رفو آ^[۹۱](۱۹۹۷) در مقالهای در مورد خدمات مرجع دیجیتال مینویسد: کتابخانهها در راستای پاسخگویی به پرسشهای کاربران از شیوه های مختلف استفاده کرده اند و سیر پیشرفت آنها به سوی یافتن راه های بهتر پاسخگویی همچنان ادامه دارد. در این میان بخش مرجع کتابخانه نیز در معرض تغییر و تحول بودهاند .تغییر و تحول در بخش مرجع کتابخانهها به مقدار زیادی در رشد و پیشرفت فنآوری های ارتباطی و گسترش شبکه ها بوده است . تاثیر فنآوری اطلاعات و ارتباطات بر بخش مرجع باعث ایجاد نوع دیگری از خدمات مرجع گردیده که از لحاظ ماهوی به دنبال تکمیل خدمات مرجع به شکل سنتی ،ولی از لحاظ شکلی با آن متفاوت می باشد .این نوع خدمات مرجع ،خدمات مرجع دیجیتالی نام گرفته است. در خدمات مرجع دیجیتالی ،نیازهای کاربران از طریق محملهای ارتباطی بین کاربر و کتابدار متخصص (محمل هایی از قبیل ،پست الکترونیکی ، فرم وبی ، گفتگوی اینترنتی ،ارتباط ویدویویی و …) به کتابخانه ارسال می شود و کتابدار متخصص به سوالات پاسخ میدهد.
ریسو^[۹۲] (۲۰۰۱)، در تحقیق خود در مورد وی‍‍ژگی های کتابخانه مجازی، پس از تعریف کتابخانه مجازی و ذکر مزایا و معایب چنین کتابخانه ای بیان می کند که در ایجاد کتابخانه مجازی ، هفت مرحله  را باید پشت سر گذاشت که عبارتند از: فرایند تصمیم گیری ،مهارت ها و آموزش های جدید برای کارمندان کتابخانه، نصب و آزمایش ، ایجاد ساختاری برای سازماندهی و دسترسی به منابع ، تبلیغ و بازاریابی منابع ، آموزش کاربران و ارزیابی. او همچنین گذشته ، حال و آینده کتابخانه مجازی را در تحقیق خود مورد بررسی قرار می دهد.

زاگالو، سوساپینتو و مارتینو^[۹۳] (۲۰۰۱)، در مقاله ای با عنوان “کتابخانه مجازی براساس پروتکل زد ۵۰/۳۹"، نظامی در حال توسعه به نام کتابخانه مجازی را توصیف می کنند .در طراحی این نظام ، پیشرفت های اخیر در حوزه فهرست های مجازی مدنظر قرار گرفته اند . آنها هدف اصلی این نظام را بهبود کیفی و سودمندی اطلاعات بازیابی شده توسط کاربر نهایی و تضمین سطح بالایی از قابلیت عملیاتی با کاربردهای دیگر بیان کرده اند.(نعیمی،۱۳۸۷)
شارما و ویشواناتان^[۹۴] (۲۰۰۱) در مقاله ای با عنوان” کتابخانه های دیجیتالی : توسعه و چالش ها” به بیان بعضی از مشکلات در حوزه کتابخانه های دیجیتالی می پردازند و پیشنهاداتی را به منظور غلبه بر این مشکلات به منظور عملکرد مؤثرتر کتابخانه های دیجیتالی ارا ئه می نمایند این اهداف عبارتند از: شناسایی روش های عملی برای غلبه بر مشکلاتی که در راه تبدیل کتابخانه های سنتی به دیجیتالی به وجود می آیند، شناخت نقش کتابخانه های دیجیتالی برای ایجاد دانش جهانی قابل دسترس ، بررسی امکانات مشارکت خصوصی برای تامین منابع مالی و انسانیوجستجوی راههایی برای ایجاد رشد بدون وقفه کتابخانه های دیجیتالی . آنها همچنین  بیان می کنند تا زمانی که ما نتوانیم به فاصله تکنولوژیکی که بین کشورهای در حال توسعه و توسعه یافته وجود دارد غلبه کنیم، جهانی شدن مفهوم دیجیتالی امکان پذیر نمی باشد.(نعیمی،۱۳۸۷)
مارکوم^[۹۵] (۲۰۰۳)، در پژوهش خود با عنوان ” ملزوماتی برای آینده کتابخانه ها ی دیجیتالی “، بیان می کند که کتابخانه  های دیجیتالی آینده باید سه ویژگی کلی داشته باشند :۱- داشتن مجموعه جامعی که برای تحقیق ، آموزش و یادگیری مفید باشد.۲- باید به آسانی برای همه انواع کاربران چه افراد مبتدی و چه افراد با تجربه در دسترس باشند.۳- باید توسط افراد متخصص مدیریت و نگهداری شوند. او در ادامه بیان می کند که حق مؤلف و منابع مالی از مهمترین موانعی هستند که بر سر راه دیجیتالی کردن کتابخانه ها و جود دارند
یان^[۹۶] (۲۰۰۳)، در پایان نامه دکتری خود با عنوان “ابزارهای گسترده جهت تولید و استفاده از برنامه دیجیتالی جهت جمع آوری اطلاعات کتابخانه ” که در دانشگاه کنتاکی^[۹۷] انجام گرفت بیان کرده است که یک برنامه دیجیتالی، برنامهای پیچیده و کامل جهت جمعآوری اطلاعات است . این برنامه معمولا شامل بخش وسیعی از اطلاعات مرتبط و هماهنگ می باشد .DE بسیار برنامه جالبی است ، از این جهت که روش های جدید و موثرتری را جهت مشاهده ، تجزیه و تحلیل ، و دستیابی و توزیع اطلاعات ارائه میدهد . باوجود این ، فرایند جمعآوری اطلاعات از مرحله اطلاعات نامنظم به یک برنامه سازماندهی شده با مشکلات چندی مواجه است که شامل :دوام و انسجام پیوندها ، قطع کننده ها، و تولید نرم افزار که قابل توسعه و گسترش می باشد.
بیزوکی^[۹۸] (۲۰۰۴)، در پژوهشی با عنوان “دیجیتال سازی مجموعه ها در کتابخانههای دانشگاهی اندونزی ” با روش پیمایشی به امکان سنجی ایجاد طرح شبکه کتابخانههای دیجیتالی اندونزی می پردازد. این پژوهش نشان می دهد که وزارت پژوهش و فنآوری اندونزی در سال ۲۰۰۲ یک نرم افزار مدیریت محتوایی با عنوان “داک شیر “برای دانشگاهها طراحی کرده که توانایی عرضه دیجیتالی بیش از ۱۴۰۰۰ سنددر انواع پایان نامه ، مواد دیداری – شنیداری ، پیوندها ، انتشارات و مجلات دانشگاهی ، گزارشهای تحقیقی ، لوحهای فشرده نوری را داشته است . اما دانشگاهها در مراحل دیجیتالی کردن مجموعههایشان با محدودیتهایی در زیرساختهای فنی ، نیروی انسانی ، بودجه ،سیاستهای نشر ،حق مولف ، و مسایل فرهنگی و سازمانی مواجه شدهاند . تعداد دانشگاههایی که بااین نرم افزار به مدیریت مجموعههایشان پرداخته اند از ۵۲ ایالت ، کمتر از ۵۰درصد بوده است و از بین ۱۵۰۰ موسسه آموزش عالی ، کمتر از ۱۰ درصد به ایجاد آرشیو دیجیتال تمایل نشان دادند.
هان^[۹۹] (۲۰۰۴) در پژوهشی با عنوان « مدیریت محتوای دیجیتال » با بهره گرفتن از روش مطالعه موردی و مقایسهای به امکان سنجی ایجاد سیستم مدیریت محتوایی برای مجموعه های دیجیتال دانشگاه آریزونا پرداخته است. در این پژوهش ، ابتدا از طریق سیاهه وارسی ، نیازها و امکانات کتابخانه تحلیل و سپس تعدادی از نرمافزارهای تجاری و کد منبع باز (مانند گرین استون،فدورا، و دی اسپیس) از لحاظ مدیریت محتوی دیجیتال در مراحل و فنون تبدیل ماده آنالوگ به دیجیتال مانند حفاظت ، ابردادهها ، دسترسی ، و ویژگیهای سیستمی مقایسه شده است . یافتهها نشان میدهد که مناسبترین نرم افزار برای مدیریت محتو ا در کتابخانههای دانشگاهی ، نرم افزار «اس.پی.اس.اس» است، زیرا در بین نرم افزارها ی موجود از لحاظ تحلیل عملیاتی ، هزینه های اقتصادی ، و حفاظت مجموعه بالاترین امتیاز را دارد.
دونیگ (۲۰۰۴) در پایان نامه خود با عنوان “بوجود آورندگان و استفاده کنندگان از کتابخانه الکترونیک: ارزیابی کاربران مورد نظر و کاربران واقعی"، با بررسی ۴ کتابخانه دیجیتالی ایجاد و استفاده از کتابخانه دیجیتالی را مورد بررسی قرار میدهد که کاربرمورد نظر کسی است در مقابل این قضیه که کاربران واقعی چه کسانی هستند. سوالات اجرایی به طراحان و مجریان کتابخانههای دیجیتالی داده شده است به این منظور که اهداف، وظایف، کاربران مورد نظر را مشخص کنند. یک تحقیق اینترنتی به منظور کشف و شناخت اینکه چه کسانی کاربران واقعی کتابخانههای الکترونیک هستند و سطح رضایتشان چه خواهد بود نیز میبایست انجام شود. سپس میبایست مقیاسهایی به منظور مشخص کردن اینکه آیا کاربران واقعی همان کاربران مورد نظر هستند یا نه صورت گیرد(فدایی،۱۳۸۷ ) .
فدراسیون کتابخانه دیجیتال^[۱۰۰] (۲۰۰۵) ، در پژوهشهایی جامع به معرفی طرح های ایجاد کتابخانه دیجیتال در دانشگاه استنفورد پرداخته اند. یافتهها نشان میدهد که این دانشگاه به صورت یک مخزن دیجیتالی پیشرفته ، به ۱۰۰ جامعه دانشگاهی خدمات نشر پیوسته ارائه میدهد. مجموعه را با سیستم های کاربر پسندی مانند نرم افزار مدیریت چند رسانهای تیمز قابل دسترس ساخته است؛ همچنین از نرم افزار تصویرسازی لونا برای نمایش تصاویری با وضوح بالا بهره برده است.(نبوی،۱۳۸۷)
هییونکی^[۱۰۱](۲۰۰۵) ، پایان نامه دکتری خود را با عنوان «توسعه کتابخانههای دیجیتالی معنایی با بهره گرفتن از فنون داده کاوی » نگاشته است . کتابخانههای دیجیتالی معنایی را محیطهایی تعریف کرد که در آن ها اطلاعات مفید غیر قابل رویت با بهره گرفتن از فنون داده کاری نظیر خوشهبندی ، رده بندی ، جستوجوی وجوه شباهت و مصور سازی قابل رویت می شوند. برای ساختن یک کتابخانه دیجیتال معنایی ابتدا نظام یکپارچهای پیشنهاد شد که در آن فنون داده کاوی برای جستوجوی مجموعه مورد استفاده قرار گرفت . این نظام ، سه خدمت زیر را ارائه می داد:

• • جستجوی آرشیو مجموعه

• • مرور مجموعه

• • خلاصه از مجموعه

علاوه بر این ، جستجوی محتوای مجموعه با بهره گرفتن از قالب دابلین کور^[۱۰۲] باید امکان پذیر می شد. بدین منظور یک روش جدید رده بندی تحت عنوان ای . ان . بی.^[۱۰۳] نیز ارائه شد . این موارد در پروژه ای که هییونیکی^[۱۰۴] اجرا کرد، لحاظ شدند . نتایج نشان داد که رده بندی ای . ان. بی ، موثر واقع شده است . همچنین خوشه بندی مفاهیم نیز در جستجو و بازیابی ، اثر مثبت داشته است .(مظفر مقام،۱۳۸۷)
ماتئوجان^[۱۰۵] (۲۰۰۵) ، پایان نامه دکتری خود را با عنوان «غنی سازی کتابخانه دیجیتالی یک حوزه خاص علمی با بهره گرفتن از ابرداده ها و مبتنی بر واژگان کنترل شده سلسله مراتبی »انجام داد. وی تلاش کرد تا رویه های سنتی سازمان دهی اطلاعات در حوزه کتابداری و اطلاع رسانی را در محیط شبکهای به کار گیرد.وی با این استدلال که هریک از حوزه های علمی ، واژگان تخصصی خودشان استفاده کنند ، سعی کرد تا ایده خود را روی مدیران منابع طبیعی آزمایش کند.
این دسته از مدیران تصمیماتی میگیرند که چندین سازمان ، شخص و محیط را تحت تاثیر قرار می دهد . چنین تصمیماتی بر گستره وسیعی از اطلاعات کسب شده از گزارش های متنوع حوزه محیط زیست مبتنی هستند. این گزارشها غالبا ” توسط تیم هایی که متخصصان رشته های مختلف عضو آن هستند ، تولید می شوند و از طریق متن، نقشه ها و تصاویر سعی در ارائه آخرین یافته های علمی دارند. ماتئو اصطلاح نامهای را ارائه داد که رایجترین واژه های مورد استفاده این متخصصان در آن به طور سلسله مراتبی آمده بود. این اصطلاح نامه ، مرور پذیر و جستوجو پذیر بود.در خلال این بررسی چگونگی استفاده نمایه سازان و کاوشگران از این اصطلاح نامه مطالعه شد. یک واسط کاربر هوشمند مبتنی بر وب ، نمایه سازان و کاوشگران را در امر جستجو یاری می داد. در انتها مقایسهای بین این سیستم و سیستم های مشابه صورت گرفت و پیشنهادهایی برای کارهای آتی ارائه شد .
جنگ^[۱۰۶](۲۰۰۶) در رساله دکتری خود تحت عنوان “فایده استفاده از کتابخانه دیجیتالی :یک مدل ارزیابی ” توسعه یک مدل و آسانی ابزارهای استفاده از کتابخانه آکادمیک دیجیتالی را بررسی نموده است . قابلبت استفاده و فایده این تحقیق آزمودن جنبه های مختلف از جمله تاثیر، کارایی، رضایت و یادگیری است. مطالعه ارتباط روابط بین تاثیر ، کارایی و رضایت را امتحان کرد. نتیجه این بود که ارتباط مهم آماری بین این عوامل وجود دارد و در زمان طولانیتر برای یک موضوع مورد نیاز است تا بتواند یک کار را انجام داد و هم چنین شامل مراحل بیشتر هم میشود که سطح رضایت از آن پایین بیایید. زمان صرف شده بیشتر برای تکمیل یک کار هم باعث کاهش سطح رضایت میشود . در هر صورت باید توجه شود که هر ملاک و ضابطه تاکید بر یک مساله خاص را دارد و می بایست بطور جداگاه مورد ارزیابی قرار گیرد . این تحقیق معیارهایی مثل راحتی استفاده ، سازمان اطلاعات، اصطلاحات علمی، جذابیت بصری و اصلاح اشتباه را پوشش نداده است. مشاهدات یافت شده در این تحقیق به افزایش استفاده از کتابخانه دیجیتال کمک می کنند.(فدایی، ۱۳۸۷).
چودهری(۲۰۰۶)^[۱۰۷] در مقاله تحقیقی خود تحت عنوان “قابلیت استفاده و تاثیر کتابخانههای دیجیتالی” بهمواردزیراشارهمیکند:
هدف اصلی این پژوهش مروری بر مطالعاتی است که در ارتباط با قابلیت استفاده و تاثیر کتابخانه های دیجیتالی صورت پذیرفته است.و در صدد است که روش هایی را که برای سنجش تاثیر این کتابخانه ها صورت گرفته است مشخص نماید. علاوه بر جنبه های فنی طراحی کتابخانه های دیجیتالی نظیر معماری، ابزارهای جستجو و تعامل با کاربر، موضوع هایی نیز برای قابلیت استفاده از این کتابخانه ها نظیر دسترسی جهانی، موضع یابی، زبان، فرهنگ، محتوا و رفتارهای اطلاع یابی کاربران وجود دارد. بهرحال، کتابخانه های دیجیتالی باید از لحاظ محتوا، عملکرد و جامعه استفاده کننده از آن ها ارزیابی شوند. یافته های این پژوهش بیانگر این مطلب است که برای سنجش قابلیت استفاده و میزان تاثیر کتابخانه های دیجیتالی از روش های مختلفی استفاده شده است. ولی یک استاندارد یا معیار دقیقی برای ارزیابی کتابخانه های دیجیتالی و خدمات اطلاع رسانی آن ها وجود ندارد. مشکلات معیارهای ارزیابی در عصر کتابخانه های دیجیتالی به دلیل وجود عواملی نظیر مکان، ماهیت، علائق کاربران و پیچیدگی آن ها، تنوع منابع اطلاعاتی و … در حال افزایش است. تنظیم یک استاندارد و معیار جهانی برای اندازه گیری تاثیر کتابخانه های دیجیتالی هنوز تدوین نشده است.اما کتابخانه های مختلفی نظیر کتابخانه دیجیتالی اسکندریه^[۱۰۸] تلاش کرده اند تا تاثیر این کتابخانه ها را بر فعالیت ها و جامعه کاربران خود بررسیکنند (سلیمی ،۱۳۸۷).
گارتون^[۱۰۹] (۲۰۰۷)در پایان نامه خود با عنوان “ایجاد کتابخانه دیجیتالی کاربردی ، به دی اسپیسویت^[۱۱۰] (بسته نرم افزاری کد منبع باز برای مدیریت منابع دیجیتال کتابخانه دیجیتال ) در چارچوب فایو اس^[۱۱۱] ( مسیرها، ساختارها، فضاها،طرحها و جوامع )” که در دانشگاه پلیتکنیک ویرجینیا انجام داده گفته که فرایندهای طراحی کردن کتابخانههای دیجیتالی با دشواریهای فراوانی مانند نصب بسته های نرمافزاری، پیکربندی، سفارشی کردن و مستقر کردن چنین سیستمهای مواجه است.
پژوهشگر مدلی را مبتنی بر ایکس.ام. ال.^[۱۱۲] برای مشخص کردن طبیعت بسته های نرمافزاری کد منبع باز برای مدیریت منابع دیجیتال توسعه داده است تا طرحریزی یک کتابخانه دیجیتالی به درستی انجام شود. روش مبتنی بر ایکس. ام. ال برای یک پارچه کردن چنین مشخصاتی با ابزارهای کتابخانه دیجیتال دیگر، اجازه می دهد. در این پژوهش برای قابل استفاده کردن مشخصات کتابخانه دیجیتالی جهت این بسته، یک منبع انرژی ایجاد کرده که این مدلهای کتابخانه دیجیتال را برای ایجاد، پیکربندی،سفارشی کردن و مستقر کردن در کتابخانه های دیجیتالی مشخص شده ، به کار برد. پژوهشگر اعلام می دارد که ما به سختی توانستیم کارقبلی را در فهم طبیعت چاچوب کتابخانه دیجیتالی که عبارتند از مسیرها، ساختارها، فضاها، طرح ها و جوامع برای کتابخانه دیجیتالی ترسیم کنیم. این تقسیم بندی کتابخانه دیجیتالی را با یک مشکل درگیر می کند و آن ارائه رسمی عناصری هستند که اساس هر سیستم کوچک کتابخانه دیجیتالی می باشد که شامل مسیرها، ساختارها، فضاها، طرحها و جوامع است. این پژوهش بر روی کار قبلی تاثیر گذاشته و یک کاربرد جدید از پنج چارچوب در سیستمهای کتابخانه دیجیتال فراهم کرده است. در این تحقیق مشخصات زبان و منبع باز برای مدیریت منابع دیجیتال یا همان “دی اس پی س” به عنوان کمکی برای طراحان کتابخانه دیجیتال و دیگرانی که علاقمند در آسان کردن بسته های نرم افزاری کد منبع باز برای مدیریت منابع دیجیتال است. پژوهشگر معتقد است که این روش ها نه تنها استفاده کنندگان را در ایجاد بیشتر کتابخانه های دیجیتال قادر خواهد ساخت، بلکه برای درک بهتر در باره علاقه آنها به ساختار کتابخانه دیجیتالی ،نرم افزار ، و در کل کتابخانه دیجیتالی مفید است(فدایی، ۱۳۸۷).
کرسپو^[۱۱۳] (۲۰۰۷)، نیز در یک گزارش فنی با عنوان ” طراحی مخازن آرشیوی برای مجموعه های دیجیتال” با روش مطالعه موردی و طراحی سیستم به ارائه مدلی برای دیجیتالی کردن انواع مواد آرشیوی میپردازد. این مدل که “آرک سیم “^[۱۱۴] نام دارد، ابتدا برای دانشگاهاستنفورد طراحی شد، ولی قابلیت الگو برداری برای کتابخانههای دانشگاهی دیگر را نیز دارد . به منظور حفاظت بلند مدت اسناد الکترونیکی در مخزن ، از راهبردهای حفاظتی مانند مهاجرت، تقلید ، تکرار، و نو سازی بهره برده است.
۲-۳-۳. نتایج پیشینهها
در پژوهشهای داخلی مربوط بهایجاد کتابخانه دیجیتالیضمن اینکه در مورد ایجاد این نوع کتابخانه نظر مثبتی داشته اند ولی مشکلاتی را نیز در این زمینه بیان کرده اندکه از جمله فقدان امکانات مالی و فقدان زیر ساخت مخابراتی لازم برای ایجاد کتابخانه دیجیتال میدانند . امکانات مخابراتی دانشگاه نیز از دیدگاه مدیران فنآوری اطلاعات در حد متوسط ارزیابی شده است.
در پژوهشهای خارجی در مورد کتابخانه دیجیتالی بیشتر به نرم افزارهای می پردازند که مورد استفاده در کتابخانه دیجیتال میباشد و همینکه درمورد کتابخانه دیجیتال دانشگاه ها در مراحل دیجیتالی کردن مجموعههایشان با محدودیتهایی در زیر ساختهای فنی ، نیروی انسانی ، بودجه ، سیاستهای نشر، حق مولف ، و مسایل فرهنگی و سازمانی مواجه شده اند.
فصل سوم
روشاجرای تحقیق
۳-۱. مقدمه
تحقیق عبارت است از کشف واقعیات جدیدی که به ما کمک میکند تا در صدد حل و ارائه راهکارهای مقابله با مشکل موجود برآییم(سکاران، ۱۳۸۸: ۶).دستیابی به هدف تحقیق میسر نخواهد بود، مگر زمانی که جستجوی شناخت با روششناسی درست صورت پذیرد.
در این فصل به معرفی روش پژوهش و بررسی روایی و پایایی ابزار تحقیق می پردازیم.
۳-۲. روش تحقیق
این پژوهش به روش توصیفی - پیمایشی انجام شده است.پیمایش یکی از روش‌های تحقیق اجتماعی است که در آن اعضای جامعه آماری به پرسش‌هایی در مورد موضوع مورد مطالعه محقق، پاسخ می‌دهند. آن‌ها این کار را یا از طریق پرکردن “پرسشنامه‌ای” که در اختیار آن‌ها قرار می‌گیرد و یا شفاهاً از طریق “مصاحبه” انجام می‌دهند. به عقیده برخی از جامعه‌شناسان، پیمایش بهترین شیوه روش تحقیق جامعه‌شناسانه است. به عبارت دیگر پیمایش شیوه سیستماتیک جمع‌ آوری داده‌ها از طریق مصاحبه رودررو، تلفنی و یا پرسشنامه خوداجرا است که از طریق پست برای اعضای جامعه آماری فرستاده می‌شود و باز می‌گردد(عضدانلو،۱۳۸۸).
از طریق پیمایش می‌توان داده‌های بسیار گسترده‌ای را در باب باورها، ارزش‌ها، نگرش‌ها، کنش‌ها و سایر اطلاعاتی که درباره صفت‌های فرد باشند گردآوری کرد. همچنین می‌توان در باب صفاتی که ویژگی سیستم باشند، اطلاعات دست اول جمع‌ آوری کرد؛ برای مثال می‌توان از افراد در خصوص قانون اساسی یک کشور از حیث سازگار بودن یا نبودن با ناظم سیاسی دموکراتیک سوال کرد. در پیمایش فرض می‌شود پاسخگو از واقعیت اطلاع دارد؛ اما در برخی مواقع این‌گونه نیست. فرض می‌شود پاسخگو با پرسشگر همکاری خواهد کرد؛ ولی همکاری نمی‌کند. این نوع وقایع به تولید خطا منجر می‌شوند.
همچنین از نظر نوع این پژوهش یک پژوهش کاربردی است. پژوهش‌های کاربردی عملی و در پی حل مشکلات اجتماعی و افراد می‌باشند(ساعی،۱۳۸۷).
۳-۳. جامعه آماری
جامعه آماری^[۱۱۵] عبارت است از مجموعهای از افراد، اجزاء و عوامل مختلف که حداقل در یک صفت با هم مشترک هستند. (خاکی، ۱۳۹۰: ۲۵۰). جامعه مورد مطالعه در این پایان نامه مدیران و کتابداران دانشگاههای آزاد اسلامی استان گیلان میباشند. بنابراین حجم جامعه مورد مطالعه ۱۰۰ نفر از مدیران و کتابداران دانشگاههای آزاد اسلامی استان گیلان بوده و باتوجه به محدود بودن حجم جامعه با بهره گرفتن از روش سرشماری کل جامعه تحقیق مورد مطالعه قرار گرفته است.
جدول ۳-۱. تعداد مدیران و کتابداران واحدهای دانشگاه آزاد اسلامی استان گیلان