(۴-۴)

که

فرض های مدل عددی [۳۷]:
- سیال اولیه و ثانویه دارای وزن مولکولی و نسبت حرارت مخصوص یکسانی می باشند.
- جریان های اولیه و ثانویه با سرعت های قابل صرف نظر در شرایط (P) و (S) وارد اجکتور می شوند.
- تلفات اصطکاکی با به کار بردن راندمان های نازل اولیه، دیفیوزر و فرایند اختلاط منظور شده است.
- فرایند اختلاط در شرایط فشار ثابت اتفاق می افتد.
- در خروجی اجکتور سرعت جریان قابل صرف نظر کردن است.
با توجه به اینکه جریان در اجکتور به شدت مغشوش می­باشد برای مدل سازی عددی جریان تراکم پذیر در اجکتور، علاوه بر معادلات بقای جرم، مومنتم، انرژی و معادله حالت گاز بایستی یک مدل توربولانس نیز برای ایجاد اثر اغتشاش به کار رود. همچنین با توجه به اینکه سیال به­کار رفته هوا می­باشد، از مدل گاز ایده­آل برای شبیه­سازی استفاده شده است.

(۴-۵)

قابل ذکر است که در این شبیه­سازی عددی برای حل معادلات حاکم از روش حجم محدود استفاده شده است. برای گسسته سازی ترمهای جابجایی و پخش با بهره گرفتن از روش مرتبه دوم انجام گرفته و از الگوریتم PISO استفاده شده است.
لازم به ذکر است که به علت اینکه شکل از نظر هندسی متقارن محور بوده، لذا به منظور کاهش حجم محاسبات مدل ساخته شده در فضای دو بعدی بوده و بدین منظور از حلگر متقارن محور استفاده شده است. همانطور که از ساز و کار دستگاه اجکتور برمی­آید، جریان تراکم پذیر بوده و برای حل این مسئله از حلگر فشار-مبنا^[۲] استفاده شده است. همچنین با فعال سازی معادله انرژی به تحلیل دمایی مسئله نیز پرداخته شده است.
۴-۱-۱ مدلسازی توربولانس
همانطورکه ذکر شد جریان در داخل اجکتور به شدت آشفته می­باشد. لذا برای مدل شبیه­سازی شده باید مدل توربولانس مناسبی در نظر گرفته شود. نتایج مقالات معتبر منتشر شده و نیز تحقیقات محققان در این زمینه همگی حکایت از ارائه نتایج بهتر و نزدیکتر به نتایج تجربی در مدل توربولانس معروف ε k-نسبت به مدلهای دیگری مثل مدل­های توربولانس k-ω و SST برای شبیه­سازی اغتشاش جریان دارند. [۳۹] همچنین مدل توربولانس ریلایزبل ε­k که برای شبیه­سازی اغتشاش جریان در این طرح بکار گرفته شده است.
شکل ۴-۲: الگوریتم حل تفکیکی بکار گرفته شده در حل معادلات
معادلات مربوط به مدل توربولانس ε k-در معادلات ۴-۶ و ۷ ارائه شده ­اند. در این معادلات k نشان دهنده انرژی جنبشی توربولانس و ε نیز نشان دهنده نرخ اتلاف آن می­باشد. لذا k و ε از معادلات انتقالی زیر محاسبه خواهند شد:

(۴-۶)

۴-۷))

که در این معادلات G_k نشان دهنده تولید انرژی جنبشی توربولانس به­علت گرادیان سرعت میانگین، G_b نشان دهنده تولید انرژی جنبشی توربولانس در اثر نیروی شناوری و Y_M نشان دهنده سهم نوسانات سرعت در جریان آشفته تراکم پذیر می­باشد. همچنین C_2ε، C_1ε و C_3ε ضرایب ثابتی هستند که با توجه به راهنمای برنامه فلوئنت بصورت زیر تعیین می­شوند:
C_1ε = ۱/۴۴, C_2ε = ۱/۹۲
همچنین _kσ و _εσ نمایانگر عدد پرانتل توربولانس به­ ترتیب برای k و ε می­باشند که مطابق زیر در نظر گرفته شده ­اند:
σ_k = ۱/۰, σ_ε = ۱/۳
ویسکوزیته توربولانس _tμ نیز با توجه به مقادیر k و ε به­ترتیب زیر محاسبه می­گردند:
(۴-۸) _μC ثابتی است که بصورت زیر تعیین می­گردد:
Cμ = ۰/۰۹
۴-۲ شبیه سازی جریان در اجکتور به روش دینامیک سیالات محاسباتی
در تحلیل عددی از مجموعه نرم افزار تجاری گمبیت ۲٫۳ برای تولید شبکه حل و فلوئنت ۶٫۳٫۲۶ برای حل به روش حجم کنترل استفاده شده است تا با این روش معادلات حاکم بر جریان به معادلات جبری [۳۸] تبدیل شده و به صورت عددی حل گردد. هندسه اجکتور اولیه که به وسیله نرم افزار گمبیت شده است در شکل ۴-۳ نشان داده شده و ابعاد آن در جدول ۴-۱ ارائه شده است. برای حل اجکتور به منظور کاهش حجم محاسبات به جای استفاده از حل سه بعدی با تعداد سلول زیاد از حل دو بعدی تقارن محوری استفاده شده است که تعداد سلول اولیه در حدود ۱۳۰۰۰ سلول چهار ضلعی انتخاب گردید. دلیل این انتخاب در بخش بعدی توضیح داده خواهد شد.

روغن گیری از دانه های گیاهان به روش کُلدپرس (روغن گیری که بدون حرارت به دانه و تحت فشار به عمل می آید) همان روش سنتی ایرانیان است کهحدود۱۰۰ سال یش معروف به عصّاری بوده که مواد مؤثره دانه به روغن منتقل می گردید که امروزه آن میراث گران قدر با سیستم و تکنولوژی بسیار مدرنبومی احیا شده استکه در طی این فرایند تولید هیچ گونه افزودنی و تصفیه شیمیائی در آن استفاده نشده است و به عنوان یک مکمل در مصارف روزانه به کار می رود و از طرفی به دلیل غنی بودن ایران به واسطه این که صاحب ۱۲ اقلیم از ۱۴ اقلیم گیاهی دنیاست و این مقدار ۵ برابر قاره اروپا می باشد که بدین واسطه انواع روغن های عام و خاص را می توان عرضه نمود و در دنیا تعداد بسیار محدودی ازکشورهای دارای چنینتولیدی می باشند.امروزه در دنیا کلدپرس با ملاحظه ترین عملیات روغن گیری بوده کاملاً طبیعی و عاری از هرگونه مواد شیمیائی می باشد. با این موجود تاکنون این روش تقریباً تنها امکانی است که طیف پر ارزش مواد طبیعی همراه روغن (ویتامینE، لسیتین ، مواد ثانوی گیاهی و غیره) به دست می آید.برای کُلدپرس بدون نقص انتخاب دقیق بهترین دانه های روغنی است. روغن های کُلدپرس بدون گرمی دادن به دانه قبل از روغن گیری به دست می آید. در طی این عملیات در روغن روان، حرارتی معادل ۴۰ درجه سانتی گراد ایجاد می گردد که این گرما برابر با همان حرارتی است که دانه های روغنی در کشورهای محل رویش خود در اثر تابش حرارت آفتاب متحمل هستند.روغنهایکُلدپرس مشخصه طبیعیخودرا بهدلیلدخالت نداشتن تصفیه شیمیائی از دست نداده و به این علت دارای طعم فوق العاده ، رنگ و بویمخصوص به خود می شوند و بدین ترتیب خود را کاملاً از روغن های خنثی (تصفیه شده) مشخص و متمایز می کنند.روغن های کُلدپرس دارای اسید چرب های بالا و هم چنین ویتامینEهستند و اسیدهای چرب اشباع نشده آن بیش از همه اسیدهای چرب چندگانه اشباع نشده می باشد. اسیدهای لینول ولینولنئینآلفا، در بین اسیدهای چرب اساسی، بالاتر و مشخص تر هستند.بدن انسان قادر نیست این اسیدهای چرب را خود تولید کند در صورتی که در ساختار غشاء سلولی و هم چنین در مواد مهم روندهای التهابی (پروستا گلاندین) مورد نیاز می باشد.ما در این آزمایش برای استخراج روغن هسته عناب از روش سوکسلهاستفادهکرده ایم ، حال به توضیح این روش می پردازیم :

۱-۳۰-۱۶سوکسله چیست؟
عصاره گیر سوکسله دستگاه آزمایشگاهی است که در سال ۱۸۷۹ توسط فرانتس فون سوکسلت^[۶۷]اختراع شد. این روش در اصل برای استخراج چربی از مواد جامد طراحی شده بود. با این حال، کاربرد سوکسله به استخراج لیپیدها محدود نشده است. نمونه در مخزن سوکسله^[۶۸]ریخته می شود، و یک حلال مورد نظر در بالن ریخته می شود که در اثر حرارت حلال بخار شده و روی نمونه ریخته می شود این چرخه وقتی که مخزن سوکسله پر شد از طریق سیفون نازک شیشه ای دوباره به بالن بر می گردد و به این ترتیب این چرخه انجام می شود.
شکل ۱-۱۸ قسمتهای مختلف سوکسله
شکل ۱-۱۹ سوکسله
۱-۳۰-۱۶-۱استخراج مداوم به وسیله سوکسله :
این طریقه که توسط دانشمند معروف سوکسله ۱۱ابداع شده است که در حقیقت یک عمل پرکولاسیون مداوم میباشد. در این روش ماده گیاهی را در محفظه ای ۱۲ که اکثرا اًز جنس کاغد تهیه می شود قرار داده و داخل دستگاه سوکسله وارد می نمایند. در این حال با تبخیر مرتب حلال از بالن تحتانی، به طور مداوم حلال خالص بر روی ماده گیاهی قرار گرفته و موجب خروج کامل مواد موثره از درون سلول های گیاهی می گردد. با این دستگاه فقط میتوان از حلال های خالص فرار و یا مخلوطی از حلال هایی که دارای نقطه جوش پایینی هستند استفاده نمود. از این روش به طور کلی برای تهیه روغن ها و عصاره ها در مقیاس آزمایشگاهی و به منظور اهداف کنترل استفاده می گردد.(ویکیپدیا).
۱-۳۰-۱۶-۲تئوری آزمایش:
اکثر دانه های روغنی حاوی ۱۲ تا ۶۵ درصد روغن میباشند و با توجه به درصد روغن یکی از دو روش استخراج: ۱- استخراج بوسیله پرس و یا ۲- استخراج به وسیله حلال و یا از هر دو روش استفاده می شود. به این ترتیب که برای دانه هایی که درصد روغن آنها تا حدود ۲۰ درصد باشد فقط از روش استخراج با حلال استفاده می شود در حالیکه برای دانه های پر روغن توسط پرس و سپس استخراج توسط حلال پیشنهاد میشود.
مکانیزم فرایند استخراج روغن در حقیقت همان فرایند استخراج از درون جامد با مایع^[۶۹] (حلال) می باشد و بر این اساس استوار است که روغن تا زمانی که حلالیت حلال که معمولا نرمال هگزان می باشد به حد اشباع نرسیده باشد در آن حل شده و از خلل و فرج دانه های روغنی خارج می شود و زمانیکه حلالیت در هگزان به حد اشباع رسید یک تعادل بین مایع خارج (میسلا) و مایع داخل جامد (روغن و میسلا) برقرار شده و به میزانی که مولکول روغن از دانه روغنیپولک شده خارج می شود به همان تعداد مولکول روغنی وارد فاز جامد می شود. دو روش کلی ۱ـ غوطه وری کامل^[۷۰]، ۲ـ تماس مداوم یا غوطه وری ناقص^[۷۱]برای استخراج روغن استفاده می شود. عواملی از قبیل درجه حرارت، مدت زمان استخراج ، میزان حلال ، میزان رطوبت دانه، شکل هندسی و اندازه ذرات پولک شده بر فرایند استخراج تاثیر می گذارندوسایل مورد نیاز: کاغذ صافی ، ترازو ، سوکسله، فلاسک ، مبرد ، سه پایه ، چراغ بنسن، شیلنگ ، توری سیمی و گیره.
ترکیبات مورد نیاز: هسته عناب ، پترولیم اتر
۱-۳۰-۱۶-۳مراحل آزمایش:
۱-مقدار ۱۰ گرم هسته عناب را به صورت خرد شده در می آوریم هرچه ذرات خردتر باشد بهتر است.
۲-یک کاغذ صافی را به شکل یک لوله ی ته بسته در می آوریم قطر این لوله کاغذی باید طوری باشد که به راحتی وارد لوله سوکسله شود .
۳-هسته های عنابی را که در مرحله ی یک آماده کرده ایم داخل لوله کاغذی ریخته به آرامی وارد سوکسله می کنیم . ( مراقب باشید که هسته های عناب خرد شده از داخل کاغذ خارج نشود.)
۴-داخل فلاسک ته گرد ۲۰۰ سی سی پترولیم اتر ریخته آن را به گیره می بندیم و چند تکه سنگ جوش نیز داخل فلاسک می اندازیم.
۵-در این مرحله سوکسله و مبرد را روی فلاسک نسب می کنیم .(توجه کنید مبرد باید قبل از نصب تست شده باشد که نشتی ندهد و شیلنگ های ورودی و خروجی آب نیز به آن وصل شده باشد).
۶-شیر آب را باز می کنیم تا آب درون مبرد جریان یابد .
۷-در این مرحله یک توری سیمی زیر فلاسک گذاشته و چراغ بنسن را زیر آن روشن می کنیم .
۸-وقتی که اولین قطره ی حلال تقطیر شده و از سر مبرد چکه کرد زمان را ثبت می کنیم (توجه داشته باشید که دستگاهی که نصب کرده اید کاملا عمودی باشد تا قطره های حلال دقیقا روی مواد درون کاغذ بریزد).
۹-استخراج را به مدت پنج ساعت ادامه می دهیم . (نکته : هر چه زمان استخراج بیشتر باشد روغن بیشتری استخراج می شود)
۱۰-بعد از پنج ساعت حرارت را قطع کرده اجازه می دهیم سیستم کمی خنک شود و همه ی بخارات در مبرد سرد شده و به فاز مایع وارد شوند.
۱۱-سپس ابتدا مبرد را برداشنه و سپس سوکسله را جدا می کنیم و در مرحله آخر فلاسک را از گیره جدا می کنیم ( نکته : اگر مقداری محلول درون سوکسله مانده آن را به آرامی و با دقت طوری که خورده های گردو وارد آن نشود به فلاسک می ریزیم.
۱۲- محتویات فلاسک را به بشر انتقال داده و می گذاریم تا حلال تبخیر شود. بعد از این که حلال تبخیر شد جرم روغن استخراج شده راحساب کرده و درصد روغن
را بدست می آوریم.
نکته ۱) برای راحتی اندازه گیری وزن روغن بهتر است بشر خشک را قبل از ریختن محلول درون آن وزن کنیم و در مرحله ی آخر دو باره بشر و روغن را با هم توزین کرده وزن بشر را از آن کم کنیم وزن دقیق روغن بدست می آید.
نکته ۲) در طول انجام آزمایش باید شیلنگ های مبرد را به شکل مناسب تنظیم کنیم و مراقب باشیم شیلیگ ها با طوری داغ تماس نداشته باشد زیرا باعث آب شدن شیلنگ می شود.
نکته ۳) باید در تمام طول انجام آزمایش آبدرون مبرد جریان داشته باشد در غیر این صورت بخارات محلول از سیستم خارج می شود.
نکته ۴) اتصالات سمباده ای را قبل از بستن سیستم به مقدار خیلی کم چرب کنید تا در پایان کار برای جدا کردن اتصالات به مشکل برخورد نکنید(ویکیپدیا).
فصل دوم : مروری بر مطالعات پیشین
آنها در تحقیقی به بررسی فنل،آلفاتوکوفرول،بتاکاروتن وچهار ترکیب اسید چرب پرداختند : انتخاب عناب امیدوارکننده( millerZiziphus jujuba) .
انتخاب چهار ترکیب فنولیک،آلفاتوکوفرول،بتاکاروتن و اسیدچرب از عناب موردبررسی دراین مطالعه بود . ترکیبات فنلی،آلفاتوکوفرول وبتاکاروتن بادستگاه HPLCمجهزبه آشکارسازآرایه دیود تجزیه وتحلیل شد،ومتیله کردن اسید چرب وآنالیز استر های متیله آنها با QP 5050 GC / MSبا یک ستون
CP-Wax 52 CBمجهز شده است . درمیان انتخابهای عناب ،تفاوت قابل توجه درمحتویات فنلی واسیدچرب یافت نشد .کاتچین،اسیدکافئیک،p-کوماریکاسید،اسید فرولیک ، روتین ، اپیژنین -۷- گلوکوزید ، اریودیکتیول ، کوئرستین،p-هیدروکسی نزوئیک اسید ، اسید کلروژنیک و اسید سیرینژیک از برگ ها جدا شدند . محتوای روتین دربرگ های تمام عناب های انتخابی بسیاربالابود ، رنج یا بردشان از ۰/۲۶۹ تا ۹۰/۳۶۷ mg/100 g, پیروی می شود بوسیله اپیژنین ۷-گلوکوزید (۳۸/۴۹-۹۰/۲۲ mg/100 g ) و اریودیکتیول ( ۲۷/۶ -۰۶/۵ mg/100 g ) .هفت ترکیبات فنلی ،کاتچین،اسیدکافئیک ، اپی کاتچین ، اسید فرولیک ، روتین ، p-هیدروکسی نزوئیک اسید و اسید کلروژنیک از میوه های عناب انتخابی جدا شده بودند . محدوده یا برد سطح کاتچین از ۷۴/۳ تا ۴۶/۲ mg/100 g و محدوده سطح روتین از ۶۰/۳ تا ۸۸/۰ mg/100 gبرای میوه ها ست . روتین و اپیژنین -۷- گلوکوزید فنولیک های غالب برای برگ ها و کاتچین وروتین بیشترین فنول برای میوه ها بودند .برگ های عناب دارای مقادیر بیشتری ترکیبات فنولیک نسبت به میوه های عناب دارا می باشند . آلفا توکوفرول فقط در میوه های انتخابی ۲۲-C -20 و ۵۲- C– ۲۰ ( به ترتیب ۷۰/۰ و۴۰/۰ mg/100 g ) مشاهده شده بود . بتا کاروتن بیشترین اهمیت را در ۲۲ –C -20 (mg/100 g0/35 ) نسبت به دیگر انتخاب ها داشت . از میان چهار عناب انتخابی ، محتوای چربی در میوه های تازه محدوده یا رنجشان از %۱۰/۰ تا % ۰۶/۰ است .غالب اسیدهای چرب در همه گزینه های عناب اسید اولئیک ، اسیدلینولئیک ، اسید پالمیتیک و اسید پالمیتولئیک بود . اسیدهای چرب غیراشباع % ۴۴/۷۲ -۵۴/۶۸ ازچربی کل درمیوه عناب تشکیل شده است .(عدنان نورهان ییلدیریم ، بکیر سن و همکاران ۲۰۱۰ ) .
آنها تحقیقی را در مطالعه روی خواص فیزیکیوشیمیایی وظرفیت آنتی اکسیدانی از عنا ب مختلف ارقام (Ziziphus jujube mill) رشددرفلات لسی چین خواص فیزیکیوشیمیایی وظرفیت آنتی اکسیدانی ازپنج رقم اصلی عناب :
Junzao،Lingbaozao ،Jinzao،ZanhuangzaoوLizaoجمع آوری شده ازفلات لسی چین مشخص شد .اجزایی که مورد تجزیه وتحلیل قرار گرفت شامل : عملکردمیوه ،رطوبت ،جرم کلی درمیوه ،pHواسیدیته قابل تیتراسیون (TA) ،کاهش قند ،قندکل ،موادجامدمحلول (TSS)،اسیداسکوربیک ،محتوای فنل کل ،کل مطالب فلاونوئیدها وچندین ترکیب فنولیک خالص است .خروجی تجزیه وتحلیل نشان داد مقادیر بالاتراسیداسکوربیک وفنولیکها دراینگونه عناب دربعضی ازمیوه ها مشترک است . ظرفیت آنتی اکسیدانی عصاره عناب ،باکاهش قدرت ، سفیدکنندگی بتاکاروتن ،مورد بررسی قرارگرفت وروش مهار (۲،۲؟-azinobis (3 ethylbenzothiazoline-6-sulfonicacid ،۲،۲-فنیل-۱-picrylhydracyl (DPPH•)، (ABTS• +) ،نشان دادکه فعالیت آنتی اکسیدانی عصاره Lingbaozaoبرای مهار رادیکالهای آزاد وآنتی اکسیدانهای طبیعی قوی دارای ارزش تجاری بسیارعالی بود . آمار تفاوت معنی داری بین ارقام عناب مورد بررسی با توجه به اندازه گیری پارامترهای مشاهده شده به جزمحتوای روتین ازمیوه وجود داشت . این نتایج نشان داد که رقم عامل اصلی بود که تحت تاثیرخواص فیزیکیوشیمیایی وفعالیت آنتی اکسیدانی jujubes بود.(کینگ، چان، مین وانگ و همکاران^[۷۲] ۲۰۱۱).
آنها در این تحقیق به بررسی روش فنل وترکیبات آن ازچهارگونه ازمیوه (:(Ziziphus mauritianBERمقایسه سه روش هیدرولیز پایه برای تعیین مقدارازکل اسیدهای فنلی پرداختند که نتیجه آن به این صورت است که ، مطالعه حاضربه منظوربررسی مشخصات فلاونوئید در چهار گونه از میوهBer( Lamkmauritiana(Ziziphusانجام شد .
۱۲فلاونوئیدها ی شناسایی شده کورستین ، کوئرسیتین ۳- o - ، ۳-o -robinobioside ،کوئرسیتین ۳۰- o–گالاکتوزید، rutinoside ،کوئرسیتین ۳۰- o–گلوکوزید ، ۳۰- o -rhamnoside ،کوئرسیتین ۳۰- o–pentosylhexoside ، کوئرسیتین ۳- o -60 malonylglucoside ، کوئرسیتین ۳۰- o–malonylglucoside ، ۷- o– لوتئولین ۶۰ –malonylglucoside ، لوتئولین ۷- o–malonylglucoside و میریسیتین ۳- o–گالاکتوزید و سه گلیکوزید نارینجنین می باشد. این اولین گزارش درمورد استخراج نه فلاونوئیدها ی اضافی ازمیوه BERاست .
علاوه براین ، همچنین تاثیرسه روش هیدرولیزپایه به کمک اولتراسونیک یعنی مقایسه هیدرولیز پایه (UABH)،مایکروویوبه کمک پایه هیدرولیز (MWABH)،وتحت فشارمایع به کمک هیدرولیزپایه (PLABH) برای تعیین مقدار کل اسید های فنلی . نه اسیدفنولیک،اسیدprotocatechuic.،p-hydroxybenzoicاسید،اسیدferulic،chlorogenicاسید،اسیدوانیلیک،اسیدکافئیک،وانیلین،ارتووparacoumaric اسید، شناسایی واندازه گیری شد .
سه اسیدهای فنلی عمده شناسایی شده درهرچهار گونه هایBERp-کوماریک اسید،وانیلینواسید فرولیک می بود .مقدار (p <0.05) ازکل اسیدهای فنلی درتمام ارقام با روشPLABHبه دست آمده درمقایسه با دو روش دیگر (UABHوMWABH)شد .( ایازعلی، ممون، نجمه و محمد اقبال ۲۰۱۳؛ اعظم علی وهمکاران ، ۲۰۱۳؛جکسون،لونی،مورلی-باکر،وتیل،۲۰۱۲؛مرغنی،گورای ونفاتی۲۰۱۲) .
آنها در مطالعه ای که روی تغییرات درفعالیت آنتی اکسیدانی درطول رسیدن ازدرخت عناب(Ziziphus mauritiana Lamk)داشتند به این نتیجه رسیدند که ، ترکیبات فنولی ازمیوه عناب وفعالیت آنتی اکسیدانی مرتبط درطول رسیدن مورد بررسی قرارگرفت . روش آنتی اکسیدانهای مختلف سه مرحله است ،ازجملهORAC،FRAPوDPPH، تحت نظرقرارگرفتند درعصاره عناب خام (CJE). میوه عناب نیزبه سه بخش انتخابی تشکیل شدF1،F2،F3و. با این حال ،تنهااستفاده از روشFRAPفعالیت آنتی اکسیدانی نسبی برای سه بخش است .علاوه براین (HPLC-ESI-MSMS (Q-TOFوGC-MSبرای شناسایی ترکیبات خالص درهربخش مورد استفاده قرارگرفت . با استفاده ازFRAP،F1عمدتاازچربی تشکیل شده پایینترین فعالیت آنتی اکسیدانی ،به نمایش گذاشته است ، (۰۸۰/۰±۰۱۵/۰میلی مولtrolox/100گرم ،p <0.05). F2،سرشارازflavanolsوفلاونول،نمایش داده میشود ۵۰ برابربیشترفعالیت (۲۷/۴±۱۱/۰ میلی مول درtrolox/100گرم).شایان ذکراست،F3بامحتوای بالا تانن تغلیظشده(proanthodelphinidinsپلیمری)،بالاترین فعالیت آنتی اکسیدانی (۴/۲۵±۳۵/۰ میلی مول درtrolox/100 گرم) به نمایش گذاشته میشود . نتایج ارائه شده نشان دادکه پروفایلهای فنلی ازمیوه هاتحت تاثیر مرحله رشدونمو خود قراردارند . علاوه براین ،درطول رسیدن ،فعالیت آنتی اکسیدانی ممکن است بیشترتحت تاثیرباشد توسط فلاوونول ها وتانن متراکم . تانن متراکم خالص ازمیوه عناب ممکن است به عنوان عصاره های آنتی اکسیدان طبیعی استفاده میشود.(شوبها و بهاراتی ۲۰۱۳ ،کامانجی ،پائولا ، بادر و براکا ۲۰۱۳ ).
همچنین در مطالعه ای مشابه از این مطلب یعنی بررسی فعالیت آنتی اکسیدانی اما به گونه دیگر می توان اشاره کرد به :
در تحقیقی که بر روی فعالیت آنتی اکسیدانی ومحتوای فنلی درارقام درخت عناب هندی (k Zizyphus mauritiana Lam) انجام شد آنها به این مطلب دست یافتند که ،عناب هندی (Zizyphus mauritiana Lamk)،محصول میوه های بومی هندبوده است که به طورگسترده ای برای درمان انواع بیماری درطب سنتی استفاده میشود . عناب چینی مورد مطالعه قرارداده شده است . مطالعه نظام مند با این حال درعناب هندی وجود ندارد .
دراین کار، ۱۲ رقم تجاری ازmauritiana.Zبرای اسیداسکوربیک خود (AA)،فنل کل (TPH)،فلاونوئیدها (TF)،وفعالیت آنتی اکسیدانی کل (AOX)مورد بررسی قرارگرفت . نتایج نشان میدهدکه عناب هندی منبع خوبی است اسیداسکوربیک وفنل کل درمحدوده۵۴/۱۹-۴۹/۹۹mg/100گرم و ۱۷۲ به۶/۳۲۸میلیگرمGAE/100گرم بود .به ترتیب AOXدردامنه۴۱/۷-۹۳/۱۳و۰۱/۸-۱۳/۱۵lmolTrolox / گرم درFRAPوCUPRACبود .
تجزیه وتحلیل مولفه های اصلی انجام شده است پیداکردن یک ترکیب خطی ازویژگیهای کاربردی که میتواندبرای بسیاری ازواریانس ها حساب کرد .(تانمای کومار ، چارانجیت کومار ، سیما جاگی ، ساریکا ۲۰۱۱).
آنها در مطالعه ای که داشتند ،اندازه گیری همزمان ساپونین ها واسیدهای چرب درعناب ( Suanzaoren ) بوسیله کروماتوگرافی مایع با کارایی بالا ، تشخیص پراکندگی پرتو بخار واستخراج مایع تحت فشار را انجام دادند . بذردرخت عناب گونه میل . ور. کور ( (Bungeوهوسابق HFچو ،Suanzaorenدرچین، یکی ازداروهای چینی معمولاستفاده میشود.ساپونین ها وروغنهای چرب حاوی چندین اسیدهای چرب درSuanzaorenمسئول فعالیتهای درمانی آن میباشد.دراین مطالعه ،HPLCجدید همراه باتشخیص پراکندگی نوربخار (ELSD) واستخراج مایع تحت فشاربه روش (PLE)برای تعیین کمی به طورهمزمان۱۱ اجزای اصلی ۲ ساپونین واسیدهای چرب ۹ ،یعنی jujuboside A ،jujuboside B،اسیدلوریک ،اسیدمیریسیتیک ،اسیدپالمیتیک ،اسیدپالمیتولئیک ، اسیداستئاریک ،اسیداولئیک ،اسیدلینولئیک ،اسیدآراشیدونیک واسیددوکوسونیک درSuanzaore توسعه داده شد .تفکیک همزمان ازاین یازده ترکیبات برروی یک ستون تحلیلی C18به دست آمد. فازمتحرک شامل ( A )1/0 ،درصداسیداستیک آبی ومتانولی (B) با۱/۰٪ اسیداستیک با استفاده ازشستشو شیب . درجه حرارت لوله رانش ازELSDدر ۷۵◦ C راه اندازی شد ،و سرعت جریان نیتروژن۸/۱لیتر / دقیقه بود .همه منحنی های خطی خوب کالیبراسیون درمحدوده آزمون(R2> 0.9955) نشان داده شده است . این روش قابلیت تولید خوبی را برای تعیین خاصیت کمی این یازده اجزای ترکیب دهنده در Suanzaoren را با تنوع درن و بین روز کمتر از % ۴۱/۳ و ۳۷/۴ را به ترتیب نشان داده بود . روش اعتبارموفقیت آمیزبود که برای تعیین کمیت ۱۱ اجزای موردبررسی درنه نمونه های تجاری ازSuanzaorenاستفاده شود. (یانگ وهمکاران ۲۰۰۶ ).
آنها در تحقیقی که انجام دادند ، اثر ۱-متیل سیکلو پروپن (MCP -1 ) رادررسیدن ومقاومت میوه عناب(Zizyphus jujubaرقمHuping)دربرابربیماری های پس ازبرداشت را بررسی کردند که به نتایج اعلام شده رسیدند . اثر۱-متیل سیکلو پروپن (MCP -1) درپیری والقای مقاومت دربرابر پوسیدگی پس ازبرداشت در میوه عناب (Zizyphus jujubaرقمHuping) دراین مطالعه موردبررسی قرارگرفت .
نتایج نشان داد که ، در مقایسه با کنترل ،تولیدبد اتیلن در ۱ میلی لیتر ، % ۲۸ است و سرعت تنفس %۳۰ در ۲۴ ساعت پس از درمان است ، که منجر به تاخیر موثر در پیری میوه می شود .

الف) کلی بودن
قاعده حقوقی مانند سایر قواعد شامل تمامی افراد جامه می شود، یعنی همه را مخاطب قرار می دهد نه شخص خاصی را برای مثال در کشور ما سن رشد ۱۸ سال می باشد و افراد کمتر از ۱۸ سال غیر رشید هستند و نمی توانند در مسائل مهم مالی خصوصا اموال غیر منقول دست به خرید و فروش بزنند و همین کلی بودن قاعده است که موجب مساوات و برابری افراد در مقابل قانون می گردد.

ب) الزامی بودن
حقوق در عین کلی بودن جنبه اجباری دارد به طوری که اگر در قوانین عباراتی به کار رفته باشد متضمن تکلیف و الزام نباشد جنبه حقوقی ندارد و از آن جهت الزام آور است که علاوه بر تامین آسایش و نظم عمومی حافظ عدالت نیز می باشد.
ج) ضمانت اجرا
یکی از مشخصه های مهم قاعده حقوقی ضمانت اجراء آن می باشد، اگر چه به جز قواعد حقوقی، قواعد دیگر مانند قواعد اخلاقی و مذهبی الزامی است و پیروان آن ملزم به رعایت آن هستند، اما ضمانت اجرای مادی مانند قواعد حقوی ندارند. لازم به ذکر است ضمانت اجرا توسط دولت در دو بخش، ضمانت اجرای مدنی و ضمانت اجرای جزائی تضمین شده است.
د) قلمرو اجتماعی داشتن
وظایفی که انسان از جنبه اخلاقی و مذهبی دارد مربوط به اجتماع نمی شود واگر ربطی پیدا کند در حدی نیست که اجتماع عکس العمل نشان دهد . ولی لازم است که هر انسان دارای صفات متعالی باشد. اما تصور انسان در حالت طبیعی، منفرد و مستقل بدون توجه به اجتماع ممکن نیست . یعنی انسان هرگز نمی تواند بدون در نظر گرفتن حقوق و قوانین یک سرزمین زندگی انفرادی داشته باشد.
گفتار سوم : معنای لغوی و اصطلاحی قاعده
الف) معنی لغوی قاعده
از نگاه و نظر اهل لغت قاعده به معنی پایه و ریشه و اساس هر چیزی است . راغب اصفهانی می نویسد :
« و قواعد البنا اساسه : قال الله تعالی : و اذ یرفع ابراهیم القواعد من البیت»
ابن منظور این گونه در معنای قاعده نوشته است :
«القائده : الاصل، الاس، و القواعد : الاساس و قواعد البیت اساسه»( ابن منظور ، لسان العرب ، ۱۴۰۵ ، ص۳۶۱)
علامه فیومی می نویسد : «و قواعد البیت اساسه ، الواحده قاعده» (فیومی ، مصباح المنبر، ص ۷۰۰ )غیر از معنای پایه و ریشه قاعده ، در تعریف و تفسیر اهل لغت این مفهوم نیز مستنبط است که هستی هر چیزی مانند خانه بر قاعده یعنی پایه آن بستگی دارد.
ب) معنای اصطلاحی
واژه قاعده در اصطلاح به معنای ضابطه می باشد و به معنای لغوی آن نزدیک نیست .
فیومی می نویسد : « والقواعد فی الاصلاح بمعنی الضابط و هما الامر الکلی و المنطبق علی جمیع جزئیاته » قاعده در اصطلاح عبارت است از قانون و آن دو ( یعنی قاعده و قانون ) فراگیر و شاملند و بر تمامی افراد و موارد خود منطبق می گردند. هر چند همان گونه که گفته شد معنای لغوی قاعده و معنای اصطلاحی آن به یکدیگر نزدیک نیست ، لیکن تفاوت عمده آن دو در این است که قاعده در معنای اصطلاحی آن کلی و گسترده بوده هر چند وجود چیز دیگری به آن بستگی و ارتباط نداشته باشد، اما در معنای لغوی هستی و استقرار هر چیزی بستگی به قاعده آن دارد . مانند وجود و استقرار خانه به پایه یعنی قاعده آن بستگی دارد، گر چه این قاعده صورت کلی ندارد.
مبحث دوم : تعریف قاعده فقهی
در بین فقها تعریفی از قاعده فقهی که مشابه یا منطبق با یکدیگر باشد ارائه نشده است . گروهی تقریبا تعاریف مختلفی ارائه داده اند و گروهی دیگر از فقها نیز هرگز تعریفی از قاعده به دست نداده اند و اصولا به بحث فرق قاعده فقهی با قاعده اصولی و یا ضابطه فقهی و مسئله فقهی و امثال آن بسنده کرده که به ذکر دو نمونه از تعاریف انجام شده می پردازیم .
استاد محمود شهابی درباره قاعده فقهی می نویسد : « قاعده فقهی قضیه ای است که حکم محمولی آن به فعل یا ذاتی خاص متعلق نباشد ، بلکه بسیاری از افعال یا ذوات متفرق را که عنوان حکم معمولی برآنها صادق است شامل باشد، خواه آن حکم محمولی حکم واقعی باشد ازقبیل قاعده لاحرج که در همه ابواب فقه ممکن است مورد پیدا کند و اجرا شود ، یا حکمی ظاهری باشد از قبیل قاعده تجاوز و قاعده فراغ »( شهابی ، محمود، ۱۳۴۱، ص ۱۰) که تعریف نسبتا دقیق و البته ثقیلی از قاعده به دست داده است . دکتر محقق داماد در تعریف قواعد فقه چنین آورده است : « منظور از قاعده فقهی فرمولهای بسیار کلی است اما منشا استنباط قوانین مختلف و متعدد قرار می گیرد.»( محقق داماد، مصطفی، ۱۳۶۶، ص۲۱) که دو تعریف یاد شده تقریبا مشعر بر این معنی است که :
« قاعده فقهی عبارت است از حکم و دلیل کلی فقهی که در بخشهای مختلف فقه بیان گردیده و در موضاعات متعدد و متنوع مطروحه به تناسب موضوع به کار می رود . »
فرضا قاعده لاضرر قاعده ای است فقهی که کاربرد آن در موارد و موضوعات متعدد از جمله در مورد بیع ، نکاح و طلاق متجلی می شود . با شرح تفائت قاعده فقهی با مسئله فقهی و ضابطه فقهی … که ذیلا خواهد آمئد مقوله قاعده فقهی بیشتر و بهتر روشن خواهد گردید.
گفتار اول : فرق قاعده فقهی با مسئله فقهی و ضابطه فقهی
الف) فرق قاعده با مسئله فقهی
مسئله فقهی حکمی است شرعی به صورت خاص و جزئی که موضوع آن در مقایسه با قاعده فقهی جزئی است . منظور از اینکه می گوییم موضوع مسئله فقهی جزئی است ، جزئی اضافی است ، و در نتیجه امکان دارد، حکمی شرعی هم مسئله باشد و هم قاعده. یعنی نسبت به افراد و مصادیق خودش قاعده باشد و از طرف دیگر در جایی که خود جزئی از قاعده ای دیگر قرار می گیرد نسبت به قاعده که حکمی کلی است به عنوان مسئله واقع می شود. (حاجی ده آبادی ، احمد ، ۱۳۸۴، ص۲۰)
ب) قاعده فقهی و ضابطه فقهی
واژه ضابطه فقهی در کتاب اهل سنت و فقهای گذشته زیاد به کار رفته است، ولی امروزه در میان فقهای شیعه چندان رایج نیست آنچه به نظر می رسد ، عده ای ضابطه فقهی را که حکم کلی مختص به یک باب دانسته و در مقابل حکم کلی که اختصاص به یک باب نداشته فقهی می دانند . به تعبیر دیگر احکامی که اختصاص به یک باب فقهی ندارند در اصطلاح فقها به آن قاعده فقهی می گویند و احکامی که اختصاص به برخی ابواب دارند ضابطه فقهی نامیده می شوند.
گفتار دوم : اقسام قواعد فقهی
قواعد فقهی از ابعاد و زاویه های گوناگون مورد نظر فقها بوده و بر این اساس تقسیم بندی های مختلفی از آنان صورت گرفته است که ذیلا به عمده آنها اشاره می شود.
به لحاظ شمول و فراگیری قواعد فقهی به چهار دسته تقسیم شده اند:
الف) قواعدی که در تمام ابواب فقه جریان دارند که این قواعد به لحاظ عام الشمول بودن آنان به قواعد عامه شهرت یافته اند مانند : قاعده لاضرر و لاخرج.
ب) قواعدی که در ابواب معاملات به معنای عام به کار رفته و مورد استفاده قرار می گیرند مانند: قاعده العقود تابعه للقصود ، قاعده لزوم
ج) قواعدی که صرفا اختصاص به ابواب مربوط معاملات خاص دارد مانند: قاعده تلف مبیع در زمان خیار، قاعده ما یضمن بصحیحه یضمن بفاسده
د) قواعدی که تنها در باب عبادات به کار گرفته می شوند مانند : قاعده لاتعاد ، قاعده فراغ
۲) قواعد فقهی که به لحاظ شبهات به حکمی و موضوعی تقسیم می شوند.
الف) قواعدی که ویژه شبهات موضوعی بوده و در این گونه موارد جریان دارند مانند: قاعده فراغ ، قاعده حجیت ید .
ب) قواعدی که در شبهات موضوعی و حکمی هر دو جریان دارند مانند: قاعده میسور ، قاعده عسر و حرج .
۳) در این تقسیم بندی قواعد فقهی براساس مدرکی که از آن گرفته شده است مورد نظر قرار می گیرد.
الف) قواعد فقهی که افزون بر محتوا الفاظ آن نیز مطابق الفاظ و آیات و روایات مورد استناد استمانند : قاعده لاضرر که به قواعد مصتطاده شهرت دارند.
ب) قواعد فقهی که تنها محتوای آن از آیات و روایات و موارد گوناگون فقه اخذ شده است مانند: قاعده اولویت اهم بر مهم در باب تزاحم ، قاعده العقود تابعه للقصود که به قاعده متلقات نیز مشهور است.
مبحث سوم: تعریف قاعده احسان
علم فقها در تعریف قاعده احسان به آیه « ما علی المحسنین من سبیل » هم از نظر لفظ و هم از نظر معنی استناد نموده اند و به خصوصیت مورد توجه نکرده اند. در اینجا مراد از قاعده احسان این است که اگر فردی به قصد کمک به مسلمان کاری را انجام دهد که منتهی به جلب منفعت و دفع ضرر نشود و اقدام کننده چون قصد و نیت خیر داشته است و عمل او هم مطابق قاعده بوده و عرف هم عمل او را تایید می نماید، قابل مواخذه نیست ، گرچه مراد از سبیل در آیه شریفه ، عذاب و کیفر اخروی است ، لیکن همه جا به این معنی نیست . بلکه جمله فوق بیانگر یک قاعده عمومی و کلی است که هر گاه شخصی به انگیزه خدمت و احسان موجب ورود ضرر به دیگری شود ، مورد مواخذه قرار نمی گیرد و ضامن محسوب نمی شود.( مصطفوی ، سید محمد کاظم ، ۱۴۱۳ه ق ، ص۸) قاعده احسان را با این عبارت نیز می توان بیان کرد:
« لا سبیل علی المحسنین فی تضمین ما یترتب علیه من الضمان مع عدم الاحسان» یعنی راهی برای ضمان محسن نسبت به چیزی از آثار مترتبه برآن چیزی که واجد ضمان است با وجود عدم احسان نیست. با تئجه به این عبارت می توان گفت : تعریف قاعده مورد بحث به طور خلاصه این می شود که زیان حاصل از اعمال محسن فاقد ضمان است(شفاعی، دکتر محسن، ۱۳۸۰،ص۱۰)
گفتار اول : معنای لغوی و اصطلاحی احسان
الف) احسان مصدر باب افعال از ریشه «حسن» در لغت به معنی نیکوکاری می باشد (لسان العرب ، ابن منظور ،۱۴۱۰ ه ق ص ۱۱۷) در فقه و حقوق به عمل عمومی یا وی‍ژه برای مساعدت به غیر قصد تبرع، احسان گویند(انصاری ، مسعود،طاهری و محمد علی، ۱۳۸۰،ص۲۰) در قرآن کریم واژه احسان به صورت اسم مصدر به معانی ذیل آمده است .
۱)خوبی، نیکی، کار شایسته کردن^[۱]
۲)تمام و کمال، بدون نقض^[۲]
۳)ادای فرائض و طاعات^[۳]
۱)نیکو گردانیدن^[۴]
۲)احکام واتقان^[۵]
۳)کار نیکو و شایسته کردن، نیکویی در قول و عمل^[۶]
۴)نیکی و احسان کردن، نعمت دادن^[۷]
۵)میانه روی در انفاق^[۸]

۳۳ (۴/۹)

۵۰/۲

وسواس­ها و اجبارها

۶/۳۳ (۹/۵)

۱۳ (۱/۴)

۸۶/۲

۶/۱۳ (۹/۳)

۸۲/۲

در شکل ۱-۴ نمرات آزمودنی­ها برای افسردگی، اضطراب، عاطفه منفی و مثبت در خطوط پایه، طول درمان و پیگیری یک ماهه ارائه شده است. نتایج مربوط به شکل ۱-۴ نشان می­دهد که در طی سنجش­های مکرر، نمرات آزمودنی­ها در افسردگی، اضطراب و عاطفه منفی، کاهش و برای عاطفه مثبت افزایش یافته است.

شکل ۱-۴٫ نمرات آزمودنی­ها در متغیرهای افسردگی، اضطراب، عاطفه منفی و مثبت در خط پایه، طول درمان و پیگیری یک ماهه
در شکل ۲-۴ نمرات آزمودنی­ها در مقیاس سازگاری اجتماعی، پرسشنامه افکار تکرارشونده منفی، مقیاس وسواسی- اجباری یل براون و پرسشنامه نگرانی ایالت پنسیلوانیا در سه مرحله پیش­آزمون، پس­آزمون و پیگیری یک ماهه ارائه شده است. با توجه به شکل ۲-۴ می­توان این گونه نتیجه گرفت که نمرات آزمودنی­ها در این مقیاس­ها در پایان درمان و مرحله پیگیری یک ماهه کاهش یافته است.
شکل ۲-۴٫ نمرات آزمودنی­ها در متغیرهای افکار تکرارشونده منفی، عملکرد کلی، نگرانی و وسواس در پیش­آزمون، پس­آزمون و پیگیری یک­ ماهه
شکل ۲-۴٫ نمرات آزمودنی­ها در متغیرهای افکار تکرارشونده منفی، عملکرد کلی، نگرانی و وسواس در پیش آزمون، پس آزمون و پیگیری یک ماهه

ج) بحث و نتیجه ­گیری مربوط به پژوهش مقدماتی

نتایج این پژوهش موردی شواهد اولیه­ای برای اثربخشی این پروتکل فراهم کرد. افسردگی، اضطراب، عاطفه مثبت، عاطفه منفی، افکار تکرارشونده منفی، عملکرد عمومی، وسواس، نگرانی و شدت علایم اختلال­های اصلی و همراه، آماج­های اصلی درمان محسوب می­شوند. مقایسه نمرات آزمودنی­ها در این متغیرهای آماجی حاکی از این است که درمان فراتشخیصی مبتنی بر افکار تکرارشونده منفی در کاهش شدت علایم اختلال­های اصلی و همراه، اضطراب و افکار تکرارشونده منفی بیشترین تأثیر داشته است. اگرچه این درمان در کاهش سایر متغیرهای آماجی نیز اثر مطلوبی داشته است.
اینگرام^[۲۲۵]، هیز^[۲۲۶] و اسکات^[۲۲۷] (۲۰۰۰) در بررسی سنجش کارایی درمان­های روانشناختی به شش متغیر، اشاره کرده ­اند. آن­ها معتقدند که نتایج پژوهش­های مداخله­ای را باید بر اساس این پنج متغیر بررسی کرد. نتایج پژوهش حاضر نیز بر اساس این پنج متغیر بررسی می­ شود:
۱- اندازه تغییر^[۲۲۸]: با توجه به تشخیص اصلی در پژوهش حاضر، افسردگی، نگرانی و وسواس به عنوان آماج اصلی و عمومی درمان فراتشخیصی مبتنی بر افکار تکرارشونده منفی در نظر گرفته شدند. نتایج پژوهش حاکی از آن است که تغییرات نمرات آزمودنی­ها در این سه آماج به حد معنادار بالینی رسیده است، زیرا نمرات آزمودنی­ها در این متغیرها به زیر خط برش رسیده است (نقطه برش BDI-II، PSWQ و Y-BOCS به ترتیب برابر ۱۳، ۴۷ و ۱۴ است). این مسأله می ­تواند ناشی از کاهش معنادار افکار تکرارشونده منفی به عنوان یک متغیر فرآیندی باشد. از آنجایی که آماج فرآیندی این درمان، افکار تکرارشونده منفی است و از طرفی دیگر این سازه یک عامل بنیادین فراتشخیصی در اختلال­های اضطرابی و افسردگی محسوب می­ شود، می­توان این تغییر معنادار بالینی در آماج­های اصلی درمان را ناشی از تغییر سازه فراتشخیصی در طول درمان قلمداد کرد (مک­اوی و همکاران، ۲۰۰۹؛ منسل و همکاران، ۲۰۰۸، کلارک و تیلور، ۲۰۰۹).
۲- عمومیت تغییر^[۲۲۹]: نتایج پژوهش نشان می­دهد که آزمودنی­ها در پایان درمان در تمامی متغیرهای افسردگی، اضطراب، عاطفه مثبت، عاطفه منفی، افکار تکرارشونده منفی، عملکرد عمومی، وسواس، نگرانی و شدت علایم اختلال­های اصلی و همراه به موفقیت­های درمانی قابل توجهی دست یافتند. در واقع درمان فراتشخیصی مبتنی بر افکار تکرارشونده منفی علاوه بر متغیرهای برآیندی (افسردگی، نگرانی، اضطراب، عاطفه مثبت، عاطفه منفی و وسواس) و متغیر فراتشخیصی فرآیندی (افکار تکرارشونده منفی)، قادر به تغییرات معنادار بالینی در حوزه سازگاری اجتماعی و عملکرد عمومی شده است. این تغییرات همه جانبه در زمینه اختلال­های اصلی و همراه می ­تواند شواهدی بر اثربخشی درمان فراتشخیصی مبتنی بر افکار تکرارشونده منفی در درمان علایم ناهمگون و همزمان اختلال­های اصلی و همراه باشد و در جهت غنی­سازی و رشد اثربخشی پروتکل­های فراتشخیصی پیش رود (دوزوا و همکاران، ۲۰۰۹؛ نورتون و همکاران، ۲۰۰۸).
۳- میزان پذیرش^[۲۳۰]: یکی دیگر از ملاک­های پنج‌گانه برای اثربخشی درمان­های روانشناختی میزان افت مراجعین در طول درمان است. همین‌طور که قبلاً اشاره شد یکی از مشکلات پروتکل­های شناختی رفتاری اختصاصی و لزوم ظهور درمان­های فراتشخیصی، افت مراجعین مبتلا به اختلال­های همایند و همزمان در حوزه اختلال­های هیجانی بود. در واقع، از یک طرف همبودی بالای اختلال­های اضطرابی و افسردگی با هم و از طرفی افزایش افت مراجعین در طول درمان به دلیل همین همبودی، زمینه را برای درمان­های فراتشخیصی فراهم کرد. نتایج پژوهش حاضر هم در جهت ادعای پروتکل­های فراتشخیصی است و همه آزمودنی­ها در طول درمان و مرحله پیگیری یک ماهه روند درمان را بدون ریزش طی کردند و شاید به همین دلیل بتوان درمان فراتشخیصی مبتنی بر افکار تکرارشونده منفی را جزو درمان­هایی تلقی کرد که قابلیت پذیرش بالایی دارند. در واقع این درمان به دلیل ویژگی­های انعطاف­پذیری و مبتنی بر ماژول و تطابق­اش با مشکلات همزمان شناختی، رفتاری و هیجانی، می ­تواند برای مراجع جذابیت داشته باشد.
۴- ایمنی^[۲۳۱]: کاهش درجه­بندی شدت بالینی و افزایش عملکرد و سازگاری آزمودنی­ها می ­تواند شواهدی مبنی بر ایمنی درمان فراتشخیصی مبتنی بر افکار تکرارشونده منفی باشد. در واقع این درمان نه­تنها مشکل جدیدی برای مراجعان ایجاد نکرده است، بلکه شدت علایم مراجعان را هم در تشخیص اصلی و هم در تشخیص­های همراه کاهش داده است و قادر به افزایش عملکرد عمومی و خروج آن­ها از حوزه بالینی شده است.
۵- ثبات دستاوردهای درمان^[۲۳۲]: نتایج یک ماهه پیگیری نشان می­دهد که آزمودنی­ها توانستند نتایج مثبت پایان درمان در آماج­های اصلی را در تشخیص­های اصلی و همراه را تداوم ببخشند.
۲) شناسایی نقص­های پروتکل طراحی شده: هدف اصلی از اجرای مقدماتی پروتکل طراحی شده، شناسایی نقص­های اجرایی پروتکل در موقعیت و فضای بالینی بود. مهم­ترین نقصی که بعد از اجرای پروتکل فراتشخیصی مبتنی بر افکار تکرارشونده در مرجله مقدماتی مشاهد شد، مربوط به مشکل در تفهیم منطق تکنیک­های انعطاف­پذیری توجه (ماژول سوم) و تکنیک­های پذیرش و رها کردن کنترل (ماژول پنجم) بود که در ادامه این نقص­ها و راهبردهای اتخاذ شده برای رفع آن­ها توضیح داده شد.
یکی از مشکلاتی که در هنگام اجرای این پروتکل با آن مواجه شدیم، مربوط به تفهیم منطق تکنیک­های انعطاف­پذیری توجه به ویژه تکنیک آموزش توجه بود. دلیل قانع کننده برای این منظور احتمالاً ریشه در مسائل فرهنگی داشته باشد، چون برای مراجعین سخت است که دست از نشخوار فکری و نگرانی بردارند، چون فکر می­ کنند این افکار به آن­ها کمک می­ کند. بنابراین به راحتی به صورت آگاهانه یا غیر آگاهانه حاضر به کاهش یا قطع افکار تکرارشونده نیستند. بیشتر مراجعین قادر به تشخیص این مسأله نیستند که توجه‌شان بر خودشان،‌ تفکرشان و احساس‌شان قفل شده است و مشکل اصلی و علت تجربه هیجان­های ناخوشایند آن­ها همین است. متأسفانه، معمولاً افراد نسبت به این فرایند آگاهی ندارند و تغییر آن برایشان دشوار است. گاهی مشاهده می­شد که مراجعین هم زمان هم مشغول انجام تکنیک هستند و هم شروع به نشخوار فکری و نگرانی می­ کنند. در طول اجرای مقدماتی پروتکل، مشاهده می­شد که گاهی مراجعین از تکنیک­های توجه آگاهی به عنوان وسیله‌ای برای اجتناب از هیجان‌ها، وسیله‌ای برای کنترل اضطراب یا هراس یا به عنوان وسیله‌ای برای سرکوبی افکار وسواسی استفاده می‌کنند. برای غلبه بر این موانع، سعی شد زیان‌های افکار تکرار شونده منفی مطرح شوند و به مراجعین این آگاهی داده شود که چطور این راهبردها مانع از حل مشکل آن­ها می‌شوند. سپس تلاش شد راهبردهای تعویق افکار تکرار شونده منفی را در کنار تکنیک­های آموزش توجه و توجه آگاهی انفصالی به مراجعین معرفی شود. همچنین بر این نکته تأکید شد که این تکنیک­ها نباید به عنوان راهبرد مقابله‌ای استفاده شود. استفاده از تکنیک­های انعطاف­پذیری توجه به عنوان راهبرد مقابله‌ای سودمند نیست، زیرا آن را به شکلی از اجتناب شناختی یا هیجانی مبدل می‌کند، مانع از پردازش هیجانی می‌شود و باورهای منفی درباره‌ی خطر و پیامدهای افکار و احساس‌ها را تداوم می‌بخشد.
از دیگر مشکلات ایجاد شده در اجرای مقدماتی پروتکل، می­توان به شناسایی باورهای فراشناختی مثبت مربوط به افکار تکرارشونده منفی اشاره کرد. معمولاً مراجعین در شناسایی این باورها اظهار ناتوانی می­کردند. برای رفع این مشکل، راهبرد عدم تناسب افکار تکرارسونده منفی با واقعیت که یک آزمایش رفتاری مورد استفاده قرار گرفت که توضیح آن به طور مفصل در پیوست ۱۱ ارائه شده است.
نقص دیگری که در اجرای مقدماتی پروتکل با آن مواجه بودیم مربوط به ماژول پنجم بود که مراجعین قادر به رها کردن راهبردهای کنترلی ذهن نبودند و گفته­های یکی از مراجعین هم مؤید این مطلب بود: «من آنقدر ذهنم را کنترل کردم و مسائل را پیش ­بینی کرده­ام، به این روز افتادم اگر کنترل نمی­کردم چه بر سر من می­آمد». برای تفهیم منطق درمان سعی شد از استعاره­های دیگری مانند «استعاره ریگ­های روان» و «تمرین عینیت بخشی» (در پیوست ۱۱ به طور کامل آمده است) استفاده شود تا مراجع متقاعد بشود کنترل خود را بر پدیده ­های ناخوشایند ذهنی از جمله افکار، تصاویر و خاطرات ناخوشایند رها کند.
۳) بررسی نظر متخصصین درباره ضریب تطابق جلسات درمانی با پروتکل: در این مرحله، به منظور ارزیابی اجرای پروتکل، جلسات درمانی مربوط به یک بیمار در پژوهش مقدماتی ضبط گردید و به همراه دستورالعمل درمانی گام به گام و مقیاس شناخت درمانی لیهی (به پیوست ۱۲ مراجعه شود)، برای بررسی ضریب تطابق جلسات درمانی با پروتکل، برای استاد راهنما و مشاور و یک فرد متخصص خارج از پژوهش که در این زمینه اطلاعات مناسبی داشتند، فرستاده شد. نتایج این ارزیابی به این شرح بود که نمره این افراد به درمانگر در آیتم­های تعیین دستور جلسه، گرفتن بازخورد، درک و فهم مطالب بیمار، مهارت­ های بین فردی، بکارگیری همکاری و مشارکت مراجع، زمان­بندی و استفاده بهینه از زمان، اکتشاف هدایت شده، تمرکز بر شناخت­ها یا رفتارهای کلیدی، راهبرد ایجاد تغییر، بکاربردن تکنیک­های شناختی رفتاری و تکلیف از ۱۰ نمره ۶/۸ بود. ایرادات وارد شده بیشتر در آیتم زمان­بندی و استفاده بهینه از زمان، تکلیف، درک و فهم مطالب بیمار بود که این موارد یادداشت شدند و در فاز نهایی، یعنی کارآزمایی بالینی برطرف شدند.
به طور خلاصه، نتایج مربوط به ارزیابی متخصصین داخلی و خارجی درباره محتوا و اجرای مقدماتی پروتکل طراحی شده و همچنین پژوهش مقدماتی مربوط به اعتباریابی مقدماتی پروتکل فراتشخیصی مبتنی بر افکار تکرارشونده منفی نشان داد که اولاً محتوای پروتکل طراحی شده از انسجام کافی برخوردار بوده و مبتنی بر درمان­های شناختی رفتاری و سازه افکارتکراشونده منفی بوده است. دوماً، پروتکل طراحی شده بر اساس نظر متخصصین داخلی و خارجی، قابلیت اجرایی دارد. سوماً، نتایج پژوهش مقدماتی نشان می­دهد که پروتکل فراتشخیصی مبتنی بر افکار تکرارشونده از لحاظ کاربردی بودن، از اعتبار اولیه قابل قبولی برخوردار است.

ب) مرحله دوم پژوهش: کارآزمایی بالینی پروتکل طراحی شده

در این قسمت به نتایجی اشاره می­ شود که در مرحله دوم پژوهش حاضر، به دست آمده است. مرحله­ دوم پژوهش به کارآزمایی بالینی پروتکل فراتشخیصی مبتنی بر افکار تکرارشونده منفی مربوط می­ شود. برای بررسی اثربخشی این پروتکل طراحی شده، ۴۵ نمونه انتخاب شده که ملاک­های ورود و خروج پژوهش را کسب کرده بودند به طور تصادفی در سه گروه درمان فراتشخیصی مبتنی بر افکار تکرارشونده منفی، گروه درمان فراتشخیصی بارلو و گروه کنترل (لیست انتظار) گمارده شدند و پروتکل­های درمانی متناظر برای گروه ­های آزمایشی پژوهش ارائه شد. در ذیل نتایج مربوط به فرایند آزمایش­های انجام شده تنظیم شد. در بخش نخست، یافته­های توصیفی مربوط به ویژگی‌های جمعیت­شناختی و متغیرهای تحقیق به تفکیک گروه­ ها ارائه می­ شود. سپس به بررسی سؤال­های پژوهش پرداخته خواهد شد.

ویژگی­های جمعیت­شناختی آزمودنی­های پژوهش

در این بخش، یافته‌های حاصل از آزمون سؤال­های پژوهش به صورت جداول و نمودار ارائه می­گردد. همان‌طور که در فصل سوم توضیح داده شد از بین ۴۵ شرکت­کننده در پژوهش حاضر ۱۵ آزمودنی در گروه درمان فراتشخیصی مبتنی بر افکار تکرارشونده منفی، ۱۵ آزمودنی در گروه درمان فراتشخیصی بارلو و ۱۵ آزمودنی نیز در گروه کنترل لیست انتظار قرار گرفتند. ۲ نفر از آزمودنی­ها در گروه درمان فراتشخیصی مبتنی بر افکار تکرارشونده منفی به علت تغییر در میزان دارو، یکی از آزمودنی­ها در جلسه دوم و دیگری در جلسه سوم درمان از پژوهش خارج گردید. در گروه درمان فراتشخیصی بارلو ۱ نفر از آزمودنی­ها به دلیل فوت پدرش و عزیمت به شهر خود (بنا بر درخواست آزمودنی) پژوهش حاضر را ترک کرد. در گروه کنترل لیست انتظار هم دو آزمودنی که یکی از آن­ها به دلیل تغییر در نوع دارو و دیگری به دلیل نامشخصی از مسیر پژوهش خارج شدند. آزمودنی­ها در هر سه گروه قبل از درمان، پایان درمان و دوره پیگیری دوماهه با ابزارهای پژوهش، مورد ارزیابی قرار گرفتند.
در رابطه با مشخصات جمعیت­شناختی آزمودنی­های مورد پژوهش، در مجموع ۱۹ نفر آزمودنی زن (۵/۴۷ درصد) و ۲۱ نفر آزمودنی مرد (۵/۵۲ درصد) در پژوهش حضور داشتند. میانگین سن آزمودنی­ها ۰۴/۲۱ با انحراف استاندارد ۸۳/۲ بود که دامنه­ سنی از ۱۸ تا ۲۴ را شامل می­شد. در این پژوهش ۹۵ درصد از آزمودنی­ها مجرد بودند. از لحاظ تحصیلات هم تمامی آزمودنی­ها از دانشجویان مقطع لیسانس بودند. جدول ۷-۴ و ۸-۴ فراوانی اختلالات اصلی و همایند اضطرابی و افسردگی در گروه ­های پژوهش را نشان می­ دهند. تشخیص­های اصلی آزمودنی­ها در این پژوهش شامل اختلال اضطراب فراگیر (۷ نفر)، اختلال اضطراب اجتماعی (۹ نفر)، اختلال وسواسی- اجباری (۱۰ نفر)، اختلال افسرده­خویی (۹ نفر) و اختلال افسردگی اساسی (۵ نفر) بود.
جدول ۷-۴٫ فراوانی اختلالات اصلی اضطرابی و افسردگی در هر یک از گروه ­های پژوهش

اختلال اصلی

درمان فراتشخیصی مبتنی بر افکار تکرارشونده منفی
فراوانی

درمان فراتشخیصی بارلو
فراوانی

گروه کنترل
فراوانی

۲

α

سطح خطا

۰۵/۰

۳

مقدار آماره z

۹۶/۱

۴

برآورد واریانس جامعه

۸۱۴/۰

۵

ε

میزان دقت

۱۵/۰

۶

N

اندازه نمونه

۷۴

با توجه به حداقل اندازه نمونه به‌دست‌آمده و به دلیل احتمال عدم برگشت برخی از پرسش‌نامه‌ها, تعداد بیشتری توزیع شد که نهایتاً تعداد ۷۸ مورد جمع‌ آوری گردید.
۳ـ۸٫ روش گردآوری داده‌ها
روش گردآوری داده‌ها و اطلاعات را به‌طور کلی می‌توان به دو بخش تقسیم کرد: روش‌های کتابخانه‌ای، و روش‌های میدانی. روش‌های کتابخانه‌ای، بسته به نوع سند و موضوع تحقیق، ممکن است با بهره گرفتن از فیش یا جدول یا نقشه و کروکی یا فرم‌های شبه‌پرسش‌نامه، یا ترکیبی از همه آنها انجام پذیرد. روش‌های میدانی که از شهرت بیشتری برخوردارند عبارت‌اند از: روش پرسش‌نامه‌ای، روش مصاحبه، روش مشاهده، روش آزمون و روش‌های صوتی و تصویری. هر کدام از این روش‌ها دارای ابزار خاص خود هستند که محقق با به‌کارگیری آنها می‌تواند نسبت به جمع‌ آوری و طبقه‌بندی اطلاعات اقدام کند (حافظ‌نیا، ۱۳۸۵: ۱۶۳ـ۱۶۴).
در تحقیق حاضر از دو روش کتابخانه‌ای و میدانی برای جمع‌ آوری داده‌ها استفاده شده است. در روش کتابخانه‌ای با مطالعه کتب و مقالات، مطالب مربوط به ادبیات موضوع جمع‌ آوری شده و در روش میدانی، با تجزیه و تحلیل پرسش‌نامه‌های توزیع‌شده، داده‌ها گردآوری شده‌اند.

۳ـ۹٫ ابزار جمع‌ آوری داده‌ها
در این پژوهش، برای جمع‌ آوری داده‌های تحقیق از ابزار پرسش‌نامه استفاده شده است. با بهره گرفتن از داده‌های حاصل از پرسش‌نامه یادشده، فرضیه‌های تحقیق مورد ارزیابی و آزمون قرار گرفتند. نمونه پرسش‌نامه این تحقیق در بخش پیوست‌ها آورده شده است.
۳ـ۹ـ۱٫ اجزای پرسش‌نامه
پرسش‌نامه به عنوان یکی از متداول‌ترین ابزار جمع‌ آوری اطلاعات در تحقیقات پیمایشی، عبارت است از مجموعه‌ای از پرسش‌های هدف‌دار که با بهره‌گیری از مقیاس‌های گوناگون، نظر، دیدگاه و بینش یک فرد پاسخگو را مورد سنجش قرار می دهد (خاکی، ۱۳۸۶: ۲۴۲).
در تحقیق حاضر ابزار اصلی سنجش، پرسش‌نامه بوده است که یکی از ابزارهای رایج، دقیق و روشی مستقیم برای کسب داده‌های تحقیق می‌باشد. پرسش‌نامه، مجموعه‌ای از سؤال‌هاست که پاسخ‌دهنده با ملاحظه آنها پاسخ لازم را می‌دهد؛ این پاسخ، داده مورد نیاز پژوهشگر را تشکیل می‌دهد.
اجزای اصلی این پرسش‌نامه عبارت‌اند از: الف) نامه همراه و ب) سؤال‌ها.
الف) نامه همراه: در این قسمت، هدف از گرد‌آوری داده‌ها به وسیله پرسش‌نامه و ضرورت همکاری پاسخ‌دهنده در عرضه داده‌های مورد نیاز بیان می‌شود. در صفحه اول پرسش‌نامه مورد استفاده در این تحقیق، هدف فوق برآورده شده است؛ بدین ترتیب که ابتدا ضمن معرفی تحقیق، هدف از انجام تحقیق بیان شده است.
ب) سؤال‌ها: اولین قدم در تعیین نوع سؤال‌های پرسش‌نامه، مشخص کردن متغیرهای پژوهش است. پس از آن محقق می‌تواند در مورد نوع سؤال‌هایی که می‌تواند متغیرها را اندازه‌گیری کند، تصمیم بگیرد. سؤال‌های مورد استفاده در پرسش‌نامه حاضر، سؤال بسته‌ ـ پاسخ است. این نوع سؤال‌ها، مجموعه‌ای از گزینه‌ها را ارائه می‌دهند تا پاسخ‌دهنده از میان آنها یکی را انتخاب کند. مزیت عمده سؤال‌های بسته ـ پاسخ در استخراج و تجزیه و تحلیل آسان و سریع داده‌ها است.
طیف مورد استفاده در پرسش‌نامه‌ها، طیف لیکرت بوده و نحوه چیدمان سؤالات پرسش‌نامه‌ها برای سنجش متغیرهای تحقیق، به صورت زیر می‌باشد:
جدول ۳ـ۳٫ نحوه چیدمان سؤالات پرسش‌نامه‌ها برای سنجش متغیرهای تحقیق

عامل مورد مطالعه

پرسش‌نامه شماره ۱

پرسش‌نامه شماره ۲