محقق با بهره گرفتن از تئوریهای مختلف، به‌ویژه دورکیم و مرتون به ارائه فرضیه ها و تنظیم پرسشنامه مبادرت نموده است.
متغیرهای در نظر گرفته‌شده محقق، به کمک ۱۴ نفر از پرسشگران ورزیده و براساس یک نمونهگیری خوشه ای در سطح شهر تهران و در مصاحبه با ۳۵۰ نفر از روسای خانوار، همگی مرد بودند.
برخی نتایج این تحقیق نشان میدهد که:
نه‌فقط دزدی و کارهای نامشروع افزایش‌یافته، بلکه در زمینه های هنجارهای رسمی، عدم رعایت قواعد و هنجارها به‌ویژه گسترده است.
درعین‌حال درزمینه‌ی هنجارهای غیررسمی (سنتی) مانند هنجارهای مربوط به ازدواج یا دیگر آداب‌ورسوم قدیمی، میزان رعایت هنجارها بسیار بیشتر است.
در بین متغیرهای دیگر کنترلکننده موردبررسی، «سن» و «مدت‌زمان اقامت در تهران» در این تحقیق رابطه معناداری با دیگر متغیرهای اصلی نشان نمیدهد.
تحصیلات رابطه قوی و مثبت با وضعیت مالی و دستیابی به اهداف داشته، اما جالب است که متغیر تحصیلات با متغیرهای رفتار آنومیک رابطه معنادار مثبت ندارند.
محسنی (۱۳۷۹) تحقیقی با عنوان “بررسی آگاهیها، نگرشها و رفتارهای اجتماعی و فرهنگی در ایران” انجام داده است. این تحقیق از نوع پیمایش بوده و به روش نمونهگیری چندمرحله‌ای و فرایند آن با تعداد۳۵۴۰ نفر نمونه در تهران و ۴ استان دیگر انجام‌گرفته و نتایج آن نشان داد که بین جنسیت و وضعیت تأهل پاسخگویان و نگرش آن‌ها در رابطه با اطاعت از قانون رابطه معناداری وجود نداشت، ولی بین سن پاسخگویان و اطاعت از قانون رابطه معناداری وجود داشت. بدین معنا که جوانترها بیشتر موافق عدم اطاعت از قانون هستند. ایشان در مورد متغیرهای فرهنگی یادآور شدند که با ارتقای سطح سواد، نگرشی مبتنی بر اطاعت از قانون تقویت میشود، اما استفاده از نوارهای ویدئویی در برخی از افراد گرایش به عدم اطاعت از قانون را تقویت میکند. از نتایج دیگر این تحقیق میتوان اشاره کرد به کسانی که خانوار خود را ازنظر رفاه در سطح پایینتری ارزیابی میکنند، مخالفت بیشتری با عدم اطاعت از قانون را ابراز کردهاند. همچنین ازنظر شغلی تمایل به عدم اطاعت از قانون در میان کارگران و کسبه از سایر قشرهای دیگر قویتر و در گروه کارمندان و بازرگانان از دیگران ضعیفتر است. تمایل به عدم اطاعت از قانون در میان بازنشستگان کمتر و در میان بیکاران بیشتر است. در خانواده های کمدرآمد تمایل به نادیده گرفتن قوانین قدرت بیشتری دارد و به‌موازات ارتقای طبقاتی بر توجه به قانون افزوده میشود.
صداقت زادگان (۱۳۷۹) در تحقیقی با عنوان “عوامل مؤثر بر وفاق اجتماعی با تأکید بر جامعهپذیری و قشر اجتماعی” عوامل مؤثر بر وفاق اجتماعی را بررسی نموده است. نتایج نشان داد که هرچقدر میزان تحصیلات بالاتر باشد، وفاق اجتماعی بیشتر است.
علیخواه (۱۳۸۱) نظرسنجی با عنوان “بررسی میزان پایبندی مردم به قوانین و مقررات” در مرکز تحقیقات و مطالعات و سنجش برنامه صداوسیما انجام داده است. این نظرسنجی به روش پیمانی و در نمونهای به تعداد ۸۰۶ نفر افراد ۱۸ ساله و بالاتر ساکن شهر تهران انجام گردیده است.
نتایج این نظرسنجی نشان داد:
میزان پایبندی به قانون در ۵/۱۱ درصد نمونه از تحقیق در حد کم، در ۸۵ درصد، رد حد متوسط و ۲۱ درصد در حد زیاد بوده است.
۹ درصد از پاسخگویان خود را کاملاً، ۳۰ درصد در حد زیاد، ۵۱ درصد تا حدی و ۹ درصد در حد کم به قوانین پایبند دانستهاند. ۲ درصد نیز اصلاً خود را پایبند به قوانین نمیدانند.
امینی (۱۳۸۲) در مقالهای تحت عنوان “سیاستهای تقویت هنجارهای اجتماعی“ تلاش دارد آسیبهای هنجاری و راهکارهایی برای اخذ سیاستهای تقویتی هنجارهای مثبت شناسایی و ارائه دهد. نویسنده راهکارهایی چون: تعریف هنجارهای مثبت توسط دولت و نخبگان برای جامعه در حال گذار ارائه داده است.

صداقت و همکاران (۱۳۸۴) “عوامل فردی و فرهنگی – اجتماعی مؤثر بر قانونگرایی و قانونگریزی شهروندان تبریز: را موردبررسی قراردادند و یافته های پژوهش نشان داد که قانونگرایی زنان و شهروندان متاهل بالاتر از مردان و شهروندان مجرد است. همچنین قانونگریزی طبقات پایین نیز نسبت به طبقات متوسط و بالا بیشتر بود.
دغاقله (۱۳۸۴) تحقیقی در قالب پایان نامه تحت عنوان “بررسی تغییرات هنجارهای اجتماعی مردم عرب خوزستان و عوامل موثر بر شدت هنجار در سطح فرد” انجام داد. در این پژوهش از روش پیمایش و ابزار پرسشنامه استفاده شد. یافته های تحقیق نشان داد که همبستگی اجتماعی، تعهد اجتماعی، روابط درون گروهی و عقلانیت در اطاعت کنشگران از هنجارهای اجتماعی تاثیر گذار است.
مقصودی (۱۳۸۴) تحقیقی با عنوان “شیوع مصرف مواد مخدر و مواد الکلی در میان دانشجویان پسر دانشگاه گیلان و عوامل اجتماعی موثر بر آنها” انجام دادهاست. پرسشنامه بین ۴۰۰ نفر از دانشجویان دانشکدههای مختلف تقسیم شد. بر اساس یافتهها، مواد مخدر و الکل به ترتیب توسط ۱۲ و ۲۴ درصد از دانشجویان حدأقل یک بار مصرف شدهاست. نتایج حاکی از آن است که پایگاه اقتصادی- اجتماعی، دسترسی به فرصتهای نامشروع، اعتیاد اعضای خانواده و دوستان، دینداری، کنترل خانوادگی و انسجام خانوادگی ارتباط معناداری با گرایش به مصرف مواد مخدر و مشروبات الکلی دارد.
رحمانی فیروز جاه، عباسی اسفجیر (۱۳۸۵) در پژوهشی به “بررسی جامعه‌شناختی علل تصادفات جاده‌ای” پرداختند. در این تحقیق رانندگی به‌عنوان یک کنش اجتماعی موردتوجه بوده است، وجهت دسترسی به این منظور از چارچوب مفهومی پارسونز به‌عنوان یک نقشه شناختی استفاده‌شده است، که در قالب یک تفکر سیستمی، کنش رانندگی به‌عنوان یک سیستم در چهار خرده سیستم شخصیتی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی دیده‌شده است. کنش رانندگی متأثر از روابط این چهار خرده موردتوجه قرارگرفته است. در این بررسی متغیرهای مستقل شامل خودتنظیمی، خردورزی، تقدیرگرایی، افسردگی کنترل اجتماعی، نگرش نسبت به تخلف، رضایت عمومی، قانون‌گرایی هنجارهای مردانه، سن، تحصیلات، محل سکونت و متغیر تصادف به‌عنوان متغیر وابسته مدنظر بوده است که متغیرها در قالب یک مدل علی تنظیم‌شده و موردسنجش قرار گرفته‌اند. روش غالب در این تحقیق روش پیمایشی بوده و ابزار گردآوری اطلاعات پرسشنامه هست. این پرسشنامه که بر اساس چارچوب نظری و مبتنی بر فرضیه‌های شکل‌گرفته است،‌ حاوی ۹۳ سؤال باز و بسته بوده است که اعتبار آن نیز سنجیده شده است. جامعه آماری این تحقیق، بلکه رانندگان عمومی جاده‌ای شهرستان بابل بوده است که تعداد آن‌ها ۳۸۹ نفر به تفکیک نوع وسیله نقلیه بوده‌اند. بر اساس تحلیل رگرسیون لجستیک، یافته نشان می‌دهد که تصادف به‌عنوان متغیر وابسته، توسط متغیرهای مستقل خودتنظیمی رضایت عمومی و قانون‌گرایی و تحصیلات و خردورزی تبیین می‌شود.
کلانتری و همکاران (۱۳۸۶) تحقیقی تحت عنوان “بررسی بی تفاوتی و نوع دوستی در جامعه شهری ایران و عوامل موثر بر آن” انجام دادند. هدف پژوهش حاضر تعیین میزان نوع دوستی- بی تفاوتی در جامعه شهری ایران و ثانیا بررسی ارتباط ان با متغیرهای همدلی، مسئولیت پذیری و تحلیل هزینه – پاداش مادی بوده است. این پژوهش به روش پیمایش علی – مقایسه ای انجام شد. واحد نمونه گیری در این پژوهش، خانه ها بودند و با بهره گرفتن از روش نمونه گیری تصادفی چندمرحله ای به ۳۸۴ خانه در نقاط مختلف شهر شیراز مراجعه گردید. نتایج حاصل از این پژوهش نشان داد که با افزایش همدلی، افزایش مسئولیت پذیری و کاهش تحلیل هزینه پاداش مادی در بین شهروندان، می توان نوع دوستی را افزایش و بی تفاوتی را کاهش داد.
علوی و حجتی (۱۳۸۶) در مطالعه ای در پی بررسی “عوامل موثر بر بدحجابی دانشجویان دختر دانشگاه کرمان” بودهاند. تحقیق از روش تحقیق علی – مقایسه ای استفاده شده است، ابزار گردآوری داده ها، پرسشنامه ای دو قسمتی شامل ۶۴ سوال بود که این پرسشنامه به تعدا ۴۰۰ دانشجو داده شده است که ۲۰۰ تای آنها دانشجویان دختر بد حجاب و ۲۰۰ تای دیگر دانشجویان دختر باحجاب بودند و با روش نمونه گیری داوطلبانه انتخاب شدند. نتایج نشان می دهند که وضعیت دینی دانشجویان، اهمیت دادن به مدگرایی با تلاش های اجتماعی، نگرش های سیاسی، اختلاف بین والدین و وضعیت اعتقادی والدین در بدحجابی دانشجویان موثر بودهاند، درحالی که متغیرهای وضعیت های روانی و جسمانی دانشجویان، رشته تحصیلی، تعداد واحد گذارنده، سن، تعداد کل افراد در خانواده و وضعیت اقتصادی خانواده بر بدحجابی دانشجویان تاثیر نگذاشته اند.
سراجزاده و فیضی (۱۳۸۶) در تحقیقی تحت عنوان “عوامل اجتماعی موثر بر مصرف تریاک و مشروبات الکلی در بین دانشجویان“، با بهره گرفتن از داده های یک طرح پیمایشی مربوط به مواد مخدر و مشروبات الکلی، نمونه طرحی متشکل از ۵۲۳۱ نفر دانشجوی دختر و پسر مشغول به تحصیل در مقطع کارشناسی در سال تحصیلی ۸۲-۸۱ از ۲۱ دانشگاه دولتی تحت پوشش وزارت علوم در سراسر کشور را گردآوری کردند. متغیرهای مورد بررسی با بهره گرفتن از دلالتهای نظریههای کجروی اجتماعی و در چارچوب محدودیتهای استفاده از داده های ثانویه مطرح شدهاند. نتایج بهدست آمده حاکی از آن است که۲۰ درصد از دانشجویان اظهار داشتند دست کم یک بار مشروبات الکلی مصرف کردهاند. همچنین همه متغیرهای مستقل (جنسیت، پایگاه اقتصادی- اجتماعی، احساس آنومی، امیدواری به آینده تحصیلی و شغلی، آلودگی محیط و دینداری) با هر دو متغیر وابسته (مصرف تریاک و مصرف مشروبات الکلی) ارتباط معنیدار و قابل توجهی دارند. با وجود این، کیفیت رابطه این متغیرها با مصرف تریاک با کیفیت رابطه آنها با مصرف مشروبات الکلی متفاوت بود. بیشترین تفاوت در رابطه دینداری و پایگاه اقتصادی- اجتماعی با مصرف الکل و تریاک دیده شد.
موسایی (۱۳۸۷) تحقیقی تحت عنوان “جایگاه انفاق و خاستگاه اجتماعی و اقتصادی آن” انجام داد. هدف پژوهش این بود که مشخص شود، در جامعه مورد مطالعه چند درصد از مردم انفاق می کنند و چه اندازه به این رفتار دینی اعتقاد دارند. روش پژوهش در بخش نظری کتابخانه ای، در بخش مطالعات میدانی، توصیفی مقطعی و جمع آوری اطلاعات به روش پرسشنامه صورت گرفته است. واحد تحلیل سرپرست خانوار و تعداد نمونه ها ۴۴۴ خانواده بوده که به صورت تصادفی ساده در سطح شهر بهبهان انتخاب شده اند. نتایج حاکی بود که درصد قابل توجهی از جامعه مورد مطالعه، انفاق های واجب و مستحب را پرداخت می کنند و انفاق های واجب و مستحب با درامد و تحصیلات رابطه معنادار دارند
ضرابی و همکاران (۱۳۸۷) تحقیقی با عنوان “شیوع مصرف مواد مخدر در دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی گیلان ۸۵-۱۳۸۴” انجام دادهاند. مطالعه به منظور تعیین شیوع مصرف مواد مخدر در دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی گیلان انجام شد. این مطالعه مقطعی بر روی ۸۴۵ دانشجوی دانشگاه علوم پزشکی گیلان در سال ۸۵-۱۳۸۴ انجام شد. نمونهگیری به روش آسان در دسترس و ابزار جمعآوری داده ها پرسش نامهای شامل اطلاعات دموگرافیک و مصرف مواد بود که توسط دانشجویان تکمیل شد. ۱/۳۰ درصد حداقل یک بار الکل مصرف کردهبودند. بین شیوع مصرف مواد در طول عمر و سی روز گذشته و جنسیت مذکر، گروه سنی بالاتر، زندگی در خانه دانشجویی به همراه دوستان یا تنها و متاهل بودن ارتباط معنیداری وجود داشت.
حسامی (۱۳۸۸) تحقیقی تحت عنوان “اسلام و نظم اجتماعی” انجام داده است. این مقاله با رویکردی نظری و روش اسنادی و باهدف تبیین نظم اجتماعی از منظر اسلام تدوین‌یافته است. نظم اجتماعی، حاصل نفوذ متقابل مجموعه های مشترک و هنجاری با شبکه های فرصتی و تعاملی کنشگران فردی و جمعی است. عواملی همچون مشارکت، به‌هم‌پیوستگی و همبستگی در پیدایش نظم اجتماعی دخالت دارند. برخی یافته های این پژوهش این است که اسلام به نظم و انضباط و قانونمندی اجتماعی تأکید فراوانی دارد. ازاین‌رو، در نهادهای اجتماعی و در عرصه های کلان، ازجمله نظام آموزش، نهاد خانواده، نهاد حقوقی و نهاد اجتماعی سازوکارهایی را برای نظم و ثبات اجتماعی تدارک دیده است.
احمدی (۱۳۸۸) تحقیقی تحت عنوان “بررسی نوع دوستی در روابط روزمره اجتماعی و عوامل موثر بر آن” انجام داد. روش به کار رفته در این پژوهش، روش پیمایش بوده است. جمعیت آماری کلیه افراد ۱۵ – ۶۵ ساله شهر یاسوج بودند که ۳۸۶ نفر به عنوان نمونه تعیین و با بهره گرفتن از روش نمونه گیری تصادفی چندمرحله ای انتخاب شدند. نتایج پژوهش نشان می دهد تحلیل هزینه – پاداش مادی تاثیر معناداری بر نوع دوستی دارد.
نجفی و همکاران (۱۳۸۸) تحقیقی با عنوان “شیوع مصرف دخانیات و سوء مصرف مواد در دانشجویان مراکز آموزش عالی شهر خرم آباد” انجام دادهاند. مقاله حاضر بخشی از نتایج مطالعهای با هدف تعیین شیوع رفتارهای مخاطرهآمیز بهداشتی در دانشجویان مراکز آموزش عالی شهر خرمآباد در سال ۱۳۸۴ میباشد. در این مطالعه توصیفی- مقطعی تعداد ۷۰۰ دانشجوی دانشگاههای لرستان، علوم پزشکی و جامع علمی کاربردی در مطالعه شرکت نمودند. ابزار گردآوری اطلاعات پرسشنامهای مشتمل بر دو بخش خصوصیات دموگرافیک و ۶۶ سوال در مورد رفتار های بهداشتی بود. در هر دانشگاه پس از انتخاب کلاسها پرسشنامه بین کلیه دانشجویان کلاس توزیع و به روش خود ایفایی تکمیل گردید. یافتهها نشان داد ۶۷/۱ درصد دانشجویان زن و ۸۷/۶ درصد مجرد، با میانگین سنی ۲۱/۲۶ سال بودند. ۸/۳ درصد دانشجویان سابقه مصرف الکل را ذکر کردهبودند. شیوع مصرف الکل در پسرها و در دانشجویان ساکن منازل کرایهای و خوابگاههای خودگردان بیش از سایرین بود.
افقی و صادقی (۱۳۸۸) تحقیقی تحت عنوان “مطالعه تطبیقی ارزش‌ها و هنجارها و رابطه آن با آنومی؛ مطالعه موردی دانشجویان ساکن در خوابگاههای دانشگاه گیلان” انجام دادند. هدف از انجام این تحقیق، بررسی ارزش‌ها و هنجارها در میان دانشجویان ساکن خوابگاههای دانشگاه گیلان در سال تحصیلی ۸۶ – ۱۳۸۵ بوده است. نوع تحقیق، توصیفی – تحلیلی و با بهره گرفتن از ابزار پرسشنامه و مصاحبه استاندارد بوده است. جامعه آماری شامل کلیه دانشجویان دختر و پسر خوابگاههای دانشگاه گیلان بود. که با بهره گرفتن از فرمول نمونهگیری تصادفی طبقه‌بندی‌شده، ۳۰۴ نفر دانشجو به‌عنوان نمونه انتخاب شدند. یافته های تحقیق نشان داد، متوسط میزان آنومی در دختران (۶۴/۳) بوده است. البته آزمون T-Test نیز نشان داد این تفاوت میزان در دو خوابگاه معنیدار است. حتی خوابگاه پسران که نسبت به خوابگاه دختران میزان آنومی کمتر است (۷۶/۲) نیز دارای متوسط آنومی نزدیک به ۳ است. نتایج تحقیق نشان داد مکانیسم کنترل اجتماعی (مجازات متخلفان) در هردو خوابگاه در حد مطلوبی عمل نمیکند. به نظر آنها درمجموع نتایج فوق را نشانه های وجود عدم تعادل اجتماعی در خوابگاههای دختران و پسران دانستند که به‌منظور جلوگیری از بروز بحرانهای اجتماعی در دانشگاهها میتواند در برنامهریزیهای آینده موردتوجه قرار گیرد.
احمدی و همکاران (۱۳۸۹) در مطالعهای نشان دادند که گرایش به غرب به تنهایی ۶۶ درصد واریانس عدم رعایت حجاب را پیش بینی کرد. میزان پایبندی به حجاب با ویژگیهای جمعیت شناختی (سن، تحصیلات، روابط خانوادگی و میزان خانوادگی) بر اساس آزمون تحلیل واریانس یک طرفه رابطه معنی داری داشت.
حبیبی (۱۳۸۹) در مطالعهای به بررسی دیدگاه جوانان و میانسالان دربارهی حجاب برتر پرداخته است. یافته ها بیانگر وجود تفاوت معنادار بین دیدگاه جوانان و میانسالان در خصوص ضرورت رعایت حجاب از سوی بانوان، میزان آشنایی با شرایط پوشش صحیح اسلامی و بهترین نوع پوشش برای بانوان بوده است.
نقدی و کمربیگی (۱۳۸۹) تحقیقی تحت عنوان “مطالعه وفاق اجتماعی عام در جوامع شهری، روستایی و عشایری ایلام” انجام دادند. روش تحقیق پیمایش با بهره گرفتن از پرسشنامه بوده است. حجم نمونه از ۷۷۸ نفر (۳۸۰ نفری شهری، ۳۶۳ نفر روستایی و ۳۵ نفر از جامعهی عشایری) است. چارچوب نظری این پژوهش بر اساس نظریات دورکیم و پارسونز به‌عنوان معماران نظریه وفاق اجتماعی استوار بود. نتایج آماری نشان داد، میزان وفاق اجتماعی عام در میان کل پاسخگویان در حد متوسط بوده است. نتایج آزمون F نشان داد که تفاوت معنیداری ازلحاظ میزان وفاق اجتماعی بین این سه جامعه وجود دارد. میانگین وفاق اجتماعی عام در جامعهی شهری بالاتر از دو جامعهی دیگر بوده است.
صالح نژاد (۱۳۹۰) تحقیقی با عنوان “مطالعهی جامعهشناختی رفتارهای انحرافی در میان دانشجویان دانشگاه ارومیه: آزمون تجربی نظریه انتخاب عقلانی” انجام دادهاست. تحقیق حاضر با هدف تبیین شکافهای جنسیتی در رفتارهای انحرافی با بهره گرفتن از نظریه عمومی جرم به بررسی نقش خودکنترلی در رفتارهای انحرافی پسران و دختران میپردازد. این تحقیق با روش پیمایشی و با نمونه آماری ۴۲۰ نفری از دانشجویان دانشگاه ارومیه در سال تحصیلی ۹۰- ۱۳۸۹ به اجرا در آمدهاست. نتایج آزمون تفاوت میانگین نشان میدهد که دسترسی به فرصت انحرافی و مشارکت در رفتارهای انحرافی دو جنس با همدیگر اختلاف معناداری دارد. همچنین یافته های تحقیق حاکی از آن است که در انواع رفتارهای انحرافی که بین ۱ تا بیش از ۱۰ بار توسط دانشجویان انجام شدهاست مصرف مشروبات الکلی ۲/۸ درصد بود.
خورشیدی و همکاران (۱۳۹۰) تحقیقی تحت عنوان “رابطه صحیح قانون و نظم اجتماعی” انجام دادند. مقاله حاضر باهدف بررسی و شناسایی مؤلفه‌ها و شاخصهای قانون مناسب و نظم اجتماعی انجام‌شده است تا با تعیین شاخصهای اساسی قانونی مناسب و نظم اجتماعی و شناخت این رابطه به اهمیت یکی از مهمترین عوامل تأثیرگذار بر نظم اجتماعی پی پرده شود. روش تحقیق مطالعه حاضر، ازنظر هدف، کاربردی و ازنظر شیوه جمعآوری داده ها، توصیفی از نوع دلفی است که با بهرهگیری از داده های پرسشنامه در سه مرحله، نظر صاحبنظران این حوزه را در این مورد جمعآوری کرده است. نمونه مورداستفاده در این تحقیق ۵۵ نفر شامل صاحبنظران حوزه نظم و امنیت با حداقل مدرک تحصیلی دانشجوی دکتری و با بیست سال سابقه کار، مستقر در شهر تهران است. نتایج این تحقیق نشان داد که مؤلفه اجرای مناسب قانون بیشترین تأثیر را بر شاخصهای، نظم اجتماعی اعم از اعتماد عمومی، نهادینه شدن قواعد و هنجارهای اجتماعی، کنترل مؤثر اجتماعی، ایمان و باورهای مشترک مربوط به نظم اجتماعی داشته است. شاخصهای اجرای مناسب قانون شامل: اجرای بدون تبعیض قوانین، برابری در مقابل قانون، فصلالخطاب بودن قانون، به ترتیب بیشترین تأثیر را بر مؤلفه نظم اجتماعی داشتهاند.
شارع پور و همکاران (۱۳۹۱) تحقیقی تحت عنوان “تحلیل جامعه شناختی عوامل موثر بر حجاب” انجام دادند. هدف این تحقیق، بررسی عوامل اجتماعی مرتبط با گرایش دانشجویان دختر نسبت به حجاب است. جامعه آماری این تحقیق را دانشجویان دختر مشغول به تحصیل در دانشگاه مازندران تشکیل داده اند که تعداد انها در سال ۱۳۹۰، برابر با ۱۳۰۰۰ نفر بوده است. پرسنامه تحقیق به روش نمونه گیری خوشه ای چندمرحله ای در اختیار ۵۶۰ نفر از انها قرار داده شد. مهم ترین متغیر موثر بر گرایش به حجاب، متغیر گرایش به فمنیسم بوده است. سایر متغیرهای موثر به ترتیب عبارتند از: عوامل محرک اجتماعی، پایگاه اقتصادی، سبک زندگی و محل سکونت. مدل تحلیلی، تنها ۳۳ درصد عوامل موثر بر حجاب را تبیین کرده است.
نقیب السادات و همکاران (۱۳۹۱) تحقیقی تحت عنوان “نقش امنیت اجتماعی در کاهش میزان انحرافات در بین دانشآموزان دختر دوره متوسط شهر شوش” انجام دادند. روش تحقیق، پیمایش بوده و با بهره گرفتن از فرمول کوکران حجم نمونه ۳۰۴ نفر با روش نمونهگیری تصادفی سیستماتیک انتخاب شدند. نتایج تحقیق نشان داد که بین میزان انحرافات اخلاقی و اجتماعی با متغیرهای میزان رضایت اجتماعی، احساس امنیت و اعتماد بنیادین رابطه مثبت و مستقیم وجود دارد. همچنین متغیرهای بحران هویت اجتماعی، میزان انسجام و همبستگی اجتماعی و نیازهای امنیتی با متغیر وابسته همبستگی منفی داشته است.
یوسفی و همکاران (۱۳۹۱) تحقیقی تحت عنوان”فشار هنجار تعهد اجتماعی در ایران” انجام دادند. داده های مورد استناد در این نوشتار برگرفته از داده های پیمایش انسجام اجتماعی در ایران است که در فاصله سالهای ۴-۱۳۸۳ در ۲۸ مرکز استان کشور، به انجام رسیده است. تعداد نمونه این پیمایش که به روش نمونهگیری دومرحله‌ای انتخاب‌شده‌اند، ۱۴۳۳۶ نفر بودهاند. تحلیل ثانویه داده های پیمایش انسجام اجتماعی در ایران نشان میدهد که ۶۴.۶ درصد از ایرانیان تعهدپذیر اجتماعیاند و در دوراهی نفع جامعه – نفع خود، نفع جامعه را ترجیح میدهند و انتظار جامعه را نیز چنین میدانند. در مقابل ۱۷.۳ درصد از آن‌ها نیز تعهد ناپذیر اجتماعیاند و در دوراهی مذکور، نفع خود را ترجیح میدهند و انتظار جامعه از خود را چنین میپندارند. ۱۸.۱ درصد از ایرانیان نیز از عمل مسئولانه، تعریف شخصی داشته، در موقعیتهای مذکور، بر مبنای هنجارهای شخصی عمل میکنند. بعلاوه، میانگین فشار هنجار تعهد اجتماعی (فشار وجدانی برای عمل مسئولانه) در ایران بر روی یک مقیاس ۰ تا ۱۰۰ برابر ۶۲.۷ است و فشار وجدانی برای انجام عمل متعهدانه در ایران بیشتر از فشار وجدانی برای ترک آن است.
محسنی (۱۳۹۱) تحقیقی تحت عنوان “تحلیل جامعهشناختی قانونگریزی و راهکارهایی برای قانونگرایی و نظم عمومی” انجام داد. هدف اصلی این مقاله بررسی و شناسایی موانع قانونگریزی و قانونشکنی و ارائه راهکارهای مقابله با آن بود. پژوهش حاضر ازنظر هدف، کاربردی و ازنظر شیوه جمعآوری داده ها، توصیفی از نوع پیمایش است. جامعه آماری این تحقیق را متخلفان به قوانین راهنمایی و رانندگی و مجرمان در استان مازندران تشکیل میدهند، حجم نمونه آن ۷۵۰ نفر بوده است. نمونه های این مطالعه به روش نمونهگیری تصادفی به‌دست‌آمده که از گروه اول ۲۳۰ نفر و از گروه دوم ۵۲۰ نفر انتخاب و مورد تجزیه‌وتحلیل قرار گرفته‌اند. همچنین ابزار گردآوری داده های این پژوهش، مصاحبه و پرسشنامه است. نتایج پژوهش نشان دادهاند که بین ویژگیهای شخصیتی افراد، آموزش و آگاهی افراد از قوانین، ضعف و خلاء قوانین، بیهنجاری، مشکلات قانونگریزی و اجباری بودن قوانین با قانون‌گریزی رابطه معناداری وجود دارند.
حقیقتیان و فرنام (۱۳۹۱) تحقیقی تحت عنوان “بررسی عوامل اجتماعی قوانین شهروندی در بین شهروندان اردبیلی” انجام دادند. در این تحقیق با بهره گرفتن از نظریات مرتون، لویتدکه و شوایترز و … به تنظیم فرضیه و پرسشنامه مبادرت گردیده است. روش تحقیق از نوع همبستگی بوده و اطلاعات با یک پرسشنامه ۳۱ سؤالی و به طریق نمونهگیری چندمرحله‌ای تکمیل گردیده است. تحقیق حاضر، شامل کلیه شهروندان بالای ۱۸ سال ساکن در شهر اردبیل و حجم نمونه شامل ۳۸۳ نفر است. طبق یافته های تحقیق ارتباط بین رعایت قوانین شهروندی و جنس معنادار است، و ارتباط معناداری بین سن، تحصیلات، پایگاه اجتماعی افراد و متغیر وابسته مشاهده نگردید.
ذوالفقاری و همکاران (۱۳۹۱) نیز تحقیقی تحت عنوان “بررسی تأثیر قانون مناسب بر نظم اجتماعی” انجام دادند. مقاله حاضر باهدف بررسی و شناسایی مؤلفه‌ها و شاخصهای قانون مناسب و نظم اجتماعی انجام‌شده است تا با تعیین شاخصهای اساسی قانونی مناسب و نظم اجتماعی و شناخت این رابطه به اهمیت یکی از مهمترین عوامل تأثیرگذار بر نظم اجتماعی پی پرده شود. روش تحقیق مطالعه حاضر، ازنظر هدف، کاربردی و ازنظر شیوه جمعآوری داده ها، توصیفی از نوع دلفی است که با بهرهگیری از داده های پرسشنامه در سه مرحله، نظر صاحبنظران این حوزه را در این مورد جمعآوری کرده است. نمونه مورداستفاده در این تحقیق ۵۵ نفر شامل صاحبنظران حوزه نظم و امنیت با حداقل مدرک تحصیلی دانشجوی دکتری و با بیست سال سابقه کار، مستقر در شهر تهران است. نتایج این تحقیق نشان داد که قانون مناسب بیشترین تأثیر را بر شاخصهای، اعتماد عمومی، نهادینه شدن قواعد و هنجارهای اجتماعی، کنترل مؤثر اجتماعی، ایمان و باورهای مشترک مربوط به نظم اجتماعی داشته است. همچنین شاخصهای قانون مناسب به ترتیب، داشتن ضمانت اجرایی قوی، توان پاسخگویی، تأمین‌کننده منافع عمومی، تأمین‌کننده عدالت و قابلیت اجرایی داشتن بیشترین تأثیر را بر مؤلفه نظم اجتماعی داشتهاند.
زارع شاه‌آبادی و ترکان (۱۳۹۱) تحقیقی تحت عنوان “عوامل قانونگرایی شهروندان یزد“ انجام دادند. پژوهش از نوع کاربردی و ازنظر روش پیمایش است. جامعه آماری مطالعه شده، سرپرستان خانوار (افراد متأهل بیش از ۱۵ سال) یزد بودند که ۳۶ نفر از آنان با روش نمونهگیری چندمرحله‌ای انتخاب شدند. محققان برای گردآوری اطلاعات از پرسشنامه محقق ساخته استفاده‌شده است. یافته های تحقیق نشان داد بین سن و تحصیلات و طبقه اجتماعی و قانونگرایی رابطه معنیداری وجود دارد؛ اما بین جنس و وضعیت شغلی افراد و قانون‌گرایی رابطه معنیداری وجود ندارد
حاجیزاده میمندی و اسکندری فرد (۱۳۹۲) تحقیقی تحت عنوان “بررسی وفاق اجتماعی و برخی از عوامل مؤثر بر آن: مطالعه موردی شهر یزد” انجام دادند. مقالهی حاضر باهدف شناخت عوامل مؤثر بر وفاق اجتماعی در بین شهروندان یزدی انجام‌شده است. وفاق اجتماعی را توافق عمومی بر سر قواعد و اصول اجتماعی تعریف کردهاند که هر جامعهای برای پایداری خود نیاز به ایجاد و حفظ آن دارد. در این پژوهش برای دستیابی به داده های موردنیاز از پرسشنامهی محقق ساخته استفاده‌شده است که این پرسشنامه از پایایی و اعتبار لازم برخوردار بوده است. پرسشنامه بین ۳۱۶ نفر از شهروندان که به شیوهی نمونهگیری خوشه ای چندمرحله‌ای انتخاب‌شده بودند، تکمیل گردید. نتایج حاصل از تجزیه‌وتحلیل داده ها نشان داد که بین متغیرهای سن، وضعیت تأهل، مالکیت مسکن، مشارکت اجتماعی و دین‌داری با متغیرهای وفاق اجتماعی رابطه معناداری وجود دارد ولی متغیرهای جنسیت، قومیت، تحصیلات و استفاده از وسایل ارتباط‌جمعی با متغیر وابسته وفاق اجتماعی رابطه معناداری ندارند. بر اساس یافته های تحلیل رگرسیونی، سه متغیر مشارکت اجتماعی، درآمد و وضعیت تأهل درمجموع ۲۲.۷ درصد از تغییرات وفاق اجتماعی را تبیین میکنند.
۲-۳- جمع‌بندی پژوهش تجربی
محقق در بررسی پیشینه تجربی با دو مشکل عمده مواجه شده است. این مشکلات اساس نقد مطالعات پیشین در این حوزه است. نقد اول کمی است. جای شگفتی است که وقتی ادبیات تجربی این حوزه مورد کنکاش قرار می‌گیرد، تحقیقات جدی در این زمینه به تعداد انگشتان دستان هم نمی‌رسد. تحقیقاتی که در این زمینه وجود دارد بیشتر از نوع نظرسنجی یا اسنادی است. این در حالی است که واقعیت عدم پایبندی به هنجارها بر کسی پوشیده نیست. طبعاً ضعف ادبیات تجربی در این زمینه، تحقیق پیش رو را با مشکل مواجه خواهد کرد. نقد دوم نقدی کیفی و محتوایی است. همان‌طور که گفته شد مطالعات موجود در این حوزه بیشتر از نوع اسنادی است. این تحقیقات عمدتاً بدون رویکرد نظری یا دست‌کم با رویکرد انتقادی به این مسئله پرداخت‌اند و طبعاً در این نوع مطالعات سوگیری و نظر محقق پررنگ است. تحقیقات تجربی اندک موجود هم جز در چند مورد به لحاظ روشی و نظری با مشکل مواجه‌اند.
به لحاظ نظری باید گفت که برخی از این تحقیقات اساساً بدون رویکرد نظری به این موضوع پرداخته‌اند. اما نقد نظری که به بیشتر تحقیقات در حوزه‌ی علوم اجتماعی وارد می‌شود این است که به لحاظ چندبعدی بودن متغیرهای جامعه‌شناختی، محققان تلاش دارند تا از نظریه‌های مختلف و حتی برگرفته از پارادایم‌های مختلف به بررسی و تبیین متغیر وابسته بپردازند. این مشکلی است که حتی نظریه‌پردازان تلفیقی هم نتوانسته‌اند به‌راحتی از عهده‌ی آن‌ها برآیند. به‌هرحال ری برای بررسی کامل یک متغیر به نظر می‌رسد چاره‌ای نیست که مهم‌ترین عوامل موجود موردبررسی قرار گیرند. با توجه به مشکلات فراروی تحقیقات، طبعاً تحلیل‌هایی که این تحقیقات ارائه می‌کنند تحلیل تئوریک و روشمند نیستند. بر این اساس، این‌گونه تحقیقات نمی‌تواند بر اساس نتایجی که می‌گیرند راهکار ارائه دهند. در حقیقت، می‌توان گفت یکی از مشکلات اساسی تحقیقات موجود، مشکل راهکارهاست.
در یک جمعبندی کلی میتوان گفت که تحقیقات اندکی در ایران و در خارج در این زمینه صورت گرفته و بیشتر کارهای در این زمینه جنبهی نظری دارند تا تجربی. با مروری بر پیشینه تحقیق در بخش هنجارها (که تقریباً در ایران صریحاً در این زمینه کار جدی ازنظر محقق دیده نشده است) و اندک تحقیقات صورت گرفته، در جهت بررسی نظام هنجاری در بین دانشجویان و مقایسه دو جنس دختر و پسر در این موضوع است. اما در این پژوهش محقق به دنبال بررسی میزان پایبندی کنشگران به هنجارهای اجتماعی و عوامل اجتماعی مرتبط با آن در سواحل مازندران است. تفاوت این پژوهش با دیگر پژوهش های انجام شده (هرچند اندک)، در بعد زمانی و مکانی و همچنین در ساخت متغیر وابسته است که تا کنون این نوع تقسیم بندی از هنجارها در پژوهشی دیده نشده است؛ همچنین به طور واضح تنها کاری که در بعد متغیر مستقل صورت گرفته، کار دغاقله (۱۳۸۴) و آن هم در میان مردم عرب خوزستان با بافت فرهنگی خاص، متفاوت از جامعه آماری و با هنجارهای مربوط به آن جامعه صورت گرفته است. در این پژوهش از تحقیق دغاقله (۱۳۸۴) در ساخت گویه های متغیر مستقل استفاده شده است و در ساخت گویه های هنجارهای اجتماعی از نظر متتخصصان امر بهره گرفته شده است. در این تحقیق به دنبال آن هستیم عوامل اجتماعی که باعث میشود کنشگران هنجارهای اجتماعی را اطاعت کنند را بررسی کنیم، عواملی که در این تحقیق به دنبال بررسی آن هستیم عبارت‌اند از: همبستگی اجتماعی، تعهد گروهی، رابطه درونگروهی و برونگروهی، دلهرهی منزلت، خردورزی. این متغیرها با یک رویکرد تلفیقی اتخاذشده است و امید است که متغیرهای مستقل خوبی برای طرح تحقیق باشد.
فصل سوم
مروری بر ادبیات تحقیق
۳-۱- تعریف و تحدید مفاهیم
پیش از آنکه به بررسی تئوریهای جامعهشناسی و روانشناسی اجتماعی که هرکدام، از زوایای گوناگون مسئله هنجارها و عوامل مرتبط با آن را مفهومسازی کردهاند، به تعریف و تحدید مسئله این پژوهش یعنی هنجار میپردازیم.
۳-۱-۱- مفهوم هنجار
همیشه در زندگی فهرست چیزهایی که باید انجام دهیم به نظر بیپایان میرسد … این فهرست آن‌قدر وسیع است که ممکن است گاهی فکر کنیم باید به خیلی از چیزها متعهد باشیم و انتخاب کمی داشته باشیم (برینکروف و همکاران^[۱۸]: ۱۹۹۷: ۶۷). همه جوامع مقرراتی دارند که تعیینکننده عملکرد افراد در موقعیتهای ویژهای هستند که آن‌ها چه باید انجام دهند. جامعهشناسان این استانداردهای رفتار مشترک را هنجار مینامند. هنجارها توصیفکننده رفتار پذیرفتهشده یا ضروری فرد در موقعیتهای ویژه هستند (جادسون^[۱۹]، ۱۹۹۷). هنجار معادل واژهی لاتین نرم است و منظور از آن قانون، قاعده یا شیوهای است که در کارها بدان رجوع می‌شود، واژهی نرم اصطلاحاً معنی قاعده و قانونی به خود گرفته که باید هدایت و رهبری رفتار انسان را تنظیم کند (مو نی، نو کس و فاکست، ۲۰۰۰: ۲۴۹).
۳-۱-۲- اشکال هنجارها
هنجارها اشکال متفاوتی دارند، از توافق نوشته‌شده یا توافقهای رسمی بین اعضای گروه ها را هنجارها تشکیل می‌دهند … خرافات، آداب‌ورسوم و افسانهها میتوانند تحت عنوان هنجارها عمل کنند (جادسون، ۱۹۹۷: ۷۷).
میزان آگاهی افراد یک جامعه از کارکرد و علت هنجارهایی که از آن‌ها پیروی میکنند، یکی از مهمترین ضوابط تقسیمبندی هنجارهاست. بر این اساس هنجارها به سه نوع: ۱) عادات^[۲۰]، ۲) آداب‌ورسوم^[۲۱]، ۳) قوانین و مقررات تقسیم میشوند که این تقسیمبندی به ماکس وبر برمیگردد (رفیعپور، ۱۳۸۷: ۲۰۹). این تقسیم‌بندی‌ها عبارت‌اند از:
عادات: بسیاری از قاعدهمندیهای اجتماعی فقط در پی تکرار به وجود میآیند و اینگونه قاعدهمندیها را عادات مینامند. انسانها در هنگام پیروی ازاین‌گونه هنجارها، عموماً آگاهی و وقوف ندارند و اگر از آن‌ها پرسیده شود که چرا آن کار را انجام میدهند (یعنی به چه دلیل از آن هنجارها پیروی میکنند) یا جوابی ندارند که بدهند یا میگویند «چون همه این کار را می‌کنند» … «چون همیشه اینطور بوده است» و … نظایر آن (همان).
آداب‌ورسوم: آداب‌ورسوم را ماکس وبر در مقابل عادات از این طریق محدود میکند که مردم مدت بیشتری به آن‌ها عمل کردهاند، درصورتی‌که از مردم پرسیده شود که چرا آن‌ها این کار را (از آن پیروی) میکنند آن‌ها برای رفتارشان استدلالی، هرچند متقاعدکننده و بیشتر توجیه‌کننده ارائه میدهند (همان).
قوانین، مقررات و قراردادهای اجتماعی: به تصور وبر قوانین و مقررات و قراردادهای اجتماعی یک نوع قاعدهمندی هنجاری محسوب میشود که به‌صورت منطقی و هدفمند برای تأمین خواسته ها و اهداف و منافع مردم تدوین میشوند و یک نوع تضمین اجرا از طریق مجازات رسمی دارند، مثلاً قوانین ازدواج …. فرض وبر بر این است که مردم نسبت به این هنجارها وقوف دارند (همان).