شرط متابعت از نظر کارشناس:

همانطور که قبلاً گفته شد اعتبار نظر کارشناس به نظر دادگاه بستگی دارد و صرف نظر از فراهم بودن تمام شرایط شکلی و ماهوی که در جهت ارائه نظر کارشناس لازم و ضروری است، مبنای اصلی توجه به نظر کارشناس و استناد به آن در جهت صدور حکم، علم دادرس به صحت نظر کارشناسی است.
البته نظر کارشناس (چه در دعاوی و چه در غیر آن) گاه موجب علم و یقین شده و گاه موجب ایجاد ظن میشود. این بدان معناست که حتی در صورت وجود تمام شرایط، ممکن است از نظریهی کارشناس برای قاضی علم حاصل نشود. پس «علم» شرط اصلی و مبنایی در متابعت از نظر کارشناس است و گاهی نیز «ظن» به نظر کارشناس قائم مقام علم میشود.

۱ـ علم به نظر کارشناس:^[۶۶۸]

نظریهی کارشناسی در دعاوی یکی از طرق تحصیل علم و یقین برای قاضی است. به عبارت دیگر نظریهی کارشناسی از «ابزارهای آگاهی^[۶۶۹] و مستندات علم قاضی»^[۶۷۰] است که در زمینهی حل مجهول غالباً موجب علم و یقین و گاه اطمینان (علم عادی) قاضی شده و این علم حجیت دارد.

۱ـ۱ حجیّت علم قاضی:

هر چند در روایاتی که در تبیین ادله اثبات دعوی آمده، به علم قاضی اشاره نشده است، اما مشهور فقهاء قائل به حجیت علم قاضی بوده و اثبات موضوع دعـــوی را از این طریــق ممــکن میدانند.^[۶۷۱] وحتی برخی معتقدند: « علم حاکم از بیّنه قویتر است». ^[۶۷۲]
البته اکثر فقهاء به طور مطلق(چه در حقالله وچه حقالناس) قائل به جواز عمل به علم قاضی شدهاند.^[۶۷۳] برخی نیز علم قاضی را به طور مطلق، حجت نمیدانند^[۶۷۴] و گروهی نیز قائل به تفصیلند.^[۶۷۵]
«حجیت علم قاضی از باب کشف و طریقیت است و مختص به مجتهد نیست؛ بلکه علم حاصل از طرق متعارفه برای قاضی مأذون نیز حجیت دارد و در عداد ادله شمرده شده است».^[۶۷۶] «… و قاضی برای حصول قطع و یقین از هیچ نوع تحقیقی که علم را تحصیل کند، منع نگردیده است ».^[۶۷۷] به طور مثال در دعوای نفی ولد، نظر علمی و تخصصی کارشناس ممکن است موجب علم قاضی شود.^[۶۷۸]
در قانون مجازات اسلامی نیز در مواد( ۲۳۱^[۶۷۹] ،۱۲۰^[۶۸۰]، ۱۲۸^[۶۸۱] و۱۹۹)^[۶۸۲] در چهار مورد به علم قاضی به عنوان طریق ثبوت جرم اشاره شده است. «ولی اگر دلائل اثبات جرمی در قانون به قید حصر ذکر شده باشد و علم قاضی جزء ادله محصوره نباشد، در چنین جرمی قاضی نمیتواند به علم خود مراجعه نماید».^[۶۸۳]
دربارهی حجیت علم عادی دو نظر وجود دارد:

۱-۱-۱حجیّت علم عادی ودلایل آن:

در اصطلاح فقهی، در تعریف علم قاضی آمده است: «انکشاف واقع که احتمال خلاف آن برای شخص قاضی وجود ندارد…».^[۶۸۴]حال در اینکه آیا مراد از علم قاضی، یقین و قطع فلسفی است یا علم عادی واطمینان را نیز شامل میشود، باید گفت: علم به معنای اطمینان است که آن را علم عادی هم نامیدهاند.^[۶۸۵] یعنی یقین متعارف نه فلسفی و عقلی.^[۶۸۶] و در حجیت علم عادی (اطمینان) نیز گفته شده است: «(علم عادی) هم چون علم یقینی در موضوعات و احکام شرعی حجت است. از اینرو در همه جا برای فقهاء کاربرد دارد».^[۶۸۷]
حقوقدانان نیز علم عادی قاضی را حجت میدانند. «نظریهی کارشناس چنانچه مفید علم عادی باشد حجت است و اگر نه حجت نیست. مثلاً نظر کارشناس خط در استکتاب، مفید علم عادی است و ثابت میکند خوانده که منکر انتساب سند به خود شده، آن را نوشته و واقعهای که در آن نوشته درج شده به او منسوب است».^[۶۸۸]

دلایل حجیت علم عادی:

۱. علم عادی احتیاج به دلیل و برهان ندارد. به طور کلی علم و ظن در احکام شرعیه، علم و ظن متعارف نزد عرف میباشد وحجیت این علم ذاتی است.^[۶۸۹] و لازم نیست که علم قاضی از روی حواس ظاهری او پدید آمده باشد، حتی چنانچه از روی امارات قضایی بدست آید حجیت دارد.^[۶۹۰]
۲. قیاس اولویت:
الف- همانگونه که برای قاضی از شنیدن گواهی، قطع و علم نسبت به «مشهودبه» پدید میآید، علم عادی که از طرق دیگر(مانند کارشناسی) نیز بهدست میآید حجت است.^[۶۹۱]
ب-در تعریف یقین گفته شده «یقین معتبر در هر دو باب (باب اصول عقاید و اصول احکام( اعم از یقین عادی است و بنابراین تعّین ندارد که افرادی از یقین، قویتر از یقین عادی تحصیل شود. باب یقین عادی هم بابی واسع است».^[۶۹۲]با توجه به تعریف فوق وقتی یقین اعم از قطعی و عادی در اصول عقاید و اصول احکام حجت باشد به طریق اولی در فروعات احکام و دعاوی نیز حجت خواهد بود.

۱-۱-۲ عدم حجیت علم عادی و دلایل آن:

برخی از فقهاء معتقدند: نظریات کارشناس در مرافعات شرعیه اگر موجب علم و یقین نشود، حجیت شرعیه ندارد. و مقصود از علم و یقین، علم قطعی است نه اطمینان و علم عادی؛ آن مقدار که مسلم است جواز قضاء به علم است و حجت بودن اطمینان مشکل است.^[۶۹۳]

دلیل عدم حجیت علم عادی:

اصل در مسألهی قضاوت این است که مثل سایر تکالیف اسلامی از روی علم و یقین انجام
میگیرد نه از راهی دیگر مگر در موردی که شارع مقدس صریحاً بیان فرموده باشد ؛ زیرا تکلیف با علم و یقین محقق می شودنه شک و ظن.^[۶۹۴] این در صورتی است که اطمینان و علم عادی را مرادف با ظن بدانیم (البته ظن نزدیک به علم).^[۶۹۵]هر چند برخی علم عادی را غیر از ظن متآخم به علم و از نظر رتبه در مرحلهای بالاتر میدانند.^[۶۹۶]
بنابراین چون علم قاضی به عنوان علم حقیقی(احراز، یقین قطعی، شهود، حضور) موضوعیت یافته، در نتیجه جای تمسک به اطلاق نیست.^[۶۹۷] یعنی نمیتوان حجیت علم قاضی را از راه اطلاق دراطمینان (علم عادی) نیز ثابت دانست.

۱-۲ جایگاه علم قاضی نسبت به سایر ادلّه:

علم قاضی نسبت به بیّنه، اقرار و سوگند در اولویت است؛ زیرا «علمی که برای قاضی حاصل شده است، واقعیت را به طور مستقیم درک و شهود میکند».^[۶۹۸]
بنابراین «دلیلیت علم(قاضی از بعد طریقیت) اقوای از بیّنهای است که کشف واقع از آن انتظـار میرود و از حکمت به دور است که قضاوت و صدور حکم به استناد امارهی ظنی(بیّنه..) جایز باشد، ولی حکم بر طبق علم و یقین شخصی ممنوع باشد…».^[۶۹۹]
«دلالت اقرار(نیز) بر واقعیت قطعی نیست و در آن احتمال خلاف وجود دارد. حال آن که علم قاضی عبارت است از انکشاف واقع که احتمال خلاف در آن برای شخص قاضی وجود ندارد. انکشاف واقع در علم قاضی مستند به خود علم است که ذاتاً ارائهدهندهی واقع است. در صورتی که حجیت اقرار، مبتنی بر یک قاعدهی عقلی است که انسان عاقل هرگز به ضرر خود اقدام نمیکند».^[۷۰۰]
با توجه به مطالب فوق میتوان گفت: جایگاه علم قاضی در رتبهای بالاتر از دیگر ادله قرار دارد.

۱ـ ۳ طرق حصول علم به نظریهی کارشناسی:

نظر کارشناس به دو طریق موجب علم میشود:
۱ـ از طریق غلبه: یعنی غالب کارشناسان به حق کارشناسی کرده و غالباً نظرشان مطابق واقع است.^[۷۰۱] و از آنجا که قلمرو غلبه، قلمروی علم عادی است،^[۷۰۲] موجب حصول علم به نظریهی کارشناس خواهد شد.

۲ـ از طریق ظاهر: همانطورکه به ظاهر شهادت گواهان برمبنای اصل صحت اعتماد میشود، ظاهر عمل کارشناس و نظریهی وی نیز محمول براصل صحت، میتواند موجب علم به صحت نظریهی کارشناسی شود. واز آن به «ظاهر مأمون» ^[۷۰۳]تعبیر شده است.^[۷۰۴] «ظاهر مأمون از مصادیق علم عادی وحجت است و باید به آن عمل شود».^[۷۰۵]

 

۱ـ ۴ محدودیتهای علم قاضی:

هر چند علم قاضی نسبت به سایر ادله برتری دارد، اما با این حال با محدودیتها و استثنائاتی روبهروست :
۱ـ در صورتی که کارشناسیهای انجام شده غیرقانونی (غیر معتبر) باشد، نمیتواند موجب اعتقاد باطنی قاضی شود؛^[۷۰۶] یعنی علاوه برآنکه فقدان شرایط شکلی و ماهوی اعتبار نظر کارشناس، موجب بیاعتباری نظریهی کارشناسی و تکلیف دادگاه به عدم متابعت از آن میشود، اساساً حصول علم ویقین قاضی نسبت به آن ممکن نیست.
۲ـ «دادرس نمیتواند بر خلاف تشریفاتی که به حکم قانون برای اثبات امری ضروری است به علم خوداستناد کند، به عنوان مثال، مالکیت زمینی را که در دفتر املاک به نام خواهان ثبت شده است از آن خوانده بداند، تا علم خود را بر پایهی اموری نهد که ممنوع ازآن است (مانند پذیرش سند عادی یاوصیت شفاهی)».^[۷۰۷]
۳- در برخی از موارد صرفنظر از حصول علم قاضی به موضوع کارشناسی و یا عدم آن، موضوع از مواردی است که نظر کارشناس شرعاً نمیتواند موضوع را برای قاضی اثبات کند و در قانون نیز علم قاضی جزء ادله محصوره نیست، در چنین جرمی قاضی نمیتواند به علم خود مراجعه نماید، حتی اگر قاضی اقناع شده و نسبت به موضوع علم پیدا کرده باشد. به عنوان مثال «تشخیص پزشک (در تحقق زنا یا لواط از نظر شرعی) کافی نیست».^[۷۰۸] پس علم قاضی به ثبوت جرایم مزبور با استناد به نظر کارشناسی پزشک، شرعی نبوده وگویا اصلاً علم حاصل نشده است.

۱ـ۵ تعارض علم قاضی با نظریهی کارشناسی:

از آنجا که قاضی به علت تخصصی بودن موضوع دعوی طبق قانون مکلف به ارجاع امر به کارشناس است، موضوع را به کارشناس ارجاع میدهد، اما ممکن است برای قاضی (از طریقی دیگر) علم به موضوع حاصل شود و نظریهی کارشناسی در تعارض با علم قاضی قرار گیرد. در این صورت کدام را باید مقدّم داشت؟
در پاسخ باید گفت: علم قاضی از نظر رتبه بر نظر کارشناسی مقدّم است. چه اینکه نظریهی کارشناسی از باب شهادت دانسته شود و شرایط شاهد در آن معتبر باشد و چه اینکه دلیل یا وسیله و طریق اثبات و یا یک دلیل با ماهیت مستقل تلقی شود.
به عبارت دیگر صرفنظر از اینکه ماهیت کارشناسی کدامیک از موارد فوق باشد، علم قاضی به لحاظ برتری رتبه بر کارشناسی مقدم خواهد بود مگر آنکه استدلال کارشناس به گونهای باشد که موجب زوال علم قاضی شود.

۲ـ ظن به نظر کارشناس:

 

۲ـ۱ حجیّت ظن:

گاه نظر کارشناسی موجب حصول ظن میشود. برای اینکه دانسته شود که آیا این ظن حجیّت دارد یا خیر، ابتدا باید نکاتی را موردتوجه قرار داد:
۱ـ ظن دو صورت دارد:
الف- ظن غالب: ظن غالب همان «علم عادی و علم عرفی و نیز ظن اطمینانی و اطمینان »^[۷۰۹] است.
ب- ظن عادی: «ظنّی است که نزد متعارف مردم هم یک ظن بهشمار میآید. مردم با این قسم ظن، همان عملی را میکنند که با شک خود میکنند».^[۷۱۰]

نظریه کنش ارتباطی هابر ماس
دومین نظریه به یورگن هابر ماس تعلق دارد . نظریه کنش ارتباطی هابر ماس مربوط به محیطهایی تعاملی در اینترنت می شود. محیط های تعاملی در اینترنت به محیط هایی می گوییم که در آن کاربران می توانند ارتباط دو طرفه برقرار نمایند، مثل چت . قبل از پرداختن به نظریه کنش ارتباطی هابر ماس ، ابتدا به حوزه عمومی موردنظر هابرماس می پردازیم.
حوزه عمومی هابرماس عرصه ای است که در آن افراد به منظور مشارکت در مباحث باز وعلنی گرد هم می آیند و کنش ارتباطی از طریق بیان و گفتگو تحقق می یابد ( آزاد ارمکی و امامی، ۱۳۸۰: ۶۵).
در فضای محیط های تعاملی اینترنت بحث شرایط آرمانی سخن مورد نظر هابرماس تحقق می یابد و می توان آن را بدین گونه مطرح کرد: هابر ماس معتقد است که نیازهای اساسی یا اصیل معینی وجود دارد که تمامی افراد کاملاً آزاد آنها را دارند و این نیازها توسط هر کس که صمیمانه وارد یک گفتمان عملی شود ضرورتاً کشف خواهد شد.
با توجه به اینکه در محیط اینترنت علی الخصوص در محیط تعاملی اینترنت افراد به راحتی می توانند نیازهای خود را مطرح کنند واین طرح نیازها باعث شکل گیری یک فضای گفتمان مباحثه شده و این مباحثه افکار جدیدی شکل می گیرد.
هابرماس می افزاید روابط میان گویندگان و شنوندگانی که از دانش ارتباط برخوردارند موجب می شود تا یکی از کارکردهای گفتار که همان شیوه یا همان کاربرد زبان عادی تلفیق شده است وارد عمل گردد و در کاربرد توصیفی زبان ، هر گفتار ، کنش نوعی در بردارنده صمیمیت یا صداقتی است که با آن من گوینده احساسات ، نیازها و نیت های درونیم را برای شنونده ابراز می کنم، درست در همین بعد است که گفتار ، شنونده را به دنیای درونی احساس ها و انگیزه های من و همین طور به ارزیابی صحت گفته های من می کشاند ( پیوزی ، ۱۰۲:۱۳۷۹)

پس این احساسات باعث شده که روابط بین افراد صمیمی شده و نیازهای خود را بیان کنند، پس محیط تعاملی اینترنت را می توان به مانند فضایی در نظر گرفت که کاربران به راحتی در آن به گفتمان می پردازند که فضای صمیمیت و ابراز احساسات در محیط هایی تعاملی اینترنت شکل می گیرد که از یکدیگر تأثیر پذیرفته و همچنین کاربران نیازهای خود را هم مطرح کرده ، و در آن گروه ها مسائل و مشکلات خود را مطرح کنند و انرژی عاطفی خود را در این محیط ها مصرف نمایند. از این رو ، چه بسا می توان گفت که در جامعه ای که محیط بهتر لازم برای ایجاد گفتمانی که نیاز های اساسی افراد را مهیا نمی سازد، استفاده از اینترنت در راستای رفع این کمبود به خوبی نمایان می گردد.
۲-۴-۴- رویکردهای جریان چند مرحله ای
مدل ارتباطی دو مرحله ای را، لازارسفلد و کاتز^[۴۰] تدوین کرده اند. جریان دو مرحله ای اطلاعات نظریه ای قدرتمند است که رشته ارتباطات را متجاوز از سی سال تحت نفوذ خود قرار داده است. این الگو ضمن تصدیق این که در درون یک محیط اجتماعی افراد اطلاعات را از یکدیگر، و نیز از رسانه های جمعی، دریافت می کنند، فراگرد ارتباطی را به صورت ساختاری ترسیم می کند که از طریق آن پیام ها از راه رسانه های جمعی و مجاری میان اشخاص، از منبع به پیام گیر منتقل می شود. برنامه ریز ارتباطی می کوشد تا از این ساخت بهره ببرد و این امر، به عنوان یک مرحله اساسی، متضمن تشخیص و جلب حمایت رهبران فکری^[۴۱] است که کارشان دریافت، پردازش و انتشار اطلاعات است. نظریه اشاعه نوآوری ها را نیز، که راجرز آن را بسط داده است، معرفی خواهیم کرد. در این نظریه از الگوی جریان دو مرحله ای اطلاعات، به طور جزئی، استفاده شده است (ویندال و همکاران ، ۱۰۱:۱۳۸۷).
نظریه راجرز جنبه هایی از مدل دو مرحله ای و سایر نظریه ها را با یکدیگر ترکیب و آنها را تعدیل کرده است تا مدلی به وجود آید که مجموعه ای از دانش را، که مستقیما ً با مقاصد برنامه ریزان ارتباطات تناسب دارد، برای ایشان فراهم کند. هر دو این رویکردها دو فرض اساسی دارند. معمولا بیش از یک مجرا برای ارتباط برنامه ریزی شده موفقیت آمیز ضرورت است، و نتایج ارتباطی طی یک اقدام (یا یک مرحله) به دست نمی آید بلکه اغلب نیازمند دو مرحله یا بیشتر از آن است. در دهه ۱۹۵۰ و اوایل دهه ۱۹۶۰ نظریه های دو مرحله ای و اشاعه ای به کرات موضوع بحث دانشگاهی و در معرض جرح و تعدیل بوده اند. از دیدگاه وضعیتی، این نظریه ها هنوز رهنمودهای مفیدی در اختیار برنامه ریز می گذارند تا بتواند در میان گزینه های مختلفی که در جریان یک تلاش ارتباطی پیدا می شوند دست به انتخاب بزند.
جریان دو مرحله ای الگوی اطلاع دهی^[۴۲]
در تحقیق ارتباطات الگوهای اندکی به اندازه جریان دو مرحله ای نظریه آگاهی بخشی در توصیف خصلت ارتباط جمعی و اثرات آن صاحب نفوذ بوده اند. این نظر ابتدا از جانب کاتز و لازارسفلد در کتابی موسوم به نفوذ شخصی که در سال ۱۹۵۵ منتشر شد. ارائه و تشریح گردید. از آن زمان تاکنون، به عقیده برخی محققان، این نظریه به صورت بخش اصلی الگوی مسلط در پژوهشهای ارتباط جمعی در آمده است (Gitlin 1978). الگوی دو مرحله ای را اغلب نشانه ای از انحطاط نظریه تزریقی^[۴۳] درباره اثرات رسانه های جمعی دانسته اند .این نظریه معتقد است رسانه ها به طور مستقیم و مجزا بر افراد اثر می گذارند. همچنین سهم الگوی دو مرحله ای را در روند ترسیم تصویری جامعه گرا^[۴۴] از فراگرد ارتباط جمعی مهم شمرده اند (Delia ,Schenk 1987، به نقل از ویندال و همکاران ، ۱۰۳:۱۳۸۷-۱۰۲). بسیاری، الگوی دو مرحله ای را گواه ناتوانی نسبی وسایل ارتباط جمعی می دانند؛ ولی تفسیر عده ای دیگر برخلاف این است آنان می گویند که ارتباط جمعی، در ترکیب با مجاری ارتباط میان اشخاص می تواند بسیار پر نفوذ باشد(Noelle- Neuman 1973;Mc Quail 1987 ، به نقل از ویندال و همکاران ، ۱۳۸۷: ۱۰۳).الگوی مذکور از دو پژوهش تجربی که یکی درباره تاثیر رسانه ها در مبارزات انتخاباتی (Lazarsfeld et al.1944) و دیگری تحلیل تصمیم زنان در مورد خرید (Katz And Lazarsfeld 1955) بود، پدید آمد. این پژوهشها نشان می دادند که، در امر رای دادن و خرید به شیوه های خاص، افراد بیش از رسانه ها تاثیر داشتند.
دو مرحله ارتباط
این نظریه بر آن است که اطلاعات به صورت غیر مستقیم و از طریق رهبران فکری به مردم می رسد. رهبران فکری کسانی هستند که از بازده رسانه ها بیشتر استفاده می کنند، با دیگران درباره موضوعات معینی بحث می کنند، و بیش از سایرینی که در محیط پیرامونند در سازمانها شرکت می جویند. این افراد، کم و بیش به صورت متخصص و خبره برای دیگران عمل می کنند و اطلاعاتی را که از رسانه ها به دست می آید تعدیل می کنند. بدین ترتیب، رهبران فکری چیزهایی را که از طریق رسانه ها دریافته اند، مطابق با فهم عوام که گاهی «پیروان^[۴۵]» خوانده می شوند، بیان می کنند. به طور کلی، ویژگی های زیر رهبران فکری را از پیروان متمایز می کند (Sevrin 1988):
۱- تشخیص بر مبنای ارزش ها^[۴۶] (این که شخص کیست)؛
۲- صلاحیت و شایستگی^[۴۷] (این که شخص چه می داند)؛ (ویندال و همکاران ، ۱۰۳:۱۳۸۷).
۳- موقعیت خطیر اجتماعی^[۴۸] (این که شخص چه کسانی را می شناسد)؛
همان گونه که گفتیم، فراگرد دو مرحله ای الگوی اثرات تزریقی را که چندین دهه بر نظریه ارتباط جمعی سیطره داشت، کنار زد.
شکل ۲-۱- رویکرد های اثرات تزریقی و جریان دو مرحله ای در ارتباط
Me Quail and Windahl)، ۱۹۸۳، به نقل از ویندال و همکاران ، ۱۰۴:۱۳۸۷).
الگوی تزریقی تزریقی
رسانه های جمعی
الگوی جریان دو مرحله ای
رسانه های جمعی
یکی از ارزش های الگوی جریان دو مرحله ای این است که ارتباط جمعی و میان شخصی را به هم پیوند می زند. این برداشت اهمیت زیادی در کار ارتباط برنامه ریزی شده دارد و نقطه عزیمت راهبردهای مختلف را پدید می آورد. وقتی دانسته شد که اطلاعات به طرز خود انگیخته و غیر مستقیم، چنان که در الگو تشریح شده است، سیر می کند برنامه ریزان ارتباطی با تامل و اندیشه می توانند راهبردهایی را طراحی کنند تا از این تعامل روابط جمعی و میان شخصی بهره برداری نمایند.
این الگو ارزش ترکیب مجاری متفاوت را هم خاطر نشان می کند. این نکته در (نظریه اشاعه نو آوری ها، که بعداً شرح داده می شود، و در طراحی پیکارهای ارتباطی به طور گسترده پذیرفته شده است) الگوی جریان دو مرحله ای نتیجه گیری عمیقی را نیز القاء می کند، این الگو از اولین الگوهایی بود که اظهار کرد مخاطبان از موجودات اجتماعی تشکیل می شوند که با هم ارتباط دارند، کم و بیش صاحب نفوذ، و در بسیاری از زمینه ها فعالند. ارتباط جمعی موضوعی نیست که تنها با ارتباط میان رسانه ها و مخاطبان به پایان رسد. پیام ارتباط گر جمعی^[۴۹] ممکن است به راههایی که پیش بینی نشده است. این الگو گام مهمی است در جهت درک این مفهوم که فراگرد ارتباط جمعی پدیده ای است همه جاگیر که به شیوه های مختلفی در باب اجتماعی^[۵۰] نفوذ می کند. پیامد این موضوع برای برنامه ریز ارتباطی این است که برای یافتن راه حل های ارتباطی باید به خارج از مرزهای عادی ارتباط جمعی نظر داشته باشد( همان ،۱۰۴).
راجرز (۱۹۸۳) خاطر نشان می کند که تفاوت دو مرحله تنها در این واقعیت نیست که مجاری ارتباطی که در هر مرحله به کار گرفته می شود نوعاً متفاوت است. به نظر وی، مرحله اول شامل انتقال اطلاعات است ولی مرحله دوم امکان انتقال نفوذ را برای راهبران و پیروان هر دو، فراهم می کند. این امر به معنی این است که مجاری شخصی در توانایی نفوذ و ایجاد تغییر بر مجاری ارتباط جمعی برتری دارند. این نتیجه گیری وجه تمایز تحقیقات راجرز و دیگران درباره اشاعه نوآوری ها است. در فراگرد اقتباس نوآوری^[۵۱] ، دانش و اطلاع اولیه درباره نوآوری ها، تا حد زیادی، از طریق رسانه های جمعی انتقال می یابد. تصمیم بعدی در خصوص اقتباس یا عدم اقتباس نوآوری، به شدت تابع ارتباط میان اشخاص است.
بنابراین، یک نتیجه گیری کلی درباره الگوی جریان دو مرحله ای این است که این الگو برتری ارتباط بین شخصی را بر ارتباط جمعی از جهت قابلیت نفوذ، نشان می دهد. چافی با یادآوری این نکته که نفوذ یک مجرای ارتباطی بستگی زیاد به شرایط خاص موجود دارد، از نتیجه گیری فوق ایراد می گیرد. یک عامل مهم، مثلا، این است که نحوه دسترسی به هر یک از این مجاری چیست؛ در مورد بعضی افراد ارتباط میان شخصی تاثیر بیشتری دارد؛ زیرا از طریق مجاری میان شخصی بهتر می توان به آنان دسترسی یافت. برای برخی از انواع پیام ها، مردم رسانه های جمعی را بیش از مجاری میان شخصی معتبر می دانند. مطالعه ای درباره انتشار گزارش های تیراندازی به رئیس جمهور کندی^[۵۲] ، نشان داد که تنها ۲۴ درصد از کسانی که خبر را از کسی دیگر شنیده بودند، کاملا آن را باور داشتند. این رقم در مورد کسانی که خبر را از تلویزیون شنیده بودند به ۲۴ درصد می رسید. بر اساس بررسی وستلی^[۵۳] (۱۹۷۱) از برخی مطالعات، احتمال پخش وقایع خبری مهم^[۵۴] ، از طریق رسانه ها عموماً بیش از احتمال پخش آنها از طریق رهبران فکری است. چنانکه ملاحظه می کنید، گفتن این که ارتباط میان شخصی موثرتر از ارتباط جمعی است نشانه نوعی ساده اندیشی است. (همان ، ۱۰۶-۱۰۵).
فراتر از رهبران و پیروان
ممکن است از الگوی جریان دو مرحله ای این تصور حاصل شود که فرا گرد نفوذ ارتباط جمعی تنها دو گونه افراد را در بر می گیرد: کسانی که فعالند (رهبران فکری) و کسانی که منفعلند (پیروان فکری). این ساده سازی البته بازتاب واقعیتی پیچیده نیست. بخش های بزرگی از همگان به هیچ یک از این گروه ها تعلق ندارند. مفاهیم انفعال^[۵۵] و فعالیت هم که ضمیمه واژه های «پیروان» و «رهبر» شده اند، گمراه کننده اند، زیرا نه پیروان همواره منفعلند و نه رهبران همیشه فعال. پیروان ممکن است به تعامل یا رهبر فکری بپردازند و رهبران هم ممکن است علاوه بر ارائه اطلاعات به ابتکار شخصی خود، پاسخ به درخواست دیگران اطلاعات را در اختیار ایشان بگذارند. (Bostian 1970, Troldhi 1966، به نقل از ویندال و همکاران ، ۱۰۷:۱۳۸۷).شنک^[۵۶] (۱۹۸۵) با مطالعه ای درباره رهبران فکری سیاسی در آلمان دریافت که رهبران فکری الزاما بیش از دیگران از رسانه ها استفاده نمی کنند، بلکه در سازمان ها و گروه های سیاسی فعالانه تر شرکت می جویند. پس الگوی جریان دو مرحله ای به صورت الگوی چند مرحله ای یا «N» مرحله ای در می آید. به نظر مک کومبز و بکر (۱۹۷۹) رابطه بین بحث میان شخصی و پذیرش پیام هایی که از طریق رسانه های گروهی منتقل می شود، رابطه ای دورانی است: مردم نخست از طریق روزنامه یا تلویزیون از واقعه ای آگاه می شوند، سپس این آگاهی در آنان انگیزه ایجاد می کند تا درباره آن واقعه با سایر افراد مباحثه کنند. با همه آنچه گفته شد، ممکن است توجه به پیام های رسانه ها، در مرتبه نخست، از بحث و گفتگوهای قبلی ناشی شده باشد. کاملا غلط است اگر تصور کنیم که تنها رهبران فکری اطلاعات را از رسانه ها دریافت می کنند.خود اصطلاح رهبر فکری گمراه کننده است، زیرا این نکته را القاء می کند که اطلاعات از رهبران نشات می گیرد، یعنی کسانی که طبق الگو اطلاعات را صرفاً بازسازی و تعدیل می کنند. مفهوم قدرت، که در توصیف کار رهبر فکری نادیده گرفته شده است، در سخن دی فلور^[۵۷] درباره زمینه اجتماعی ای که رهبران فکری در آن عمل می کنند آشکار است. وی می گوید: «موضوع یا محتوای اطلاعاتی مهم هست که رهبر فکری بیش از سایر افراد گروه، به آن دسترسی دارد. با نظارت بر انتقال و تفسیر این اطلاعات در نزد گروه، رهبر فکری می تواند بر تصمیمات و توافق هایی که در گروه در مورد محتوای مذکور صورت می گیرد، تاثیر بگذارد» ویندال و همکاران ، ۱۰۸:۱۳۸۷).
«بکارگیری» رهبران فکری
برنامه ریز ارتباطی می کوشد تا از قدرتی که رهبر فکری در گروه دارد برای مقاصد ارتباط برنامه ریزی شده بهره برداری کند. ولی این بهره برداری در حکم شمشیر دودم است. به عبارت دیگر رهبران فکری نیز می توانند از این قدرت برای شکست تلاش های ارتباطی استفاده کنند. مک کوئیل و ویندال (۱۹۸۳) خاطر نشان می کنند که الگوی دو مرحله ای در آن دسته از کشورهای در حال توسعه که در آنها وسایل ارتباطی جمعی اندک است، و در کشورهای توسعه یافته ای که وضعیت بحرانی دارند و ساختارهای عادی روابط میان شخصی و ارتباط جمعی در آنها ساقط شده اند، ممکن است کارایی کمتری داشته باشد. در یک محیط سازمانی، «رسانه های جمعی» ممکن است خبرنامه های شرکت^[۵۸] ، جزوه ها و… باشد. برنامه ریز ارتباطی سازمان می تواند تا حدی از این وسایل برای آگاهی رهبران فکری و بر انگیختن آنها در پیشبرد این ارتباطات استفاده کند. مشکل جدی برنامه ریز ارتباطی در تکیه بر این الگو این است که گاه نمی تواند بر فرا گرد نظارت داشته باشد. رابطه رهبر فکری با پیرو فکری اغلب رابطه ای خود انگیخته است و نمی توان آن را از بیرون تجویز کرد. پیرو فکری باید انگیزه داشته باشد تا به دنبال اطلاعات برود و آن را از رهبر فکری بگیرد. و رهبر فکری هم باید برای موضوع ارزش قائل باشد تا آن را به دیگران برساند. همچنین رهبران فکری در باب اطلاعاتی که دریافت می کنند حالت انتخاب گر دارند.سودمندی این الگو بستگی به این دارد که بتوانیم (الف) رهبران فکری را بشناسیم و (ب) به آنها دسترسی پیدا کنیم. در برخی موارد می توان پنداشت که افراد یا گروه هایی از افراد معین، از آن رو که در ساختار اجتماعی، مشاغل یا مناصب رسمی دارند، رهبران فکری اند. بازیکنان و هواداران والیبال، مربی والیبال را در مسائل این رشته رهبر فکری به شمار می آورند و یک پزشک، در مسائل مربوط به بهداشت، حتی بیرون از بیمارستان، یک رهبر فکری است. در موارد ابهام، برای تعیین این که چه کسی احتمالا رهبر فکری است، باید به نتایج بررسی ها و دیگر انواع داده ها تکیه کرد( همان ،۱۱۰).
گونه های الگوی دو مرحله ای: ارتباط رهبر فکری با رهبر فکری
می توان فراگردهای نفوذ دو مرحله ای را به گونه ای جدا از مجرای رسانه های جمعی و روابط میان شخصی، که در بالا ارائه شد، در نظر گرفت. مثلا ممکن است هر دو مرحله به صورت رابطه میان شخصی باشند. فرض کنید برنامه ریز ارتباطات در یک شرکت، رهبران فکری را بشناسند و گرد هم آورد. در یک نشست رو در رو^[۵۹] برنامه ریز اطلاعات لازم را به آنها می دهد و از ایشان می خواهد تا آن اطلاعات را میان همکاران خود پخش کنند. این رویکرد ممکن است در این وضعیت بیش از هر گونه رسانه های جمعی رابطه میان شخصی اثر داشته باشد، زیرا برنامه ریز نظارت بیشتری بر فراگرد دارد.
الگوی جریان دو مرحله ای اولیه در تشخیص پیروان نیز دچار محدودیت است. مثلا رابینسون^[۶۰] (۱۹۷۶) بین افرادی که در شبکه های اجتماعی مداخله دارند (یعنی بخشی از اطلاعات را از کسانی می گیرند که رابینسون آنها را «عقیده دهندگان»^[۶۱] می نامد) و کسانی که چنین مداخله ای ندارند (یعنی بیشتر مستعد پذیرش نفوذ یک مرحله ای رسانه های جمعی هستند) تمایز قایل می شود. بنابراین حداقل دو نوع عقیده گیر^[۶۲] وجود دارد ( همان ، ۱۱۱).
شکل ۲-۲- دو نوع از عقیده گیران پیروان
Robinson) ،۱۹۶۷، به نقل از ویندال و همکاران، ۱۱۱:۱۳۸۷)
رسانه های جمعی
عقیده دهندگان
عقیده گیران
اطلاعات
نفوذ
نفوذ
رسانه های جمعی
نفوذ یک مرحله ای رسانه های جمعی
اطلاعات
نفوذ
۲-۴-۴-۱- تئوری اشاعه و نشر نوآوری­ها
در میان متفکران مختلف که از منظر ارتباطات به مسئله توسعه می­پردازند می­توان به نظریه پردازان حوزه نوسازی روانی اشاره کرد که نقش ارتباطات را در تغییرات اجتماعی و نهایتاً توسعه امری مؤثر و کلیدی به شمار آورده­اند. بر طبق الگوی نوگرایی حرکت از مرحله سنتی به مرحله گذار و سپس به مرحله نوین همواره با تغییر نظام­های ارتباطی شفاهی به نظام­های ارتباط جمعی همراه بوده و این تغییرات همیشه یک دگرگونی تک فعلی از نظام­های سنتی به نظام­های نوین بوده است (مولانا، ۷۱ : ۸۳). به اعتقاد صاحب­نظران این حوزه نحوه تعامل انسان­ها با یکدیگر و فرایند ارتباطی و ساختارهایی که کنش­های ارتباطی انسان­ها در آنها جریان می­یابد با میزان و نوع تغییرات اجتماعی ارتباطی مستقیم دارند. نحوه تعامل انسان­ها بستگی به ابزارهای ارتباطی دارد که در اختیار کنشگران یک جامعه قرار دارد. ساختارهای اجتماعی حاکم بر جامعه نیز مشخص می­ کند چه نوع ابزارهایی و با چه محتوایی کارکرد مناسب برای جامعه دارد. در این دیدگاه ساختارهای اجتماعی در نتیجه آرایش منزلت اجتماعی در یک نظام توسعه می­یابد. ساختار اجتماعی از طریق آن چه که اثرات نظام نامیده می شود به عنوان بازدارنده و یا تسهیل کننده ­ای در سرعت نشر و پذیرش افکار و روش های نو عمل می­ کنند. اثرات نظام نیز تأثیر هنجارها و منزلت­های اجتماعی نظام در رفتار افراد است (راجرز و شومیکر ، ۶۹ : ۲۶).
از این رو مسئله نوگرایی یک مسئله ارتباطی است. به عبارت دیگر استقرار و ایجاد نظامی مدرن و نوگرا به چگونگی ردیابی نظام اجتماعی و عناصر نظام اجتماعی که متشکل از افراد، ارزش­ها و هنجارها است با پدیده، ایده و روش نو است. به اعتقاد متفکران حوزه نوسازی روانی به خصوص راجرز و همکاران وی مقابله و برخورد با امری نو دارای مکانیزمی است که متأثر از عوامل گوناگون است که مطالعه و پژوهش در این عوامل جهت گسترش نظام­های اجتماعی مدرن غربی و عموماً نوسازی ذهن متفکران مختلف را به خود مشغول داشته است.
به اعتقاد این متفکران تغییرات اجتماعی همه جانبه­ای برای رسیدن به نوسازی لازم و ضروری بوده و برای دستیابی به آن باید مردم آگاه و متقاعد و باسواد می­شدند. جریان آزادی و کافی اطلاعات که با توسعه رسانه­های جمعی حاصل می­شد به عنوان پشتیبانی برای سیاست ملی عمل می­کرد و موجب ارتقا آرزوها و تمرکز توجه عمومی بر نیازهای توسعه ، تحکیم معیارهای اجتماعی نوسازی شده و اصلاح نگرش­ها می­شد. باور بر این بود که با تزریق ایده­های نو به داخل توده­ها نقش­های جدید به مردم شناسانده و تلقین می­ شود و راه و رسم متفاوت و بهتری برای زندگی پیش روی آنها نهاده می­ شود (بورن ،۱۴:۱۳۷۹). در این راستا تحقیقات گسترده­ای در چگونگی پذیرش و نشر اندیشه­ های نو و مکانیزم­ های حاکم بر این روند انجام گرفته است.

فلسک

 

بروگمن اصلاح شده

 

مکسول اصلاح شده

 

 

 

۱۹,۰۹

 

۱۸,۳۸

 

۱۹,۳۲

 

۲۱,۰۲

 

PMI-1/ZIF-8

 

۱

 

 

 

۱۰,۶۶

 

۹,۵۲

 

۹,۲۱

 

۹,۸۵

 

۶FDA-durene diamine/ZIF-8

 

۲

 

 

 

۱۰,۰۹

 

۸,۸۸

 

۹,۴۵

 

۱۱,۰۳۱

 

PEI/MOF-5

 

۳

 

 

 

۸,۸۰

 

۹,۶۳

 

۸,۹۲

 

۱۰,۰۷

 

Matrimid® ۵۲۱۸/ZIF-8

 

۴

 

 

 

بر طبق شکل (۲) در محاسبه تراوایی گازهایی با قطر مولکولی کوچک مانند H₂ (شکل ۲-ج) مقادیر محاسبه شده توسط مدل های اصلاح شده دو فازی (مدل های موجود در جدول ۲-۴) کمتر از داده های آزمایشگاهی میباشد . این در حالی است که مقادیر بدست آمده برای مولکول هایی با قطر مولکولی بزرگ مانند CH₄ و O₂ (به ترتیب اشکال ۲-الف و ۲-ه) مقادیر محاسبه شده توسط مدل های اصلاح شده دو فازی بیشتر از داده های آزمایشگاهی میباشد . در مدل های اصلاح شده ی دو فازی برای محاسبه تراوایی لایه میانی همانند پژوهش های صورت گرفته تا کنون ما نیز از ضریب ثابتی به نام (β) استفاده میکنیم . در واقع با افزایش FFV بخشی از پلیمر ، تراوایی تمامی گازها با ضریب ثابتی افزایش میابد و به طور خاص در این پژوهش تراوایی گازها در لایه میانی ۳ برابر تراوایی همان گاز در بالک پلیمر میباشد .

با این وجود شکل(۲-۴) نشان میدهد که افزایش کسر بارگذاری ذرات و در نتیجه افزایش کسر لایه میانی منجر به افزایش بیشتر تراوایی مولکول های گازی با قطر کوچکتر و افزایش کمتر مولکول های گازی بزرگتر میشود . در واقع با افزایش FFV پلیمر تراوایی همه گازها با یک نسبت ثابت افزایش نمی یابد و تراوایی گازهای مختلف بسته به ضریب افزایش FFV و همچنین FFV اولیه متفاوت میباشد. در سیستم(۲) نیز در شکل (۳-۴-ب) گاز H₂ با قطر مولکولی کوچک تراوایی پیش بینی شده توسط مدل های اصلاح شده ی دو فازی عموما مقادیری کمتر از داده های تجربی دارند و در شکل (۳-۴-ج) گاز N₂ با قطر مولکولی بزرگ تراوایی پیش بینی شده با بهره گرفتن از مدل های اصلاح شده دو فازی عموما مقادیری بیش از داده های تجربی دارند . این در حالی است که این پدیده در سیستم های (۳و۴) به ترتیب اشکال (۴-۴ و ۵-۴) قابل مشاهده نیست و مدل های اصلاح شده دو فازی نتایجی مشابه با داده های آزمایشگاهی دارند .
جدول (۳-۴) انحراف از معیار گازهای مختلف نسبت به داده های آزمایشگاهی در دو مدل بروگمن اصلاح شده و فلسک

 

 

 

 

AARD%

 

 

 

 

نوجوانان باید در حد امکان حق استفاده از لباس های خود را دارا باشند . مراکز نگهداری باید اطمینان حاصل نمایند که هریک از نوجوانان دارای لباس های شخصی متناسب با آب و هوا و مکفی برای تامین سلامت و از هر نظر غیر تحقیر آمیز می باشند . نوجوانانی که به هر منظور از مرکز نگهداری انتقال یافته یا از آن خارج می شوند باید اجازه داشته باشند از لباس های خود استفاده نمایند .

گفتار چهارم : غذا
قواعد ملل متحد برای حمایت از نوجوانان محروم از آزادی
قاعده ۳۷
هر موسسه نگهداری باید اطمینان حاصل کند که هر یک از نوجوانان ، در وعده های غذایی معمول ، خوراکی را دریافت نمایند که از لحاظ کمی و کیفی با معیارهای تغذیه ، بهداشت و سلامتی و تا حد امکان مقتضیات مذهبی و فرهنگی متناسب می باشد ؛ آب آشامیدنی سالم باید همواره در دسترس نوجوانان باشد .
۱۰ : مبحث محدودیت های بازدارنده بدنی واستفاده از زور
قواعد ملل متحد برای حمایت از نوجوانان محروم از آزادی
قاعده ۶۳
استفاده از وسایل دربند کشیدن و کاربرد زور به هر منظور ، مگر در موارد مطرح در مقرره ۶۴ ، باید ممنوع باشد .
قاعده ۶۴
استفاده از وسایل دربند کشیدن و اعمال زور فقط می تواند در موارد استثنایی که کلیه روش های دیگر کنترل ، ناموفق بوده و فقط بر اساس تجویز و تصریح قوانین و مقررات به کار برده شود . وسایل مزبور نباید موجب سرشکستگی و تحقیر گردد . و باید به صورت محدود و فقط برای کوتاه ترین زمان ممکن به کار برده شوند . بنا به دستور مدیر تشکیلات ، چنین ابزارهایی می تواند به منظور جلوگیری نوجوان از آسیب زدن به خود ، آسیب به دیگران یا تخریب شدید اموال به کار برده شود . در این گونه موارد مدیر باید بی درنگ با کارکنان پزشکی و سایر متخصصان مربوط مشاوره نموده ، مراتب را به مرجع اجرایی مافوق گزارش نماید .
بحث : کاربرد زور باید محدود به وضعیت هایی گردد که کلیه شیوه های معقول کنترل ، غیر موثر ارزیابی شده اند و استفاده از محدودیت و بازدارندگی ، ضروری است . گاهی اوقات جوانان کنترل خود را از دست داده و خشن می گردند . در چنین شرایطی لازم است که تحت کنترل قرار گیرند . کلیه موارد استفاده از زور و یا اعمال محدودیت های فیزیکی باید تحت الزامات پیش بینی شده در قوانین جزایی صورت گیرد . لازم است به صورت مکتوب همراه با تاریخ و امضا توسط افسر مربوطه گزارش شود و در سوابق نوجوان درج شود و توسط یک افسر موسسه نگهداری ، مورد بازبینی قرار گیرد .
قاعده ۶۵
حمل و استفاده ی هر نوع اسلحه توسط کارکنان باید در هر مرکز نگهداری نوجوانان ممنوع باشد .
بحث : سلاح های گرم ، یک گزینه ی امنیتی در موسسه های نوجوانان به حساب نمی آید . کارکنان نباید سلاح های خود را داخل یا نزدیک تاسیسات نگهداری نوجوانان بیاورند .
۱۱ : مبحث تجهیزات محدود کننده نوجوانان
دستبند باید به عنوان تنها ابزار مکانیکی محدود کننده در موسسات اصلاحی تربیتی نوجوانان ، مورد استفاده قرار گیرد و لازم است در داخل موسسه ، قابل دسترسی باشد تا در موارد اضطراری و همچنین طی انتقال جوانان برای اجرای برنامه های مختلف ، مورد استفاده قرار گیرد . هر گونه استفاده دیگر از دستبند ، غیر از انتقال نوجوانان باید بی درنگ به صورت کتبی به افسر مسوول گزارش شود .
بحث : فرض معیار بر این است که کنترل و انضباط موسسه در طی برنامه ها ، می تواند بدون استفاده از محدود کننده های فیزیکی تامین گردد مگر در وضعیت های استثنایی ، به دلیل افزایش احتمال فرار در طی انتقال ، استفاده منظم از دستبند در این هنگام ، مجاز می باشد .
بازرسی ها
لازم است کارکنان مراکز نگهداری بسته ، از خوابگاه های نوجوانان بازدیدهای دیداری به عمل آورند که فاصله زمانی این بازدیدهای دیداری نیز فراتر از نیم ساعت نخواهد بود و هنگامی که نوجوانان در واحدهای اقامتی خود مستقر می باشند ، دفعات انجام آن ها تا حد لزوم بیشتر خواهد بود . لازم است تمام مکان های مشترک و اختصاص یافته به برنامه های اصلاحی – تربیتی مراکز نگهداری که جوانان زندانی به آن ها دسترسی دارند ، به صورت منظم مورد بازرسی قرار گیرد .
بحث : هدف از انجام بازرسی ، کشف و ضبط اشیای ممنوع است . زمان بندی این گونه بازرسی ها توسط مدیر و بر پایه ی نظم غیر قابل پیش بینی تعیین خواهد شد . اتاق یا وسایل یک نوجوان ، تنها هنگامی می تواند مورد بازرسی قرار گیرد که دلایل معقول و محکمی برای این تصور وجود داشته باشد که نوجوان مورد نظر ، اشیای ممنوعی را در اختیار دارد و یا این که مدیر مرکز ، مجوز این امر را صادر نماید .
سرشماری ها
پیش از جابجایی عمده جوانان و بلافاصله پس از آن ، لازم است یک سرشماری رسمی از آنان به عمل آید.
بحث : در مواردی که جابجایی گسترده جوانان از یک بخش مرکز به بخش دیگر جهت اهدافی مانند کار ، سالن غذاخوری ، استراحت ، تفریح و … صورت می گیرد ،انجام یک سرشماری ، ضرورت دارد .
۱۲ : مبحث حقوق در طی بازداشت و حبس
قواعد ملل متحد برای حمایت از نوجوانان محروم از آزادی
قاعده ۷۵
هر نوجوان باید از فرصت ارائه درخواست ها یا شکایات خود به مدیر موسسه یا نمایندگان مجاز او برخوردار باشد .
قاعده ۷۶
هر نوجوان باید از این حق برخوردار باشد که در خواست یا شکایات خود را بدون اعمال تغییر در محتوای آن ، از طریق راه های مورد تایید ، به مدیریت مرکزی موسسه ، مقام قضایی یا هرگونه مقامات مناسب دیگر ، ارائه نماید و بدون تاخیر ، از پاسخ آن آگاه شود .
قاعده
۷۷
لازم است به منظور دریافت و بررسی شکایت های ارائه شده توسط نوجوانان محروم از آزادی و کمک به آن ها در جهت نیل به حل و فصل عادلانه آن ها ، تلاش های لازم برای تاسیس یک دفتر مستقل ( دفتر رسیدگی به شکایات ) صورت گیرد .
قاعده ۷۸
هر نوجوان باید از این حق برخوردار باشد که به منظور تهیه یک شکایت ، کمک و مساعدت اعضای خانواده ، مشاوران حقوقی ، گروه های بشر دوستانه یا هر شخص دیگر را درخواست نماید . کمک ها یا مساعدت هایی که نوجوانان فاقد سواد برای استفاده از خدمات نهادها و سازمان های صلاحیت دار برای دریافت شکایات ، نیازمند آن ها می باشند باید در اختیار چنین نوجوانانی قرار داده شود .
اعلام حبس ، انتقال ، بیماری ، آسیب و مرگ
قواعد ملل متحد برای حمایت از نوجوانان محروم از آزادی
قاعده ۵۸
هر نوجوان باید در اولین فرصت ممکن ، از مرگ ، بیماری یا آسیب جدی هر یک از بستگان درجه اول خود آگاه شود و لازم است از فرصت شرکت در مراسم تشییع جنازه فرد فوت شده یا عیادت خویشاوند مریض ، برخوردار گردد .
تماس با جهان خارج
حداقل قواعد استاندارد ملل متحد برای دادرسی ویژه نوجوانان ( قواعد پکن )
قاعده ۲۶
۵ – در راستای منافع و رفاه نوجوانان مقیم موسسات ، والدین یا سرپرستان آن ها باید از حق دسترسی به آن ها برخوردار باشند .
قاعده ۵۹
کلیه اقدامات در جهت حصول ، اطمینان از ارتباط مکفی نوجوانان با دنیای خارج ، به عنوان یکی از اجزای لاینفک حق رفتار منصفانه و انسانی و ضروری در جهت آماده سازی نوجوانان برای بازگشت به اجتماع ، باید فراهم گردد . نوجوانان باید دارای اجازه ارتباط با خانواده ، دوستان و یاسایر اشخاص یا نمایندگان سازمان های معتبر برونی ، خروج از مرکز برای دیدار خانه و خانواده ودریافت مجوز خاص برای خروج از مرکز ، به دلایلی تحصیلی ، حرفه ای یا سایر دلایل با اهمیت باشند . طی مدت گذران محکومیت ، مدت زمانی که نوجوان در بیرون از مرکز نگهداری به سر برده باید جز دوران محکومیت وی محسوب گردد .
قاعده ۶۰
هر نوجوان باید از این حق برخوردار باشد که اصولا هفته ای یک بار یا حداقل یک بار در ماه و در شرایطی متناسب با نیازهای نوجوان به برخورداری از حریم خصوصی ، با خانواده و وکیل مدافع خود ، تماس و ملاقات نامحدود داشته باشد .
قاعده ۶۱

۱-۸-۳ روش کار آزمایشگاهی

در این روش ۲ گرم از نمونه آسیاب شده گیاه مورد نظر را در کروزه چینی قرار داده و در دمای ۵۰۰ درجه سانتی گراد به مدت ۲ ساعت تبدیل به خاکستر گردید. به هر یک از نمونه ها ۵ میلی لیتر اسید کلریدریک ۲ نرمال اضافه کرده و در بن­ماری در دمای ۵۶ درجه به مدت ۱۰- ۵ دقیقه قرار داده شد و سپس از کاغد صافی واتمن ۴۲ عبور داده و در نهایت به یک بالن ژوژه ۵۰ میلی لیتری منتقل گردید و با آب مقطر ولرم به حجم ۵۰ میلی لیتر رسانده شد. از این عصاره بدست آمده برای قرائت عناصر کادمیوم، سرب، روی و مس توسط دستگاه جدب اتمی استفاده گردید.

۹-۳ اندازه ­گیری فلزات سنگین در خاک

روش اندازه ­گیری فلزات سنگین با روش DTPA(علی احیایی به نقل از لیندسی و نورول^[۸۶]، ۱۹۹۶) بررسی و مورد تایید قرار گرفت در این روش فلزات سنگین کادمیوم، سرب، روی و مس با DTPA کلات با ثباتی تشکیل می­ دهند که امکان اندازه گیری میکروالمنت­ها در عصاره، فراهم می­ شود.

۱-۹-۳ مواد شیمیایی مورد نیاز

۱- محلول عصاره­گیری دی اتیلن تری آمین پنتا استیک اسید ۰۰۵/۰ مول و ۰۱/۰ مول کلروکلسیم و ۰۱/۰ مول تری اتانول آمین در ۷pH= که به صورت زیر تهیه می­ شود:
مقدار ۲/۱۴۹ گرم تری اتانول آمین خالص و ۶/۰۱۹گرم DTPA و ۷/۱۴ گرم کلروکلسیم را در ۲۰۰ میلی­لیتر آب­مقطر حل و حجم آن را به ۹ لیتر رسانده و PH را با اسید کلریدریک نرمال روی (۰۵/۰± ۳/۷) تنظیم می­ شود. سپس حجم آن به ۱۰ لیتر رسانده می­ شود. از این محلول می­توان تا چند ماه استفاده نمود. استفاده از کلروکلسیم ۰۱/۰ مول برای این است که محیط عصاره­گیری با کلروکلسیم در تعادل باشد و در نتیجه از حلالیت کربنات کلسیم در خاک­های آهکی جلو­گیری نماید.
۲- تهیه محلول استاندارد: محلول­های استاندارد اولیه به صورت تیترازول در دسترس است.

۱۰-۳ محاسبه احتمال خطرپذیری

برای محاسبه احتمال خطرپذیری افراد به بیماری­های غیرسرطانی از فرمول ارائه شده توسط سازمان حفاظت از محیط زیست آمریکا (USEPA) استفاده شد به این ترتیب که ابتدا میزان جذب آلاینده از طریق ماده غذایی به ازای هرکیلوگرم از وزن بدن در روز با بهره گرفتن از فرمول زیر محاسبه شد.
EDI = (CF×IR×FI×EF×ED)/(BW×AT)
EDI : مقدار جذب روزانه آلاینده (μg kg ^-۱ day ^-۱)
CF : غلظت آلاینده در غذا(mg kg ^-۱)
IR : میزان مصرف در روز ( ^-۱ g day) برای سبزیجات برگی ۵۸ گرم در روز و برای سبزیجات غده­ای و ریشه­ای ۳۹ گرم در روز در نظر گرفته شد.
FI: مقدار آلاینده که از طریق غذا جذب بدن می­ شود این ضریب بین ۲۵/۰ تا ۴/۰ متغیر می­باشد. معمولا برای محاسبه خطرپذیری از ضریب ۴/۰ که بدترین حالت را نشان می­دهد استفاده می­ شود. در این مطالعه نیز این ضریب ۴/۰ در نظر گرفته شد.
EF : دفعات مصرف در سال را نشان می­دهد (^-۱ days years)
ED : تعداد سال­هایی را که از این ماده خوراکی استفاده می­ شود را نشان می­دهد ((Years سن افراد بالغ، بزرگسال و کودکان به ترتیب ۳۰، ۶۰ و ۶ ساله در نظر گرفته شد.
BW : وزن بدن ((Kg در این مطالعه در سه گروه افراد بالغ، بزرگسال و کودکان بررسی قرار گرفت که به طور متوسط مقدار وزن آنها به ترتیب ۶/۶۳، ۹/۶۰ و ۷/۳۲ کیلوگرم در نظر گرفته شده است.
AT : از حاصل ضرب ED در تعداد روزهای سال به دست می ­آید (days)
سپس احتمال خطرپذیری (THQ) به بیماری­های غیرسرطانی با بهره گرفتن از فرمول زیر محاسبه شد.
THQ = EDI / RfD
:Oral Reference Dose برای هر عنصر مقدار مشخصی است این مقدار با آزمایش روی حیوانات به دست آمده و نشان دهنده حداکثر غلظتی از عنصر است که برای موجودات مشکلی ایجاد نکرده است و واحد آن نیز(mg Kg^-1 day^-1 ) می­باشد.

۱۱-۳ آنالیز‌های بیولوژیکی

 

۱-۱۱-۳ جداسازی باکتری‌ها

به منظور جداسازی و شناسایی باکتری­ های مقاوم به نفت سفید، خاک ۴ مزرعه آلوده به نفت سفید شامل ۲ مزرعه سبزیجات برگی و ۲ مزرعه هویج در منطقه شوش مورد آزمایش قرار گرفت. ابتدا ۵ گرم از نمونه خاک هر مزرعه به دقت توزین شده و به طور جداگانه در ارلن‌های ۲۰۰ میلی لیتری قرار داده شد. سپس به خاک موجود در هر ارلن نفت سفید استریل شده به غلظت‌های ۲۵/۱، ۱، ۷۵/۰، ۵/۰ اضافه گردید. باید توجه کرد که برای خاک هر مزرعه ۴ ارلن ۲۰۰ میلی‌لیتری مورد استفاده قرار گرفت . بعد ارلن‌ها را به مدت ۵ روز در شیکر‌ انکو‌باتور با دمای ۳۰ درجه قرار داده شد.

۲-۱۱-۳ رقیق‌سازی

برای رقیق سازی، ۵ گرم از هر نمونه خاک که به دقت توزین شده و با بهره گرفتن از نفت سفید در غلظت‌های مختلف آلوده شده بودند، به طور جداگانه در ۱۰۰ میلی‌لیتر آب مقطر استریل به صورت سوسپانسیون در آمد. سپس ارلن‌های ۲۰۰ میلی‌لیتری حاوی خاک و آب مقطر در شیکرانکوباتور به مدت ۳۰ دقیقه در rpm 100 قرار داده شد. بعد از این مرحله، نمونه‌ها از ^۱-۱۰ تا ^۴-۱۰ به صورت سریالی (هر بار ۱۰ برابر) رقیق گردید. و از دو غلظت پایانی (^۴-۱۰ و ^۳-۱۰) به منظور جداسازی و شناسایی باکتری‏های مقاوم به نفت سفید استفاده شد. بدین صورت که از دو غلظت پایانی ۱۵۰ میکرولیتر روی سطح محیط کشت نوترینت آگار پخش شده و سپس به مدت ۲۴ ساعت در انکوباتور با دمای ۳۰ درجه سانتی‌گراد نگهداری شد (اسچاد و همکاران^[۸۷]، ۲۰۰۱).

۳-۱۱-۳ خالص­سازی باکتری­ ها

بعد از مرحله جداسازی، ۲۱ کلونی مجزا از لحاظ شکل و ریخت ظاهری از خاک ۴ مزرعه آلوده به نفت سفید (۲ مزرعه سبزی­های برگی شامل جعفری، گشنیز و شوید و ۲ مزرعه هویج) منطقه با دستگاه بینی کولار به منظور خالص­سازی شناسایی شد. برای جلوگیری از بروز آلودگی، آزمایش­های مرحله خالص­سازی در شرایط کاملاً استریل انجام شد. در شرایط استریل، یک کلونی از باکتری با لوپ برداشته شد و به روش کشت چهار منطقه­ای بر روی پتری دیش حاوی نوترینت آگار انتقال داده شد (شکل ۱-۳). نمونه­ها در انکوباتور در دمای ۲۸ درجه سانتی ­گراد قرار داده شده و پس از گذشت ۴۸ ساعت کلنی‌های باکتریایی به وضوح روی سطح پتری­دیش­ها ظاهر می­شوند. کشت باکتری بر روی نوترینت آگار تا رسیدن به کلنی­های تک و خالص‏سازی باکتری­ ها تکرار گردید.

شکل ۱-۳ کشت چهار منطقه­ای

۴-۱۱-۳ تست­های افتراقی برای شناسایی باکتری­ ها

 

۱-۴-۱۱-۳ تعیین گرم باکتری با آزمایش حلالیت در هیدروکسیدپتاسیم ۳ درصد

این آزمایش به منظور تشخیص سریع واکنش گرم باکتر­ی­ها انجام شد. قطره­ای­ از محلول ۳ درصد هیدروکسید پتاسیم (KOH) روی یک لام تمیز قرار داده شد و مقداری از کشت جوان باکتری روی محیط جامد را به کمک لوپ برداشته با قطره هیدروکسید پتاسیم با تکان دادن سریع و دورانی مخلوط گردید. با توجه به دستور العمل پیشنهادی سیوس­لاو و همکاران^[۸۸] (۱۹۸۲)مبنی بر اینکه در صورت بروز چسبندگی شدید در سوسپانسیون باکتری ظرف حدود ۱۵ ثانیه، سوش مورد آزمایش گرم منفی و در غیر این صورت گرم مثبت تلقی می گردد، نوع باکتری­ ها تشخیص داده شد.
شکل۲-۳ تعیین گرم باکتری­ ها

۲-۴-۱۱-۳ تست KING-B

در این محیط از پروتز پپتون ۲۰ گرم، مونوفسفات هیدروژن پتاسیم (K₂HPO₄) 5/1 گرم، سولفات منیزیم (MgSO₄.7H₂O) 5/1 گرم، گلیسرول ۱۵ میلی‏لیتر و آگار ۱۵ گرم در یک لیتر آب مقطر استفاده شد. محیط اتوکلاو شده در پتری دیش­های استریل ریخته شد. پس از جامد شدن محیط، ایزوله­ها به صورت نقطه­ای به محیط تلقیح شده و به مدت ۲ روز در دمای آزمایشگاه نگهداری شد. ایزوله­هایی که نور سبز یا آبی از خود ساطع ­کردند، به عنوان نتیجه مثبت در نظر گرفته شدند. شمایی از کشت باکتری سودوموناس بر روی محیط کشت آگار غذایی به منظور حصول اطمینان از تست King-B در زیر UV نشان داده شده است (شکل ۳-۳).
شکل ۳-۳ تست king-B

۳-۴-۱۱-۳ تست کاتالاز

برای انجام این تست نیاز به تهیه محلول آب اکسیژنه ۳ درصد است (۳میلی­لیتر از آب اکسیژنه را برداشته و در بالن حجمی ۱۰۰ میلی­لیتری با آب مقطر به حجم رسانیده شد آب اکسیژنه تهیه شده تا زمان آزمایش در یخچال نگهداری شد. یک قطره از محلول آب اکسیژنه ۳ درصد در سطح لام تمیز قرار داده شد و با بهره گرفتن از لوپ استریل بخشی از کلونی را برداشته و در داخل قطره آب اکسیژنه حل گردید. در نمونه­های کاتالاز مثبت، حباب­های اکسیژن ظاهر گردید ولی در نمونه­های کاتالاز منفی، حباب­های اکسیژن مشاهده نگردید (اسچاد و همکاران، ۲۰۰۱).
شکل ۴-۳ تست کاتالاز

۴-۴-۱۱-۳ تست هیدرولیز نشاسته

برای انجام تست هیدرلیز نشاسته از محیط ۸ گرم آگار غذایی، ۱۰ گرم نشاسته سیب­زمینی محلول و یک لیتر آب مقطر برای این آزمایش استفاده شد. محیط فوق اتوکلاو و در پتری­های استریل پخش شد. پس از خشک شدن سطح محیط آگار نشاسته، سوش­ها به صورت لکه روی آن کشت داده شد. پس از ۴-۳ روز نگه­داری در آنکوباتور، هیدرولیز نشاسته با ریختن محلول لوگول روی محیط کشت مورد بررسی قرار گرفت. وجود هاله در اطراف کلنی­ها بیانگر عدم وجود آمیلوز و آمیلوپکتین و عدم وجود هاله نشانه وجود این دو قند در آن نواحی ارزیابی شد (کوان^[۸۹]، ۱۹۷۴).
شکل ۵-۳ تست هیدرولیز نشاسته

۵-۴-۱۱-۳ تست تولید لوان

در این آزمایش محیط کشت آگار غذایی حاوی ۵ درصد سوکروز استفاده گردید. پس از خشک شدن سطح محیط کشت، سوش­ها به صورت لکه روی آن کشت و در انکوباتور نگه­داری شد. ارزیابی سوش­ها پس از ۳ روز بر اساس تشکیل یا عدم تشکیل کلنی­های لعاب­دار و گنبدی صورت گرفت (اسچاد و همکاران، ۲۰۰۱).

۶-۴-۱۱-۳ محیط تخمیری (O/F)