میزان چربی بدن کاهش می­یابد (۱).
بلوغ: همان طور که کودکان در حال رشد هستند و سطح هورمون­های بدن آنها دستخوش تغییر می­ شود، میزان چربی بدن نیز تغییر می­یابد. در دهه دوم زندگی هورمون­های زنانه موجب افزایش بیشتر چربی زنان نسبت به مردان و هورمون­های مردانه موجب عضلانی­تر شدن پسران می­ شود (۹۰).
چاقی در کودکی: کودکانی که درصد چربی بدن بالایی دارند، کنترل یا کاهش آن در طول دره زندگی مشکل است. باقی ماندن چربی بدن تا دهه دوم زندگی، چاق شدن فرد را تسهیل می­ کند. پژوهشگران تأکید کردند که کیفیت تغذیه در سال­های نخستین زندگی احتمالا سرچشمه بروز چاق شدن در دوران بزرگسالی خواهد بود(۱۰).
تغذیه: در ایالات متحده آمریکا تنوع و گوناگونی در انواع غذاها که به صورت آماده و همچنین در رستوران­ها در دسترس مردم قرار می­گیرد، بعلت غنی بودن از چربی، شکر و کالری بالا در افزایش وزن افراد سهیم می­باشد(۸۹).
عوامل روانی و اجتماعی: افراد چاق در مقایسه با افراد معمولی که در مصرف غذا، که بیشتر از نظر فیزیولوژیکی تحریک می­شوند، خیلی بیشتر تحت تأثیر عوامل محیط خارج از بدنشان قرار می­گیرند.به عبارت ساده، افراد چاق بیشتر بر اثر محرک­های خارجی(مانند دیدن یک غذای لذیذ) تشویق به خوردن غذا می­شوند تا بر اثر عوامل فیزیولوژیکی که زمان نیاز بدن به غذا را خبر می­ دهند. بنابراین به نظر می­رسد که تنظیم هیپوتالاموس در افراد چاق نسبت به احساس سیری از حساسیت کمتری برخوردار است (۸۴).
عوامل اجتماعی نیز می­توانند با چاقی ارتباط داشته باشند. گرچه چاقی در میان افراد مناطقی که از نظر اجتماعی- اقتصادی در سطح پائین­تری هستند متداولتر است، سوء تغذیه نیز به طور فراوان بین آنان مشاهده می­ شود. رژیم غذایی در میان این گروه از نظر مقدار کل کالری (کربوهیدارت زیاد) کمبودی ندارد، اما نوع غذا از نظر نیازهای تغذیه­ای کافی نیست. چاقی را می­توان فقط از طریق شناخت تمام عواملی که روی افزایش و کاهش وزن اثر می­ گذارد کنترل کرد(۸۴).
تعداد وعده­های غذایی: فاصله و تعداد وعده­های غذایی که در هرروز خورده می­ شود به صورت رضایتبخشی در انسان مورد مطالعه علمی قرار گرفته است، لیکن نتایج آن تا حدودی متناقض می­باشد. برای مثال چنین پیشنهاد شده که خوردن وعده­های غذای کمتر با مقدار غذای بیشتر (مثلا ۲ تا ۳ وعده غذا در روز) تحمل گلوکز را در فرد از میان برده و منجر به افزایش وزن بدن و محتوای چربی بدن می­گردد. از سوی دیگر چنیدین مطالعه کاملا کنترل شده در انسان نتوانسته با دلیل و مدرک به این مجادلات خاتمه دهد. اگر چه با توجه به تعداد وعده­های غذای روزانه نمی­ توان هیچ نتیجه قطعی بدست آورد، چنین به نظر می­رسد که خوردن بیش از ۳ وعده غذای روزانه یا هیچ اثری روی سوخت و ساز نداشته و یا تأثیرات سودمندی خواهد داشت (۶۹).
عملکرد غدد درون­ریز (اندوکرین): دستکاری هورمون­های درون­ریز از سه گذرگاه تزریق انسولین، گلوکوکورتیکوئید و برداشتن تخمدان­ها به چاقی منتهی می­ شود. افزایش اندازه انسولین موجب پرخوری (هیپرفاژیا) می­گردد. این پیامد متابولیک در پاسخ به کاهش سطح گلوکز خون یا به دلیل اثر بی­واسطه انسولین بر مغز پدید می ­آید. اغلب، تزریق آزمایشگاهی گلوکوکورتیکوئیدها به حیوانات، به افزایش توده چربی بدن منجر می­ شود. اما وزن بدن به مقدار اندک یا هیچ گونه تغییری نمی­کند. به نظر می­رسد که تزریق یا مصرف مواد استروئیدی، مسیر سوخت و ساز بافت چربی را به سوی افزایش ذخایر چربی سوق می­دهد. در حیوانات آزمایشگاهی با جراحی و برداشت تخمدان­ها تأثیر بارز در توزیع دوباره چربی بدن می­ گذارد. بدون تردید این عمل در نتیجه سازوکارهای تغییر غلظت­های استروژن و تستوسترون پلاسمای خون رخ می­دهد(۱۰).
۲-۴-۲- روش­های ارزیابی ترکیب بدن
شاخص توده بدنی: شاخص توده بدنی یکی دیگر از روش­های ارزیابی ترکیب بدن است. که به ویژه برای بررسی سلامتی و آمادگی جسمانی استفاده گسترده­ای دارد. از این شاخص برای تعدیل قد و وزن بدن استفاده می­ شود. BMI ، نسبت وزن بدن به مجذور قد است. برای مثال، شاخص توده بدن فرد ۸۰ کیلوگرمی با قد ۷/۱ متر برابر است با ۶۸/۲۷ (۴۴). نمره BMI کمتر از ۵/۱۸ به منزله کم وزن، نمره­ی ۵/۱۸ تا ۹/۲۴ به منزله­ی وزن مطلوب، نمره ۲۵ تا ۵/۲۹ به منزله­ی اضافه وزن، نمره­ی ۳۰ تا ۵/۳۴ به منزله­ی چاقی نوع اول، نمره­ی ۳۵ تا ۵/۳۹ به منزله­ی چاقی نوع دوم و نمره­ی بیشتر از ۴۰ به منزله­ی چاقی نوع سوم در نظرگرفته می­ شود(۹۱).
درصدچربی­بدن: هرگاه توده چربی بدن به صورت درصدی از کل وزن بدن بیان شود، آن را درصد چربی می­نامند. درصد چربی شاخص مناسب برای ارزیابی ترکیب بدن افراد است. مردان زمانی دارای سطح بهینه در میزان چربی بدن خود هستند که درصد چربی برابر ۱۵ % یا کمتر داشته باشند و زمانی به عنوان یک فرد چاق مطرح می­شوند که درصد چربی برابر ۲۵ % یا بیشتر داشته باشند. زنان زمانی دارای سطح بهینه در میزان چربی بدن خود هستند که درصد چربی برابر ۲۳ % یا کمتر داشته باشند و زمانی به عنوان یک فرد چاق مطرح می­شوند که درصد چربی برابر ۳۳ % یا بیشتر داشته باشند(۸۶).
ورزشکاران در پائین­ترین سطح از این میزان می­باشند و کسانی که در رده­ی بالای رقابتی قرار دارند از درصدچربی پائین­تری برخوردارند، یعنی دامنه­های یادشده به طور کلی برای ورزشکاران حرفه­ای در حد پائین­تری نسبت به افراد عادی قرار دارد. این تفاوت­ها بیشتر به دلیل افزایش وزن بدون­چربی ورزشکاران است (۹۲).
۲-۴-۳- کاهش وزن
از جمله مسائل و مشکلاتی که افراد با آن مواجه هستند کاهش وزن بدن برای رسیدن به وزن مطلوب مورد نظر خود است. امروزه، تمامی علوم ورزشی در خدمت مربیان و ورزشکاران قرار گرفته تا از روش­های سنتی دوری نمایند و بهترین روش­های علمی را انتخاب کنند. زیرا اگر کاهش وزن بر اساس روش­های منظم انجام نگیرد به اندام­های داخلی از جمله کلیه­ها، کبد و قلب آسیب­های زیادی وارد می­ کند، مردم به روش­های مختلفی بدون آگاهی­ های علمی نسبت به کاهش وزن خود از طریق تمرینات ورزشی، سونا، داروهای مضر و مسهل، محدودیت­های کالری، آب­زدایی و پوشش ­های پلاستیکی اقدام می­ کنند، اگر چه روش­های مرسوم کاهش وزن محسوب می­ شود. اما باید کاهش وزن بر اساس برنامه ­های منظم ورزشی و غذایی زیر نظر مربیان متخصص انجام شود تا افراد دچار ناتوانائی­هایی از جمله خستگی، گرفتگی عضلات و اختلال در تصمیم ­گیری نشوند. هدف ورزشکاران و غیر ورزشکاران از کاهش وزن رسیدن به وزن مطلوب آن است تا مزایایی از قدرت و توان را نسبت به موقعیت قبلی خود به دست آورند. و از طرفی کاهش وزن به هر نسبتی ممکن است بر عملکرد آن­ها تأثیر داشته باشد و سوخت وساز و یا ظرفیت عملکرد جسمی آن­ها را تحت تأثیر قرار دهد (۹۳).
۲-۴-۳- ۱- راه­های کاهش وزن و کنترل آن
اکثر مردم برای کنترل و کاهش وزن از روش­های زیر استفاده می­ کنند.
۲-۴-۳-۱-۱- کاهش وزن با شیوه رژیم غذایی
در این روش بخش عمده تغییر در ترکیب بدن به بافت خالص بدن (LBM) به ویژه آب و پروتئین اختصاص خواهد داشت. در اغلب رژیم­های غذایی متداول، بر کاهش مصرف کربوهیدرات تأکید می­ شود و به دنبال آن انبار کربوهیدارت بدن به تدریج تهی می­گردد. با از دست دادن یک گرم کربوهیدارت، در ذخایر بدن نزدیک سه گرم آب دفع خواهد شد. در این روش، پدیده کتوزیس ممکن است بروز کند و میزان از دست دادن آب را تشدید خواهد کرد. بنابراین کاهش بیش از ۵/۱ تا ۵/۲ کیلوگرم وزن بدن در هفته می ­تواند به اتلاف آب بدن همراه با افت کربوهیدارت و پدیده کتوزیس منجر شود (۱۰). به علاوه در این روش کاهش وزن فقط در یک دوره زمانی کوتاه صورت می­گیرد؛ زیرا با محدود کردن کالری دریافتی میزان متابولیسم در حالت استراحت، نیز کاهش می­یابد در نتیجه از کاهش وزن بدن جلوگیری می­ کند، حتی می ­تواند به افزایش بدن نیز منجر گردد (۹۴).
۲-۴-۳-۱-۲- کاهش وزن با فعالیت­های ورزشی همراه با اصلاح الگوی تغذیه
گفته می­ شود علت چاقی و تراکم چربی­های شکمی اصولا به خاطرعدم فعالیت­ بدنی و انرژی دریافتی زیاد است و افزایش فعالیت بدنی و اصلاح الگوی تغذیه برای کاهش اختلال متابولیسمی می ­تواند موثر باشد (۹۵).
۲-۴-۳-۱-۳- کاهش وزن از طریق افزایش فعالیت بدنی
کاهش وزن هنگامی که شیوه ورزش در سرلوحه کاهش یا کنترل وزن قرار گیرد، از کاهش در میزان متابولیسم حالت استراحت جلوگیری می­ کند (۷۳) و حتی می ­تواند آن را به میزان زیادی افزایش دهد (۷۲). این نتایج دال بر اثرگذاری ورزش بر روی وزن بدون چربی است. به طور کلی در خلال ۸-۶ هفته نخست برنامه ورزشی، اندازه دگرگونی وزن بدن اندک خواهد بود. زیرا افزایش وزن خالص، کاهش توده چربی بدن را جبران می­سازد. این پدیده پیوسته بعضی از کسانی را که همواره برای کاهش وزن خود تلاش می کنند، نا امید می­سازد. زیرا پس از هفته­ها فعالیت بدنی شدید، هیچ­گونه تغییری را در وزن خود احساس نمی­کنند. به بیان دیگر وزنی که ترازو نشان می­دهد، یک شاخص مناسب تغییر ترکیب بدن حاصل از برنامه ورزشی محسوب نمی­ شود (۱۰).
تمرینات منظم نه تنها در کاهش چربی­های شکمی نسبت به الگوی تغذیه­ی اصلاح شده که باعث تغییرات اندکی بر وزن بدن می­ شود، موثرتر هستند. بلکه حتی تمرینات منظم در کاهش چربی­های شکمی در مقایسه با کاهش چربی­های زیرپوستی نیز موثرتر هست (۹۵).
۲-۴-۴- مکانیزم کاهش اشتها بر اثر ورزش
فعالیت ورزشی بسیار شدید و سنگین سبب حالت بی­اشتهایی برای چند ساعت پس از پایان فعالیت می­ شود. این بی اشتهایی تا حدودی مربوط به اسید لاکتیک تولید شده بر اثر فعالیت ورزشی است. با وجود این، اسید لاکتیک پس از پایان فعالیت به سرعت کاهش پیدا می­ کند. بنابراین، اسید لاکتیک بسیار زیاد یا برخی مواد مستقل دیگری که هنگام فعالیت ورزشی تولید می­ شود باید عامل اثرگذار درازمدت روی مرکز تنظیم کننده مصرف غذا، یعنی هیپوتالاموس میانی، باشد. ورزش یه عنوان وسیله­ای برای کاهش وزن، دو امتیاز مفید دارد: یکی مصرف انرژی زیاد هنگام فعالیت و دیگری کاهش مقدار غذای مصرفی پس از فعالیت بدنی (۸۴).
در بررسی علت کاهش حیوانات با ورزش شدید، اظهارات متفاوتی وجود دارد. اوسکایی خاطر نشان کرد که تحریک­پذیری ضعف اشتها با ورزش احتمالا به واسطه حضور افزایش غلظت کاتکولامین­ها است که متناسب با شرکت کار روی می­دهد. این حقیقت به خوبی روشن است که ترشح کاتکولامین­ها در پاسخ مستقیم به شدت ورزش افزایش می­یابد. بنابراین ورزش بسیار شدید (بیشینه تا حد واماندگی) نسبت به ورزش­های سبک و ملایم، به افزایش چشمگیر کاتکولامین­های خون منجر می­ شود که سرانجام آن در افزایش بی­اشتهایی حیوانات فعال موثر خواهد بود. البته بروبک^[۳۷] بیان می­ کند که افزایش یافتن دمای مرکزی بدن در مهار نسبی اشتهای حیوان موثر است. ویرث^[۳۸] و همکارانش گزارش کردند که در موش­های فعال ترشح هورمون انسولین و پالایش پلاسمایی آن بیش از گروه کنترل کاهش می­یابند. این دگرگونی در سنتز و برداشت هورمونی موجب کاهش غلظت انسولین پلاسمایی می­ شود. به هر حال، این نکته روشن است که بالا رفتن غلظت انسولین پلاسمایی، اشتها را تا حد قابل ملاحظه افزایش می­دهد. در مطالعات انسانی بلبیک^[۳۹] و کرتیز^[۴۰] ، احتمال افزایش غلظت ماده بی­اشتهازای ادراری ^[۴۱] را حین ورزش به عنوان یک عامل اثرگذار در پدیده بی­اشتهایی بررسی کردند. استونسون^[۴۲] و دستیارانش نخستین بار در سال ۱۹۶۴ به وجود این ماده پی بردند. بلبیک و کرتیز دریافتند که انباشت ماده مولد بی­اشتهایی پلاسمای خون ۷ مرد جوان سالم متعاقب ۹۰-۶۰ دقیقه ورزش روی تردمیل تا آستانه واماندگی حدود ۲۱% افزایش یافت. در موش­های صحرایی که قبلا کاهش جذب غذا را برای ۲۴ تا ۴۸ ساعت جذب کرده بودند. این ماده به حد کافی تزریق شد و به دنبال آن غلظت پلاسمایی آن ۵۰ % افزایش یافت. آن­ها چنین نتیجه گرفتند که امکان دارد در این ماده مولد در انسان مسئول کاهش اشتها و جذب غذا در دوره ریکاوری ورزش باشد. هنوز برای تشخیص دقیق­تر سازوکارهای ویژه فیزیولوژیک بی­اشتهایی حاصل از ورزش، به مطالعات بیشتری نیازمند هستیم. به علاوه به نقش بارز کاهش سطح انسولین در پدیده بی­اشتهایی نیز اشاره شد (۱۰).
۲-۵- استقامت قلب- عروقی
استقامت قلبی- عروقی یا قلبی- تنفسی به توانایی یا آمادگی دستگاه گردش خون (قلب) و دستگاه تنفس(شش­ها) برای سازگاری شدن با یک فعالیت معین و عمومی متوسط تا شدید از قبیل دویدن و شنا گفته می­ شود، که در هنگام فعالیت، نیازهای غذایی(گلوکز) و تنفسی(اکسیژن) عضلات فعال را تأمین می­ کند و در هنگام بازگشت به حالت اولیه با سرعت بیشتری منابع از دست رفته را بازسازی می­نماید. گاهی اوقات استقامت قلبی- تنفسی را آمادگی یا استقامت هوازی^[۴۳] می­نامند و آن را توانایی دریافت، انتقال و مصرف اکسیژن در بدن تعریف می­ کنند. استقامت هوازی به فرد اجازه می­دهد تا تمرینات سخت و طولانی را در یک دوره زمانی معین انجام دهد(۹۶). استقامت قلبی- تنفسی از نظر بسیاری از مردم، یکی از مهم­ترین عوامل آمادگی جسمانی است. همچنین وسیله عمده دفاعی ورزشکار در برابر خستگی است. کم بودن ظرفیت استقامتی حتی در ورزش­های و فعالیت­های کم تحرک منجر به خستگی می­ شود. صرف­نظر از نوع ورزش یا فعالیت، خستگی در هر ورزشکاری عامل مهم بازدارنده عملکرد ورزشی بهینه است. حتی خستگی جزئی هم، می ­تواند اثر زیان آوری در کل عملکرد ورزشی ورزشکار داشته باشد. از قبیل: ۱- کاهش قدرت ۲- افزایش زمان واکنش و زمان حرکت ۳- کاهش چابکی و هماهنگی عصبی- عضلانی ۴- کاهش سرعت حرکت کل بدن ۵- کم شدن تمرکز و هوشیاری (۹۷).­