همان‌طور که در فصل پیش آمد امام علی (ع) نیز اگرچه همه فعالیت‌های مفید اقتصادی اعم از صنعت، تجارت، خدمات و کشاورزی را مورد تشویق قرار داده‌اند (ری شهری، ۱۳۸۲)، اما برای کشاورزی اهمیت ویژه‌ای قائل شدند و مردم قریش را به کاستن از دام‌پروری و افزودن به کشاورزی توصیه می‌کردند. (یا مَعشَرَ قُرَیشٍ إنَّکم تُحِبِّوُنَ الماشِیهَ فَأقِلُّوُا مِنها فَإنَّکم بِأقلِّ الأرضِ مَطراً، وَاحرَثُوا فَإنَّ الحَرثَ مُبارَک، وَأکثِرُوا فیهِ مِنَ الجَماجِمِ) (البیهقی، ۱۴۱۴ ق، ج ۶، ص ۲۲۹)

از آن جایی که تعداد قابل توجهی از مردم کشورمان در مناطق روستایی مشغول به کشاورزی هستند، حمایت از این بخش، تأثیر زیادی در بهبود وضعیت محرومین این مناطق خواهد گذاشت. افزایش سرمایه‌گذاری و در نتیجه، افزایش رشد اقتصادی بخش کشاورزی (در صورت بهبود توزیع منافع این رشد) می‌تواند بر کاهش فقر مناطق روستایی تأثیر خوبی بگذارد. بدیهی است که تزریق سرمایه به بخش کشاورزی در صورت هدفمندی برای اقشار فقیر و آسیب‌پذیر، بایستی به صورت ویژه در سیاست‌های توسعه سرمایه‌گذاری کشاورزی مورد توجه قرار بگیرد.
به‌کارگیری فناوری پیشرفته و نهاده‌های جدید، ابزاری مناسب در جهت توسعه کشاورزی است که نباید از آن غافل بود. استفاده از تکنولوژی‌های به روز موجب تقویت بخش کشاورزی شده و امکان رقابت با سایر تولید کنندگان در بازار جهانی را به کشاورزان داخلی می‌دهد. اما باید توجه داشت که در بعضی روستاها صرفاً زراعت نمی‌تواند اشتغال کافی و بهره‌ور ایجاد نماید (ظرفیت زمین نیز محدود است) بدین جهت باید به ایجاد اشتغال سودآور غیر زراعی نیز پرداخت تا تفاوت درآمد شهرنشینان و روستانشینان و بیکاری در روستا افزایش نیابد.
تضمین درآمد مناسب برای خانوارهای کشاورز، نه تنها برای فقرزدایی، بلکه جهت حفظ و بقای نیروی کار در روستاها و کند نمودن جریان شهرگرایی مفید و مهم تلقی می‌شود. البته توسعه روستاها و حل مشکلات در زمینه‌های آموزشی، بهداشت و حمل و نقل نیز در کاهش مهاجرت روستاییان به شهرها مؤثر است.
یکی از عوامل مهمی که باعث عدم تحقق اهداف توسعه کشاورزی و افزایش تولید و درآمد کشاورزان در کشورهای در حال توسعه می‌شود نارسایی سیستم بازاریابی محصولات کشاورزی است (میرزاجانی، ۱۳۹۱). امروزه در اکثر کشورهای پیشرفته، بازاریابی محصولات کشاورزی به عنوان یکی از بخش‌های عمده اقتصاد به شمار می‌آید. با توجه به شرایط کنونی جهان، تولید از شکل سنتی خارج شده و تولید برای فروش در بازار یکی از هدف‌های اصلی تولید کنندگان است. در این راستا بازاریابی محصولات کشاورزی به دلیل ویژگی‌های خاص این محصولات مثل فساد پذیری، فصلی بودن، هزینه بالای تولید، حضور دلالان و واسطه‌های فراوان و … اهمیت خاصی پیدا می‌کند. لذا فراهم نمودن بازار مناسب برای فروش محصولات کشاورزی از دیگر اقداماتی است که دولت باید برای توسعه کشاورزی به آن مبادرت کند.
برای افزایش رشد اقتصادی و بالا رفتن بهره‌وری در بخش کشاورزی می‌بایست نیروی کار ماهر و تحصیل‌کرده را به این بخش هدایت کرد تا بتوانند با بهره‌گیری از تجربیات نیروی کار مسن روش‌های مدرن و به روز دنیا را در این بخش به کار بندند. البته این امر در بلندمدت و با ایجاد شرایط لازم برای حضور جوانان تحصیل‌کرده میسر خواهد شد.
۵-۴-۱-۳- گسترش تجارت
بیشتر اقتصاددانان معتقدند که تجارت، موتور توسعه در جوامع امروزی است. آنان ادعا می‌کنند که تجارت بین‌الملل امکان بهره‌گیری از توانمندی‌های اقتصادی بالقوه را، با توجه به مزیت‌های نسبی موجود و قابل خلق، به وجود می‌آورد و علائم روشنی را برای سرمایه‌گذاری در طرح‌های اقتصادی سودآور و قابل رقابت در عرصه جهانی پدیدار می‌سازد. همچنین تجارت بین‌الملل با باز بودن اقتصاد، نرخ رشد اقتصاد را از طریق دسترسی به بازارهای خارجی، تکنولوژی و منابع تحت تأثیر قرار می‌دهد. (فرهادی، ۱۳۸۹)
با توجه به نقش کلیدی تجارت در هدایت برنامه‌های توسعه اقتصادی و کمک آن به روند جهانی شدن و همچنین اهتمامی که امیرالمؤمنین (ع) در دوران حکومتشان به توسعه تجارت داشتند و می‌فرمودند: «اِتَّجِرُوا بارِک اللّهُ لَکُم. فَإِنِّی قَدْ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ ص یَقُولُ الرِّزْقُ عَشَرَهُ أَجْزَاءٍ تِسْعَهُ أَجْزَاءٍ فِی التِّجَارَهِ وَ وَاحِدَهٌ فِی غَیْرِهَا» (ابن فهد حلی، ۱۳۸۱، ج ۱، ص ۷۶) لازم است توجه ویژه‌ای به آن بشود.
تجارت می‌تواند ابزار قدرتمندی برای اشتغال زایی و کاهش فقر باشد و در غالب اوقات این کار را انجام می‌دهد. اما بعضی از اوقات ممکن است موجب از بین رفتن مشاغلی شود که اگر تدابیر لازم صورت نگیرد می‌تواند بر میزان فقر جامعه بیفزاید. در هر صورت این اجماع وجود دارد که پیش شرط اساسی برای کاهش پایدار فقر، رشد اقتصادی سریع است و رژیم تجاری شفاف و باز، زمینه رشد پایدار و گسترده را فراهم می‌کند. بنابراین در میان مدت، اصلاح تجاری دارای نقش مهمی در کاهش فقر از طریق تأثیر بر نرخ و الگوی بخشی رشد است. در کوتاه‌مدت، اصلاح تجاری می‌تواند دارای اثرات توزیعی مجددی بر درآمد باشد که می‌تواند به فقرا صدمه بزند، چون فقرا یا شبه فقرا برای حمایت از خود طی دوران سختی اقتصادی دارای توان کمتری هستند و در مقایسه با سایر بخش‌های جامعه، کمتر قادر هستند هزینه‌های ناشی از تعدیل اقتصادی را تحمل کنند.
ابهام در مورد رابطه تجارت و فقر تا حدی ناشی از ناهمگنی فقر است. دلایل بسیاری برای فقیر بودن وجود دارد. حتی خانوارهای فقیر تفاوت‌های زیادی با یکدیگر دارند. لذا بخش مهم هر تحلیلی باید ویژگی‌های متفاوت فقرا شامل اطلاعات مربوط به مصرف، فعالیت‌های شغلی و تولید فقر را شناسایی کند. همچنین نوع اصلاحات تجاری و محیط اقتصادی نیز باید بررسی شود. در عین حال تعمیم نتایج موردی به تمامی کشورها غلط است.
به هر حال تولیدکننده‌ها و کارکنان آن‌ها با رقابت جدیدی که در نتیجه کاهش موانع ایجاد می‌شود، مواجه می‌شوند. تعدادی با افزایش توان رقابتی خود، نجات می‌یابند و تعدادی از بین می‌روند. تعدادی خود را سریعاً منطبق می‌کنند (مثلاً با پیدا کردن شغل‌های جدید) و تعدادی دیرتر. اختصاصاً بعضی کشورها، در تطبیق خود موفق‌ترند تا بقیه. و علت آن این است که آن‌ها سیاست‌ها تطبیقی کارآمدتری دارند. آن‌هایی که این سیاست‌ها را ندارند فرصت‌ها را از دست می‌دهند چون رشدی که تجارت به اقتصاد می‌دهد باعث ایجاد منابعی می‌شود که می‌تواند روند انطباق را بسیار ساده کند.
یک راه حل برای این مشکل گسترش تدریجی است. باید به کشورها زمان لازم جهت انطباق داده شود. قوانین موافقت نامه‌ها باید به صورتی باشد که به کشورها اجازه دهد که پیش بینی‌های لازم در مقابل واردات را، با رعایت مقررات لازمه، انجام دهند. باید شرایط را طوری مهیا کرد که وقتی کشوری احساس می‌کند که تطبیق انجام پذیر نیست بتواند با ایجاد بخش مناسبی در بازار خود، تقاضاهای ثابتی را به وجود آورد.
برخی برای فائق آمدن بر این مشکلات، به کار بستن سیاست‌های مکملی چون زیرساخت سازی در بازار، توسعه بازارهای اعتباری و کمک به فقرا برای ایجاد و حفظ بازار را برای کارکرد بهتر بازارها پیشنهاد کرده‌اند. (میر جلیلی، ۱۳۸۸)
برخی دیگر گفته‌اند ارائه برنامه‌هایی در زمینه آموزش مجدد و کاریابی برای نیروی بیکار شده و نیز حمایت‌های مالی از آن‌ها در خلال این دوران ضرورت خواهد داشت. (حسن‌زاده، ۱۳۸۷)
راه دیگری نیز وجود دارد و آن حمایت از صنایع داخلی است که البته این امر گران تمام می‌شود چون قیمت‌ها را افزایش می‌دهد و بی‌کفایتی را تشویق می‌کند. لذا باید سیاست‌هایی مثل قرار دادن مالیات برای کاهش دستمزدها اتخاذ کرد.
در خصوص صادرات توجه به این نکته ضروری است که بخش‌های صادراتی بسته به میزان کاربری و مهارت‌بری و پیوندهای پسین و پیشینشان با بخش‌های دیگر آثار متفاوتی بر اشتغال‌زایی و در نهایت کاهش فقر دارند. هر چه فعالیت‌های صادراتی کاربرتر و مبتنی بر مهارت‌های علمی و فنی پایین‌تر باشند مانند بخش مهمی از صادرات چین، هند و پاکستان، بر کاهش فقر تأثیر بیشتری دارد. در غیر این صورت، این تأثیر حداقل و دوگانگی اجتماعی از محل افزایش صادرات جزیره‌ای با دستمزدهای بالا برای نیروی کار شاغل با مهارت فنی بالا در آن، بیشتر می‌شود. سازوکاری که از طریق توسعه صادرات موجب کاهش فقر می‌شود، به شرط کاربر بودن آن است و چنین صادراتی موجب تولید و سرمایه‌گذاری با ضریب تکاثری درآمدی و اشتغال‌زایی بیشتر می‌شود. با این صادرات تقاضا برای نیروی کار بیشتر می‌شود و نه تنها درآمدهای اولیه نیروی کار شاغل در این بخش افزایش می‌یابد، بلکه با افزایش دستمزدهای چنین شاغلانی در گذر زمان، توزیع درآمد نیز بهتر می‌شود. به این صورت، هم فقر مطلق کاهش می‌یابد و هم فقر نسبی.
معمولاً انتظار بر این است که فعالیت‌های بازرگانی به مثابه روزنه‌ای برای مازاد تولید عمل کند و از این طریق موجب فروش کالای مازاد بر نیاز داخلی در بازارهای خارجی شود. به این اعتبار، در حالی که زمانی فعالیت‌های بازرگانی به عنوان زائده‌ای بر فعالیت‌های تولیدی تلقی و با ارزیابی منفی مواجه می‌شد، بخشی از اقتصاددانان به‌درستی از اهمیت آن در رشد و گسترش فعالیت‌های صادراتی یاد می‌کردند. امروزه دیگر نمی‌توان از نقش بسیار مهم بازاریابی و آشنایی با کانال‌های بازاریابی بین‌المللی به عنوان یکی از اجزای فعالیت‌های بازرگانی در نفوذ به بازارهای بین‌المللی نام نبرد. از این منظر، بدیهی است هر چه بازرگانی و تجارت اقتصاد کشوری قوی‌تر باشد، بخش تولید آن اقتصاد، فرصت‌های بیشتری برای حضور در بازارهای خارجی پیدا می‌کند و در نتیجه با رشد اقتصادی بیشتر امکان اشتغال‌زایی نیز بیشتر می‌شود.
در مورد تأثیر تجارت بر وضعیت فقر ایران برخی بر این عقیده‌اند که افزایش همگرایی اقتصاد ایران به سوی اقتصاد جهانی علی‌رغم کاهش شکاف فقر در میان خانوارهای شهری بر خانوارهای روستایی، اثر نامطلوب دارد (موسوی و همکاران، ۱۳۸۷). از این رو مطلوب است که الگوهای مطالعه فقر در میان خانوارهای شهری و روستایی به صورت تفکیکی مورد استفاده قرار گیرد.
بنابراین حضور بیشتر ایران در عرصه جهانی در بلندمدت درصد افراد فقیر را کاهش خواهد داد. اما از آن جایی که گسترش تجارت در عین این‌که از فقر می‌کاهد ممکن است منجر به نابرابری درآمدها شود (میر جلیلی، ۱۳۸۸)، باید به تدریج انجام شود و لوازم آن مهیا شود، به خصوص در شرایط کنونی که کشورمان با تحریم‌های زیادی روبرو است، و شاید نتواند به صورت دلخواه و ایده آل این سیاست را دنبال کند.
۵-۴-۲- راه‌کارهایی با رویکرد فرهنگ‌سازی و آموزش
در حوزه مسائل فقرزدایی، تحولات فرهنگی جامعه از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. شاخص‌های فرهنگی می‌تواند هم به عنوان عاملی درون زا و هم عاملی برون زا از طریق تأثیر بر عوامل تولید و توزیع و حتی الگوی مصرف در جامعه به طور ویژه بر شاخص‌های اقتصادی تأثیر گذار باشد. بررسی تحولات اقتصادی بدون توجه به مقوله توسعه فرهنگی امکان‌پذیر نیست.
در تعریف فرهنگ این طور گفته‌اند: «فرهنگ را می‌توان مجموعه‌ای از ارزش‌ها، سنت‌ها، آداب و رسوم دانست که در خدمت تعیین هویت و به هم پیوستن یک گروه است» (تراسبی، ۱۳۸۵). پس تا زمانی که آداب و رسوم غلط از فرهنگ ما زدوده نشود و ارزش‌های ناب اسلامی در زمینه‌های گوناگون اقتصادی فرهنگ‌سازی نشود ما نمی‌توانیم توقع داشته باشیم مشکلات اقتصادی چون فقر را از جامعه ریشه‌کن کنیم.
«فقر فرهنگی» از عمده‌ترین عواملی است که جوانان را وادار به بزه‌کاری می‌کند. در مناطق محروم جامعه، فقر فرهنگی و تربیتی موجب شده است تا جوانان به ضد ارزش‌ها روی آورند و دچار اعمال خلاف قانون شوند.
مهم‌ترین شاخصه فقر فرهنگی جهل و نادانی است. زیرا تا کسی از شناخت و آگاهی لازم و صحیح نسبت به هستی، جامعه و انسان برخوردار نباشد، به طور طبیعی قادر نخواهد بود، تغییر و تحولی در اوضاع زندگی خود ایجاد نماید. علی (ع) علم و آگاهی انسان را اصل و ریشه هر خیر و جهل و نادانی را اصل و ریشه هر شری می‌داند «الْعِلْمُ أَصْلُ کلِ خَیر، الْجَهْلُ أَصْلُ کلِ شَر»(تمیمی، ۱۴۱۰ ق، ص ۴۸) بنابراین مبارزه با جهل و نادانی درواقع مبارزه با فقر فرهنگی به حساب می‌آید.
اعتلای فرهنگی و سطح آگاهی‌ها و شناخت مردم در یک کشور یکی از شاخص‌های توسعه انسانی در جهان است. این شاخص نه تنها در رشد اقتصادی عاملی تعیین کننده است، بلکه خود نیز موضوعیت دارد. یعنی هرگاه کشوری از رشد اقتصادی بالا بهره گیرد، ولی شمار بی‌سوادانش بسیار باشد، توسعه یافته شمرده نمی‌شود. به این جهت اسلام بر دانش و فراگیری آن تأکید فراوان کرده است. مطالعه سیره عملی پیامبر اعظم (ص) هم در صدر اسلام نشان دهنده اهمیت این موضوع است که آن حضرت (ص) پس از جنگ بدر مقرر داشت اسیرانی که توان پرداخت فدیه را ندارند، در برابر آموزش خواندن و نوشتن به ده مسلمان آزاد شوند. اعزام دو تن برای آموختن شیوه استفاده از منجنیق نشان دهنده توجه پیامبر اعظم (ص) به این مهم است. در فرهنگ اسلامی در کنار دانش، به مسأله خرد نیز توجه بسیار شده است. در منابع روایی تحت عنوان «کتاب عقل و جهل» درباره ارزش خرد و دعوت انسان‌ها به تعقل و تفکر روایات فراوانی به چشم می‌خورد. این روایات عقل را پیامبر باطنی و وسیله عبادت خداوند متعال و رسیدن به بهشت شمرده‌اند. بنابراین بالا بردن شناخت، علم و آگاهی، همچنین تقویت قوه عاقله و خرد انسان مهم‌ترین راه‌کار مقابله با فقر فرهنگی به حساب می‌آید به گونه‌ای که یکی از کل کمالات انسان «التَّفَقُه فِی الدّین» شناخت ژرف و عمیق در دین به حساب آمده است.
ریشه بسیاری از مسائل اقتصادی-اجتماعی، فقر فرهنگی از نوع دینی است چرا که ما از دین فاصله گرفته‌ایم و هرچه این فاصله بیشتر شود مشکلات ما نیز بیشتر خواهد شد. ما در کشورهای غربی شاهد مسائل و معضلات اجتماعی در سطوح بالا هستیم چراکه آن‌ها از معارف الهی فاصله گرفته‌اند و تصور می‌کنند بدون دین زندگی راحت‌تری خواهند داشت در صورتی که نبود دین در زندگی بسیاری از مشکلات را سبب می‌شود.
به عبارت ساده‌تر آنچه محرومیت‌ها را در جامعه سبب شده و هر روز دامنه آن را گسترده‌تر می‌سازد، قبل از آن‌که ریشه در مسائل اقتصادی داشته باشد، ریشه در بینش‌ها، باورها، برداشت‌ها و ارزش‌های فرهنگی جامعه دارد؛ از این رو، راه حل آن، تغییر باورهای غلط و از بین بردن فرهنگ جاهلیت اشرافی در جوامع است.
اولین اثر عملی این اعتقاد در تقسیم مساوی امکانات، مسئولیت‌ها و بیت‌المال بین افراد است. وقتی به امام علی (ع) اعتراض می‌شود که چگونه میان افراد به ظاهر صاحب نفوذ و جاه و مقام با افراد عادی و به دور از هر نوع عنوان اجتماعی تساوی قائل است، حضرت به تبیین خط مشی خود پرداخته، می‌گوید: لَوْ کانَ الْمَالُ لِی لَسَوَّیتُ بَینَهُمْ-فَکیفَ وَ إِنَّمَا الْمَالُ مَالُ اللَّه «اگر بیت‌المال حتی مال شخصی خود من بود باز آن را به طور مساوی بین افراد تقسیم می‌کردم، در حالی که این مال، مالِ خداست.» (صبحی صالح، ۱۴۱۴ ق، ص ۱۸۳)
در راستای تقویت چنین فرهنگی امام (ع) در هر فرصت مناسبی، در جهت زدودن ارزش‌های جاهلی که در قالب دنیازدگی و حب به جاه و مقام ظاهر می‌گردد، به مذمت دنیاپرستی و ترغیب و تشویق مردم به سمت آخرت‌گرایی و توجّه به محرومیت‌زدایی و اسیر نشدن به هوا و هوس‌ها می‌پردازد.
حضرت با توجّه به این نکته مهم که آنچه می‌تواند راه شیطان را سد کند و نظام طبقاتی را در جامعه از میان ببرد، تغییر دادن باورها به سویی است که در آن اخیار به جای اشرار، انسان‌های صالح به جای انسان‌های بدکردار، انسان‌های آزاده به جای انسان‌هایی که بنده زر و سیم هستند، و انسان‌های بخشنده و کریم به جای انسان‌های بخیل و لئیم پرورش یابند.
حال می‌خواهیم راه‌کارهایی اجرایی جهت ایجاد فرهنگ و آموزش اقتصادی اسلامی ایرانی - در زمینه آیین تولید و الگوی مصرف- ارائه دهیم:
۵-۴-۲-۱- احیای مساجد
مسجد از صدر اسلام محل تعامل و ارتباطات جامعه اسلامی بوده و علاوه بر کارکرد عبادی، کارکردهای دیگری مانند فرهنگی، اجتماعی، سیاسی، آموزشی و تربیتی داشته است، و با توجه به مقتضیات زمان حاضر کارکردهای دیگری مانند کارکرد رسانه‌ای و کارکرد اقتصادی نیز می‌توان برای آن متصور بود. ولی مساجد کنونی به دلیل رکود و ضعف و نقصان در بعضی از این کارکردها، نتوانسته‌اند به جایگاه شایسته‌ای در جامعه اسلامی برسند و با بسیاری از مردم ارتباط و تعامل سازنده و مثبت داشته باشند و به نیازمندی‌های مردم پاسخ مناسب ارائه دهند. بنابراین مهم‌ترین مسأله در میان مسائل موجود مساجد، تبیین نشدن کارکردهای مسجد طراز اسلامی و کاستی در کارکردهای کنونی مساجد است که به نظر می‌رسد قبل از هر اقدامی باید به تبیین درست آن‌ها و مشخص کردن راه‌کارهای به فعلیت رساندن این کارکردها پرداخت.
الف) جایگاه مسجد در جامعه اسلامی
کلیسا، کنیسه، آتشکده، دیر، صومعه و خانقاه، واژه‌هایی هستند که در بررسی تاریخ ادیان و فرق همواره به چشم می‌آیند. دلیل اهمیت و ماندگاری این مراکز در تاریخ، تأثیرگذاری و نقش انکار نشدنی آن‌ها در حرکت‌های اجتماعی و فرهنگی است. اگر نگاهی به کتاب‌های تاریخی بیندازیم، می‌بینیم که گردهمایی‌های مذهبی و دینی، یکی از شاخص‌ترین مؤلفه‌های مشترک میان همه ادیان و فرقه‌هاست؛ حتی بت‌پرست‌ها هم مکانی داشته‌اند که در آن جمع می‌شده‌اند و عبادت می‌کرده‌اند.

• تکنیک ارزیابی ارزش کسب‌و‌کار

۳-۸-۲۶- برنامه پیاده‌سازی و گذار [۳۳]
برنامه پیاده‌سازی و گذار در مراحل E و F توسعه می‌یابد و یک زمان‌بندی برای پیاده‌سازی راه‌حل توصیف شده توسط یک معماری گذار، فراهم می‌کند. برنامه پیاده‌سازی و گذار شامل زمان‌بندی، هزینه، منابع، مزایا و مراحل مهم پیاده‌سازی می‌باشد.

محتویات متداول در یک برنامه پیاده‌سازی و گذار به شرح زیر است:

• راهبرد پیاده‌سازی و گذار:

• جهت‌گیری راهبردی

• روش ترتیب‌بندی پیاده‌سازی

• تعامل با چارچوب‌های مدیریت دیگر:

• رویکرد همراستایی برنامه‌ریزی کسب‌و‌کار و معماری

• رویکرد یکپارچه‌سازی تلاش‌های معماری

• رویکرد مدیریت پرتفولیو/پروژه و معماری

• رویکرد همراستایی مدیریت عملیات و معماری

• منشور پروژه:

• قابلیت‌هایی توسط پروژه تحویل می‌شود.

• بسته‌های کاری که شامل می شود.

• ارزش کسب‌و‌کار

• ریسک، مسائل، مفروضات، وابستگی‌ها

• برنامه پیاده‌سازی :

• مرحله و جریان کاری تفکیکی از تلاش پیاده‌سازی

• اختصاص بسته‌های کار به مرحله و جریان کاری

• مراحل مهم و برنامه زمان‌بندی

• ساختار شکست کار

• هزینه‌ها و نیازمندی‌های منابع

۳-۸-۲۷- معماری گذار [۳۳]
یک یا چند معماری‌ گذار به عنوان خروجی مرحله‌ی E تعریف می‌شود. معماری گذار، سازمان را در وضعیت‌های رشد که منعکس کننده دوران گذار است و بین معماری مبدأ و مقصد قرار می‌گیرد، نشان می‌دهد. معماری‌های گذار استفاده می‌شوند تا با نشان دادن ارزش کسب‌و‌کار در هر مرحله، اجازه دهند که بسته‌های کاری و پروژه‌هایی منحصر به فرد در قالب برنامه‌ها و پرتفولیوهای مدیریت شده، گروه‌بندی شوند.
نوعاً مطالب زیر در یک معماری گذار هستند:

• پرتفولیوی فرصت :

- شکاف‌ها، راه ‌حل ‌ها و ارزیابی وابستگی تلفیق‌شده
- توصیف فرصت
- ارزیابی سود
- قابلیت‌ها و افزایش قابلیت
- نیازمندی‌های موجودیت سازمان و قابلیت همکاری

• پرتفولیوی بسته کاری:

- شرح بسته کار (نام، توضیحات، اهداف، اقلام قابل تحویل)
- نیازمندی‌های عملکردی
- وابستگی‌ها
- ارتباط با فرصت
- ارتباط با سند تعریف معماری و توصیف نیازمندی‌های معماری

• مراحل مهم معماری و معماری‌های گذار مراحل مهم:

- تعریف حالت‌های گذار
- معماری کسب‌و‌کار برای هر حالت گذار

پس با توجه به این تعریف –که در میان علماء شهرت دارد- اگر عیوب ظاهری شخص بدون قصد تنقیص بیان گردد، غیبت شمرده نمی شود، مثلا انسان عیوب کسی را جهت معالجه برای پزشک مربوطه باز گو کند.

تعریف دوم:
« انسان مردم را متوجه عیوب کسی بکند که او دوست ندارد درباره اش چنین کاری انجام شود وگوینده هدفش تحقیر وتوهین نسبت به غیبت شونده باشد».^[۴۳]
این تعریف کامل تر و بهتر است. زیرا عمومیت وگستردگی بیشتری از تعریف اول دارد. دراولی غیبت خصوص ذکر زبانی است، لکن دومی شامل زبان واشاره و حکایت و مانند آن نیز می شود.
نظریه شیخ انصاری:
غیبت آن است که انسان پشت سر کسی عیبی را که پنهان است، بیان کند.^[۴۴]
.۱٫۲٫۳۳ نظریه مرحوم نراقی:
«غیبت آن است که از دیگری به آنچه که کراهت دارد و برایش ناخوشایند است، یاد شود و فرقی ندارد آنچه که گفته می شود مربوط به نقص بدنی، اخلاقی یا راجع به نحوه گفتارش، رفتارش که مربوط به دین و دنیای اوست، باشد؛ حتی اگر آن نقص بیان شده در مورد لباس، خانه یا مرکب او باشد، نیز غیبت محسوب می گردد»^[۴۵].
شیخ انصاری هم، علاوه بر نظریه فوق، این نظریه را مورد تأیید قرار داده و قائل شده است که آن موافق اخبار ائمه(ع) و اجماع علما می باشد.
۳٫۱٫۲٫۴ نظریه آیه الله خویی:
” کشف ما ستره الله علیه” غیبت به معنای آشکار کردن آنچه خداوند پوشانده است می باشد.
از میان تعریف‌های موجود کدام تعریف پذیرفتنی است؟ به نظر می رسد با توجه به این که شارع مقدس، خود تعریفی برای غیبت ارائه نداده است برای کشف معنای آن باید به عرف زمان صدور مراجعه کرد. تعاریف ارائه شده توسط کتاب‌های لغت و آنچه از سوی برخی از فقهاء ارائه شده است با یکدیگر مطابقت ندارد. کتاب‌های لغت، غیبت را مختص به بیان عیب و یا نقص می دانند اما تعاریف برخی از فقهاء (از جمله شیخ انصاری) موضوع غیبت را اعم از عیب و نقص می دانند. یعنی هر چیزی که متکلم درباره شخص غایب بیان می کند( چه بیان خوبی باشد و چه بیان زشتی و عیب) و شخص در صورت آگاهی، ناراحت می شود. چنانکه ملاحظه می شود تعریف دوم نسبت به تعریف اول، حداکثر به شمار می رود و موارد بیشتری را شامل می شود. در اینگونه موارد شک میان اقل و اکثر مطرح می گردد. در واقع نمی دانیم که غیبت به معنای اول حرام است یا به معنای دوم. اصالت البرائت به ما می گوید که نسبت به حرمت اکثر می توانیم برائت را جاری کنیم. پس غیبتی که موضوع حرمت است تنها بیان عیب و زشتی شخص در غیاب اوست^[۴۶].
بنابراین تعریف غیبت به معنای آشکار کردن آنچه خداوند پوشانده است. بهترین تعریف از میان همه تعاریف غیبت می باشد.
ادله حرمت غیبت:
قرآن
خداوند متعال در قرآن کریم درباره زشتی و قبح غیبت می فرماید:
«ولا یغتب بعضکم بعضاً أیحب احدکم ان یاکل لحم اخیه میتاً فکرهتموه واتقوا الله إنّ الله توّاب رحیم»^[۴۷]،
« و هیچ یک از شما دیگری را غیبت نکند، آیا کسی از شما دوست دارد،که گوشت برادر مرده خود را بخورد،(به یقین) همه شما از این امر کراهت دارید، تقوای الهی پیشه کنید که خداوند بسیار توبه پذیر و مهربان است».
در این آیه کریمه آبروی مومن با لحم(گوشت) تشبیه شده است، همچنان که به آبروی مومن با بی احترامی نقص وارد می شود به گوشت نیز با خوردن آن نقص وارد می گردد و این که غیبت کردن با اکل(خوردن) تشبیه شده است، به علت لذت بردن از غیبت کردن و خوردن گوشت می باشد^[۴۸].
برای اثبات حرمت غیبت کردن با توجه به این آیه کریمه در نظر گرفتن این نکات لازم وضروری می باشد:
۱- صیغه نهی ظهور در حرمت دارد و “لایغتب” در این آیه کریمه صیغه نهی است، که ظهور در حرمت دارد.
۲- شخص غیبت کننده در آیه کریمه به خورنده لحم میت ( گوشت مردار) تشیبه شده است و خوردن لحم میت( گوشت مردار) حرام است. بنایراین غیبت حرام می باشد و این که خوردن گوشت مردار نشان از درندگی دارد، همین قدر هم برای اثبات حرمت غیبت کردن کفایت می کند^[۴۹].
خداوند متعال در قرآن کریم درباره زشتی عیب جویی و غیبت می فرماید:
«ویلٌ لکلِّ همزه لمزه»، ^[۵۰]
«وای برهر عیب جوی مسخره کننده ای».
ویل چه به معنای کنایه توبیخ و سرزنش باشد و چه به نام جایگاهی در جهنم باشد، دلالت بر تهدید و تقبیح این عمل می کند، که انسان در پی عیب جویی و سرزنش دیگران باشد.
همزه و لمزه به معنای کثرت سرزنش و طعن از دیگری به غیر حق می باشد چه در غیاب یا حضور او و چه با زبان یا غیر زبان باشد و غیبت به معنای کشف ما ستره الله علیه است، که بین این دو عنوان عموم و خصوص من وجه می باشد^[۵۱]پس شامل برخی از موارد غیبت می شود.
روایات:
از رسول اکرم (ص) نقل شده است :
“کسی که غیبت مسلمانی را بکند، روزه اش باطل می شود و وضویش باطل می شود و روز قیامت در حالی می آید، که از دهانش بویی متعفن تر از مردار بیرون می آید، که اهل قیامت از آن بو رنج می برند.”^[۵۲]
ابوذر می گوید به رسول خدا(ص) گفتم: غیبت چیست ؟ فرمود: “برادرت را به آنچه دوست ندارد یاد کنی.
گفتم ای رسول خدا اگر آنچه ( خصلتی ) که می گوییم در او باشد چه ؟ فرمود: بدان ، اگر آنچه را که در او هست یاد کنی ( بگویی ) غیبت او را کردی ، و اگر آنچه را که در او نباشد یاد کنی، پس به او بهتان ( تهمت ) زدی".
از امام صادق (ع) نقل شده است:
“خداوند خانه ای را که در آن گوشت وجود دارد، دشمن می دارد. به امام عرض کردند که ما گوشت را دوست داریم و خانه هایمان از آن خالی نیست. حضرت فرمود: خانه گوشت، خانه ای است که در آن گوشت مردم با غیبت، خورده می شود.” ^[۵۳]
حرمت استماع غیبت:
در مورد حرمت شنیدن غیبت، ادعا شده است که فریقین(شیعه وسنی) بدون اختلاف آن را حرام می دانند^[۵۴].
روایتی که بر حرمت شنیدن غیبت نقل شده است، از این قرار می باشد:
^“شنونده غیبت یکی از دو غیبت کننده می باشد. ^"[۵۵]
در غیبت، گوینده با گفتار، و شنونده با شنیدن خود، راز دیگری را فاش می کنند و منشأ نشر عمل زشت می شوند، البته گوش کردن هرچیز دو حالت دارد:
۱) یا شنیدن (سماع) است؛ بدین معنا که چیزی ناخودآگاه به گوش کسی می رسد، بدون این که او خواسته باشد به آن گوش فرادهد.
۲) یا گوش دادن (استماع) است؛ یعنی شخص به طور کامل توجه کند و آن چه را می شنود، به ذهن خود بسپارد.^[۵۶]
حرمت استماع غیبت اجماع بین فریقین(شیعه و سنی) می باشد، ولی آیه الله خویی روایات ذکر شده در این باب را ضعیف السند می داند^[۵۷]:
آیه الله خویی در نهایت به این نتیجه می رسند، که ما دلیل خاصی بر حرمت استماع غیبت نداریم.
هر گاه شنونده غیبت راضی به شنیدن غیبت نباشد یا سکوت او دال بر امضاء سخنان غیبت کننده نبوده یا تشجیع گوینده غیبت را در بر نداشته باشد یا سبب غیبت کردن نباشد در این موارد استماع غیبت اشکالی ندارد، اما اگر این جهات صورت بگیرد و استماع شنونده غیبت از روی رضایت، امضاء، تشجیع غیبت کننده باشد استماع غیبت حرام می باشد^[۵۸].
و روایات متعددی وارد شده است، که رضایت داشتن به فعل یک قوم داخل بودن در آن قوم به حساب می آید.^[۵۹]
نکته:
هنگامی که غیبت از سوی رسانه‌های گروهی صورت می گیرد، همواره چنین نیست که شنونده و دریافت کننده غیبت، محرک و تشویق کننده به انجام غیبت باشد. توضیح آنکه در برخی از رسانه ها ( مانند سایت و وبلاگ) ممکن است دیدن مطلب توسط مخاطب مشخص شود، ( چنانکه در سایت ها و وبلاگ ها تعداد بازدیدکنندگان مشخص می شود) اما در بسیاری از رسانه ها اساسا دیدن یا ندیدن مطلب یا برنامه توسط مخاطب قابل تشخیص نیست. مثلا دست اندرکاران شبکه‌های تلویزیونی نمی توانند تشخیص دهند که این برنامه خاص توسط چند نفر دیده می شود، (هر چند افکار سنجی‌های بعد از برنامه تا حدودی میزان دریافت کنندگان برنامه را مشخص می کند). بنابراین اگر حرمت استماع غیبت را صرفا به خاطر تحریک و تشویق گوینده غیبت به انجام آن، بدانیم در مورد بسیاری از رسانه ها این تحریک و تشویق مصداق ندارد.
از این رو استماع غیبت نیز در این موارد حرام نخواهد بود^[۶۰].
موارد جواز غیبت:
موارد جواز غیبت در کتب فقهی به عنوان مستثنیات غیبت مطرح هستند،که این موارد به چند دسته تقسیم می شوند:
مواردی که از موضوع غیبت خارج هستند:
تنها موضوعی که برای این مورد مطرح است،ذکر شخصی است که آشکارا مرتکب گناه و فسق می شود که به چنین شخصی متجاهر به فسق نیز می گویند. غیبت کردن شخصی است که آشکارا مرتکب گناه و فسق می شود جایز می باشد، زیرا متجاهر به فسق تخصصا از موضوع غیبت خارج شده است^[۶۱]، در فقه خبررسانی نیز تجاهر به فسق بحث می شود،که می تواند دارای احکام متفاوتی باشد، بطور مثال اگر شخصی،در زمان ومکان خاصی متجاهر به فسق بوده(دوربین هم فیلمبرداری کرده)در حال حاضر نیز توبه کرده است،آیا پخش این فیلم غیبت است؟بلی،پخش این فیلم مصداق غیبت است، عنوان متجاهر به فسق در زمان ومکان دیگر بر او صدق نمی کند، مگر آن که اعمال گذشته او همچنان مشهور باشد یا ادامه داشته باشد^[۶۲].
موارد تخصیص غیبت:

.
که چگالی بحرانی و i انرژی تاریک و ماده تاریک را نمایندگی می کند. رابطه میان و انتقال به سرخ در نمودار (۵-۳) نمایش داده شده است.
شکل ۵-۳- چگالی انرژی تاریک و ماده تاریک صورت تابعی از انتقال به سرخ برای مدل های میدان نرده ای

این نمودار نشان می دهد که تسلط انرژی تاریک سبب شتاب در انبساط جهان می گردد. افزایش چگالی انرژی تاریک سبب انتقال انبساط کاهیده جهان به انبساط شتابدار می باشد.
در نمودار (۵-۳) مقداری از انتقال به سرخ که انرژی تاریک و ماده تاریک دارای مقادیری برابر می شوند را می توان مشاهده نمود که با آن را معرفی می کنیم. برای مدل های استاندارد ΛCDM این مقدار برابر ۰.۴۴ و برای مدل های میدان نرده ای برابر ۰.۳۵ می باشد. [۵۶]
تحصیل روابط نظری محاسبه مستقیم انتقال به سرخ
در این قسمت قصد داریم با بهره گرفتن از روابط بدست آمده در فصول ۳ و ۴ اقدام به پیش بینی میزان تغییر در طول موج طیف مشاهده شده در زمان مشخص اقدام کنیم:
.
.
.
که در این روابط انتقال به سرخ کیهانی مقداری معلوم است و توسط شبیه سازی انجام شده در قسمت قبلی بدست آمده است. در صورتی که طول موج هنگام انتشار باشد، بر آنیم تا ، طول موج مشاهده شده بعد از زمان را پیش بینی کنیم. برای این منظور رابطه (۵-۲۹) و (۶-۲۹) را ادغام می کنیم:
) .
.
در صورتی که ثابت باشد، عبارت برابر با ۰ خواهد بود. پس:
.
و این رابطه بصورت زیر ساده میگردد:
.
رابطه (۵-۳۴) معادله نهایی پیش بینی تغییرات بر اثر گذشت زمان می باشد.
با بهره گرفتن از این رابطه و مقادیر شبیه سازی شده که با روش شبیه سازی شده در بخش قبل حاصل گردید، می توانیم به مرحله آزمایش عملیات نظری سنجش نرخ تغییرات انتقال به سرخ و در نتیجه اندازه گیری مستقیم شتاب عالم وارد شویم.
طرح اصلی که از ابتدا در رابطه با این رساله بدنبال آن بودیم شامل سه محور اصلی است که البته تنها در دو محور از سه محور به نتیجه مورد نظر نایل آمدیم. محور اول و دوم ، شامل مراحل نظری تعیین نرخ تغییرات انتقال به سرخ کیهانی است که بصورت بخش های جداگانه در این فصل بررسی گردیدند. محور سوم و تکمیل کننده این طرح، موضوع مشاهده مستقیم نرخ تغییرات انتقال به سرخ طیف کوازارها و جنگل لیمان آلفا به عنوان بهترین نامزد آزمایش تغییرات انتقال به سرخ می باشد. این مشاهده که می بایست در یک بازه زمانی بلند مدت ۱۰ الی ۲۰ ساله صورت پذیرد، منجر به تایید و یا عدم تایید نتایج بدست آمده در دو محور پیشین خواهد شد.
فصل ششم
نتیجه گیری
نتیجه گیری
انبساط عالم یکی از مسائلی است که توجه بسیاری کیهان شناسان قرن اخیر را به خود جلب کرده است. این موضوع اولین بار توسط ادوین هابل ستاره شناس آمریکایی و بر پایه مشاهدات رصدی وی مطرح گردید. مشاهدات کیهانی نشان داده است که انبساط جهان شتاب دار است و هر لحظه بر سرعت ان افزوده میگردد، اندازه گیری این شتاب در زمان حاضر و سیر تحول آن جهت بازسازی تاریخچه جهان و نحوه انبساط عالم تبدیل به یکی از مسائل بحث برانگیز و جذاب کیهان شناسی شده است و دانشمندان بسیاری در جهت پیشبرد آن فعالیت می نمایند.
ساندج اولین فردی بود که استفاده از تغییرات انتقال به سرخ را جهت اندازه گیری مستقیم شتاب عالم در ۱۹۶۲ پیشنهاد نمود. اما اندازه گیری این تغییرات در محدوده ابزار مشاهده و طیف سنجی آن زمان نبود. لوب در سال ۱۹۹۸ طیف جنگل لیمان آلفای مشاهده شده از کوازارها را به عنوان بهترین نامزد جهت اندازه گیری مستقیم شتاب عالم معرفی نموده و اخذ نتیجه از این آزمایش را با توجه به ابزار عصر حاضر و روند ارتقاء سطح فناوری ممکن دانسته است. بر این اساس اندازه گیری شتاب عالم بر پایه مشاهده تحول طیف جنگل لیمان آلفا طی یک بازه زمانی ۱۰ الی ۲۰ ساله قابل کشف خواهد بود.
موضوع کلی بحث رساله حاضر معرفی و بررسی تحول جنگل لیمان آلفا ، طیف جذبی حاصل از مشاهده کوازار ها می باشد. در فصل اول ، به تاریخ نجوم و معرفی ابزار مشاهده از گذشته تا به امروز پرداخته و سعی نمودیم تا اندکی در باب مشاهده آسمان وارد شویم. در فصل دوم کوازار را به عنوان یکی از پدیده های مهم در کیهان معرفی نمودیم و به بررسی طیف حاصل از مشاهده آن پرداختیم. در ادامه گذار لیمان آلفا در اتم هیدروژن بررسی شده و مکانیزم تشکیل جنگل لیمان الفا در طیف حاصل از مشاهده کوازار مطرح گردید و سپس عوامل تعریف کننده و مشخصات طیف و جذب کننده های آن مورد بررسی قرار گرفت. در فصل سوم بصورت نسبتاً کاملی به مشاهدات هابل، پارامتر هابل به عنوان عنصر معرف نرخ انبساط جهان و انتقال به سرخ پرداخته شد. در ادامه تفاوت انتقال به سرخ داپلری و کیهانی با معرفی متریک FLRW و معادلات فریدمن مورد بررسی قرار گرفت تا مقدمه ای باشد برای فصل چهارم که به تحول جنگل لیمان آلفا در حضور ابرهای جذب کننده این طیف بپردازیم. در این فصل اثر حرکت ابر های جذب کننده طول موج بر طیف جنگل لیما آلفا مورد بررسی قرار گرفته و تغییرات انتقال به سرخ را به عنوان اختلال وارد شده در طیف بدست آوردیم. در این زمینه ابتدا اختلال مربوط به جذب و بازنشر ابر های مختلف در فواصل گوناگون در روابط وارد می شوند و سپس توضیح داده می شود که حذف این موارد منجر به رابطه اولیه تغییرات انتقال به سرخ خواهد شد که در ابتدای فصل بدست آورده ایم.
همانطور که می دانیم مدل های مختلف کیهان شناسی جهت توضیح جهان و دینامیک آن توسط دانشمندان پیشنهاد گردیده اند. در فصل ششم تغییرات انتقال به سرخ به عنوان یکی از موضوعات مهم کیهان شناسی با مدل های مختلف انرژی تاریک آزمایش شده و منطبق می گردد. در این کار ما از نقاط شبیه سازی شده تغییر سرعت آشکار (مربوط به اجسام کیهانی) برای آزمایش انتقال به سرخ که توسط شبیه سازی مونت کارلو با فرض مدل استاندارد کیهان شناسی تولید شده است استفاده نموده ایم. این روش به عنوان روش غیر مستقیم برآورد مقادیر تغییرات انتقال به سرخ شناخته می شود، که می تواند به عنوان یکی از بخش های طرح اصلی که به عنوان پیشنهاد مطرح می شود لحاظ گردد.
طرح اصلی که از ابتدا در رابطه با این رساله بدنبال آن بودیم شامل سه محور اصلی است که البته تنها در یکی از سه محور به نتیجه مورد نظر نایل آمدیم. محور اول که در بخش اول فصل پنجم بدان پرداخته شد مربوط به محاسبه نرخ تغییرات انتقال به سرخ بصورت غیر مستقیم بر اساس نقاط شبیه سازی شده تغییر سرعت آشکار اجسام کیهانی می باشد.
محور دوم، عبارتست از تحصیل روابط نظری محاسبه مستقیم تغییرات انتقال به سرخ کیهانی. در این زمینه نیز پیشرفت هایی حاصل شد و روابط مورد انتظار با بهره گرفتن از روابط انتقال به سرخ بدست آمده از فصل دوم بدست آمدند. که در قسمت دوم فصل پنجم این رساله به آن پرداخته شده است.
محور سوم و تکمیل کننده این طرح، مشاهده مستقیم نرخ انتقال به سرخ کیهان و سپس محاسبه شتاب انبساط جهان خواهد بود. این مشاهده که در یک بازه زمانی بلند مدت ۱۰ الی ۲۰ ساله صورت می پذیرد، در نهایت منجر به تایید و یا عدم تایید نتایج بدست آمده در دو محور پیشین خواهد شد.

متریک FLRW
هابل در سال ۱۹۲۹ پی برد که انبساط جهان نگرشی برای پشتیبانی از مدل فریدمن^[۱۸۹] (۱۹۲۲) فراهم می‌کند که پس از آن توسط لامر^[۱۹۰] و رابرتسون ^[۱۹۱]و واکر^[۱۹۲] توسعه یافت. مدل FLRW^[193] انبساط جهان همگن و همسانگرد را توصیف می‌کند. عنصر خطی رابرتسون - واکر به صورت زیر بدست می آید:
در یک جهان همگن برای یک زمان داده شده t ، پارامتر های فیزیکی نظیر چگالی و دما در همه مکان ها یکسان است. ما میتوانیم فاصله را بصورت زیر بازنویسی کنیم:
.
یک سطح کروی چهار بعدی اقلیدسی را تصور نموده و مختصات کارتزین آن را با پارامترهای قطبی – کروی جایگزین می کنیم.
.
که زاویه فضایی بصورت تابعی از θ و φ قابل تعریف است:
.
همچنین به عنوان حجم فضا-زمان خواهد بود
.
که دیفرانسیل آن برابر صفر محاسبه می گردد
.
و این رابطه عنصر دیفرانسیلی زمان را بصورت زیر بدست می دهد
.
و سپس عنصر مکانی فاصله بر اساس روابط بالا تعریف خواهد شد
.
و با فاکتور گیری از خواهیم داشت
.
که این عبارت فضای سه بعدی همگن و همسانگرد را تعریف می نماید. با جایگزینی مقادیر (خمش فضا) و به این عبارت می رسیم:
.

به طور خلاصه می توان گفت که شناخت شخصیت بزهکاران اقدام موثر و مفیدی جهت طبقه بندی زندانیان در راستای اصل فردی کردن اجرایی می باشد که می تواند گامی موثر در جهت اصلاح و درمان بزهکاران واقع گرد.
۲-۳- تشکیل پرونده شناسایی شخصیت ، آثار و فواید آن
۲-۳-۱- ابسرواسیون و عملی کردن سیستم عدالت کیفری
به طور کلی می توان گفت که پدیده مجرمانه (جرم)، مرتکب این پدیده (مجرم) و واکنش در قبال آن (مجازات)، مشخصه حقوق کیفری سنتی (کلاسیک) را تشکیل می دهند ، یعنی حقوق کیفری در نخستین گام از تحول خود، بر مبنای این سه محور استوار بوده است . اگر چه فیلسوفان عصر رنسانس علمی و در راس آنها سزار بکاریای ایتالیاتی از سده ۱۸ به بعد زیاده رویهای دولتمردان خود را در پا فشاری بر جنبه سرکوبگرانه و قهر آمیز حقوق کیفری به عنوان تنها حربه مبارزه با جرم و مجرم را به نقد کشاندند و سیستم حقوق کیفری را از خصلت تنبیهی و انتقام تعدیل کردند و در عصر روشنگری با ظهور مکاتب مختلف کیفری، نظرات مختلفی در مورد پدیده مجرمانه ، عامل ارتکاب جرم و مجازات بوجود آمدند و سر اجمالی به آنها می اندازیم ، در مکتب نئوکلاسیک آنچه که در درجه اول اهمیت قرار داشت همان عمل ارتکابی مجرم بود و بهمین علت مجرم فقط به خاطر عمل ارتکابی‌اش مورد تعقیب قرارگرفت، به عبارتی دیگر محاکمات مکتب کلاسیک قضاوت درباره «جرم» بود.
و از سوی دیگر مکتب تحققی در مقام مخالفت با نظریه کلاسیک ها و با استناد به مطالعات طبی لمبروز و تحقیقات جامعه شناسی فردی معتقد بود که آنچه موجب ایجاد خطر برای جامعه است حالت خطرناکی مجرم است نه عمل ارتکابی .

و به همین علت هم پیشنهاد می کرد که در تعیین عکس العمل کیفری که همان اقدامات تامینی باشد باید فقط این حالت خطرناک مورد توجه قرار گیرد. بدین ترتیب مکتب تحققی معتقد بود که باید محاکمه « جرم ارتکابی » جای خود را به محاکمه « شخص مجرم صرف نظر از عمل ارتکابی » واگذار نماید. مکتب دفاع اجتماعی جدید با این جدایی بین « عمل ارتکابی » و « مجرم» موافق نبود . در این سیستم باید هم شخص و هم عمل شناخته شوند . از این رو در هر محاکمه دفاع اجتماعی علاوه بر تشکیل پرونده کیفری، تشکیل پرونده شخصی نیز ضروری بود. از این رو می بینیم که یکی از هدف های عمده و اساسی مکتب دفاع اجتماعی جدید اصلاح و تربیت بزهکاران با عنایت به شخصیت بزهکار بود.
آقای مارک آنسل در کتاب دفاع اجتماعی خود می نویسد: « اصلاح و تربیت بزهکاران بر این واقعیت استوار است که هدف از تشکیل جامعه سعادت بشر بوده و مکلف است که این سعادت را برای همه از جمله زندانیان و بزهکاران فراهم نماید. و هر فردی حق دارد که از جامعه بخواهد که در تربیت و اصلاح او کوشا باشد.»
با عنایت به سابقه تاریخی بحث امروز اکثر سیاست جنایی کشورهای مختلف دنیا بر این باورند که امروزه دیگر حقوق کیفری باید در مرحله تعیین مجازاتها به هدف اصلاح و تربیت مجرمین توجه کافی داشته باشد. در واقع امروزه کم کم دیگر سیستم عدالت تنبیهی جای خود را به سیستم عدالت درمانی واگذار کرده است که در عدالت درمانی، تاکید بر بازسازی مجرم و آموزش مسئولیت پذیری است.^[۱۱]
از این رو برای فائق آمدن به مطالب معنونه باید علاوه بر بررسی پدیده مجرمانه و بخصوص احراز و تحصیل عنصر روانی جرم به شناسایی دقیق خود مجرم و شخصیت وی پرداخت و در مرحله سوم برای تعیین مجازات متناسب با توجه به اصل فردی کردن مجازاتها و اهداف اصلاح و بازسازگاری مجرمین به پرداخت و شناخت شخصیت بزهکاران ضرورت استعانت از علوم روان پزشکی، جرم شناسی ، جامعه شناسی کیفری و دیگر علوم را اجتناب ناپذیر می نماید.
۲-۳-۲- دشواریهای موجود در اجرای طرح
۲-۳-۲-۱- دشواریهای قانونی
متاسفانه در قانون آیین دادرسی کیفری ما به مساله تشکیل پرونده شناسایی شخصیت بزهکار به طور مصرح و مشخص اشاره ای نشده است این در حالی است که در بسیاری از قوانین ممالک مختلف که پس از جنگ بین الملل دوم از تصویب گذشته و حتی در قوانین کشورهای سوسیالیستی ، لزوم تشکیل چنین پرونده ای پیش بینی شده است که از آن جمله می توان قانون ۱۹۴۷ ایالت میشیگان ، قوانین سال ۱۹۴۹ ایالت کالورادوی امریکا، قانون جزای سال ۱۹۵۱ بلغارستان و قانون جزای یوگسلاوی دیگر کشورها را نام برد. (طریقتی،۱۳۸۷، ۱۲۶)
باعنایت به موارد بالا می توان گفت که با وجود اینکه حدود ۶۰ یا ۷۰ سال پیش ضرورت تشکیل پرونده شخصیت در قوانین آن کشورها پیش بینی شده در کشور ما هنوز این مساله به سکوت برگذار شده است ، فقط در یک مورد این مساله آن هم در خصوص اطفال بزهکار در ماده ۲۲۲ قانون آیین دادرسی کیفری مصوب ۱۳۷۸ پیش بینی شده که آن هم به اختیار دادگاه نهاده شده است .
ماده ۲۲۲ قانون آ.د. کیفری مقرر می دارد : « چنانچه درباره وضعیت روحی و روانی طفل یا ولی یا سرپرست قانونی او یا خانوادگی و محیط معاشرت طفل تحقیقاتی لازم باشد، دادگاه می تواند به هر وسیله ای که مقتضی بداند آن را انجام دهد و یا نظر اشخاص خبره را جلب نماید.»
با عنایت به ماده فوق جای این انتقاد هست که قانون قاضی را بایستی مکلف می کرد در خصوص اطفال بزهکار این تحقیقات را بکند. بنابراین در جمع بندی بحث می توان گفت که جز در دو مورد ، یکی در مورد اطفال بزهکار و دیگر در بحث طبقه بندی زندانیان مندرج در آیین نامه سازمان زندانها و اقدامات تامینی و تربیتی ، هیچ ماده قانونی دیگری وجود ندارد که این مساله در آن آمده باشد و ضرورت پر کردن خلاء های قانونی و تصویب مواد قانونی متناسب حتی در خصوص اعمال برخی از نهادهای کیفری مثل آزادی مشروط و تعلیق اجرای مجازات و غیره … امری اجتناب ناپذیر است که در قسمت نتیجه گیری بیشتر بحث خواهد شد.
۲-۳-۲-۲- دشواریهای قضایی
در اینجا باید اشاره کرد که یا باید قضاتی در جامعه تربیت شوند که آشنایی به مباحث روان پزشکی، جامعه شناسی انحرافات، روان شناسی جرایم و دیگر علائم مرتبط با بحث ابسرواسیون را داشته باشند و حتی الامکان دروسی را تحت عناوین فوق الذکر در دوره کارآموزی قضایی گذرانده باشند و یا اینکه از این متخصصین در دادرسی محاکم کیفری و همچنین در مرحله تحقیقات مقدماتی در دادسرا با تصویب قوانین متناسب با این موارد حداکثر استفاده را قضات بتوانند بکنند چونکه امروز برای قاضی تنها، مسیر و امکان پذیر نیست که علاوه بر تسلط بر دانش قضایی بر دیگر علوم اشاره شده در فوق نیز مسلط گردد. هر چند که قاضی می تواند مستندا به ماده ۸۸ و ۸۹ قانون آیین دادسری کیفری مصوب ۱۳۷۸ در مورد در این موارد (اختلالات روانی و احراز شخصیت مجرم) از پزشک قانونی کمک بگیرد اما این امر نیز وافی به مقصود نمی باشد.
۲-۳-۲-۳- دشواریهای اجرایی
با عنایت به اینکه مساله تشکیل پرونده شناسایی شخصیت بزهکار در مرحله تحقیقات مقدماتی یا مرحله اتهامی و همچنین ضرورت تشکیل چنین پرونده ای در مرحله دادرسی در محاکم کیفری مگر در خصوص اطفال بزهکار، پیش بینی نشده است ، قضات محاکم اعم از دادسرا و دادگاه با مشکل قانونی برای اجرای این طرح مواجه هستند و اگر قاضی خودش بخواهد این مساله را مستقلا صرفا به دلیل علاقه شخصی خود انجام دهد چه بسا ممکن است دچار مشکلات فراوانی گردد و هیچ ضمانت اجرایی نیز بافقد تصویب قانون برای پیشبرد این طرح وجود ندارد.
البته همان طور که اشاره کردیم در مبحث طبقه بندی زندانیان در راستای اصل فردی کردن اجرایی مجازاتها، ضرورت تشکیل چنین پرونده ای آنهم در سازمان زندانها پیش بینی شده است که به هیچ وجه نمی تواند مدرکی برای این بحث در حقوق کیفری ایران باشد . چون امروزه تشکیل چنین پرونده ای در مرحله اتهامی ( دادسرا) و مرحله رسیدگی کیفری (دادگاه) مورد قبول اکثر کشورهای پیشرفته می باشد که بحق نیز باید اینگونه باشد.
فصل سوم
روش برخورد تربیتی بهینه با شخصیت مجرم از منظر اموزه های اسلام و نقش شخصیت و جایگاه اشخاص در اجرای مجازات و تعیین مراجع قضایی
۳-۱ جایگاه شخصیت افراد در دین اسلام
هنگامی که با مجرمی روبه رو می شوید، چه احساسی به شما دست می دهد؟ آیا مجرم را فردی منفی و بی ارزش می دانید؟ آیا می توانیم به خود اجازه دهیم که در برخورد با یک رفتار منفی سرزده از یک مجرم، با همه رفتارها، ویژگی ها، و به طور کلی، با کل شخصیت او منفی و پیش داورانه برخورد کنیم؟ به بیان دیگر، آیا می توان کسی را که مرتکب جرمی شده و یا اشتباه و خطایی از او سر زده است، جرم و خطای او را معرّف تمام شخصیت او انگاشت؟ آیا آدم ها با خطا و اشتباه، از مسیر انسانیّت خارج می شوند و ما اجازه بی حرمتی و برچسب زدن به آنان را داریم؟
روشن است که نمی توان به چنین پرسش هایی شتاب زده پاسخ داد; زیرا در دین اسلام، همه افراد دارای حرمت و ارزش انسانی می باشند و نمی توان آنان را بی دلیل مورد اهانت قرار داد. با افراد مجرم و زندانی نیز در ورای مجازات اسلامی، باید به گونه ای برخورد نمود که آنان به شخصیت واقعی خویش پی ببرند و دگر بار اعمال و رفتار ناپسند و ناشایست را انجام ندهند.
علاوه بر این، جرم و بزه مشکل دیرپای جوامع بشری است; زمانی بر بشر نیامده که در محیط پاک و پیراسته از انحراف و جنایت تنفّس کند و مسیر سعادت و کمال را در آرامشی عمیق سپری نماید. با تأسف فراوان، باید گفت: هر قدر بر دوران زندگی بشر گذشته است، نه تنها از دامنه جرم و جنایات او کاسته نشده، بلکه آمارها نشان دهنده روند رو به افزایش بزه کاری هستند.
اندیشمندان و مصلحان جامعه هماره در پی بررسی عوامل جرمزا و راه کارهای جلوگیری و مبارزه با آن بوده اند و در این زمینه، هر گروهی از زاویه دید و مسئولیت خود، مسئله را پی گیری نموده است. در این میان، رسالت و مسئولیت مبلّغان دین و مربیان تعلیم و تربیت از همه بیشتر و سنگین تر بوده است; چرا که بزرگ ترین مسئولیت آنان هدایت و تربیت انسان هاست; این رسالت پیامبران بزرگ الهی است که آنان بر دوش می کشند.
بخش دیگر مربوط به آسیب شناسی تربیت است; با انسان هایی که به هر دلیل مرتکب جرم و خطایی شده اند که با تأسف فراوان تعداد آنان در جامعه اسلامی کم نمی باشد چگونه و با بهره گرفتن از کدام روش های تربیتی برخورد نماییم که موجب اصلاح و نوسازی شخصیت آنان شود، به گونه ای که مجدّداً اعمال و رفتارهای ناپسند و ناشایست را انجام ندهند؟
۳-۱-۲-دین و روش های برخورد سازنده با مجرمان
۳-۱-۲-۱-تکریم شخصیت و تکیه بر داشته های الهی آدمیان
فطرت انسان دارای گرایش خوددوستی است و بر اساس این کشش فطری، برای خویش احترام و ارزش ویژه ای قایل است و در جهت حفظ حرمت خود کوشش می کند و هنگام برخورد با دیگران، با این معیار خود ارزیابی می کند که ببیند افراد چه جایگاه و حرمتی برای او در نظر دارند. نویسنده کتاب روان شناسی شخصیت سالم در این باره می نویسد: «همه افراد جامعه نیازمندند که خویشتن را ارزشمند بیابند و این ارزشمندی بر پایه محکم و استواری بنا شده است… میل به توانایی، موفقیت، کاردانی، مهارت و شایستگی، رویارویی با دنیا، استقلال و آزادی و نیز به اعتبار و مقام ـ عزّت و احترامی که دیگران برای انسان در نظر می گیرند ـ قدر و منزلت، افتخار، آوازه، نفوذ، اهمیت و بزرگی، همه از همین نیاز سرچشمه می گیرد.»
از این رو، یکی از روش های مهم در تربیت افراد مجرم و بزه کار، توجه دادن آنان به شرافت و کرامت ذاتی خویش است. کسی که احساس کند نزد دیگران دارای شخصیت است، به راحتی مرتکب خلافی نمی شود، بلکه سعی می کند برای حفظ شخصیت و مقام خویش نزد دیگران، از انجام بسیاری از کارهای زشت اجتناب کند.
بنابراین، تمام افراد جامعه و همه کسانی که به گونه ای با افراد مجرم و بزه کار سرو کار دارند، باید سعی کنند تا جایی که ممکن است شخصیت آنان را حفظ کنند; زیرا انسان ها هرچند مجرم باشند، علاقه مند محبت و تشنه احترامند و با نرمی و مهربانی و تکریم شخصیت آنان است که به سمت ارزش ها راغب می شوند. تجربه نشان می دهد که با اکراه و اهانت و تهدید و مجازات، نمی توان کسی را هدایت کرد. البته این بدان معنا نیست که مجرمان اجتماعی و حقوقی، متناسب با جرم مورد ارتکاب، مجازات نشوند; زیرا در غیر این صورت امکان تکرار جرم و یا الگوپذیری و جرأت دیگران در جرم به طور جدی وجود خواهد داشت. در فرایند آغازین تربیت، تنبیه و تهدید و مجازات نه تنها تأثیری در اصلاح و تربیت افراد ندارند، که گاهی نیز مجازات های شدید حس انتقام جویی را تشدید می کنند و به تکرار جرم و بزه کاری منجر می شوند; چنان که خداوند کریم خطاب به رسول گرامی می فرماید: (أفَأنتَ تُکرِهُ النَّاسَ حَتَّی یَکُونوا مُؤمِنینَ)(یونس: ۹۹); آیا می توانی همه را به جبر و اکراه مؤمن گردانی؟ و در دعای نیمه شعبان می خوانیم: «اَدَّبتَ عِبادِکَ بِالتَّکریمْ وَ اَنتَ اَکرَمُ الاَکرَمینْ»; بندگانت را با کرامت و تکریم، ادب می کنی و تویی کریم ترین کریمان.
بر این اساس، مربّی یا مبلّغ دینی و تمامی افرادی که به گونه ای با انسان های مجرم و بزه کار برخورد دارند، باید به شخصیت آنان احترام بگذارند، تا آنان بدینوسیله، به شخصیت واقعی و ذاتی خویش پی ببرند و از عقیده باطل و رفتار ناپسند خود دست بکشند و اصلاح شوند. امیرالمؤمنین، علی(علیه السلام)، در کلامی می فرمایند: «مَنْ کَرُمَتْ عَلَیهِ نَفْسُهُ لَمْ یُهِنْها بالمَعْصِیَهِ» (مجلسی،۱۳۶۲،ج۷۵-۳۰۰) اگر کسی از کرامت نفس برخوردار باشد، هرگز خود را به گناه، پست و بی ارزش نمی کند. و نیز می فرماید: «مَن کَرُمَت عَلَیهِ نَفسُهُ هانَت عَلَیهِ شَهَواتُهُ»^[۱۲]؛ کسی که از احتراموکرامت نفس برخوردارباشد، شهوت نزداوبی ارزش است.
در مقابل، کسی که شرافت شگرف خویش را باور نداشته باشد، و احساس زبونی و فرومایگی کند، از ارتکاب هرگونه رفتار ناپسند اخلاقی باکی ندارد; چنان که امام هادی(علیه السلام) در این باره می فرماید: «مَن هانَت عَلَیه نَفسُهُ فَلا تَأمَن شَرَّهُ»^[۱۳] از شر کسی که خودش را بی مقدار می داند، در امان نباش.
برخی از روان شناسان نیز عامل اصلی احساس زبونی و حقارت را در طرد شدن مستمر و مداوم فرد از سوی والدین و اطرافیان و دیگر افراد جامعه دانسته، معتقدند: احساس بی ارزشی عمیق، ریشه بسیاری از نابهنجاری های روانی است که در انسان ها دیده می شود
همچنین روان شناسان بسیاری از رفتارهای منفی و ضدارزشی را ناشی از کمبود شخصیت در انسان دانسته، بر این باورند که این گونه رفتارها معمولا از کسانی صادر می شوند که عزّت نفس پایینی دارند.میرس (Myers) در کتاب روان شناسی اجتماعی می نویسد: «طبق تحقیقی که بروکنر و هولتن در سال ۱۹۷۸ در مورد افرادی که دارای عزّت نفس زیاد و عزّت پایینی بوده اند، انجام داده اند، این نتیجه به دست آمد که افرادی که دارای عزّت نفس بالایی اند، نه تنها کمتر از افرادی که عزّت نفس کمی دارند دچار افسردگی می شوند، بلکه کمتر از آنان گرفتار ناراحتی های عصبی و بی خوابی شده، کمتر از آنان به طرف اعتیاد و الکلیسم کشیده می شوند
۳-۱-۲-۲-مهرورزی و جلب اعتماد افراد
محبت نیاز هماره و همیشه انسان از کودکی تا کهن سالی است. مهرورزی انسان را زیر و رو می کند. محبت ورزیدن نیروآفرین است و انسان ها را به درستی و درست رفتاری می کشاند. مهرورزی به هر کس موجب نفوذ در قلب او می شود. در صورتی که مربّی بخواهد نقش بیشتری در اصلاح و تربیت مجرمان و بزه کاران داشته باشد، نباید از مهرورزی نسبت به آنان غفلت بورزد.
محبت و ملاطفت، سنّت و شیوه همه پیامبران الهی بوده و رمز موفقیت آنان در تربیت و هدایت انسان ها نیز همین نکته است. در پیام برگرفته از این کریمه قرآنی دقت کنید: (فَبَِما رَحْمَه مِّنَ اللّهِ لِنتَ لَهُمْ وَلَوْ کُنتَ فَظّاً غَلِیظَ الْقَلْبِ لاَنفَضُّواْ مِنْ حَوْلِکَ فَاعْفُ عَنْهُمْ وَاسْتَغْفِرْ لَهُمْ) (آل عمران: ۱۵۹); پس به برکت رحمت الهی با آنان نرم خو و پرمهر شدی، و اگر تندخو و سخت دل بودی، از اطراف تو پراکنده می شدند. پس، از آنان درگذر و برای ایشان آمرزش بخواه.
حضرت علی(علیه السلام) نیز در جایی می فرماید: «قُلوبُ الرِّجالِ وَحْشِیَهٌ، فَمَن تَألَّفَها اَقبَلَت عَلَیها»^[۱۴] دل های انسان ها بیگانه و نامأنوسند. هرکس از راه محبت وارد شود، با او الفت می گیرند.
امام صادق(علیه السلام) نیز می فرماید: «اَلمَرءُ مَعَ مَنْ اَحَبَّ»(محمدی ری شهری، ۱۴۲۲-۱۲۰)قانسان با کسی خواهد بود که او را دوست دارد.
بنابراین، مربّی می تواند با مهرورزی و احسان به فراگیر، ابتدا دل و روان او را تسخیر کند و به اختیار خود درآورد، آن گاه بی هیچ مشکلی، به اصلاح و تربیت او مبادرت ورزد; چرا که یکی از روش های مهم در اصلاح و تربیت دینی، جلب اعتماد مخاطبان است. تا مخاطبان به مربّی اعتماد نداشته باشند، سخن او در آنان مؤثر نخواهد بود. مخاطبان عموماً زمانی به اعتماد می رسند که نشانه های صداقت گفتاری و رفتاری را در چهره و رفتار مربّی بخوانند.
پس اگر مربیّان و تمامی افرادی که به گونه ای با افراد مجرم و بزه کار سر و کار دارند، گرمی و مهر لازم را به افراد مجرم داشته باشند، مجرم و خطاکار به آنان اعتماد می کند و به سخنان آنان گوش فرا می دهد و از این راه زمینه های تربیت فراهم خواهد شد. اصولا استفاده از روش مهرورزی در امر اصلاح و تربیت افراد مجرم، از جمله روش هایی است که در سیره عملی پیامبر(صلی الله علیه وآله) و امامان معصوم(علیهم السلام)فراوان مورد استفاده قرار گرفته است; زیرا آنان مظهر صفات الهی بوده اند. اساس هدایت و تربیت آنان انسان دوستی است. به همین دلیل، آنان در برخورد با دیگران اصل را بر محبت قرار داده و از خشونت و تندی تنها در هنگامه های استثنایی بهره می گرفته اند.
برای نمونه، آن گاه که یاران پیامبر گرامی در برابر رفتار نادرست یک عرب بادیه نشین، با او به گونه ای خشونت آمیز برخورد کردند، پیامبر آنان را از این کار برحذر داشت، با دادن عطای بیشتری به عرب بادیه نشین او را راضی کرد و خطاب به اصحاب خویش فرمود: «مَثل من و این عرب بادیه نشین، مانند کسی است که شترش فرار کرده و افرادی برای کمک به او، شتر را دنبال می کردند تا مهارش کنند، ولی این کار آنان باعث می شد که شتر رم کرده، بیشتر فرار کند. از این رو، صاحب شتر فریاد زد: آن را رها کنید، من خود با او بهتر راه خواهم آمد. سپس دسته علفی را به دست گرفت و جلوی شتر رفت و آن را مهار زد. سپس پیامبر افزود: اگر من شما را رها می کردم، او را می کشتید و او به آتش وارد می شد».
۳-۱-۲-۳- تکیه بر نقاط مثبت افراد زندانی و مجرم
آدمی پرورش یافته تلقین های مثبت است. روان شناسان بر این باورند که تا وقتی فرد به چیزی احساس نیاز نکند و بدان رغبت حاصل ننماید، هیچ گاه برای به دست آوردن آن دست به تلاش نخواهد زد.
آدم ها همگی در درون خویش نیاز مبرمی به این دارند که مورد پذیرش دیگران باشند، و احساس کنند که مفیدند. در غیر این صورت، افراد دچار شک و تردید می شوند و از داشتن احساس مثبت درونی دل سرد و ناامید می شوند. از این رو، یکی از روش های مؤثر و سودمند در اصلاح و تربیت افراد زندانی و مجرم توجه کردن و توجه دادن به نقاط قوّت و مثبت آنان و تشویق آنان به کارهای خوب است; زیرا اگر انسان بدون توجه به نقاط مثبت فرد خطاکار، وی را مورد سرزنش قرار دهد، آن فرد را به واکنش و دفاع از خویشتن وامی دارد و موجب برافروخته شدن آتش لجاجت مخاطب می گردد و نه تنها در او اثر مثبتی نمی گذارد، بلکه چه بسا او را در پیمودن راه خلافی که در پیش گرفته، جسورتر می سازد.
حضرت علی(علیه السلام) در وصیت خود به فرزند بزرگوارش امام حسن(علیه السلام) می فرماید: «وَ الاِفراطُ فی المَلامَهِ یَشُبُّ نیران اللِّجاجَه»(مجلسی،پیشین ،۱۱۳) زیاده روی در سرزنش، آتش لجاجت را برمی افروزد.
و نیز می فرماید: «وَ لا تَطلُبَنَّ لِکُلِّ زَلَّه عتاباً وَ لِکُلِّ ذَنب عِقاباً»درصدد نباش که برای هر لغزشی عتاب کنی و برای هر گناهی کیفر دهی.
مربّی باید با تکیه بر نقاط مثبت رفتار متربّی، از لغزش ها و رفتارهای ناشایست او چشم پوشی کند و راه بازگشت را بر وی نبندد. چنان که حضرت علی(علیه السلام) به مالک اشتر می فرماید: یادآوری زیاد نقاط مثبت و رفتارها و کارهای ارزشمند افراد، موجب تحرّک بیشتر افراد شجاع و برانگیختن افراد ترسو و مسامحه کار به سوی رفتار مثبت خواهد شد: «فَاِنَّ کَثْرَهَ الذِّکرِ لِحُسنِ اَفعالِهِمْ تَهُزُّ الشُّجاعَ وَ تُحَرِّصُ النّاکِلَ»^[۱۵].