n کوره اسبه ، شیشه بار؟ اسب کور و بار شیشه.
kurə āsbə šišə bār.
- پیام نهفته این زبانزد آن است که در هنگام تعیین جایگاهها، مقام، گماردن شخص به کاری، لازم است صلاحیت شخص، تخصص و توانایی او نیز مورد ارزیابی قرار گیرد. سپس مسئولیت آن کار به وی تفویضگردد.
- همچنین نوعی احتیاط ویژه و جوانب کار را در نظرگرفتن در خود نهفته دارد.
- نوعی تمسخر نیز دارد.
- این زبانزد نیز از مثلهای بیقصه، ولی موجزند که نوعی طنز در خود نهفته دارد که، نتیجه تضادآمیز و غیر منتظره نسبت به شروع خود دارد.
n آزِه دارَه^[۱۵] سَرادا، بیگیتهِ، شُوندَه^[۱۶] ریشَه یَا. درخت آزاد را رها کرده است به ریشه اقطیچسبیدهاست.
aze dārə sərādā, bigitə šundə rišyə.
- این زبانزد اشاره دارد بعضی از آدمها در شناخت فرد و یا انتخاب چیز دقت کافی و وافی را ندارند، لذا وقتی که آن را به دست می آورند، پی به ماهیت آن میبرند.
- زبانزد مذکور این معنا را ایفاد میکند که در انتخاب و گزینش نهایت دقت را به کار ببریم، تا از پیامدهای آن مصون بمانیم.
- از اصل غافل شدن به فرع اکتفا نمودن.
۴-۱-۴ زبانزدهایاخلاقیبا رویکرد اخلاق فردی
n اوُسی ، کَار دَارَه ، بِنَن ، کنار. هوو بازی را کنار بگذار.
owsi kārdārə benan kənar.
- از زمان های گذشته پدیده چند همسری در مناطق گیلان رواج داشته است و واژه avisti (هَوو) نسبت خویشاوندی دو یا چند همسر را مشخص میسازد. برای تمایز چند avisti از ترکیبات pilezən (زنِ بزرگ) kučizən (زن کوچک) و vəsətəzən(زنِ میانی) استفاده میشود. در گذشته های نه چندان دور، بنابر شرایط اقتصادی ، فرهنگی و اجتماعی ، معمولاً خانواده های گیلانی ساختار هستهای و متمرکز داشتند. طبیعتاً در چنین موقعیتی ، هووها در زیر یک سقف و اغلب در یک اتاق زندگی میکردند و برای به دست آوردن موقعیت برتر با هم رقابت میکردند. بنابراین حسادت، دشمنی و دسیسه چینی ویژگی نهانی و حتی بارز هوُوها در چنین خانوادههایی بوده است.

این خصوصیت از طریق واژه avisti (هَوو) به نظام کناییِ گویش گیلکی رسوخ کرده است حال آنچه که میتوان از این زبانزد برداشت کرد، ایراد اَلکی گرفتن حسادت است.
n سَکَه، زُور شکار بَبَری، صَاحَب لگاه گاز گیرَه.
سگ را اگر با زور به شکار ببری، پا صاحبش را دندان میگیرد.
saka zur šəkar bəbəri sahab ləgā gaz girə.
- پیامی این زبانزد، عدم پذیرش زور و خشونت است. در طول تاریخ مالکان و اربابان به رعیت ستم میکردند و آنان را به اجبار به کارهایی که خودشان دوست داشتند وا میداشتند. تاریخ نشان میدهد که هرجا اجبار و زور حاکم شد، پس از مدتی بساط آن برچیده شد.
- سگ که حیوانی وفاداراست، چنانچه با اجبار آن را به کاری ببرند، وفاداریخودرا فراموشمیکند.
- با خوش رویی و ملایمت و وفاق، همدلی میتوان به خواسته های دست نیافتنی رسید.
- نتیجه میگیریم که زور و اجبار در پیشبرد اهداف کاربرد ندارد، در عوض با همدلی و ملایمت و وفاق ملی، میتوان به اهداف از پیش تعیین شده رسید.
n آدَمیَ که سیر، نُوخُورَه، اینهَ دَهَن ، بُو نَدِه . کسی که سیر نخورده، دهنش بوی سیر نمیدهد.
ādami kə sir nuxorə inə dəhan bu nədə.
- پیام اخلاقی این زبانزد ، درستی و راستی و صداقت است. از نظر روانشناختی چنانچه شخصی خاطی باشد همیشه اضطراب در وجودش شعله ور است و دائماً منتظر یک واقعه است. در حالی که آدمی که پایه و اساس زندگیاش بر درستی و کردار نیک باشد، همیشه حالت آرامش در وجودش ساری و جاری است و زندگی بدون دغدغهای در پیشرو دارد.
- آنکه حسابش پاک است از محاسبه چه باک است.
- تا نباشد چیزکی مردم نگویند چیزها
- از معلول پی به علت بردن .
- بعضی از زبانزدها با حواس پنجگانه (بویایی) برای تفهیم و القای مطلب ، بیان میشوند که خود جای تأمل دارد.
n اَموتی چراغ سیتکا توُنیم بدِینیم تو امی فانوس و نوتُونی بِدینی.
ما چراغ زنبوری شما را می توانیم ببینیم ، تو فانوس ما را نمیتوانی ببینی؟
amu ti čərāq sitkā tunim bedinim tu āmi fānusu nutuni bedini.
- پیامی که این زبانزد دارد، برای انسانهای تنگ نظر و خوداندیش است. انسانهاییکه بدلیل پیروی از هوای نفس، فقط خود را میبینند.
- این عمل در جامعه و نزد مردم بسیار مذموم است.
- الحسودُ لایسوُد. حسود هرگز بهسیادت و بزرگی نمیرسد. و به تعبیر عوام حسود هرگز به آسودگی نمی رسد
- از نظر روانشناختی افرادی که به درد تنگ نظری مبتلا هستند، نوعی بیماری تلقی میگردد که به راحتی مداوا نمیشود.
- ور حسد گیرد تو را در ره گلو در حسد ابلیس را باشد غلو
- کو، زآدم ننگ دارد از حسد با سعادت جنگ دارد از حسد
- در این زبانزد از دو چیز و شئی که یکی روشنایی آن بیشتر و دیگری کمتر است و به صورت دم دستی و بومی است، جهت انتقال مفاهیم از آن استفاده شدهاست.
n تُو بُو شُو تی کَچا بَرَس. برو ابریشم خودت را تاب بده .
tu bušu ti kača baras
- پیام این زبانزد، فضولی نکردن در کارهای دیگران است. و عدم مداخله در جامعهای که ما زندگی میکنیم، در پیرامون ما افرادی هستند که علاقهمندند در زندگی خصوصی دیگران جست وجو کنند، در هر جامعهای این افراد مورد مذمّت هستند.
- دیگر این که افرادی هستند که همیشه تمایل دارند در کارهای دیگران دخالت کنند که این مورد هم مورد نکوهش است.
- برو غازت رو بچرون
- این زبانزد نوعی مقاصد آمرانه را بیان میکند، از آنجایی که اکثر زبانزدهای اخلاقی در بر گیرنده اندیشه های ن
اتورالیستی و شخصیتهای منفی است، لذا کمتر زبانزدی را میتوان پیدا کرد که از سرشت ناسالم شخصیتها یاد نکرده باشد.
n هر کس تی اَمرهَ، دس فَدی شانه نَدارَه. هرکس با تو دست بدهد شانه ندارد.
har kas ti amra das fadi šāne nadarə.
- پیام این زبانزد عدم اعتماد به شخص مورد نظر است.