در دایرهالمعارف ویکیپدیا آمده است:«اصطلاح امضای الکترونیکی عبارت است از یک روش امضای پیام که:
الف)فرد خاصی را به عنوان فرستنده پیام شناسایی و تأیید می‌کند.
ب)رضایت او را نسبت به اطلاعات موجود در پیام را نشان می‌دهد».^[۸۲]
فرهنگ لغات آکسفورد امضای الکترونیکی را چنین تعریف کرده است:«امضای الکترونیکی قسمتی از یک داده است که ملحق یا منضم به سند یا قراردادی است که به طور الکترونیکی و به منظور اثبات اصالت یک ارتباط ارسال شده است».^[۸۳]
این تعریف نیز همچون تعاریف سابق جامع نیست و به همه کاربردهای امضای‌الکترونیکی توجه نکرده است.
«ماده ۱۳۱۶-۴ اصلاح قانون مدنی فرانسه» مقرر می‌دارد:«امضای الکترونیکی در عمل عبارت از رویه قابل اعتمادی است برای شناسایی که رابطه امضاء را با سندی که با آن مرتبط است تضمین می‌کند».^[۸۴]

این تعریف علی‌رغم آنکه دو کارکرد مهم امضاء را مورد توجه قرار می‌دهد، اما امضای الکترونیکی را رویه می‌نامد حال آنکه امضای الکترونیکی داده‌ای است که به یک سند الکترونیکی ملحق می‌گردد.
دستورالعمل امضاهای ا‌لکترونیکی اتحادیه اروپایی در ماده۲ (۱) به‌طور کلی امضای الکترونیکی را چنین تعریف کرد است: داده ا‌لکترونیکی که به دیگر داده‌های ا‌لکترونیکی منضم شده و یا به صورت منطقی با آنها مرتبط است و به عنوان وسیله‌ای جهت مستندسازی به کار می‌رود». «دستورالعمل اتحادیه اروپا مصوب ۱۹۹۹ در زمینه امضای الکترونیکی در ماده ۲/۱» بیان داشته است:«امضای الکترونیکی داده‌ای است به شکل الکترونیکی، که به سایر داده‌های الکترونیکی ضمیمه و یا منطقا” متصل است و به عنوان روشی برای اثبات هویت بکار می‌رود.^[۸۵]
مطابق این تعریف هر تکنیکی که به تنهایی یا ضمن ترکیب با تکنیک‌های دیگر، کارکردهای امضا را ارائه دهد امضای الکترونیکی نامیده می‌شود.^[۸۶]
از برآیند همه تعارف ذکر شده می‌توان نکات ذیل را استنباط نمود و در تعریف امضای الکترونیکی مورد توجه قرار داد:
۱-امضای الکترونیکی یک داده‌الکترونیکی است که به یک داده‌الکترونیکی دیگر(سند یا قرارداد) متصل می‌شود.
۲-امضای ذیل سند که توسط خود شخص و یا به دستور او صورت می‌گیرد برای شناسایی شخص امضا‌کننده به کار می‌رود.
۳-تصدیق محتوای سند و اعطای اثر حقوقی به آن یکی دیگر از کاربردهای امضای الکترونیکی است که باید مورد توجه قرار گیرد.
۴-آخرین و مهم‌ترین نکته این است که: امضاء به طور مطلق (الکترونیکی یا دستی) باید واجد یک عنصر معنوی به نام قصد التزام به مفاد سند باشد. این همان چیزی است که در واقع به یک امضاء اثر حقوقی می‌بخشد. درنتیجه، در صورتی که فردی در طول یک فرایند اقدام به کلیک کردن عبارت«من قبول دارم»^[۸۷]، کند بدون این که قصد التزام به مفاد سند داشته باشد، امضاء در معنای حقوقی شکل نگرفته است. به عنوان مثال، وقتی یک نفر از طریق پایگاه ‌الکترونیکی یک فروشنده، کالا یا خدماتی را سفارش می‌دهد، آن فرد موظف است اطلاعاتی را که در قسمت‌های مختلف یک فرایند که در نهایت منجر به دریافت کالا یا خدمات می‌شود، ارائه دهد. وقتی آن شخص به مرحله آخر می‌رسد و عبارت«من قبول دارم» را کلیک می‌کند. آن فرایند را با قصد ملحق شدن به سند انجام داده است. یعنی با پذیرفتن این فرایند، انجام یک عمل حقوقی را قصد می‌کند و امضاء نشانه آن است.
تعاریف ذکر شده از امضای الکترونیکی، تقریبا” مشابهند و تفاوت معناداری نسبت به یکدیگر ندارند بجز در قانون ایالت متحده امریکا که فرایند الکترونیکی را درکنار داده یا صوت و علامت ذکر کرده است.
با توجه به مطالب بیان شده به نظر می‌رسد می‌توان امضای الکترونیکی را چنین تعریف کرد: امضای الکترونیکی عبارت است از داده‌ای است که به قصد التزام به مفاد یک داده‌پیام به آن ملحق یا به طور منطقی به آن ضمیمه شده است و موجبات شناسایی شخص و رضایت وی به مفاد داده‌پیام را فراهم می‌آورد و بنابراین از اعتبار حقوقی برخوردار است.
امضای الکترونیکی ممکن است از اطمینان بیشتری برخوردار باشد چون از استانداردهای قابل اطمینان، و محرمانه برخوردار می‌باشند. این استانداردها عبارتند از: اصالت، یکپارچگی، شفافیت و در دسترس بودن.^[۸۸]
از این تعاریف گوناگون می‌توان استنباط کرد که امضای مذکور باید به گونه‌ای باشد که بتوان موارد زیر را از طریق آن اثبات نمود:
۱- اسناد^[۸۹]: با امضای الکترونیکی یک سند، محتوای آن به شخص امضاکننده منتسب می‌شود و لذا له و علیه او قابل استناد است.
۲- انجام تشریفات^[۹۰]: امضای دیجیتالی یک سند الکترونیکی حاکی از انجام تمام تشریفات مقرر برای تنظیم آن است.
۳-تصدیق^[۹۱]: در صورت استفاده از امضای دیجیتالی برای تأیید محتوای مدارک الکترونیکی، این نوع امضا کارکردی همانند امضاء در اسناد کاغذی خواهد داشت.
۴- داشتن آثار حقوقی: امضای الکترونیکی دارای تمام آثار حقوقی مقرر برای امضای سنتی می‌باشد. چنانچه در ماده ۷ قانون نمونه آنسیترال (۱۹۹۶) و ماده ۳ قانون نمونه آنسیترال(۲۰۰۱)، اصل اتحاد آثار امضاء و مدارک الکترونیکی و سنتی مورد تأکید قرار گرفته است.^[۹۲]
امضای الکترونیکی به معنی عمل پردازش داده‌های مربوط یا منطقا” مربوط به مدارک الکترونیکی می‌باشد که توسط شخص به منظور شناسایی او و حاکی از تأیید مدارک الکترونیکی او مورد عمل قرار گرفته و یا پذیرفته شده است.^[۹۳]

ب: انواع امضاهای الکترونیکی

همان‌طور که امضای دستی به چند شیوه انجام می‌گیرد، مانند امضاء با خودکار، امضاء بوسیله مهر و انگشت؛ در امضای الکترونیکی نیز شیوه‌های متعددی برای تصدیق و امضای داده‌پیام وجود دارد. البته این شیوه‌ها با توجه به توسعه تکنولوژی در حال توسعه است. تعاریفی که در تمام متون آنسیترال از امضای الکترونیکی شده است، عمدتا"یک مفهوم کلی و موسعی استفاده شده است که شامل تمام شیوه‌های تکنیکی امضاهای موجود و آینده گردد.^[۹۴]
امضاهای الکترونیکی دارای انواع گوناگونی هستند در ذیل امضاهای ‌الکترونیکی که تاکنون مطرح و بکار برده می‌شود را به اختصار بیان می‌کنیم^[۹۵]:
برخی از امضاهای فوق مطمئن و برخی غیر مطمئن هستند. امضاهای الکترونیکی غیر مطمئن در صورتی اعتبار دارند که یا توسط صادرکننده تأیید گردند(انکار نشوند) و یا به وسیله قرائن و اماراتی انتساب آن به امضا کننده مسجل گردد.^[۹۶]

۱-امضای دیجیتالی

امضای دیجیتال پیشرفته‌ترین و پرکاربردترین نوع از امضاهای الکترونیک است و به دلیل امنیت بالای آن جایگزین سایر روش‌های موجود شده و بیشتر قانونگذاران از جمله قانونگذار جمهوری اسلامی ایران در تجارت الکترونیک این شیوه از امضاء را پذیرفته‌اند. امضای دیجیتال مبتنی بر علم رمزنگاری است.
امضای دیجیتالی در معنی وسیع کلمه علامتی است که قصد اصلی امضاکننده را برای الزام به انجام عملی یا خودداری از آن نشان می‌دهد. در ابتدا شاید تصور شود که امضای دیجیتالی همان امضای الکترونیکی است ولی باید دانست امضای الکترونیکی دارای معنای عام‌تری است و شامل امضای دستی اسکن شده یا اسم شخص که در قسمت انتهای نامه الکترونیکی قید می‌گردد، نیز می‌شود امضای دیجیتالی شامل یک سری داده‌های ریاضی همراه شخص معین است که ارسال‌کننده مدارک الکترونیکی محسوب است. به منظور کسب اطمینان نسبت به عدم تغییر محتویات داده‌پیام که با بهره گرفتن از کلید عمومی و رمزگذاری ارسال شده، هر گونه تغییری قابل کشف خواهد بود. امضای دیجیتالی به کمک برنامه تغییرات ریاضی به شکل رمزی است و پیام و هویت امضاکننده را تصدیق می‌کند.^[۹۷]
همچنین در تعریف امضای الکترونیکی آمده است:«یک تغییر در پیامی با بهره گرفتن از سیستم رمزگذاری نامتقارن^[۹۸]و تابع‌هش^[۹۹] همانند این که شخص دارنده یک پیام اولیه و کلید عمومی، می‌تواند به طور دقیق مشخص کند که ۱- آیا تغییر ایجاد شده با بهره گرفتن از کلید خصوصی بوده که منطبق با کلید عمومی امضاکننده است؛ ۲- آیا پیام اولیه‌ایی که توسط امضا‌کننده ایجاد شده، تغییر کرده یا نه».^[۱۰۰]
در امضای دیجیتالی فرستنده، یک پیامی را که امضاء کرده است، با بهره گرفتن از الگوریتم نرم افزار خود که به عنوان تابع‌هش نامیده می‌شود، یک خلاصه‌ای از پیام را تولید می‌کند. این خلاصه که نتیجه تابع‌هش نام دارد برابر با انگشت نگاری پیام است، زیرا نسبت به این پیام منحصر است.^[۱۰۱]
تابع‌هش، تابعی برگشت‌پذیر که داده وارده را به صورت یک رمز بی‌همتا در می‌آورد. و اگر به عنوان امضای دیجیتالی به کار رود، موجب شناسایی فرستنده و ایمنی محتوای پیام می‌گردد.^[۱۰۲]
امضای دیجیتالی یکی از شیوه‌های مطمئن است که در«بند ط ماده ۲ قانون تجارت الکترونیک جمهوری اسلامی ایران» بدان اشاره شده است.«…. یک رویه ایمن ممکن است با بهره گرفتن از الگوریتم‌ها یا کدها، کلمات یا ارقام شناسایی، رمزنگاری، روش‌های تصدیق با پاسخ برگشت و یا طرق ایمنی مشابه، انجام شود.»

۲-امضاء با بکارگیری ویژگی‌های زیست سنجی(امضای بیومتریک)

این نوع امضاء با بهره گرفتن از یک سری ویژگی‌های فیزیکی و زیستی و رفتاری انسان، همانند اثر انگشت^[۱۰۳]، اسکن قرینه چشم^[۱۰۴] و شناسایی صوت^[۱۰۵] عمل می‌کند. این ویژگی‌ها در ابتدا به شکلی در کامپیوتر وارد و ذخیره می‌شود که در صورت نیاز قابل دسترسی می‌باشد. این مشخصات ذاتی باید به نحوی تحدید شود که کسی نتواند به آن دسترسی پیدا کند و یا آن را تغییر دهد؛ در غیر اینصورت که به اندازه کافی محدود نشود، دیگران می‌توانند به راحتی به آن دسترسی داشته و تغییر دهند و یا سوء استفاده کنند. البته میزان اطمینان به آن به میزان پیشرفت تکنولوژی مربوطه برمی‌گردد.^[۱۰۶]
سیستم‌های زیست سنجی می‌توانند یک شخص را بین جمعی از کاربران ثبت نام شده در یک بانک اطلاعات بر اساس خصیصه فیزیکی آن فرد شناسایی کنند یا می‌توانند هویت مورد ادعای فرد را با تطبیق صفات زیست سنجی فرد با نسخه ذخیره شده قبلی تأیید کنند.^[۱۰۷]
در این روش اگرچه ممکن است تا حد زیادی بتوان امضاء را منحصر به فرد دانست، ولی مشکل امضای بیومتریک این است که خصیصه‌های فیزیکی و رفتاری افراد با افزایش سن، بیماری و سایر عوامل تغییر می‌کند و به همین دلیل امضای مذکور نیز مصون از اشتباه نیست.^[۱۰۸]

۳-امضاء با رمزنگاری سری مشترک

شیوه‌های راز مشترک، سیستمی است که فقط طرفین قرارداد به طور خصوصی بوسیله این شیوه محرمانه با هم در ارتباط هستند. در این مورد هیچ، سیستم امنیتی همانند رمزنگاری و مانند آن غیر از این شیوه محرمانه وجود ندارد. توافق آن‌ها مبتنی بر شیوه محرمانه‌ای است که بین طرفین معامله وجود دارد. استفاده از این شیوه کم هزینه است و همچنین نیازمند یک پیش قرارداد بین طرفین است.^[۱۰۹]

۴-امضاء با قلم الکترونیکی (قلم نوری)

این شیوه که به امضای قلم کامپیوتری^[۱۱۰] شناخته می‌شود، امکان نوشتن را روی صفحه مانیتور بوسیله قلم با بهره گرفتن از برنامه‌ای فراهم می‌آورد. فن‌آوری قلم نوری به این صورت است که هنگامی که فرد با این قلم و بر روی صفحه مخصوصی امضای خود را پیاده می‌کند، به طور دقیق همان امضاء در روی صفحه مانیتور رایانه پدیدار می‌شود. یعنی امضای عادی فرد در بیرون از رایانه انجام می‌شود، ولی به همان شکل در صفحه مانیتور رایانه نمودار می‌گردد. ^[۱۱۱]
این برنامه دو عمل اساسی را برای این نوع امضاء انجام می‌دهد. اول عمل مجسم کردن امضاء، دوم عمل تأیید امضاء.
این شیوه همانند اسکن امضاء و الصاق آن به داده‌پیام است که علی‌رغم سهولت این شیوه دارای مخاطراتی است که احتمال سوءاستفاده از آن وجود دارد.^[۱۱۲]
در یک تقسیم‌بندی کلی نیز بر اساس ارزش اثباتی و سطح ایمنی فراهم شده، امضای الکترونیکی را به دو دسته ساده و مطمئن تقسیم می‌کنند. منظور از ارزش اثباتی، تأثیر قانونی امضای انجام شده در سند در ایجاد اطمینان برای قاضی مبنی بر درستی ادعای شخصی است که به آن استناد می‌کند.
این تقسیم‌بندی در قوانین مختلف از جمله قانون نمونه آنسیترال(۲۰۰۱)و قانون تجارت الکترونیک جمهوری اسلامی ایران بیان شده است.

۵- امضای الکترونیکی ساده ^[۱۱۳]

«در بند ی ماده ۲ قانون تجارت الکترونیک جمهوری اسلامی ایران» امضای الکترونیکی بدین گونه تعریف شده است:«امضای الکترونیکی عبارت است از هر نوع علامت منضم شده یا به نحو منطقی متصل شده به داده‌پیام است که برای شناسایی امضاکننده داده‌پیام مورد استفاده قرار می‌گیرد». همچنین«بند الف ماده ۲ قانون نمونه آنسیترال(۲۰۰۱)» نیز در تعریف این امضاء آورده است:«امضای الکترونیکی به معنای داده‌الکترونیکی است که به یک داده‌پیام منضم، یا به نحو منطقی متصل شده است و برای شناسایی امضاکننده و تأیید وی در خصوص اطلاعات موجود در داده‌پیام به کار می‌رود». در این ماده دو شرط برای امضای الکترونیکی ساده در نظر گرفته شده است:
۱-شیوه‌ای که هویت شخص و رضایتش را نسبت به داده‌پیام مشخص کند.
۲-شیوه‌ی بکار گرفته شده با هدفی که داده‌پیام ارسال شده تناسب داشته باشد.

S] 95
S] 96
شکل ۴- ۳۵- نمودار حجم جعبه شبیه­سازی بر حسب دما برای سامانه هیدرات [۳L-H2S,3L-CH4,2S-H2S] 96

S] 97
 آب در فشار ۱ بار ۹۸
 آب در فشار ۱ بار ۹۹
 در فشار ۱ بار ۹۹
 آب در فشار ۱ بار ۱۰۰
وجود دارد براساس معادله (۴-۲۱) ۱۰۱
sI که دریکی از قفس­های بزرگ یک مولکول هیدروژن سولفید ودر هر قفس کوچک متان وجود دارد براساس معادله (۴-۲۰) ۱۰۲
آب ۱۰۳
آب ۱۰۴
شکل ۴- ۴۵- نمودار فشاربرحسب حجم سلول واحد برای هیدرات گازی sI متان در دمای K 200 105
شکل ۴- ۴۶- نمودار فشار برحسب حجم سلول واحد برای هیدرات گازی sI هیدروژن سولفید در دمای K 100 106
فهرست جداول
عنوان صفحه
جدول (۳- ۱) تفاوت­های انرژی آزاد محاسبه شده ۴۵
گسترده توسط پاند ۴۹
جدول (۳- ۳) انرژی آزاد اتصال برای کمپلکس های گالکتین-۱/دیساکارید مختلف ۵۳
 ۶۱
sI 61
 ۶۵
 ۶۶
 ۶۹
 ۷۳
 ۷۳
 ۱۰۰ کلوین. ۸۱
 ۱۰۲
 آب ۱۰۲
 آب ۱۰۲
 ۱۰۴
 ۱۰۴
 ۱۰۷
 ۱۰۷
 ۱۰۷
فصل اول
هیدرات گازی
۱-۱- هیدرات گازی
هیدرات گازی^[۱]، یک جامد بلوری است که در آن، مولکول‌­های گاز توسط مولکول­‌های آب احاطه شده ­اند. گاز­‌های زیادی هستند که ساختار مناسبی برای تشکیل هیدرات دارند که می­توان به کربن­دی­اکسید، هیدروژن­سولفید و هیدرو­کربن­ها با تعداد کم کربن اشاره نمود. بیش از ۷۰ سال است که هیدرات­های گازی به­عنوان یک مشکل در خطوط انتقال گاز مطرح گردیده­اند. لذا اکثر تحقیقات اولیه در این زمینه مربوط به شرایط عملیاتی تشکیل هیدرات و تأثیر استفاده از مواد بازدارنده در جلوگیری از تشکیل آن می­باشد. امروزه توجه به پدیده هیدرات گازی و جنبه­ های مفید و کاربردی آن، لزوم انجام تحقیق بیشتر در این زمینه را نشان می­دهد. از چند دهه پیش تاکنون وجود مقادیر بسیار زیادی از گاز طبیعی ذخیره در هیدرات­های گازی موجود در بستر اقیانوس­ها و مناطق قطبی به اثبات رسیده است. تخمین زده می­ شود که هر متر مکعب هیدرات بیشتر از ۱۷۰ متر مکعب گاز متان در شرایط استاندارد دارد[۱].
باتوجه به منابع محدود سوخت­های فسیلی، اکتشاف منابع هیدرات گازی به منظور تأمین انرژی، ممکن است در آینده مورد توجه قرار بگیرد. قابلیت زیاد هیدرات گازی در ذخیره­سازی گاز طبیعی، باعث ایجاد جذابیت در خصوص استفاده از آن برای مقاصد ذخیره­سازی و حمل ­و­نقل گاز طبیعی و دیگر گاز­ها به­عنوان رقیبی برای روش­های مایع­سازی و متراکم­کردن می­ شود. از هیدرات­های گازی در فرایند­های جدا­سازی نیز می­توان استفاده کرد. هیدرات­های گازی فقط با تعداد محدودی از مواد قابل تشکیل هستند. اگر قصد داشته باشیم که یک ماده را از یک مخلوط جدا کنیم می توان از قابلیت تشکیل یا عدم تشکیل هیدرات آن و یا سایر مواد موجود در مخلوط نمک کمک گرفت. به­عنوان مثال، می­توان به تهیه­ آب آشامیدنی و یا جدا­سازی جریان­های گاز اشاره کرد. متأسفانه، در مورد ذخایر طبیعی هیدرات­های گازی نگرانی­هایی در خصوص پایداری آن­ها در هنگام تغییر شرایط فشار و دما وجود دارد. به عقیده­ی برخی از محققین وقتی که در اثر پدیده گلخانه­ای دمای کره­ی زمین افزایش می­یابد، ممکن است که هیدرا ت­ها ناپایدار و تجزیه شوند و در نتیجه مقادیر زیادی گاز وارد اتمسفر شده و باعث تشدید اثر پدیده­ گلخانه­ای شود.
از شرایط لازم برای تشکیل هیدرات می­توان به دمای مناسب، فشار، وجود مولکول‌­های آب و وجود مولکول‌­های گاز اشاره کرد.
در هیدرات­‌های گازی، مولکول­‌های آب به­عنوان میزبان عمل کرده و مولکول­‌های گاز را در داخل حفره‌ی خود جای می­ دهند. همه‌­ی مولکول­‌های گازی قادر به تشکیل هیدرات نیستند و تنها مولکول­‌هایی قادر به ایجاد هیدرات هستند که غیر­قطبی بوده یا قطبیت کمی داشته باشند و از نظر اندازه کوچک بوده و در این حفره­ها بتوانند قرار بگیرند.
۱-۲- هیدرات­‌های گازی در گذر زمان
تاریخچه‌ هیدرات گازی به سه دوره‌ی اصلی تقسیم می­ شود:
دوره‌ی اول: این دوره از زمان کشف آن در سال ۱۸۱۰ آغاز شده و تا به حال ادامه دارد و مربوط به جالب­بودن پدیده‌­ی تشکیل هیدرات گازی از نظر علمی است، چرا که تجمع آب و گاز در یک فاز جامد (هیدرات)، از نظر علم قابل توجه است.
دوره‌ی دوم: تقریباً از سال ۱۹۳۴ با بیان این که تشکیل هیدرات باعث گرفتگی خطوط انتقال گاز طبیعی می­باشد، شروع شده و تا­کنون ادامه دارد. در این دوره، هیدرات عمدتاً به­عنوان مشکلی برای تولید­کنندگان گاز طبیعی در نظر گرفته می­ شود.
دوره‌ی سوم: با کشف ذخایر هیدرات گاز طبیعی ارتباط دارد. وجود هیدرات­‌های گاز در طبیعت در دهه ۱۹۶۰ توسط ماکوگون^[۲] اثبات شد که بعد از آن تلاش­‌های زیادی جهت کشف و توسعه­‌ی ذخایر هیدرات صورت گرفت. بدون شک، مشکلات پیش روی تولید از ذخایر عظیم هیدرات گازی، یکی از چالش­‌های مهم صنعت انرژی در قرن بیست­ویکم است. اولین تولید تجاری از ذخایر هیدرات گاز طبیعی، در سیبری اتفاق افتاد [۱]. شکل (۱-۱) تعداد مقالات مربوط به هیدرات­‌های گازی در قرن بیستم را نشان می­دهد.
شکل (۱- ۱) رشد مقاله­‌های مربوط به هیدرات­‌های گازی در قرن بیستم [۲].
۱-۳- ساختار هیدرات­‌های گازی
هیدرات­های گازی ترکیبات جامد بلوری هستند که در اثر هم­جواری مولکول­های آب و بعضی از گاز­ها در دما و فشار خاصی به وجود می­آیند. مولکول­های آب به­وسیله پیوند هیدروژنی ساختار­های بلوری نا­پایداری با چندین قفس تشکیل می­ دهند. مولکول­های گاز می­توانند قفس­های بلور را اشغال کرده و هنگامی که تعداد قفس­های اشغال شده به حداقل لازم برسد، ساختار بلوری پایدار خواهد شد و هیدرات گازی جامد شکل خواهد گرفت.
امروزه، سه ساختار عمده برای هیدرات­‌های گازی شناخته شده است که بر اساس نوع قفس و نسبت قفس­‌های با اندازه­‌های متفاوت از هم متمایز می­شوند. هر ساختار، حداقل شامل دو نوع قفس چند­وجهی است که واحد سازنده‌­ی اصلی همه‌ی آن­ها، یک دوازده­وجهی است که هر وجه آن پنج­ضلع دارد. در شکل (۱-۲) انواع قفس­‌هایی که در ساختار هیدرات­‌های گازی به­کار رفته، نشان داده شده است [۲].
شکل (۱- ۲) انواع قفس­‌های موجود در ساختار‌­های هیدرات گازی: (الف) دوازده­وجهی پنج­ضلعی (۵^۱۲)؛ (ب) چهارده­وجهی (۵^۱۲۶^۲)، (ج) شانزده­وجهی (۵^۱۲۶^۴)، و (د) بیست­وجهی (۵^۱۲۶^۸) [۲].
در اواخر دهه­‌ی ۱۹۴۰ و اوایل دهه‌­ی ۱۹۵۰، وان­استکلبرگ^[۳] و همکارانش با آزمایش­‌های پراش اشعه‌ی X، هیدرات­‌های گازی را جمع­آوری و مطالعه کردند. تفسیر نتایج آزمایش­‌های پراش توسط وان­استکلبرگ، کلوسن^[۴]، پائولینگ^[۵] و مارش^[۶] [۴] منجر به تعیین دو ساختار بلوری هیدرات، ساختار sI و ساختار sII شد. وجود سومین ساختار هیدرات، ساختار sH، در سال ۱۹۸۷ توسط ریمپستر^[۷] و همکارانش کشف شد [۵]. این ساختار­ها در شکل (۱-۳) نشان داده شده است. در ادامه به بررسی جزئیات این سه ساختار پرداخته شده است.
شکل (۱- ۳) سلول واحد (الف) ساختار sI ، (ب) ساختار sII، و (ج) ساختار sH ]3[

(دولت آبادی، ۱۳۷۲، ص ۲۲۲)

- کاربرد اوستا به جای استاد:

سرود بامدادها
نوای شاد ما
کلام اوستاد ما
نمیرود ز یاد ما
(همان، ص ۲۰۸)

- کاربرد از چه به جای به خاطرچه و یا چرا:

از چه ویرانگرست دستانم
از چه نامهربان و بد خویم
(همان، ص ۳۶۵)

- کاربرد رو سوی به جای به سوی:

آن روز بابا
چون باد میرفت
رو سوی جبهه
آزاد میرفت
(همان، ص ۳۶۷)

با توجه به موارد یاد شده به این نتیجه میرسیم که کهنگی زبان، امروزه حدّاقل در شعر کودک کاربردی نمیتواند داشته باشد و استفاده از واژگان کهنه ودور از ذهن، موجب از بین رفتن سادگی زبان و امروزی بودن زبان شده و در نهایت از جذابیت شعر، کاسته میشود. پس پسندیده است شاعران کودک، بیشتر از دیگرانی که در سرودن شعر کار میکنند در سرودن شعر کودک کوشا باشند، تا شعری موفقتر و ماندنیتر ارائه دهند. بی گمان راز ماندگاری شعرهای خوب، در دقت شاعران و نیز در زبان پویا و مستحکم شعر قرار دارد.
- درهم ریختگی اجزای جملات
یکی از عواملی که زبان شعر کودک را دشوار مینماید و فهم آن، برای کودکان اندکی سخت

میشود، همین درهم ریختگی اجزای جملات است، وقتی شاعر توانمندی درسرودن شعر کودک، به نحو جملات توجه نماید و به تقدم و تأخر جمله ها ارزش قایل شود، بیگمان شعرش ساده و زیبا خواهد بود. «بنابراین شاعران شعر کودک ، باید به طبیعی بودن کلام ارزش بیشتری قایل شوند وشعر را به زبان گفت و شنود روزمره نزدیک نمایند.» (علی پور، ۱۳۸۳، ص ۱۵۶)
«تغییر محل طبیعی ارکان و اجزای جمله، اگر تنها ناشی از ضرورت وزن نباشد و به منظور جلب توجه خواننده ودقت او بر روی کلمه یا کلمههای خاص باشند، از جنبه های بلاغی کلام محسوب
میشود؛ زیرا جدا از معنی حاصل از دلالت حقیقی کلمات، معانی ثانوی دیگری از قبیل غافل گیر کردن خواننده ، رفع شک و تردید، القای تعظیم و تکریم و شدت و توجه و تأثر گوینده را به خواننده نیز بر عهده میگیرد.» (پور نامداریان ،۱۳۷۴، ص ۳۲۸)
بنابراین در شعر کودک، توجه به نحو جملات بسیار ارزشمند است وشعر را زیباتر و رساتر
مینماید. حال نمونههایی از اشعار شاعران را ذکر میکنیم و سپس به بررسی نحوی آن میپردازیم تا مشخص شود درهم ریختگی جملات در شعر کودک تا چه اندازه میتواند باعث نارسایی در شعر شود.

ببین چه ریختی کرده
قبای مخملش خیس
کلاه و کفش و جوراب

پرسشنامه رضایت شغلی مینه سوتا (MSQ)(Minnesota satisfaction qvestione)
این پرسشنامه درجه رضامندی پاسخ دهندگان را در پنج ماده ، براساس مقیاس درجه بندی لیکرت می سنجد این موارد شامل : بهره مندی از توانایی خلاقیت شغلی ، تنوع کار ، ایمنی شغل و شرایط مادی زندگی می باشد( از کمپ ، ۱۳۷۰)
تکنیک وقایع حساس (critical incident tecniquc)
این روش از دستاوردهای هرزبرگ می باشد. در این روش از کارکنان خواسته می شود تا رویدادهای شغلی خود را که خوشنود کننده و ناخشنود کننده هستند ، توصیف کنند سپس این رویدادها مورد تحلیل محتوایی قرار می گیرند تا معلوم شود کدام یک از جنبه های موقعیت شغلی مانند خود شغل، سرپرستی و حقوق و مزایا در ارتباط نزدیک با عکس العمل های انفعالی بوده است . این روش بیشتر بر داده های کیفی تکیه می کند( محمدزاده و مهروژان ، ۱۳۷۵ ).
مصاحبه
مصاحبه های انفرادی روش های دیگری برای ارزیابی رضایت کارکنان می باشد . مصاحبه ممکن است برنامه ریزی شده یا غیر برنامه ریزی شده باشد. این روش را بعضی مواقع جلسات ابراز عقاید نیز می نامند . در روش مصاحبه از افراد خواسته می شود تا آزادانه نظرات و پیشنهادات خود را درباره شغل ، سازمان و یا مدیریت بیان کنند . اگر چنین جلساتی با مهارت کافی هدایت شود ، مسائلی که باعث رضایت شغلی شده یا رضایت شغلی را تهدید می کند کشف می گردند ( بارون و گرینبرگ ، ۱۹۹۰ ).

۲-۳۰- پیشینه پژوهش سرمایه اجتماعی
۲-۳۰-۱- پیشینه پژوهش خارجی در مورد سرمایه اجتماعی
پاتنام، از جمله پژوهشگرانی است که نظریه های ارزشمندی در مورد مفهوم سرمایه اجتماعی و ابعاد آن دارد. او این نظریه ها را در حوزه تحقیق عملیاتی نموده و در این بار تحقیق و بررسی ارزشمندی را در مورد تأثیرات اجتماعی بر موفقیت حکومت های محلی و منطقه ای و نهادهای مدنی انجام داده است. سرمایه اجتماعی در نزد پاتنام وجوه گوناگون سازمان اجتماعی نظیر اعتماد ، هنجارها و شبکه هاست که می توانند با تسهیل اطلاعات هماهنگ ، کارایی جامعه را بهبود بخشند.
از نظر او موفقیت در غلبه بر معضلات جمعی و فرصت طلبی که در نهایت به ضرر خود افراد تمام می شود به زمینه اجتماعی گسترده تری که بازی در آن انجام می پذیرد ، بستگی دارد. همکاری داوطلبانه در جامعه ای که سرمایه اجتماعی عظیمی را در شکل هنجارهای عمل متقابل ، شبکه های مشارکت مدنی به ارث برده ، بهتر صورت می گیرد . سرمایه اجتماعی همانند سایر سرمایه ها مولد است و امکان دستیابی به اهداف مشخصی را فراهم می کند که بدون آن غیر قابل دسترسی خواهد بود. یکی از وجوه خاص سرمایه های اجتماعی نظیر اعتماد ، هنجارها و شبکه ها این است که آن به طور معمول یک کالای عمومی است ، برخلاف سرمایه متعارف که به طور معمول یک کالای خصوصی است . سرمایه اجتماعی بسان یکی از ویژگی های ساختار اجتماعی که فرد در آن قرار دارد در مالکیت خصوصی هیچ یک از افرادی که از آن منتفع می شوند ، نمی باشد ، سرمایه اجتماعی مانند همه کالاهای عمومی معمولاً از طرف عوامل خصوصی که ارزش تلقی شده ، تلاش زیادی برای افزایش آن به عمل نمی آید، از دیگر ویژگی هایی که پاتنام برای سرمایه اجتماعی قایل است خاصیت خود تقویت کنندگی و خود افزایی سرمایه اجتماعی است و دور باز تولید کننده آن به تعادل اجتماعی همراه با سطح بالایی از همکاری ، اعتماد ، معامله متقابل ، مشارکت مدنی ، و … منجر می شود و برعکس ، فقدان این ویژگی در جوامع غیر مدنی نیز خصلتی خود تقویت کننده دارد. عهد شکنی ، بی اعتمادی ، فریب و حیله ، بهره شکنی ، انزوا بی نظمی و رکود یکدیگر را در یک جو خفقان آور دوره های باطل تشدید می کند . پاتنام در ادامه تحقیقاتش بر سرمایه اجتماعی متوجه شد که زمینه اجتماعی تاریخی شدیداً بر یمزان کار آمدی نهادها تأثیر می گذارند . از نظر پاتنام سرمایه اجتماعی ابعاد گوناگونی دارد . اعتماد یکی از این ابعاد است و شاید مهمترین بعد سرمایه اجتماعی در نزد هر متفکر نظریه پرداز سرمایه اجتماعی باشد، به هر حال ، اعتماد یکی از اجزای اصلی سرمایه اجتماعی به حساب می آید . بدین معنا که افراد در جامعه چه میزان به یکدیگر اعتماد دارند و تا چه میزان یکدیگر را صادق می شمارند ؟ و نیز چه میزان مطمئن هستند که دیگران به تعهداتشان و قرار دادهای همکاری فی مابین خود عمل خواهند نمود. هر چه دو نفر به یکدیگر اعتماد داشته باشند ، اعتماد متقابلشان افزایش میابد. از نظر پاتنام اساس کار انجمنها و موسسات اجتماعی ، سیاسی و اقتصادی و همکاری فی مابین آنها در اعتماد اعضا آنها به یکدیگر قرار دارد . اعتماد مستلزم پیشبینی رفتار یک بازیگر مستقل است. بنابراین می توان گفت انجام هر نوع همکاری و مشارکت های اختیاری و توافقی در کارهای اجتماعی و اقتصادی مستلزم حد بالایی از وجود اعتماد در بین افراد و مشارکت کنندگان به یکدیگر می باشد . از دیگر ابعاد سرمایه اجتماعی در نظر پاتنام هنجارهای تعامل متقابل و شبکه های مشارکت مدنی است. اعتماد اجتماعی در جوامع مدرن و پیچیده از دو منبع مرتبط هنجارهای تعامل متقابل و شبکه های مشارکت مدنی ناشی می شود. هنجارهای تعامل متقابل اشاره به این دارند که یک جامعه چقدر از هنجارها و قواعد ، مقررات غیر رسمی و عرفی که عمل به تعهدات و قراردادهای همکاری را محافظت و پشتیبانی می کنند ، برخوردار است. هنجارها از طریق سرمشق شدن و اجتماعی شدن نیز از طریق مجازاتها در افراد جامعه تلقین می شوند . این نوع هنجارها هزینه معاملات را پایین می آورند و به همین خاطر باید گفت هنجارها تعامل متقابل یکی از مولدترین اجزاء سرمایه اجتماعی است . جوامعی که در آن از این هنجارها پیروی می شود به گونه ای موثرتر می توانند بر فرصت طلبی فائق آمده و مشکلات عمل جمعی را حل نمایند. در اثر وجود این نوع هنجارها و قواعد مردم می توانند مطمئن باشند که اعتماد آنها مورد سوء استفاده قرار نمی گیرند بلکه جبران میشود و در نتیجه آنها آمادگی بیشتری برای تعامل و همکاری در ایجاد انجمن های خود یاریگر و دیگر تشکل ها دارند. منظور از شبکه های مشارکت مدنی که یکی از اشکال ضروری سرمایه اجتماعی است، انجمن ها ، تعاونی ها ، باشگاه های ورزشی ، احزاب ، گروه های همکاری و … می باشند که کنش افقی شدیدی را به نمایش می گذارند . هر چه این شبکه ها در جامعه ای متراکم تر باشد ، احتمال بیشتری وجود دارد که شهروندانش بتوانند در جهت منافع متقابل همکاری کنند ( پاتنام ، ۱۳۸۰)
جیمز کلمن:
کلمن از جمله متفکرانی است که برای اولین بار درباره موضوع سرمایه اجتماعی کار کرده است . او در زمینه های گوناگونی چون رفتار جمعی ، تضاد اجتماعی ، نهاد اجتماعی مدرسه ، نظریه مبادله اجتماعی ، نظریه شبکه اجتماعی ، ساختار اجتماعی و نظریه عقلانی به مطالعه و پژوهش پرداخته است . او در کتاب بنیادهای نظریه اجتماعی به ویژه به روابط متقابل میان کنترل کنش گران بر رویدادها و منافعی که آنها در این رویدادها دارند و نیز مفاهیم ارزش قدرت ناشی از آن ، توجه زیادی نشان داده است . کلمن مطالب جالبی درباره هنجارهای اجتماعی و سرمایه اجتماعی مطرح می کند و درباره شکل های سرمایه اجتماعی ، ایجاد ، حفظ و نابودی سرمایه اجتماعی بحث می کند . سرمایه اجتماعی جنبه ای از سرمایه انسان است .
کلمن معتقد است که اصلاح سرمایه اجتماعی برای توصیف منافع افراد ( روابط اقتدار ، روابط اعتماد و تخصیص هماهنگ حقوق ) اولین بار توسط لوری ( ۸۷-۱۹۷۷ ) وضع شد . از نظر لوری سرمایه اجتماعی مجموع منابعی است که در ذات روابط خانوادگی و در سازمان اجتماعی جامعه وجود دارد و برای رشد شناختی یا اجتماعی کودک یا جوان سودمند است. از نظر کلمن روابط اقتدار ، اعتماد و هنجارهای اجرایی موثر اشکال سرمایه اجتماعی هستند. لوری این مفهوم را به منظور تشخیص منابع اجتماعی سودمند برای توسعه سرمایه اجتماعی وارد اقتصاد کرد. کلمن این منابع اجتماعی – ساختاری را دارایی سرمایه­ای برای فرد ، یعنی سرمایه اجتماعی در نظر می گیرد..
کلمن توجه خاص خود را به تعریف اولیه سرمایه اجتماعی ، یعنی سرمایه اجتماعی به عنوان منشأ کنترل و نظارت ، معطوف ساخته است. کلمن در سال های کوتاه زندگی اش نگران تباهی و فروپاشی آنچه او پیوندهای اجتماعی « ابتدایی » می­خواند، بود. این پیوندهای ابتدایی ، مراعات هنجارهای اجتماعی را تضمین می کند. تمامی اشکال مختلف بیماری­های اجتماعی این پیوندها را نقص می کنند، این بیماری­ها از جرم و نا امنی در خیابان­ها تا مفت­خوری معلم­ها و دانش ­آموزان در مدارس عمومی آمریکا را شامل ­شود. کلمن در پیدا کردن راهی برای معالجه این گونه بیماری­های اجتمـاعی، مسیر دو مرحلـه­ای را پیشنهاد مـی­کند. در ابتدا او در دفاع و تجلیل از پیوندهای اجتماعی که باید در جای مناسب قرار گیرند، به نوشتن می­پردازند.در مرحله دوم، وی از جایگزین شدن ساختارهای اجتماعی ابتدایی دفاع می­ کند. ساختارهایی که به خاطر ساختارهایی که به خاطر سازمان­های تصنعی بنا شده، از بین رفته­اند. این سازمان­ها فهرستی از انگیزه­ ها را در جایگاه، سرمایه اجتماعی رو به قرار می­ دهند.
فوکویاما:
وی می­گوید که سرمایه اجتماعی را به سادگی می­توان به عنوان وجود مجموعه معینی از هنجـارها یا ارزش­های غیررسمی تعریف کرد که اعضای گروهی که همکاری و تعاون میانشان مجاز است، در آن سهیم هستند. مشارکت ممکن است در ارزش­های منفی باشد. این نکته را می توان به کمک یک مثال توضیح داد. جنوب ایتالیا منطقه­ای از جهان (سیسیل) است که تقریباً به طور همگانی به عنوان منطقه بی­بهره از سرمایه اجتماعی عمومیت یافته است. این بدان معنی نیست که در آن­ها هنجارهای اجتماعی قوی و استواری وجود ندارند، کارتل­ها و تراست­هـای اقـتصادی که در جـهت کاهش اضافه رفـاه مصرف کننده و اجتمـاع عمل می­ کنند، از جمله سرمایه ­های اجتماعی منفی محسوب می­شوند. برعکس هنجارهایی وجود دارند که تولید سرمایه ­های اجتماعی می­ کنند.. سرمایه اجتماعی اساساً باید شامل سجایایی از قبیل صداقت ادای تعهدات و ارتباطات دوجانبه باشد. واضح است که هنجارهایی که تولید سرمایه اجتماعی می­ کنند تقسیم­پذیرند. یعنی می توانند تنها میان گروه ­های محدودی از مردم از همان اجتماع مشترک باشند. در حالی که سرمایه اجتماعی در همه جوامع وجود دارد اما می ­تواند به طریق مختلف توزیع گردد.
برخی از پژوهش هایی که به بررسی اعتماد اجتماعی پرداخته است « اعتماد و مبادله بازاری » عنوان مقـاله­ای است که توسط ادوارد مک کلنن نوشته شده که در آن به شرح و بسط جایگاه اعتماد اجتماعی در مبادلات بازار و افزایش کارایی اقتصاد می ­پردازد و مبانی نظری اعتماد اجتماعی را به طور مفصل به بحث و بررسی قرار می­دهد.
صرف نظر از تعداد افراد گروه، نظام پر از اعنماد مبتنی بر تعهد درونی در قبال ضوابط شکلی مناسب، از بعد هزینه­ های اجرا از کارآمدترین نظام­ها است. این بدان سبب است که تعهد درونی مستلزم صرف هزینه­ های اجرا نیست (مک کلنن، ۲۰۰۰).
در پژوهشی با عنوان « چگونه می­توان به شهروندان اعتماد داشت؟ » که توسط کلوس افه ارائه گردیده است به مفهوم پردازی اعتماد اجتماعی و ضرورت توجه به آن و همچنین منفعت­ها و مشکلات اعتماد در جامعه پرداخته است. در این تحقیق درباره منشاء ایجاد اعتماد اجتماعی و راه حل هایی در جهت تقویت اعتماد اجتماعی و مسائل اجرایی آن پرداخته است.
صرف نظر از تعداد افراد گروه، نظام پر از اعتماد مبتنی بر تعهدی درونی در قبال ضوابط ماهوی یا ضوابط شکلی مناسب، از بعد هزینه­ های اجرا از کارآمدترین نظام­هاست. این بدان سبب است که تعهد درونی مستلزم صرف هزینه های اجرا نیست(مک کلنن، ۲۰۰۰ ).
در جامعه­ای که تحرک و نیاز به همکاری با غریبه­ها و اتکا به آن­ها یکی از ویژگی­های برجسته آن است، ممکن است اتکا به راه­کارهای قدیمی اعتماد­سازی بر مبنای آشنایی شخصی، بسیار ناکافی باشد، چون ما را وادار می­ کند که به دلیل فقدان راه کارهای اعتمادساز، بسیاری از فرصت همکاری متقابل سودمند را از دست بدهیم (افه، ۱۳۸۰).
پروفسور لورن در تحقیقاتی رابطه بین اعتماد و دموکراسی را بررسی کرد. بررسی­های وی نشان داد که برای بی ­اعتمادی به تنهایی پایداری دموکراتیک را ایجاد نمی­کند ولی عدم پایداری دموکراتیک بی ­اعتمادی ایجاد خواهد کرد. دوره تحقیق آن­ها ۱۹۹۴ – ۱۹۹۳ بود. تعریف کاربردی وی از اعتماد اجتماعی عبارت بود از شرکت در شبکه ­های اجتماعی پاسخ پرسش­ها به صورت طیف لیکرات استفاده شده است. لورن ریشه بی اعتمادی در ترکیه را مشکلات اقتصادی همچون فقر و بیکاری، ترجیح منافع شخصی بر منافع جمعی، ترس از اظهارنظر به خاطر سرکویشدن پیدا کرد. در این تحقیق مشخص شد در کشورهای با اعتماد بالا مردم به ثروتمندان بیشتر از فقرا اعتماد دارند. به تحصیل کرده­ها بیشتر از دیگران اعتماد دارند. ولی در کشورهای با اعتماد پایین مردم به انسان­های با درآمد پایین بیشتر اعتماد دارند تا با در آمد بالا. در این تحقیق او ادعا کرد که بی اعتمادی در ترکیه ریشه در مسائل اقتصادی دارد ئو مردم احساس می­ کنند که دیگران هر نوع کاری برای جلو زدن آن­ها می­توانند انجام دهند. علاوه بر این دلایل، تحقیقات نشان داد که میزان بالای بی­اعنمادی در ترکیه تا اندازه ای ناشی از تحصیلات کم جامعه، جوان بودن جامعه و نیز افسرده بودن آن می­باشد.
پال زاک و استیفن ناک (۱۹۹۸) با ارائه یم مدل کلبی رشد متعادل به بررسی رابطه اعتماد و رشد اقتصادی پرداختند. این مدل را در منلطق با اعتماد پایین بین سرمایه گذاران مختلف و واسطه های معاملات بازرگانی آزمودند. منطقه مورد بررسی آنها کشور از کشورهای OECD بود. نتیجه تحقیقات نشان داد که اعتماد به طور قابل ملاحظه ای با رشد دذر ارتباط است. آن­ها گزارش نمودند که اعتماد در کشورهایی که تضاد بین مردم کمتر است (که این تضاد بر اساس درآمد یا تقسیم زمین یا تبعیض نژادی است) اعتماد در سطح بالاتر قرار دارد.
لتکی و ایوانس (۲۰۰۱) با مراجعه به آراء عمومی در ۱۱ کشور اروپایی مرکزی شرقی به بررسی اثر اعتماد اجتماعی بر روی تغییرات سیاسی و اقتصادی این کشورها پرداختند. آن­ها ادعا کردند که برای این بررسی بایستی به سازمان­های غیردولتی و جامعه مدنی و تأثیر آن­ها بر جامعه و پیدایش دموکراسی فکر کنند. تحقیق آن­ها نشان داد که افراد در کشورهایی با میزان اعتماد اجتماعی بیشتر دارند مثل استونی، بلاروس یا اکراین سیستم های سیاسی خود را تضعیف می­دانند. درحالی که رومانی و چک که دارای پایین­ترین نمرات در شاخص اعتماد اجتماعی هستند مردم خشنود و راضی دارند که در کشورهای ECE سطوح اعتماد پایین نمی ­باشد. ولی با این وجود مردم در این منطقه خود را نسبتاً در مورد اصلاحات سیاسی و اقتصادی فریب خورده می­دانند. در بخش دیگری از نتایج خود آورده­اند که اعتماد نتیجه یک استقرار سازمانی است ولی سازمان منبع اعتماد نیست. به عبارتی اعتماد به طرز قابل قبولی ناشی از پذیرش افراد بوده که با استقرار سازمان موافق باشند نه این که قدرت پذیرش آن­ها را از قبل معین سازیم.
۲-۳۰-۲- پیشینه­ی پژوهش سرمایه اجتماعی در ایران
در ایران تحقیقات نسبتاً زیادی در ارتباط مستقیم و غیرمستقیم در خصوص بررسی و ارزیابی سرمایه اجتماعی انجام پذیرفته است. براساس جستجوهای کتابخانه­ای و فرا تحلیل انجام یافته، اولین تحقیق مرتبط با موضوع سرمایه اجتماعی و اعتماد اجتماعی در ایران مرتبط به پژوهشی است که توسط دکتر اسدی با عنوان گرایش­های فرهنگی و نگرش های اجتماعی در ایران در سال­های ۱۳۵۴ تا ۱۳۵۶ انجام یافته است. متأسفانه در دهه ۶۰ تحقیق زیادی با محوریت این موضوع یافت نشد. در دهه ۷۰ تحقیقات اندکی در این زمینه به دست آمد و اکثر پژوهش­های انجام دراین باره مربوط به دهه ۸۰ می­باشد. در زیر به بررسی اجمالی مهمترین پژوهش هایی که ارتباط بیشتری با موضوع دارند.، می­پردازیم. مقاله ای که توسط آقایان ازکیا و غفاری و با عنوان « بررسی رابطه اعتماد و مشارکت اجتماعی در نواحی روستایی شهر کاشان» در مورد چگونگی پیوند بین اعتماد اجتماعی و مشارکت اجتماعی بررسی و تحلیل شده است، آمده است که هدف این بررسی بیان خواستگاه فکری و نظری این دو مفهوم و نیز سنجش عملی آن­ها و در نهایت آزمون تجربی ارتباط بین آن دو در حوزه مورد مطالعه است.
- این تحقیق در مناطق روستایی شهر کاشان طبق سرشماری ۱۳۷۵ انجام شده است. حجم نمونه شامل ۱۷۰ خانوار است، که از روش پیمایشی و با استفاده تکنیک محاسبه حضوری مستقیم داده ­های تحقیق جمع­آوری شده است یافته­های تحقیق نشان می­دهد که ۷/۱۴ درصد از میان پاسخ­گویان میزان اعتماد اجتماعی را کم، ۵/۲۳ درصد هم اعتماد اجتماعی را در حد زیاد و ۸/۶۱ درصد این میزان را در حد متوسط ارزیابی کرده اند که در مجموع ارزیابی از میان اعتماداجتماعی در بین روستاییان دلالت بر میزان اعتماد اجتماعی در سطح متوسطه به بالا دارد (ازکیا و غفاری، ۱۳۸۰).
در تحقیقی که با عنوان « بررسی اعتماد اجتماعی بین شاخصی در بین روستاییان نمونه روستای شهرستان شهریار» در بین ۲۱۰ آزمودنی شهرستان شهریار با روش نمونه گیری اندوگرام یا خوشه نگار به انجام زسیده است، نتایج زیر حاصل شده است.
- سرمایه اجتماعی فرزندان با سرمایه اجتماعی رابطه معنی داری دارد.
- پیگیری اوضاع اجتماعی فرزندان با سرمایه اجتماعی رابطه معنی داری دارد.
- مراجعه به مدرسه و صحبت کردن با معلمان با اعتماد اجتماعی بین افراد رابطه دارد.
- فرضیه دوم تحقیق مبنی بر رابطه مقبولیت اجتماعی با اعتماد اجتماعی، تأیید گردید.
- احساس ارزشمند بودن در جامعه با اعتماد اجتماعی بین شخصی رابطه دارد.
- احساس مفید بودن در جامعه با اعتماد اجتماعی بین شخصی رابطه دارد (انعام، ۱۳۸۱).
پایان نامه کارشناسی ارشد با عنوان « بررسی ریشه ­های اعتمادی در فضای ایران (مطالعه موردی کارفرمایان صنایع تولیدی در اصفهان)» که توسط وحید ارشدی انجام گرفته بر مبنای شاخص­ های مورد نظر و با بهره گرفتن از تحقیق پیمایشی در میان کارفرمایان بخش صنعت شهر اصفهان (به عنوان نمونه) اعتماد در فضای اقتصادی ایران سنجیده شده است و پس از آن با بهره گرفتن از آزمون­های آماری به شناسایی عوامل مؤثر بر بی اعتمادی در این فضا پرداخته، و راه کارهای اعتمادسازی در اقتصاد ایران ارائه گردیده است. شاخص هایی که برای سنجش اعتماد در نظر گرفته شده عبارتند از: میزان رعایت حقوق مالکیت بخش خصوصی میزان هزینه به دست­آوردن اطلاعات میزان ریسک در فعالیت­های اقتصادی، میزان اطمینان عاملان اقتصادی به درست بودن تصمیم­های اقتصادی خود، تعداد نهادها و قوانین اقتصادی در داخل محیط اقتصادی و میزان هزینه­ های مبادلاتی در اقتصاد می­باشد.
از طرفی، عواملی که می­توانند بر بالا بردن اعتماد در فضای اقتصادی تأثیرگذار باشند، عبارتند از: شایسته سالاری، عدالت اقتصادی، حدود مکانیسم­های اعتماد­ساز مالی، وجود نهادهای رسمی اعتماد ساز مانند نیروی انتظامی و نهادهای قضایی، مکانیسم­های درونی اعتمادساز، ثبات اقتصادی و ثبات اجتماعی می­باشد (ارشدی، ۱۳۸۲).
«تغییرات بازار کار، توسعه آموزش عالی و سرمایه اجتماعی» عنوان پژوهشی است که به بررسی دو دیدگاه نظریه سرمایه انسانی و سرمایه اجتماعی برای توصیف و تبیین چشم اندازهای ایجاد
مهارت­ های پایه در کشور ایران بر اساس مفروضات نظریه سرمایه انسانی است. اما ظهور اقتصاد مبتنی بر توانایی والزامات اجتماعی – اقتصادی و حرکت در جهت جامعه دانش محور طلب می­ کند تا مفاهیم نظری دیگری از جمله نظریه سرمایه اجتماعی نیز برای تحلیل شکل­ گیری مهارت­ های پایه و توسعه آموزش عالی و محتوای آن مورد توجه قرار گیرد. به عبارت دیگر در این پژوهش ضرورت نگریستن به مهارت­ های پایه مبتنی بر مفروضات سرمایه اجتماعی برای برنامه­ ریزی توسعه آموزش عالی مورد بررسی قرار گرفته است (مهر علیزاده و صالحی، ۱۳۸۳).
«آموزش عالی کانون توسعه سرمایه اجتماعی» عنوان تحقیقی است که به بررسی وضعیت دانشگاه­ها و نظام آموزش عالی در ارتباط با میزان سرمایه اجتماعی و اعتماد اجتماعی در بین دانشجویان دانشگاه­ها پرداخته شده و یافته­های این تحقیق از تحقیق انجام گرفته در بین ۱۱۵۵ نفر از دانشجویان دانشگاه­ های تهران، امیرکبیر و الزهرا استخراج شده است. بر اساس نتایج کلی ملاحظه شد، اعتماد اجتماعی در بین دانشجویان در وضعیت نامطلوبی است، یافته­های این پژوهش نشنا می­دهد که صرفاً ۶/۱۱ درصد از دانشجویان دارای اعتماد اجتماعی در حد بالای بسیار بالا می­باشند و ۴/۸۸ درصد دانشجویان اعتماد اجتماعی را در حد متوسط به پایین اریابی کرده ­اند (مرجانی، ۱۳۸۳).
- همچنین رساله پایان نامه دوره دکتری با نام (بررسی تحولات سرمایه اجتماعی و پیامدهای اقتصادی در ایران) که توسط خانم رزیتا موید­فر با راهنمایی آقای دکتر رنانی انجام گرفته، کوشیده تا برای نخستین بار، ضمن روند برآورد تغییرات سرمایه اجتماعی در ایران، سرمایه اجتماعی را در ادبیات توسعه اقتصادی ایران وارد نماید. از این رو، شناسایی عوامل مؤثر بر تحولات سرمایه اجتماعی که از یک طرف به وسیله اجزایی مانند پیوندهای اجتماعی، هنجارها، شبکه ها و مبادلات اجتماعی به وجود آمده است و از طرف دیگر عاملی اثرگذار در نحوه عملکرد فعالیت­های مختلف اقتصادی – اجتماعی بوده است – یکی از اهدافی است که این پژوهش دنبال نموده است. همچنین سنجش اثر سرمایه اجتماعی بر روی رشد اقتصادی در ایران – با بهره گرفتن از نتایج حاصل از تخمین کمی روند تغییرات سرمایه اجتماعی، به منظور آزمون تجربی نظریه رابطه سرمایه اجتماعی و رشد اقتصادی، از دیگر این پژوهش به شمار می­رود. در این راستا، مطالعه حاضر، با بهره گرفتن از ترکیب روش­های توصیفی و تحلیل علی، به آزمون فرضیه های پژوهش مبنی بر نزولی بودن روند تغییرات سرمایه اجتماعی در ایران طی دوره (۱۳۶۸ - ۱۳۸۳) و مثبت بودن اثر سرمایه اجتماعی بر رشد اقتصادی ایران، طی همان دوره، پرداخته است و نتایج حاصل را به عنوان یکی از نخستین گام­ها در ورود سرمایه اجتماعی به ادبیات اقتصادی ایران چه به لحاظ نظری و چه به لحاظ تجربی ارائه نموده است.
همچنین الکوی نظری ارتباط بین رشد اقتصادی و سرمایه اجتماعی نشان داد، نه تنها متغیر سرمایه اجتماعی، عاملی تعیین­کننده در رشد اقتصادی می­باشد بلکه در مقایسه از شدت اثر بزرگتری نسبت به عامل سرمایه انسانی برخوردار است. تخمین رابطه مذکور برای جامعه ایران به خوبی ضریب معنی دار و قوی­تر سرمایه اجتماعی را در تعیین نوسانات رشد اقتصادی ایران در مقایسه با ضریب متغیرهای سرمایه انسانی و سرمایه اقتصادی نشان داده است. همچنین نتایج تخمین ضرایب همبستگی جزئی بین نرخ رشد اقتصادی و نرخ رشد سرمایه های اقتصادی، انسانی و اجتماعی نیز نشان داد، رابطه بین نرخ رشد اقتصادی و نرخ رشد سرمایه اجتماعی مستقیم و نسبت به همبستگی خطی نرخ رشد سرمایه انسانی، شدیدتر است. از این رو نادیده انگاشتن متغیر سرمایه اجتماعی در برنامه ­های رشد اقتصادی، خطای بزرگی خواهد بود (مؤیدفر، ۱۳۸۵).
- (بررسی شاخص­ های توسعه اجتماعی و سطح بندی آن در شهرستان­های استان اصفهان) عنوان پایان نامه دوره دکتری آقای رضا اسماعیلی با راهنمایی آقایان دکتر ربانی و کلانتری می­باشد. در این پژوهش برای سنجش توسعه اجتماعی مؤلفه های سرمایه اجتماعی و رفاه اجتماعی شاخص­سازی شده ­اند. هدف اصلی پژوهش کنونی سنجش توسعه یافتگی اجتماعی شهرستان استان اصفهان بوده است. روش پیمایش و تحلیل ثانویه زپروش های اصلی بررسی موضوع بوده است. سرمایه اجتماعی با بهره گرفتن از ۱۲ معرف شاخص­سازی شده است. برای سنجش سرمایه اجتماعی و رتبه بندی آن در شهرستان استان ۲۵۳۶ نفر به عنوان جمعیت نمونه مورد مطالعه قرار گرفتند. نوع نمونه گیری استفاده شده سهمیه­ای متناسب با سن و جنس بوده است. ساکنین ۱۶ سال و بالاتر شهرستان­های استان اصفهان جامعه آماری این پژوهش بوده ­اند. برای سنجش مؤلفه رفاه به اطلاعات و اسناد سازمان­ها و مؤسسات مراجعه شده است. مؤلفه رفاه اجتماعی از ۶ معرف و ۴۳ متغیر شاخص شده است.
یافته­های این مطالعه حاکی از آن است که رتبه شهرستان­های مورد مطالعه، در شاخص توسعه اجتماعی به ترتیب: ۱ - اصفـهان ۲ - کاشان ۳ – نـائین ۴ - زرین­شهر ۵ - شاهین شهر ۶ - شهرضا ۷ - خمینی­شهر ۸- گلپایگان ۹ - داران ۱۰ - سمیرم بوده است. یافته دیگر مهم این مطالعه آن است که بین سرمایه اجتماعی و رفاه اجتماعی به عنوان مؤلفه­ های توسعه اجتماعی در شهرستان­های استان اصفهان همبستگی معکوس وجود دارد. به طوری که شهرستان اصفهان با کسب رتبه اول در رفاه اجتماعی، رتبه آخر سرمایه اجتماعی را کسب کرده است. یافته­های پژوهش نشانگر آن است که توسعه اجتماعی در شهرستان­های استان اصفهان مردم محور نبوده و فاقد صفت توازن است. در فرایند توسعه اجتماعی، شهرستان­های استان ازز عدالت توزیعی در بهره­مندی از خدمات و امکانات رفاهی برخوردار نبوده­اند. در فرایند توسعه اجتماعی سرمایه اجتماعی سنتی جامعه تخریب شده و سرمایه اجتماعی جدید جایگزین نشده است. سطح توسعه اجتماعی در استان اصفهان از طریق طراحی سیاست­ها و برنامه اجتماعی و یا بازنگری در آن­ها قابل افزایش است. سیاست­های اجتماعی موردنظر باید بر اصولی چون عدالت توزیعی، حفظ و تقویت سرمایه ­های اجتماعی مشارکت همه جانبه و برابر در فرایند توسعه، وحدت و انسجام اجتماعی، تأمین اجتماعی، عدالت اجتماعی، شهروند مداری، واقع نگری و آرمان­گرایی بنا شود (اسماعیلی، ۱۳۸۵).
- پژوهش اسنادی منتشر نشده ای توسط حسین میرزایی در سال ۱۳۸۲ به انجام رسیده است. در این بررسی به مفاهیم عمده سرمایه اجتماعی از نظرگاه های مختلف اشاره شده است. این پژوهش حاوی مطالعات انجام گرفته در خصوص سرمایه اجتماعی است. سرمایه اجتماعی از مفاهیم نسبتاً جدیدی است که توانسته است در مدت زمان کوتاهی جایگزین مناسب در ساخت توسعه پیدا نموده و سهم بسزایی در تبیین مسائل توسعه کسب نماید. از مهمرتین صاحب نظران سرمایه اجتمـاعی می­توان: جیمز کلمن، رابرتپانتام و کلاوس اوفه اشاره نمود که در کتب و مقاله­ها متعدد به پرورانـدن این مبحـث مبـادرت ورزیده و در دستگاه­های تئوریک خود از آن بهره جسته­اند (میرزایی، ۱۳۸۲).
۲-۳۱- پیشینه­ی پژوهش رضایت شغلی
۲-۳۱-۱- تحقیقات خارجی پیرامون رضایت شغلی
مطالعات هرزبرگ
شاید بتوان تحقیقات فردریک هرزبرگ را در سال ۱۹۶۶ که روی دویست نفر از مهندسان و حسابداران سازمان های صنعتی و بازرگانی شهر پترزبورگ در ایالات فیلادلفیلای آمریکا انجام داد از اولین تحقیقات در این زمینه دانست. وی پس از این مطالعه نتیجه گرفت که رضایت شغلی به پنج عامل درجه موفقیت شغلی، شناسایی شغل، جذابیت شغل، مسئولیت شغلی و پیشرفت شغلی بستگی دارد و عدم رضایت شغلی کارکنان به عواملی چون:
مقررات، خط مشی ها و آئین نامه های اداری سازمانی
نظارت و کنترل صحیح
حقوق و دستمزد

کالبدی و زیر ساختی
مسکن، مالکیت، کیفیت ابینه، نوع مصالح،
انواع آلودگی ها، فضای سبز، کیفیت آب
زیست محیطی
مأخذ: (کولیوند، ۱۳۹۰: ۳۱ با اضافات نگارنده)
۲-۴-۸ مدل بوم شناختی مکتب شیکاگو
مدل بوم شناختی مکتب شیکاگو را به یک اعتبار می توان میراث کارتوگرافی اجتماعی چارلز بوت ملاحظه کرد. او شهر را به مثابه موزائیکی از «سامانه های طبیعی» شرح می دهد که قطعه بندی و شبکه های ارتباطی اش نتیجه فرایندهای اجتماعی است. از ۱۹۲۵ ارنست و. بورگس یک مدل دوایر متحدالمرکز پیشنهاد می کند که اجازه می دهد فازهای گسترش شهری و سامانه هایی که به مرور زمان افتراق می یابند، نمایان کرد. گسترش از مبدا مرکز تجاری- اداری شهر شروع می شود. این مرکز کارکردهای شهری گوناگونی دارد که بعدا در مناطق مختلف شهر مستقل می شوند. اولین حلقه پیرامون مرکز شامل صنایع و مناطقی مسکونی فرسوده و فقیر نشین است. این فضاها به عنوان سرپل «هجوم» ایده های «خلاق و معترض» و «کولونی های مهاجران» نظیر محله یهودی ها، محله ایتالیایی ها، محله یونانی ها، محله چینی ها به کار می رود. هدف این بنیانگذار مکتب بوم شناسی شیکاگو این است که از فرایند توسعه اجتماعات قومی یا اجتماعی در شهر سر در بیاورد. لذا چارک می کوشد «شهر را نه به عنوان یک پدیده جغرافیایی بلکه به مثابه نوعی اندام اجتماعی مشاهده کند». رویکرد بوم شناسی انسانی او اساسا” طبیعت گرایانه است: روابط طبقات اجتماعی، مدیریت شهری ایالتی یا فدرال که پدیده های جداگزینی را مدنظر دارند کمتر مورد اعتنای او قرار می گیرد تا سازو کارهای یگانگی و از هم گسیختگی اجتماعات شهری.
۲-۴-۸-۱ هجوم و جانشینی
رودریک د. مکنزی (۱۹۲۵) پژوهشگر دیگری از مکتب شیکاگو، بوم شناسی انسانی ار «مطالعه روابط فضایی و زمانی انسان ها در اثر عوامل گزینش، توزیع و سازگاری وابسته به محیط » تعریف می کند. او مطالعه عوامل ارثی و زیست شناختی را کنار گذاشته، ولی امکان نوآوری و تحرک خاص انسان در مقابل با محیط اش را منظور می کند. این بررسی دگرگونی اجتماعی محلی به سیکل های تعادل میان جمعیت و منابع مبتنی است. در حالی که می دانیم استقرار صنایع جدید یا نوآوری های مرتبط با آن و وسایط حمل و نقل می توانند این تعادل را به هم بزنند اما مکنزی از میان فرآیندهای دگرگونی به ویژه به «نوآوری سرزمینی» تاکید می کند. که دارای دو نوع متمایز شده اند: نوآوری اول نتیجه اش ایجاد و تغییری در کاربری است (منطقه صنعتی که به مسکونی مبدل می شود، در حالی که نوآوری دوم ترکیب اجتماعی و اقتصادی محله را تغییر می دهد. هجوم ها از می گیرد که جمعیت های مقیم چندان علاقه ای به آن ندارند و نسبت به آن مدعی کاربری انحصاری نیستند. این محل های پرتحرک و کم مقاومت از جمله مکان های عمومی، محل های کسب و کار و حمل و نقل عمومی هستند. در نتیجه فرایند هجوم، که در جریان آن شاهد افزایش قیمت مستغلات و افزایش ورشکستی ها هستیم، نوع مسلطی از بوم شناسی و «سامانه اخلاقی» جدیدی ظاهر می گردد. بسیاری از تحقیقات مکتب شیکاگو در پی تحقیقی پیشنهادی پارک، مطالعه محله ها و محیط های اجتماعی شهری را برنامه ریزی می کنند. به موجب توصیه هایش، هدف او امتیاز قایل شدن به شناخت های دست اولی است که جامعه شناس برای نیازهای تحقیق اش تولید می کند. مطالعه «گتو» به لویی ویرث امکان می دهد ده سال بعد سنتز درخشانی از گرایش های مکتب شیکاگو ارائه دهد. او نیز به تعریف شهر باز می گردد، «قرارگاهی مهم، متراکم و دایمی از افراد ناهمگن». تراکم با گوناگونی فرصت های ملاقات نمایان می شود. در عین حال، شهر صحنه نمایش فرایند تجمع و جدایی جمعیت هایی است که در «سامانه های اخلاقی» گروه بندی می شوند. در یک وضعیت نزدیکی فضایی و گوناگونی اجتماعی، شهرنشین بر حسب نوع محیطی که مخاطب قرار می دهد نقش های متفاوتی را ایفا می کند.

جدایی و تجمع
بی تردید مطالعه فرآیندهای تقسیم اجتماعی فضای شهری مایه اصالت بخشی مکتب بوم شناسی شیکاگو است. حتی اگر مفاهیم هجوم یا جانشینی بعد سیاسی شان را می کاهد ولی اجازه می دهد سازوکارهای جدایی و تجمع فضایی را تشخیص داد. در معنای عرف عام جدایی نتیجه عمل جدا کردن، کنار زدن و کنار گذاشتن است. در جامعه شناسی، جدایی صورتی کم و بیش نهادی شده از فاصله اجتماعی است که با جدا شدن در فضا ابراز می شود. در به کار بردن مفهوم جدایی با توجه به بار معنایی منفی آن باید با احتیاط عمل کرد. در حالی که شهر با برداشتی ایدئولوژیکی به عنوان محلی برای آمیزش معرفی شده است، جدایی فیزیکی به مثابه یک گسیختگی و محبوس بودن درک می شود. اما آیا شهر بدون جدایی هرگز وجود داشته است؟ در واقع، شهرها که محصول تقسیم کار هستند. ضمن اعطای ارزش های اجتماعی و اقتصادی به مشاغل مختلف، این تقسیم را در فضای مسکونی نیز منعکس کرده اند. به طوری که می توان گفت شهری که در آن جداسازی نباشد، وجود ندارد. امروزه اعتبار پیدار کردن مفهوم اختلاط اجتماعی نزد انبوه سازان مسکن از نگرانی تمرکز مفرط جمعیت هایی که قادر به پرداخت اقساط وام هایشان نباشند، ناشی می گردد، آن چه که می تواند ترازنامه های مدیریت را به مخاطره اندازد. شبه تئوری های جامعه شناختی مثل «آستانه مدارا» سیاست های اجرایی در مورد اسکان جمعیت ها برای رعایت سهمیه ها را توجیه می کند. سازمان های اجتماعی، شهرداری ها و نمایندگان دولت از عزیمت قشرهای متوسط از تجمع های مسکونی ارزان قیمت ابراز تاسف کرده و سعی می کنند آنان را از تصمیم شان منصرف کنند. این سیاست اعطای حق استفاده از مساکن اجتماعی (یارانه ای ) پیچیده تر می کند. فرایندهای جدایی بسیار پیچیده اند و چندین عامل تاثیر گذار هستند. قیمت مستغلات بخش عمده ای از محل استقرار انواع مسکن ها را تعیین می کند. این قیمت ها عموما” نتیجه رقابت میان کاربری های مختلف زمین، به ویژه میان کاربری مسکونی، و تجاری است. سیاست های اسکان اجاره دهندگان اجتماعی و خصوصی یکی از ابعاد اصلی ساز و کارهای جدایی سازی را تشکیل می دهد. این سیاست ها ایجاب می کند شرایط همه کنشگرانی که در ساخت و ساز مجتمع های مسکونی ارزان قیمت مشارکت داشته اند تأمین گردد: لذا دولت، سازمان کارفرمایی و شهرداری ها در تعیین اجاره نشین ها حق مداخله دارند. اما این سازمان کارفرمایی است که تصمیم می گیرد کدام خانوارهای پیشنهاد شده را در محوطه پارک مسکونی اش بپذیرد. بدین ترتیب یک اجاره دهنده مسکن ارزان قیمت می تواند در یک پارک مسکونی خاص، محوطه ای را به ساکنان بد اختصاص دهد، با این هدف که از عزیمت مستاجران خوب مستقر در یک پارک مسکونی مرغوب تر جلوگیری کند. به طور کلی جا دارد در فرایند های جدایی بازتاب سیاست های نوسازی شهری را منظور کرد. در واقع، تخریب محله های فقیر نشین یا اعاده حیثیت به آن ها عموما” باعث می شود که آسیب پذیر ترین قشرهای اجتماعی، به دلیل افزایش اجاره بهای مستغلات، منطقه را فورا” یا در میان مدت ترک کنند. با این همه مجریان سیاست مسکن پیوسته از ارزشمندی هدفشان از لحاظ اجتماعی دم می زنند (فیالکوف، ۱۳۸۳: ۸۰- ۶۳).
مدل به کار رفته در تحقیق
۲-۵ تکنیک مدلSWOT
الگوی تحلیل SWOT (نقاط قوت، نقاط ضعف، فرصت ها، تهدیدها) نتیجه مستقیم دانشکده تجاری هاروارد است. این روش بهترین استراتژی برای سازمان است (زیاری، ۱۳۸۸: ۱۹۷). مدلی از سری مدلهای تصمیم گیری است که در جهت تعیین استراتژی و راهبرد بلند مدت یا کوتاه مدت و ایجاد تصمیمات بزرگ و کلیدی در باب مسائل و موضوعات مختلف، طراحی شده است. این مدل، ابتدا در جهت تعیین پتانسیل و ظرفیت یک موضوع و یا یک مکان، عوامل درونی و بیرونی موثر بر آن را بررسی کرده و سپس با بهره گرفتن از این نتایج، راهبردهای مختلف در جهت ایجاد تصمیمات و پیش بینی ها و راهکارهایی برای بهبود آن مکان یا موضوع تعیین می گردد. برای هر موضوع یا هر مکان، عوامل مختلفی در نحوه کیفیت عملکرد آن تاثیر می گذارد. این عوامل عموما” در دو دسته از عوامل جای می گیرند: عوامل درونی: این عوامل، عواملی هستند که در درون خود سیستم یا منطقه وجود دارند و در تعیین وضعیت منطقه موثر می باشند. در مدل SWOT، عوامل درونی شامل نقاط قوت (Strengths) و نقاط ضعف (Weaknesses) یک سیستم یا سازمان یا منطقه می باشند. شناسایی نقاط قوت موجب، راه تقویت سیستم را آشکار کرده و در کنار آن، شناسایی نقاط ضعف، باعث می شود که از این نقاط ضعف به نفع نقاط قوت استفاده کرد. عوامل بیرونی: آنهایی هستند که از کنترل منطقه خارج بوده و از بیرون بر سیستم اثر می گذارند. به نوعی مرتبط به فرآیندهایی است که در خارج از محدوده آن منطقه به وقوع می پیوندد. عوامل بیرونی شامل فرصتها (Opportunities) و تهدیدها (threats) می باشند. یعنی چه عواملی از بیرون به عنوان یک فرصت تلقی می شوند که می توانند در جهت پیشرفت یک منطقه موثر باشند و از طرفی چه عواملی یک تهدید محسوب شده که برای منطقه خطر ساز است که باید از آن دوری کرد و آنرا به فرصت تبدیل کرد. کار این مدل به این صورت است که این نقاط ضعف و قوت و فرصتها و تهدیدها محاسبه و تعیین شده و سپس با بهره گرفتن از این عوامل، در چهار بخش، راهبردهای مختلف و متنوع تعیین می شود و در نهایت تعیین می شود که روند راهبردها باید به چه سمتی پیش برود و چه نوع استراتژی مهمتر و کارآ تر می باشد. راهبردهای تعیین شده برای یک سیستم می تواند چهار جهت مختلف داشته باشد:
راهبردها، تهاجمی باشد
راهبردها، تدافعی باشد
راهبردها، رقابتی باشد
راهبردها، محافظه کارانه باشد.
۲-۵-۱ روش کار با SWOT
با بهره گرفتن از فرایند مصاحبه و پرس و جو از مسئولین، کارشناسان و صاحبنظران سازمان یا منطقه ای که می خواهید برنامه راهبردی تعیین کنید (یا با بهره گرفتن از اشراف خودتان بر موضوع)، نقاط ضعف و قوت و فرصتها و تهدیدها را تعیین کنید.
از طریق یک پرسشنامه از کارشناسان، به هر یک از عوامل درونی و بیرونی که تعیین کردید، ارزش و یا ضریب می دهید.
سپس از طریق پرسشنامه، این شاخصها و عوامل را از ۱ تا ۴ بر اساس میزان ارزش آنها رتبه بندی می کنید و در نهایت با ضرب رتبه در ضریب، ارزش نهایی هر عامل را تعیین می کنید. جمع ارزش ها و نمرات، ارزش نهایی هر یک از عوامل چهارگانه (نقاط ضعف و قوت، تهدیها، فرصتها) محاسبه می شود. حال بر اساس این عوامل و البته ارزش ها، چهار نوع راهبرد مختلف برای موضوع یا سازمان یا منطقه مورد مطالعه تعیین می کنیم. این راهبردها باید ترکیبی از عوامل مختلف باشد. در نهایت با بهره گرفتن از ارزش نهایی هر یک از عوامل چهارگانه، در یک محور تعیین می کنیم که راهبردهای تعیین شده عموما” از چه نوعی و در چه مسیری باید تعیین شوند.
۲-۵-۲ شاخص های درونی ( قوت و ضعف) و بیرونی (فرصت و تهدید)
نقاط قوت : هر یک از منابع و سرمایه های طبیعی، دانش- فن آوری، انگیزه ای، روحیه کار آفرینی، مالی، تعامل های صنعتی و خدماتی و غیره داخلی، که امکان بهره برداری از فرصت های بیرونی، و زمینه مقابله با تهدیدات بیرونی را فراهم می نماید، نقطه قوت تلقی می گردد.
نقاط ضعف: هر یک از شرایط و یا هر یک از کمبودهای درونی که موقعیت رقابتی منطقه را به خطر می اندازد و یا مانع بهره برداری از فرصت های بیرونی می شود، نقطه ضعف تلقی می شود.
فرصت ها: هر یک از شرایط بیرونی با خصوصیات محیط منطقه، که گسترش انواع تقاضای بالقوه اقتصادی، فرهنگی، و غیره درون منطقه را نشان می دهد و یا آنکه منطقه از امتیاز رقابتی در آن زمینه برخوردار است، فرصت تلقی می گردد.
تهدیدها: آن دسته از چالش های ناسازگار محیط منطقه و یا شرایط بیرونی که موقعیت رقابتی منطقه را به خطر می اندازد، تهدید تلقی میشود.
فرایند تکنیک SWOT
مراحل انجام این فرایند به شرح ذیل می باشد:
ابتدا بر اساس توضیحات ارائه شده در مرحله اول، در هر کدام از جدول ۴ گانه و نهایی شده نقاط قوت و ضعف و فرصت و تهدید، ستون وزن اهمیت (بین صفر تا ۱) و ستون امتیاز وضع موجود (بین ۱ تا ۴) از سوی کارشناسان تکمیل می گردد. سپس در هر سطر از آن ماتریس ها، وزن ها در امتیاز وضع موجود ضرب شده و ستون امتیاز وزن دار تکمیل می گردد تا اولویت هر کدام از عوامل تعیین گردد.
در ادامه ماتریس هایی استخراج می شود که از دل آن ها استراتژی هایSO ، ST،WT وWT بدست آمده و ماتریس SWOT ذیل حاصل می شود
همان طور که ملاحظه گردید استراتژی های حاصل از تجزیه و تحلیل SWOT به چهار گروه تقسیم می شوند :
گروه اول: استراتژی های SO (Maxi- Max):
این استراتژی به منظور حداکثر استفاده از قوت های موجود برای بیشترین استفاده از فرصت های محیطی طراحی می شوند. به عبارت دیگر این استراتژی ها، استراتژی های خاص رقابتی بوده و از قوت جهت بهره برداری بهتر از فرصت ها استفاده می شود.
گروه دوم: استراتژی های ST (Maxi- Min):
این استراتژی ها به منظور حداکثر استفاده از قوت های موجود برای حداقل نمودن اثرات تهدیدهای محیط بیرونی طراحی می شوند. به عبارت دیگر این استراتژی ها تهدیدها را با بهره گرفتن از نقاط قوت، بی خطر می کند.
گروه سوم: استراتژی های WO (Mini- Max):
این استراتژی ها به منظور حداقل نمودن ضعف های داخل برای بیشترین استفاده از فرصت های محیطی طراحی می شوند. به عبارت دیگر در این استراتژی ها، از فرصت ها، جهت کمرنگ نمودن نقاط ضعف استفاده می شود.
گروه چهارم: استراتژی های WT (Mini-Min):
این استراتژی ها به منظور حداقل نمودن ضعف های داخل برای حداقل نمودن اثرات، تهدیدهای محیط بیرونی طراحی می شوند. به عبارت دیگر این استراتژی ها، استراتژی های بقا پذیری در محیط بوده و جهت به حداقل رساندن نقاط ضعف و اجتناب از تهدیدها استفاده می شود.