قالی کلاردشت تا اوایل قرن سیزدهم هجری تمام پشمی تولید می شد، ولیکن کلیه قالی های تولیدی در پنجاه سال اخیر در کلاردشت با چله پنبه ای تولید می شود و با تغیرات رج شمار در این منطقه از نخ های چله افشان ( ترکی ) ۱۵و۱۲ لاء در این قالیها استفاده می گردد. البته اتحادیه تعاونی روستایی جهاد سازندگی سعی کرده است تا در راستای صادراتی کردن قالی کلاردشت با گسترش قالی ترکمنی قالی تولیدی را ظریفتر کنند اما در نتیجۀ استفاده از چله کشی افشان ( ترکی ) ۱۰و به ندرت ۸لاء در منطقه و در پانزده سال اخیر کاربردی نداشت و امروزه از این نوع جزء در موارد خاص تقریباً در بافت کلاردشت مشاهده نمی شود. استفاده از نخ های ۱۲ لاء فارسی ( قیطانی سه لا گرد شده ) و استفاده از نخ های مخلوط پنیه ای، پلی استر و عدم تناسب بین رجهای بافت و ضخامت نخ های چله از مهمترین مشکلات و عیب های موجود در قالی کلاردشت در حوزه موارد اولیه در پانزده سال اخیر است.
ب: نخ پود ( پوش )
نخ فرش کلاردشت از جنس پشم بوده و هیچ گونه رنگ و رنگرزی شیمایی در آن بکار نرفته است و این نخ ها از دو نوع پود تشکیل می شوند پود زیر و رو که در اصطلاح محلی به آن زیر و رو یا « بن پوش و سَر پوش » می گویند. قالی کلاردشت برعکس خرسکهای مناطق دیگر ایران که جنس پود آنها از پنبه است اغلب از نخ های پشم پود خود رنگ استفاده می گردد ( مجابی، ۱۳۸۹: ۴۹۹).
ج: نخ پرز
در تهیۀ نخ های دست ریس کلاردشت برای موازی کردن الیاف و تهیۀ فتیلۀ ریسندگی از نوعی شانه ساده ریسندگی ( چله ) استفاده می شد. دار قالی های کلاردشت به صورت دست ریس و با دوک لنگر پایین تهیه می شده است. این دوکها دارای لنگری مدور ومحور اصلی با شیار های ساده بالایی هستند و وظیفه شیار در این دوک کنترل عمل تابش و تنظیم تعداد الیاف تغذیه شده است و مثلث ریسندگی و محور اصلی وظیفه پیچش نقش را بر عهده داشته است که تا اوایل دهه شصت نیز ادامه یافت. شانۀ الیاف پشم از بین شانه ها از دو طرف چندین مرتبه کشیده می شوند تا موازی و مستقیم گردند. نخ های پشمی مورد استفاده در فرش کلاردشت ۲/۳ تا حداکثر۲/۵ مترطول دارند و تاب نخ ها بسیار کم و عدم یکنواختی آنها بسیار زیاد است ( حیدریان، ۱۳۷۳: ۱۰۲- ۱۰۵).

نتیجه اینکه الیاف مورد استفاده در فرش کلاردشت و چگونگی مراحل تبدیل آن به پشم به شرح ذیل است:
۱-عمل سُرت(sort) کردن ( طبقه بندی کردن ) ۲- شستشو و حلاجی ۳- مرحله ریسندگی ۴- مرحله رنگرزی (کاوسی، ۱۳۹۰: ۱ ).
۳-۳-۴ ابزار مورد استفاده در قالی کلاردشت
ابزار بافت قالی کلاردشت شامل وسایلی اند که بافت به کمک آنها صورت می گیرد که به ترتیب زیر است:
۱- دفاتین یا ( کرکیت ): وسیله ای است که ازآن جهت کوبیدن و محکم تر کردن پود ها و گره ها استفاده می شود، این وسیله باعث می شود تا پود ها و گره ها در جای خود و در یک ردیف به طور منظم قرار گیرند که عمر قالی را به طور قابل توجهی بالا می برد و از هم گسیختگی گره ها در طول زمان جلو گیری می کند.
.
( شکل۱- طرح دفاتین، طراحی محقق ).
۲- کاردک: وسیله ای که به کمک آن گره ها بافته می شود مانند قلاب البته از آن برای قطع خامه در هنگام بافت نیز استفاده می شود.

( شکل۲- طرح کاردک، طراحی محقق ).
۳- قیچی: استفاده از قیچی خاص در این منطقه دیده نشده، در بعضی جاها استفاده از قیچی چمن زنی نیز مشاهده شد، و در بعضی نقاط نیز قیچی ترکی دیده شده است. در هر حال از قیچی برای برش پرز اضافی و یکدست کردن دم کار استفاده می شود.

( شکل۳- طرح قیچی، طراحی محقق ).
۴- شانه: وسیله ای که با آن پرزها به جلو کشیده می شود و گره ها محکم در جای خود قرار می گیرند.
۵- متر: وسیله ای برای اندازه گیری، اما چون فرش کلاردشت بافت و طرح ذهنی دارد، اکثر نقشها و طول وعرض ترنج ولچک غیره… به وسیله متر سنجیده می شوند. از موارد دیگر که در ساخت قالی تأثیر گذارند می توان از دار قالی نام برد که به آن دار ثابت و متحرک گفته می شود و به متحرک فلزی نیز شهرت دارد ( کاووسی- قمری، ۱۳۸۲: ۵-۵۸ ).
۳-۳-۵ رنگ و رنگرزی در قالی کلاردشت
قالی کلاردشت به رنگ زمینه شهرت دارد و در آن نهایتاً از دو یا سه رنگ استفاده می شود و تنوع رنگ بندی در قالی کلاردشت اغلب در حاشیه ها و در میان نقش ها قرار دارد، رنگهایی که درقالی کلاردشت به صورت تقریبا اصلی به کار می روند عبارتند از: قرمز رناسی، سورمه ای، انواع سبز شیری.
رنگ فرعی شامل: نارنجی و نخودی، و سایه روشن های قرمزوآبی، زرد، سیاه، قهوه ای، و رنگ سیاه و قهوه ای که مأخذ از رنگ اصلی پشم گوسفند است و دخل و تصرفی در رنگ اصلی فرش دیده نمی شود. بافندگان این منطقه دارای مهارت فوق العاده ای هستند که طرحها و نقش ها را به نوعی که با نوع رنگ سازگاری داشته باشد در یک قالب و چهار چوب قرار می دهند که منجرب به دل زدگی بیننده نگردد و با ایجاد رنگهای طبیعی چشم هر بیننده ای را به خود جلب می کند ( کاووسی- قمری، ۱۳۸۲: ۱۱۵ ).
در دهه های اخیر رنگهای جدیدی در قالی کلاردشت دیده شده که در گذشته در این فرش ها به کار برده نمی شد رنگ صورتی را از این دسته می توان بشمار آورد. همانطوری که می دانیم صنعت بافندگی دارای عشق و علاقه خاصی می باشد و هنر مندان این دیار نیز هر رنگ را بر اساس اعتقادات و آداب و رسوم به هم گره می زنند و هر رنگی دارای مضمون و معنای خاصی است چنان که رنگ سرمه ای نماد مهر مادری و عشق و علاقه مادر به فرزند است و در نمونۀ دیگر رنگ قرمز مضمون علاقه زن به خانواده را حکایت می کند ( مجابی، ۱۳۸۶: ۴۵ ).
پشم هایی که در کلاردشت به نخ تبدیل می شوند از رنگهای معدودی بر خوردارند، اما تنوع رنگ بندی در قالی کلاردشت مدیون مهارت و سلیقه رنگ رزی هنر مند بافنده است که با بهره گرفتن از رنگهای موجود در طبیعت آنها را بدست می آورد. هنرمند در ابتدا پشمها را در یک دیگ بزرگ می ریزد و مواد و رنگ دانه های طبیعی را به آنها اضافه می کند البته بایستی دمای آب در دیگ بالا باشد، به عنوان مثال رنگ قرمز را از رناس تهیه می کنند و از برگ و چوب درخت توت برای رنگ زرد و آبی آسمانی، همینطور از برگ و چوب درخت دال برای رنگ سیاه بهره می گیرند و پوست درخت گردو نیز برای تهیه رنگ قهوه ای و همچنین رنگ نخودی را از کاه می گیرند.
( شکل۴- نوع رنگرزی، عکس ازسایت علمی فرش ).
رنگ غالب معمولاً سرمه ای و قرمز است که متأثر از رنگ خانه های کاه گلی در کلاردشت است بدیهی است که بر روی قالی خاک می نشیند و زود چرک تاب و کثیف می شود و به همین دلیل از رنگ های تیره استفاده می شده است ( عابدینی، ۱۳۸۷: ۱۸ ).
۳-۴ طبقه بندی انواع طرح درقالی کلاردشت
طبقه بندی قالی براساس تعدد قالی های موجود بافته شده در کلاردشت که از الگوی ذهنی پیروی می کنند به ترتیب زیر است:
۳-۴-۱ طرح جنگلی: همانطوری که از اسم طرح جنگلی پیداست دنیای پر از رمز و راز جنگل را در فرش به تصویر می کشد. طرح جنگلی با نقش مایه های ساده از جنگل بافته می شود، در متن قالی انواع موجودات نظیر؛ حیوانات شاخ دار، درخت، و انواع پرندگان و غیره را می بینیم.
طرح جنگلی در اکثر موارد با سه حاشیه بافته می شود در حاشیه کوچکترکه اندازه حاشیه آن معمولاً بزرگتر از حاشیه کوچکتر داخلی است، گاه نیز با حاشیه بزرگتر بافته می شود. ترنج در تمامی طرح های جنگلی قالی کلاردشت در وسط و مرکز قرار دارد و معمولاً قاب بندی های دور ترنج به شکلی است که نمایی از لچک را نمایش می دهد با این توضیح که ترنج ها در این طرح ها بسیار ساده است ( شکل۵ ). لوزی فرم اصلی ترنج ها را تشکیل می دهد و محل بافت قالی چگونگی حالات ترنج را تحت تأثیر قرار می دهد که با مناطق دیگر کمی متفاوت است ( کاووسی- قمری، ۱۳۸۲: ۱۱۱ ).
طرح جنگلی در حال حاضر رایج ترین طرحی است که در کلاردشت بافته می شود. در طرح جنگلی حداقل دو ترنج تو در تو وجود دارد. چینش پله در ترنج ها را می توان نماد آب روان و رود خانه دانست، همانطوری که حیوانات و موجودات در جنگل پیرامون در این طرح تأثیر بسزای دارد این نقش هم می تواند متأثر از رودخانه باشد. طرح جنگلی در نوع فرم و شکل حیوانات منسوب به موجودات مختلفی است برای مثال، آنها را به دو گروه اهلی و غیر اهلی می توان تقسیم بندی کرد. در میان این طرح ها طاووس در بین پرندگان تنها پرنده ای است که دمش به طرف بالا هدایت شده است. گوزن و آهو در طرح جنگلی بیشترین فضا را اشغال می کنند و درخت هم از جمله نقوشی است که از نگارۀ های گیاهی بشمار می رود ( مجابی، ۱۳۸۶: ۳۰-۳۱ ).
( شکل۵- طرح جنگلی، منصور سمائی، ۹ ).
۳-۴-۲ طرح صندوقی: صندوقی از قدیمی ترین طرح در قالی کلاردشت بشمار می آید، طرح صندوقی گوشه هایی از داستانها و واقعیات روزگاران گذشته را به تصویر می کشد، در طرح صندوقی عشق و علاقۀ مادر به فرزند از اصلی ترین موضوع به حساب می آید. یخدان (صندوق) های قدیمی از اصلی ترین نقش و نقش محوری را در طرح صندوقی ایفا می کند. این طرح لزوماً به خاطر این نقش مایه به طرح صندوقی معروف گردیده است.
یخدانها همان جهیزیۀ نو عروسی است که توسط مادرش به خانۀ بخت فرستاده می شود، در واقع صندوق مکانی برای نگهداری لوازم با ارزش نوعروس است. یخدانها را طوری در خانه قرار می دهند که در جلوی چشم همگان قرار داشته باشد و نقش آن در قالی نیز به همین منظور است که هنگامی که مهمان به خانه می آید آن را ببیند، بدان معنا که عروس جهیزیه خود را تمام و کمال آورده است. داخل این یخدانها سماور قرار دارد، سماور بخش مهمی از جهیزیه عروس را در بر می گیرد و از اهمیت بالایی برخوردار است. که عروس آن را همراه خود به خانه شوهر می برد و این نقش به صورت انتزاعی در میان ترنج بکار برده می شود و سر تا سر متن فرش را رنگ قرمز پوشانده است ( شکل۶ ) که نشانگر عشق و علاقه مادر به فرزند خود است ( مجابی ودیگران، ۱۳۸۶: ۳۰ ).
طرح صندوقی از سوی دیگر، یاد آور ترکیب فضای داخل خانه است و محیط زندگی پیرامون را بازتاب می دهد. در طرح صندوقی، علاوه بر ترنج و لچک و نقش مایه صندوق و سماور، نقش مایه هایی از قبیل آهو، مرغ، ستاره هشت پر، و انواع گل ها نیز دیده می شود. طرح صندوقی همانند طرح جنگلی هم از سه حاشیه و هم ازیک حاشیه بافته پیروی می کند که طرح گل چارواز ( چهار جهت ) بیشترین کاربرد را در آن دارد و نمونه های متفاوت طرح صندوقی به اندازۀ دار قالی و سلیقۀ بافنده بستگی دارد ( کاووسی-. قمری، ۱۳۸۲: ۱۱۱-۱۱۲).
( شکل۶- طرح صندوقی، منصور سمائی، ۱۰).
۳-۴-۳ طرح شمله ای: همانطوری که در صفحات پیشین گفته شد قالی کلاردشت کم کم به صورت تجاری بافته شده که با توجه به سلیقه خریدار به دار آویخته می شودکه این یکی از دلایل از یاد رفتن و فراموشی بعضی طرحهای دیگر می تواند باشد. طرح شمله ای کمتر مورد توجه بافنده قرار می گیرد زیرا بافندگان فرشی را می بافند که در بازار خریدار بهتری داشته باشد که با این احتساب احتمالا همین موضوع یکی از معضلات امروزی در قالی کلاردشت می تواند بشمار آید.
طرح شمله ای ( ترازویی- شکل۷)، طرح گل مخملی ( بته ای ) از جمله طرحهایی است که هم اکنون تقریبا منسوخ شده است و در هر دو طرح با تکرار یک نقش مایه خاص در سر تاسر متن فرش را شکل می دهد ( مجابی و دیگران، ۱۳۸۶: ۳۳- ۳۱ ).
طرح شمله ای فاقد لچک و ترنج است و زمینه با بوته های هندسی و پایه دار پوشانده شده است که عموما با سه حاشیه بافته می شوند و شباهت نزدیکی هم با نقش هندسی بوته قالی خراسان دارد ( قمری- کاووسی، ۱۳۸۲: ۱۱۳ ).
( شکل۷- طرح شمله ای، مجابی، ۱۳۸۶: ۳۳ ).
۳-۴-۴ طرح های منسوخ شده: برخی نمونه طرح های دیگر که کمتر بافته می شود و از آن میان برخی دارای افشان و برخی نیز دارای ترنج است و بر اساس چیدمان خاص ذهنی بافته می شوند مانند مزلقانی، ورسن گلی ( ورسن نام وردنه آشپزخانه است )، و پمپال. از طرح صدف گل یا عینکی که شکل قاب بندی آن توسط لوزی زنجیره ای شکل انجام می گیرد و درون کادر لوزی آن انواع نقش هندسی چند گوش دیده می شود که طرح دوگل افقی آن شبیه به عینک است و به صورت دو هشت ضلعی به هم چسبیده است. نمونۀ دیگر طرح شاه عباسی است که با بهره گرفتن از یک گل بزرگ در وسط ترنج قالی به نام شاه عباسی بافته می شود.
۳-۵ نگارۀ جانوری
نگارۀ جانوری در طرحهای جنگلی و صندوقی به کرات دیده می شود که شامل انواع نقش گوزن و بزشاخ بلند و آهو می باشد ( شکل۸ ). بز کوهی تا پیش از معمول شدن سال خورشیدی، منصوب به ماه بود و در اساطیر آن روزگار « آبدان آسمان جاوید » پنداشته می شد و نماد باران بود، با تغییر سال به خورشیدی این حیوان همپای شیر و اسب قرار گرفت و منزلتی دیگر به این حیوان بخشیده شد و نماد آفتاب شد.
نگارۀ گوزن در گذشته های دور به روی سفال و حتی در درون غار ها نیز دیده شده و می توان ازآن به عنوان قدیمی ترین نگارۀ حیوانی نام برد. نقش گوزن در قالی کلاردشت به صورت اهلی با شاخ کوتاه و گاهی به صورت بز کوهی با همان شاخ بلند در قالی ظاهر می شود. ازدیگر نقوش حیوانی می توان از نقش پنجه گربه ( پیچا چنگ ) نام برد ( شکل۹ ) این نگارۀ به طور کلی در حاشیه باریک قالی مشاهده می شود و دارای گلهای چند پر است که کامل هم نیست و توسط بند ها و به طور پیوسته به هم متصل است و منشأ آن نیز از جای پای گربه الهام گرفته شده است.

( شکل۸- طرح نگارۀ گوزن و آهو و بز ( عابدینی، ۱۳۸۷: ۲۵- ۲۱ ).
( شکل۹- طرح نگارۀ چنگ گربه"پیچاچنگ"، عابدینی، ۱۳۸۷: ۲۲ ).
نگارۀ پرندگان: پرنده در گذشته نماد برکت و بهشت بود این نقش درقالی کلاردشت از نماد خاصی برخوردار است و پرندگان در قالی هایی که طرح جنگلی دارند به کرات دیده شده اند و بین پرندگان اهلی و وحشی فرق چندانی دیده نمی شود و نتنها فرق بین آنها دٌم آنهاست که در بین آنها پرندگان وحشی نظیر قوش، باز، عقاب، و شانه بسر با دمی رو به بالا مشخص اند ( شکل۱۰ ) و پرندگان اهلی با دمی رو به پایین نمایان نشان داده می شوند است ( عابدینی، :۱۳۸۷: ۲۲ ). در دوران پیش از تاریخ نگارۀ مرغ نماد ابر و باران بوده است و در تمدن تاریخی انبوه نقوش سفالین به دست که آمده نگارۀ های مرغی را به صورت شبه طبیعی و خواه تجویدی در آرایش زنجیره ای افقی نشان می دهد.
مرغ در قالی های کلاردشت معمولا با نگارۀ جانوری و گیاهی دیده می شود، اما صورت دیگری از مرغ وجود دارد که چندان به شکل هندسی محض گراییده که مرتبط بودن آن به پرنده و یا مرغ غیر قابل تصور است، اما به نظر برخی از صاحب نظران این صورت سه گوش ساده ای که بر تارک خطی اریب قرار گرفته به تازگی کشف شده است و هنوز هم همگان این رابطه را نپذیرفته اندو این نگارۀ معمولا به تنهایی ظاهر نمی شود بلکه زینت بخش اضلاع ترنج ها و یا نقش های گوناگون هندسی می باشد ( کاووسی- قمری، ۱۳۸۲: ۱۲۸ ).