تربیتبدنی یک پدیده اجتماعی است که از طریق شرکت فرد در فعالیتها و تمرینات ذهنی و جسمی، زمینه ساز فرایند تعلیم و تربیت انسان در جهت مطلوب بوده و شکوفایی استعدادها در تمامی ابعاد وجودی، حفظ تندرستی و شادابی، افزایش فضایل اخلاقی و پسندیده الهی را فراهم ساخته و کیفیت زندگی را در تمامی زمینه های فردی و اجتماعی بهبود میبخشد [۳۹].
۱-۶-۲) تعریف عملیاتی
-
- درس تربیتبدنی
منظور از درس تربیتبدنی، همان کلاس ورزش مدارس است که زیر نظر معلم ورزش و هر هفته، یک جلسه دو ساعته برگزار میشود. مجموع فعالیتهای این کلاس، محتوای درس تربیتبدنی را تشکیل میدهد.
-
- جایگاه
منظور از جایگاه، موقعیت درس تربیتبدنی در شرایط مطلوب و فعلی در نظام آموزشی از دیدگاه معلمان درس تربیتبدنی است.
-
- معلم تربیتبدنی
معلمان دانش آموخته رشته تربیتبدنی که در سطح مدارس استان خراسان شمالی مشغول تدریس درس تربیتبدنی هستند.
-
- تخصص
به میزان تحصیلات و مهارتهای عملی معلمان تربیتبدنی در کنار آگاهی به اهداف درس تربیتبدنی و روش تدریس گفته می شود.
-
- بعد روانی
توجه به نیازهای عاطفی، اجتماعی، جسمی و در نظر گرفتن علایق دانش آموزان و انجام فعالیتهای گروهی را گویند.
فصـل دوم:
مبانی نظری و پیشینه پژوهش
۲ – ۱) مقدمه
امروزه جایگاه و اهمیت تحقیق در علوم مختلف به خوبی شناخته شده است و محققان بسیاری در رشته های گوناگون علمی جهت پیشبرد و توسعه علم فعالیت میکنند. علوم وابسته به تربیتبدنی و ورزش نیز از این امر مستثنی نبوده و تحقیقات بسیاری در زمینه های مختلف آن انجام شده است. به منظور سازماندهی و برنامه ریزی در هر کاری، داشتن اطلاعات کافی از وضع موجود و آنچه در گذشته بوده، نقش بسیار مهمی را ایفا میکند. مبانی نظری و مطالعات پژوهشی، بخشهای اصلی فصل دوم را تشکیل داده است. بخش مبانی نظری به بیان اهداف و اهمیت درس تربیتبدنی در آموزش و پرورش، اهمیت این درس در دوره نوجوانی، استانداردهای درس تربیتبدنی و وضعیت و جایگاه آن در ایران و کشورهای دیگر پرداخته شده است. در پیشینه پژوهشی سعی شده مطالعات مربوط به موضوع تحقیق در ایران و سایر کشور ها بررسی شود.
۲- ۲) مبانی نظری
۲-۲-۱ )اهمیت درس تربیتبدنی در آموزش و پرورش
پیشرفت و توسعه هر کشوری در زمینه های مختلف، به عوامل فراوانی مانند سیستم تعلیم و تربیت آن کشور بستگی دارد. هدف آموزش و پرورش رشد ابعاد گوناگون شخصیت کودکان و نوجوانان در همه جنبه های جسمانی، ذهنی، اجتماعی و روانی است. دستیابی به اهداف عالی تعلیم و تربیت در هر جامعه ای مستلزم شناخت عوامل اثر گذار بر فرایند رشد و تکامل انسان است[۳]. از طرف دیگر در مسیر رشد و تکامل انسان باید استعدادهای نهفته در درون او را شناخت و بارور کرد و بهترین محیط برای تحقق این موضوع مدرسه است. هدف تعلیم و تربیت در مدارس، فقط انتقال دانش و معلومات نیست، بلکه دانش آموز باید مهارتهای مختلفی را نیز یاد بگیرد. آموزش مهارتهای حرکتی و ورزشی از نیازهای اساسی دانش آموزان است که به مثابه یک مهارت اجتماعی و مهارت استفاده از اوقات فراغت برای لذت و سرگرمی، پذیرش در گروه های اجتماعی سالم و مهارت یادگیری رفتارهای بهداشتی مورد تاکید قرار گرفته است. از این رو، ورزش دوست و آشنای دانش آموزان و بازوی توانای آموزش و تربیت اجتماعی-عاطفی آنان است. درس تربیتبدنی و ورزش، جزو ضروری تعلیم و تربیت است[۲۷]. این درس فرصتی برای نوجوانان و جوانان فراهم میکند تا بتوانند به پرورش جسم و تواناییهای بدنی خود بپردازند و از اثرات مثبتی مانند کسب انرژی، هماهنگی، تعادل، بهبود قدرت و استقامت برخوردار شوند. همچنین این درس به دانش آموزان کمک میکند، تا آگاهیهای درونی و حسی خود را از طریق حرکات تقویت کنند و به خود آگاهی[۸] و خودشناسی برسند[۲۷].
ید اذعان کرد که ورزش مدارس میتواند از جنبه تفریحی یا قهرمانی فراتر رود و به مثابه یک مقولهی آموزشی و تربیتی، توسعه و انتقال بسیاری از ارزشهای فردی، اجتماعی، بهداشتی و اخلاقی را بر عهده گیرد. ارزش خوب زیستن و سالم بودن از پیامد های مهم هر نظام تربیتی و فرهنگی تلقی شده است و مسئولیت پایه ریزی بخشی از این ارزش بر دوش ورزش مدارس است. دانش آموزان میتوانند با فعالیتهای مرتبط با اهداف دانشی(شناختی)، نگرشی(عاطفی) و رفتاری(مهارتی) در تربیتبدنی و ورزش، الگوها و رفتارهای بهداشتی و سالم را یاد بگیرند. هزینه ورزش در مدارس احتمالاً سایر هزینه های بهداشتی و درمانی، کنترل اجتماعی و سایر ناهنجاریهای فردی و گروهی آینده را در جامعه کاهش میدهد. همچنین از آنجا که فرد ورزشکار در جامعه به عنوان یک الگو و مدل مورد پذیرش و مقبول است؛ تربیت ورزشی میتواند نقش الگو بودن را در دانش آموزان افزایش دهد. دانش آموزان با شرکت در فعالیت بدنی و ورزش یاد میگیرند چگونه از اوقات فراغت خود به طور فعال استفاده کنند. آنها در جهان کوچک ورزش، تعهد به ارزشهای اجتماعی و فرهنگی را تجربه میکنند و حتی ممکن است آن را به نسل بعدی انتقال دهند. درس تربیتبدنی و ورزش در مدارس به دانش آموزان میآموزد تا فراتر از مرزهای طبقاتی، جنسیت، نژاد، قوم و سن با هم فعالیت و رقابت کنند[۲۷].
۲- ۲- ۲) اهمیت تربیتبدنی و ورزش در دوره نوجوانی
دوره نوجوانی زمان تغییر، دگرگونی و انتقال از دوره کودکی به جوانی و فرصت مناسبی است برای تثبیت الگوها و عادتهای مثبتی که میتواند در آینده ادامه پیدا کند. یکی از این عادتهای مثبت، بنیان نهادن و حفظ یک روش زندگی فعال از لحاظ جسمانی است. دیشمن[۹] (۱۹۸۸)، کوه و کوپر[۱۰] (۱۹۹۲) نشان دادند افرادی که در دوره نوجوانی از لحاظ جسمانی فعالاند به احتمال زیاد در دوره بزرگسالی نیز فعال هستند[۶۹، ۸۳]. بیدل[۱۱] (۱۹۹۹)، کالفاس و تیلور[۱۲] (۱۹۹۴)، و لی[۱۳](۱۹۹۵)در بررسیهای خود به اهمیت بالای فواید مرتبط با تندرستی، در افرادی پرداختهاند که شیوه زندگی فعالی را از لحاظ جسمانی دنبال میکنند[۶۲]. با این حال متخصصان تندرستی، کاهش در سطح فعالیتهای جسمانی را که طی دوره نوجوانی اتفاق میافتد، نگران کننده اعلام کردهاند. مرکز ملی مطالعات تندرستی جوانان و کودکان[۱۴]، عادتهای مربوط به فعالیتهای جسمانی را در دانش آموزان پایه پنجم تا دوازدهم بررسی کردند. نتایج نشان داد که در هر دو گروه دختران و پسران، کاهش شدیدی در فعالیتهای جسمانی در پایه های هفتم تا دهم وجود دارد[۸۹].
اخیراً مطالعات رفتارهای پرخطر جوانان[۱۵] نشان داد که فعالیتهای جسمانی نوجوانان با بالا رفتن سن، کاهش مییابد. مثلاً ۳/۶ درصد پسران و ۳/۸ درصد دختران در سن چهارده سالگی کم تحرک بودند. در سن هجده سالگی این تعداد به ۸/۱۸ درصد در پسران و ۷/۱۸ درصد در دختران افزایش یافت[۱۰۷]. این نگرانیها در گزارشی از کشور فرانسه(۲۰۰۵) نیز مشاهده می شود که در آن دختران نوجوان، در ردهی بالای جدول چاقی، مصرف سیگار و نوشیدن الکل قرار داشتند[۱۰۷]. دالی[۱۶](۲۰۰۲) اهمیت فعالیتهای جسمانی در مدرسه ( به ویژه فعالیتهای فوق برنامه) را در پرورش افراد جوان یادآور میشود. او بر اهمیت واحد های تربیتبدنی در مدرسه، به مثابه یک مجموعه در تشویق دانش آموزان به مشارکت پیوسته در فعالیتهای جسمانی تاکید میکند[۶۷]. این عقیده و نظر در تحقیقات اوسالیوان و کینچین[۱۷](۲۰۰۳) نیز تایید شده است که نشان میدهند بازیهای ورزشی[۱۸] و فعالیتهای جسمانی نقش مهمی در زندگی نوجوانان ایفا میکند[۹۴].
مونسن[۱۹](۲۰۰۳) اذعان میکند که تربیتبدنی و فعالیتهای جسمانی به رشد و توسعه کیفیت زندگی و عادتهای سالم کمک میکند[۸۶]. انجمن ملی تربیتبدنی و ورزش[۲۰](۲۰۰۵) گزارش داد که تربیتبدنی در مدارس، فرصتی برای کودکان و نوجوانان فراهم میکند، تا زندگی سالم و فعالی داشته باشند[۸۷]. پریتچارد[۲۱](۱۹۸۸) اظهار کرد که تربیتبدنی نقش بزرگی در حفظ و تغییر ارزشها و نگرشهای جامعه دارد. وی تربیتبدنی را از آن جهت که در حفظ تندرستی و سلامتی، افزایش روحیهی ورزشکاری، رشد عاطفی، ذهنی، قدرت تصمیم گیری، تواناییهای جسمانی و رشد مهارتهای خلاقانه تأثیر بسزایی دارد؛ برای جامعه بسیار مهم میداند[۹۰]. دیگر فوایدی که هیل و کلون[۲۲](۲۰۰۶/۲۰۰۵) عنوان کردند، تعامل اجتماعی و چالشهای ذهنی است که دانش آموزان در کلاس تربیتبدنی آنها را کسب میکنند. اولافسون[۲۳](۲۰۰۲) نیز نشان داد که تربیتبدنی در مدارس به دانش آموزان کمک میکند تا تصور نادرست و منفیشان را نسبت به فعالیتهای جسمانی تغییر دهند و مشارکت شان را در کلاس افزایش دهند[۴۳].
طبق یافته های لانگ فورد و کارتر[۲۴](۲۰۰۳) حتی تربیتبدنی میتواند در افزایش کارایی دروس نظری و تغییرات مثبت در رفتارهای سالم تأثیر بسزایی داشته باشد. تا نه یل، رومار، اوسالیوان، اینگلند و روزنبرگ[۲۵](۱۹۹۴) معتقدند که کلاس تربیتبدنی به دانش آموزان کمک می کند تا سرگرم شوند، سلامت و تندرستی شان را بهبود بخشند و اندامی متناسبتر داشته باشند[۱۵۰]. فیشر[۲۶](۱۹۹۶) بیان کرد که دانش آموزان با شرکت در کلاسهای تربیتبدنی تعاملات اجتماعی، عزت نفس و توانایی مهارتهای بدنی خود را رشد و توسعه میدهند. دونکن[۲۷](۱۹۹۲) رابطه بین توانایی مهارتهای رزمی و مقبولیت و شایستگی فرد را در گروه همسالان بررسی کرد و رابطه قوی و مثبتی را بین شایستگی بدنی و میزان پذیرش در بین دوستان نشان داد.
لاوسن و نیکلسون[۲۸] (۱۹۹۷) بیان کردهاند که تربیتبدنی سبب رشد مهارتهای حرکتی برای شرکت لذت بخش در فعالیتهای بدنی، افزایش آمادگی جسمانی، بهبود نگرش مثبت به سبک زندگی فعال، بهبود عملکرد تحصیلی، خودپندارهی مثبت و سلامت روانی میشود[۳۲]. مسنر[۲۹](۱۹۹۲)اذعان میکند که وظیفه اصلی درس تربیتبدنی در مدارس، کمک به دروس دیگر در آموزش مهارتهای اجتماعی برای زندگی است که این موضوع از طریق فعالیتهای ورزشی و حرکتی مناسب صورت میگیرد. کن هاردمن[۳۰](۱۹۹۷) از ورزش و فعالیتهای بدنی به عنوان دنیای کوچک جامعه یاد میکند، جایی که ممکن است کودکان خصایصی را یاد بگیرند و تمرین کنند که آنها را از نظر اجتماعی موفق سازد[۲۱]. گرابرلج[۳۱](۱۹۸۶)، هشتاد و چهار موضوع تحقیقی مربوط به دانش آموزان را در طول بیست سال گذشته مرور کرد و نشان داد که فعالیت جسمانی بر رشد عاطفی- روانی نوجوانان موثر است. علاوه بر این، شنگ[۳۲](۱۹۹۸) بیان کرد که فعالیت ورزشی بر رشد اجتماعی ، توانایی یادگیری و رشد عاطفی نوجوانان تأثیرگذار است[۳۰].
۲- ۲- ۳) اهداف درس تربیتبدنی در مدارس
اهداف، نتایج مطلوبی هستند که رفتار در جهت آنها هدایت میشوند. تحقق اهداف، نهایت مطلوب همه فعالیتهاست. هر تعریفی که برای اهداف تعلیم و تربیت ارائه شود خواه تغییر و اصلاح در فرد یا رشد و شکوفایی استعدادها یا انتقال مجموعه دانش و فرهنگ به نسل بعد و یا هر تعریف دیگر، تربیتبدنی نیز در آن سهیم است. بنابراین اهداف تربیتبدنی بخشی از اهداف کلی تعلیم و تربیت هر جامعه است[۱۱]. هدف اصلی برنامهی درس تربیتبدنی در مدارس، ایجاد فرصت برای فراگیری معرفت یا آگاهی و مهارتهایی است که دانش آموز را از نظر جسمانی فعال نگه دارد، تا یک شیوه زندگی سالم و بهداشتی را در طول عمر ادامه دهد. دانش آموزان باید بر اشکال متنوع حرکتی، مهارتهای حرکتی و ورزشی و مهارتهای اجتماعی تسلط یابند و از آنها لذت ببرند. دانش آموزان از طریق حرکت، پتانسیلهای فردی خود را افزایش میدهند و شایستگی لازم را برای توسعه تواناییهای حرکتی پیدا میکنند. در دوره های تحصیلی بالاتر، شرکت در فعالیتهای جسمانی فرصتهای زیادی را برای چالش، تعامل اجتماعی[۳۳] و تعلق گروهی فراهم میکند. شناخت و آگاهی از درک روابط و تأثیر فعالیتهای حرکتی بر بدن و تعامل هیجانی و اجتماعی با پیروی از یک زندگی متحرک و فعال به دست می آید. دانش آموزان نه فقط از نظر جسمانی سالم میشوند؛ بلکه آمادگی بیشتری برای تحصیل، کار و مشارکت اجتماعی پیدا میکنند و هزینه های بهداشتی و درمانی نیز کم میشود. در نظام آموزش و پرورش کشور، اهداف اختصاصی تربیتبدنی بر اساس حیطه های تربیتی در سه حیطه شناختی (اهداف دانشی، شناختی یا آگاهی و معرفت)، حیطه انفعالی (اهداف نگرشی یا عاطفی- اجتماعی) و حیطه روانی- حرکتی (اهداف جسمانی و مهارتی) طبقه بندی شده است. بر اساس اهداف کلی آموزش و پرورش میتوان اهداف اخلاقی و معنوی را در زیر مجموعه اهداف اجتماعی قرارداد.[۲۶].
بیتنوا و همکاران[۳۴](۱۹۹۳) اهداف اصلی تربیتبدنی در مدارس را برای کودکان، آموزش مهارت های حرکتی، رشد دستگاههای عصبی- عضلانی و فرایندهای حسی- ادراکی، و در سنین بالاتر تعامل پیچیده ادراکی- حرکتی از طریق فعالیتهای بدنی، رشد فردی و رشد اجتماعی میدانند. وایلد و همکارانش[۳۵] (۱۹۸۸) اهمیت ۲۷ هدف تربیتبدنی مدارس را از دیدگاه ۲۳ متخصص تربیتبدنی بررسی کردند. آنها مهمترین هدف را اهداف شناختی میدانستند، دومین هدف، اهداف جسمانی و حرکتی بود و اهداف عاطفی و اجتماعی در آخرین رتبه قرار داشت. از نظر دیویس[۳۶](۱۹۸۹) هدف اصلی تربیتبدنی به ترتیب، آمادگی جسمانی و حرکتی، رشد مهارت های حرکتی و در نهایت رشد اجتماعی و شناختی است. طبق تحقیق والی نگو دودا[۳۷](۱۹۹۵) یکی از اهداف مهم تربیتبدنی مدارس، فراهم آوردن فرصتی برای رشد عاطفی، اجتماعی و سلامتی است[۳۰]. از نظر ونیر وگالاهو[۳۸] (۱۹۷۸) اهداف کلی تربیت بدنی را میتوان به ۶ گروه توسعه مهارتهای حرکتی، توسعه سطح آمادگی جسمانی، توسعه کارآیی ادراکی و حرکتی، توسعه اجتماعی و عاطفی، توسعه درک و فهم تحصیلی، و توسعه استفاده سازنده از اوقات فراغت نام برد[۲].
اتحادیه ملی ورزش و تربیت بدنی آمریکا[۳۹]، اهداف و پیامدهای برنامه تربیت بدنی و ورزش مدارس را با عنوان فرد تربیت شده جسمانی[۴۰] در سال ۱۹۹۲ میلادی اعلام کرد. در بیانیه این اتحادیه، ۲۰ پیامد جسمانی، مهارتی، شناختی و اطلاعاتی؛ و عاطفی ـ اجتماعی مشخص شده است که میتوان از آنها به عنوان اهداف برنامه تربیت بدنی مدارس استفاده کرد. این اتحادیه در سال ۲۰۰۴ میلادی، اهداف مذکور را مورد تجدید نظر قرار داد و در ۶ هدف کلی خلاصه کرد[۸۷].
اهداف درس تربیتبدنی و ورزش در مدارس سراسر کشور توسط پویان فرد(۱۳۶۸)، پویان فرد و معینی(۱۳۷۱)، ذکایی و نبوی(۱۳۷۱)، نیلگون(۱۳۷۱)، رمضانی نژاد(۱۳۸۲) و دیگران بررسی شد. در یک کار جدید سراج زاده و همکاران( ۱۳۷۹)، حوزه های یادگیری برنامه تربیتبدنی را بر اساس اهداف تربیتبدنی و ورزش برای کلاسهای مختلف تنظیم کردهاند. علاوه بر اهداف درس تربیتبدنی مورد نظر سراج زاده و همکاران، در ایالتهای آمریکا، کانادا و همچنین توسط محققان مختلف اهداف تقریباً مشابهی پیشنهاد شده است. مثلاً، در ایالت اونتاریو کانادا، اهداف تربیتبدنی به سه حوزه (۳۳)، در ایالت نیوجرسی آمریکا به ۴ هدف اصلی شامل سلامتی و ایمنی، آمادگی جسمانی، مهارتهای حرکتی، ورزشی و مهارتهای روانی- اجتماعی، در ایالت مریلند به ۹ هدف و در ایالت ایندیانا به ۴ هدف تقسیم شده است. اهداف درس تربیتبدنی در ایالت ویرجینیا از دوره پیش دبستانی تا راهنمایی تا ۸ هدف متغیر میباشد[۲۸]
اهمیت اولویت بندی اهداف تربیتبدنی در مدارس بسیار زیاد است؛ زیرا از نظر بلیر (۱۹۹۲) تدوین اهداف رفتاری بر اساس اهداف اختصاصی باعث ایجاد انگیزش مثبت در دانش آموزان میشود و معلمان باید به آموزش و تدریس چیزهایی بپردازند که دانش آموزان به آنها نیاز دارند و با آن هدف در کلاسها شرکت میکنند [۳۰]. البته سایدنتاپ و تان هیل (۲۰۰۰) اطلاعات و دانش معلمان را برای تدوین و اولویت بندی اهداف بسیار مهم میدانند [۲۶].
انیس (۱۹۹۲) میگوید یکی از مشکلات مهم معلمان تربیتبدنی در مدارس، شکاف بین اهداف، مهارتها و تمریناتی است که آنها میخواهند به دانش آموزان یاد بدهند با آنچه که در واقعیت میتوانند اجرا کنند. وی برای حل این مشکل، تدوین اهداف یادگیری در برنامه درسی را بر اساس نیازها، ویژگیها و امکانات مدرسه پیشنهاد میکند [۷۲].
برخلاف ایده اولویت بندی اهداف و به ویژه اهداف یادگیری، پانگرازی و دائر (۲۰۰۱) بر اهداف چندگانه یا ترکیبی با بهره گرفتن از برنامه چند فعالیتی و تجارب متنوع حرکتی در دوره ابتدایی تاکید میکنند هر چند ممکن است در مقاطع تحصیلی بالاتر این موضوع چندان مهم تلقی نشود [۶۸]. با این وجود، رینک و همکاران (۱۹۹۶) بیان میکنند که اهداف حرکتی و مهارتی در اولویت بالایی قرار دارد؛ چون بازیها و ورزش بخش زیادی از برنامه تربیتبدنی را تشکیل میدهد و شایستگی در آنها، هدف مهمی تلقی میشود [۹۴].
۲- ۲- ۴) استانداردهای برنامه تربیتبدنی در مدارس
استاندارد یا معیار آموزشی، بیان و عبارتی است که نشان میدهد پس از یک برنامه یا دوره آموزشی در سطوح مختلف، دانش آموز باید چه چیزی را بداند (چه چیزی از او خواسته میشود) یا قادر به انجام آن باشد و چگونه آن را انجام دهد. استاندارد، وسیله ای برای تشخیص و سنجش بهترین یا عالیترین عملکرد و اجراست که از حداقل شایستگی یا حداقل پیامدها متمایز میشود. استاندارد تعیین میکند که چه چیزی باید در یک زمان، دوره یا کلاس معینی آموخته شود و در یک دیدگاه کلی، چه عملکردهایی باید به عنوان گواه (مدرک و شاهد) اینکه یادگیری روی داده است، پذیرفته و مورد قبول واقع گردد. برای رسیدن به استانداردهای آموزشی باید برنامه درسی را تدوین کرد که در این برنامه از مجموعه یا طرحی برای رسیدن به استاندارد استفاده میشود تا دانش آموزان به آن برسند. این برنامه درسی شامل فعالیتها، طرح درسها، مواد آموزشی و روشهای آموزشی مختلف برای هر کلاس است که جزئیات روزانه فعالیت آموزشی کلاس و مدرسه را نشان میدهد [۳۱].
تدوین استاندارد قبل از برنامه ریزی درسی و در ارزیابی برنامه بسیار مهم است؛ اگر چه هدف از تدوین استاندارد، تولید و افزایش کیفیت برنامه تربیتبدنی نیست؛ ولی به خوبی کیفیت برنامه را میتوان مشخص کرد و حتی بهتر است که برنامه با استاندارد مقایسه شود. البته استانداردها یک برنامه نیست؛ بلکه چارچوبی برای برنامه است که معلم میتواند از برنامه ها، فعالیتها و روشهای مختلفی برای دستیابی به استاندارد استفاده کند [۷۷].
موضوعات: بدون موضوع
لینک ثابت